ایرانی نیز به این نهضت پیوسته بودند.به طوری که بعضی از مورخان ساختار نهضت جنگل را متشکل از جنگل نشینان گیلانی، کردها و ترک‎های قفقازی که از قتل و عام سال 1918 در باکو گریخته بودند، می­دانند.

نهضت جنگل در توضیح مفهوم استقلال معتقد بودند که، استقلال باید به معنی تمام کلمه، یعنی بدون اندک دخالتی از جانب هیج دولت اجنبی باشد. هرچند که سرانجام با حمایت‎های روسیه و انگلستان از حکومت مرکزی و برخی توطئه‎های داخلی سبب شکست قیام جنگل شد، اما جنبش جنگل به عنوان یک قیام استقلال طلبی و مبارزه با سلطه بیگانه در تاریخ ایران دارای ارزش و اعتبار زیادی بوده و به عنوان یکی از افتخارات ایرانیان در تلاش برای حفظ هویت ملی در برابرنفوذ و سلطه بیگانگان قلمداد می­گردد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

فصل اول:

کلیات تحقيق

1-1-مقدمه

دراین فصل پیرامون چارچوب تحقیق ابتدا بیان مساله تحقیق پرداخته و سپس سؤالات تحقیق، فرضیه‎های تحقیق، ضرورت تحقیق،انگیزه تحقیق،اهداف تحقیق،اهمیت موضوع تحقیق، محدوده مورد مطالعه،سوابق تحقیق، روش تحقیق و مراحل آن،با تشریح ابعاد هریک بیان می‎شود.

1-2-بیان مسئله

امروزه مبحث ژئوپلیتیک مقاومت از جمله مباحث مهم در پژوهش‌ها و نوشته‌های مربوط به ژئوپلیتیک انتقادی است. این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که همان مقاومت است بیشتر توجه می‌کند. مقاومت‎های مردمی‎و نهضت ها در برابر رفتارهای ژئوپلیتیک گرایانه؛ یکی از مولفه‎هایی است که در ارزیابی میزان قدرت مورد توجه ژئوپلیتیسین ها واقع وکارکردآن درتنازعات موردتوجه قرارمی­گیرد.تاريخ جنگهاودرگیريها،بیانگرشواهدبسیاری ازسیرتکاملی مفا­هیمی‎است که پیش ازاين،تنهاازيک بعدموردتوجه قرارگرفته،واينک،به لطف توسعه وپیشرفت علوم مختلف وهم پوشانی زمینه‎های گوناگون علمی،ازابعادبیشتری میتوان آنهاراموردبررسی قرارداد. مقاومت در برابر سلطه بیرونی و سلطه حاکمان جور و ناصالح تاریخی طولانی به درازای رقابت قدرت‌ها و نیروها دارد اما کمتر موردی از این مقاوت‌ها بوده است که ماندگار گشته باشد. در این میان در تاریخ جنبش ها و نهضت‎های آزادی طلبانه ملت ایران، نهضت جنگل یکی از درخشان ترین جنبش بوده است. نهضت جنگل از سال 1293 شمسی تا سال 1300 شمسی به مدت هفت سال در حوزه جغرافیایی گیلان به حیات خود ادامه داد. از سویی موقعیت جغرافیایی و ژئوپولیتیک گیلان در ظهور جنبش ها و نهضت‎های مردمی‎ازجمله نهضت جنگل بی تاثیر نبوده است. گیلان از سرزمین‎هایی است که عوامل تاثیر گذار جغرافیایی و ژئوپلیتیکی نقش تعیین کننده و بسزایی در تحولات آن داشته است. از منظر جغرافیایی از چهارسو با موانع بزرگ طبیعی روبرو بوده است، در شمال با دریاچه بزرگ و بسته خزر و در غرب، جنوب و شرق با دیواره‎های بلند کوهستانی و جنگل‎های انبوه خزری احاطه شده است. در گذشته در داخل منطقه نیز زمین‎های باتلاقی، بیشه زارهای انبوه، رودخانه‎های متعدد و پر آب و اقلیمی‎بسیار مرطوب و ناسازگار آن، برای هر مهاجمی‎به منزله ی یک خطر استراتژیک تلقی می‎شد. از این رو این منطقه به برکت خصیصه‎های جغرافیایی و ژئوپلیتیکی فوق سال ها با استقلال کامل و نسبی از حکومت‎های پیرامون خود زیسته است. هدف این تحقیق، واکاوی و بررسی رابطه اراده ی نظام سلطه مدار و مقاومت ها و جنبش مردمی‎است به بیان دیگر توضیح و تبیین زمینه‎های شکل گیری نهضت جنگل، علت تداوم و استمرار آن به مدت هفت سال نسبت به نهضت‎های معاصر خود از نظر حوزه ی عملکرد و تداوم و همچنین نقش این نهضت در حفظ و تداوم هویت ملی ایران از اهداف مهم این تحقیق می‎باشد.

1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

در عصر جهاني شدن و ارتباطات و در شرايطي كه تحولات جهاني و منطقه‌اي در عرصه‌هاي سياست و اقتصاد و فرهنگ پرشتاب است، تأكيد بر هويت ملي و توجه خاص به برخی از تحولات و جنبش‎های تاریخی می‎توانند زمینه‎های حفظ همکاری و انسجام ملی (هویت ملی)و نیز امنیت ملی کشورها مهیا سازد.با توجه به این که تحقیقات بی شماری در زمینه نهضت جنگل صورت گرفته اما کمتر محققی به تحقیق و کنکاش مسائل ژئوپلیتیکی و مقاومتی نهضت جنگل اشاره و تاثیر آن را بر هویت ملی کشور ایران ارزیابی نموده است که از این حیث، تحقیق حاضر در نوع خود بی نظیر و پرداختن به آن دارای اهمیت ویژه ای است. از طرفی عوامل مختلف ژئوپلیتیکی در روند ایجاد و تداوم جنبش‎های اجتماعی تاثیرگذار هستند. به طورمثال جنبش‎های ضد حکومتی در دوران خلافت عباسی بیشتر در سیستان و خراسان شکل می‎گرفت که دسترسی به آن به دلیل شرایط جغرافیایی بسیار دشوار بود. در شکل گیری قیام میرزا کوچک خان نیز شرایط و عوامل ژئوپلیتیکی گیلان نقش آفرین بودند.

1-4- انگیزه تحقیق

انگیزه محقق از انتخاب موضوع پایان نامه موردنظر، بررسی و شناخت جایگاه نهضت جنگل در تقویت هویت ملی ایران می‎باشد.با توجه به اینکه نهضت جنگل در استان گیلان به وقوع پیوست و این جانب با توجه به علاقه مندی که به استان خودم دارم و این ناشی از وجود علاقه به مکان است، پرداختن به موضوع جنگل را لازم دیدم. از طرفی علاقه به شخصیت میرزا کوچک خان به عنوان یک انقلابی و مبارز علیه استبداد و استعمار نیز تا حدودی مشوق انتخاب موضوع فوق گردید. چرا که شخصیت میرزا کوچک در نزد مردم گیلان بسیار مهم و مورد توجه است. به طوری که در ادبیات گیلگی و تاریخ محلی نهضت میرزا بازتاب گسترده ای یافته است. بنابراین اقناع حس کنجکاوی از یک طرف و علاقه به میرزا به عنوان یک مبارز آزادیخواه گیلانی از طرف دیگر زمینه ، توجه اینجانب را به موضوع فوق فراهم آورد.

1-5- اهداف تحقیق

1. بررسی عوامل ژئوپلیتیک در شکل گیری، تداوم و استمرار نهضت جنگل.
2. بررسی تاثیر نهضت جنگل برحفظ و ماندگاری هویت ملی ایران.

1-6-سؤال تحقیق

بدون تردید هر تحقیقی در راستای شکل گرفتن سئوال یا سئوالاتی در ذهن محقق انجام می‌گیرد و شخص پژوهشگر همواره تلاش می‌کند تا در طول تحقیق به شیوه‌ای علمی‎و دقیق به پاسخ‌های مناسب و قانع کننده‌ای برای سئوالات خود دست یابد. ضمن اینکه برای انجام یک تحقیق خوب پرسش‌ها خیلی اساسی‌اند و این پرسش‌ها ما را به دانش جدید یا در حل مسئله‌ای ویژه‌ هدایت می‌کنند (پارسونس و نایت، 1386: 63). با توجه به موضوع تحقیق که به(تحلیل پیامد­های ژئوپولیتیک مقاومت نهضت جنگل در هویت ملی ایران) می ­پردازد، نگارنده سؤالی به شرح زیر تدوین نموده است.

از این رو مهم ترین پرسش ها ی تحقیق عبارتند از:

الف) تأثیر نهضت ها و بحران‎های داخلی و خارجی در شکل گیری نهضت جنگل چگونه بود؟

ب) تأثیر نهضت جنگل در حفظ هویت ملی ایران چگونه بوده است؟

1-7- فرضیه‎های تحقیق

در یک بررسی علمی‎لازم است محقق برای تعیین دقیق و تبیین منطقی اهداف تحقیق فرضیه ها را مطرح سازد، زیرا به عنوان استخوان بندی طرح مطالعاتی مطرح می‌باشند. فرضیه، توجیه و تبیین‎های حدسی معینی را درباره ی واقعیات عرضه می‎کند و پژوهشگران را در بررسی این واقعیات و تجارب کمک و هدایت می‌کند. فرضیه یک پیشنهاد توجیهی و به زبان دیگر راه حل مسئله است که هم به یافتن نظم و ترتیب در بین واقعیات کمک می‌کند و هم باعث استنتاج می‎شود (حافظ نیا، 1386: 111).

با توجه به سؤال تحقیق که دستیابی اهداف گوناگونی را دنبال می‌کند برای جهت دهی سؤال تحقیق و هدایت آن در راستای چارچوبی منسجم، دو فرضیه زیر مطرح گردید:

• به نظر می‎رسد، نهضت ها و بحران‎های داخلی و خارجی در شکل­ گیری نهضت جنگل تأثیرگذار بوده است.
• به نظر می‎رسد، نهضت جنگل در راه تحقق استقلال کشور و تقویت هویت ملی ایران تلاش می‎کرد.

1-8- محدوده مورد مطالعه

محدوده مورد مطالعه این تحقیق، به طور کلی کشور ایران و به طور اختصاصی استان گیلان را شامل می‎شود. پژوهش حاضر سعی دارد تا ضمن بررسی موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه،به تحلیل نقش آفرینی نهضت جنگل در تقویت هویت ملی جمهوری اسلامی‎ایران بپردازد.

1-9- تعریف مفاهیم و واژه ها

1-9-1-هویت

هویت به معنی «چه کسی بودن» است؛ اینکه یک فرد یا یک گروه انسانی خود را چگونه می‎شناسد و می‎خواهد چگونه بشناساند یا چگونه شناخته شود. هویت پاسخی به نیاز طبیعی در انسان برای شناساندن خود به یک سلسله عناصر و پدیده‎های فرهنگی، تاریخی و جغرافیای است. پدیده‎هایی چون سرزمین سیاسی مشترک، دین مشترک، زبان مشترک، خاطرات سیاسی مشترک، دیدگاه ها و آداب و رسوم، ادبیات و هنرهای مشترک را تشکیل می‎دهد و هویت در درجه نخست زاییده محیط جغرافیایی است (مجتهدزاده، ۶۶:۱۳۸۶). هویت ها معناهایی کلیدی هستند که ذهنیت افراد را شکل می‎دهند و مردم به واسطه آن ها نسبت به رویدادها و تحولات محیط زندگی خود حساس می‎شوند. مردم به دیگران می‎گویند که چه کسی هستند و مهمتر اینکه به خودشان نیز می‎گویند که چه کسی هستند و سپس می‎کوشند به گونه ای رفتار کنند که از آن کسی که تصور می‎کنند هستند، چه انتظار می‎رود (تاجیک،۱۳:۱۳۸۴).

1-9-2- ژئوپلیتیک^[1]

ژئوپلیتیک: عبارت از مطالعه اثرگذاری عوامل جغرافیایی در تصمیم گیری­های سیاسی صاحبان قدرت است.(مجتهدزاده،20:1381)

کیلن، که اصطلاح ژئوپلیتیک را در سال 1899 وضع کرد، آن را به عنوان «تئوری دولت به عنوان یک ارگانیسم جغرافیایی یا پدیده‌ای در فضا» توصیف می‌کند. از دید کارل هاوس هوفر پدر ژئوپلیتیک آلمان ژئوپلیتیک علم تازه‌ای از دولت می‌باشد، دکترینی بر جبر فضایی تمامی‎فرآیندهای سیاسی که بر بنیان‌های گسترده‌ای از جغرافیا، به ویژه جغرافیای سیاسی قرار دارد. ریچارد هارتشورن آن را به عنوان جغرافیای مورد استفاده برای اهدافی خاص که فراتر از تعقیب دانش قرار می‌گیرد، تعریف می‌کند. ادموند ولش، ژئوپلیتیک را مطالعه‌ای مرکب از جغرافیای انسانی و علم سیاسی کاربردی می‎داند که تاریخ آن به دوران ارسطو، مونتسکیو و کانت باز می‌گردد (کوهن، 1387: 42).

1-9-3- ژئوپلیتیک مقاومت

مباحث ژئوپلیتیک مقاومت و آنتی ژئوپلیتیک از جمله مباحث مهم در پژوهش ها و نوشته‎های مربوط به ژئو پلیتیک انتقادی می‎باشد. این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که مقاومت می­باشد بیشتر توجه می­ کند.(راستی و خراسانی،۲۷۷:۱۳۹۱).

اکنون با تغییر شیوه‌های مستقیم استثمار و استعمار، وجود خلاء ناشی از قدرت در یک منطقه ژئوپلیتیکی می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد ژئوپلیتیک مبتنی بر سلطه باشد. رقابت شدید و آشکار قدرت‎های جهانی و منطقه‌ای جهت نفوذ به این مناطق و ایجاد روابط ژئوپلیتیکی مبتنی بر سلطه و یا نفوذ از سوی قدرت‎های بزرگ و نابرابر با کشورهای منطقه نیز از دیگر مؤلفه‎های ژئوپلیتیک سلطه در عصر حاضر است. با این وجود، اگر قرن بیستم قرن ژئوپلیتیک بود، قرن بیست و یکم می‌رود تا تجربه‌ای جدید و متفاوت را در این زمینه آغاز نماید. در واقع، دانش ژئوپلیتیکی در نظر دارد تا بر پایه مواضع و موقعیت‎های قدرت و مزیت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بنا گردد. اما همان‎گونه که پروفسور فرانسوی، میشل، فوکونیز بیان می‎دارد، روابط قدرت بدون مقاومت وجود ندارد و مقاومت نیز مانند قدرت از تنوع برخوردار بوده و می‎تواند در قالب راهبردهای منطقه‌ای و جهانی تکمیل شود. بنابراین در مقابل روابط مبتنی بر قدرت، می‌توان هزاران داستان جایگزین را برشمرد که تاریخ را از دیدگاه کسانی که درگیر مقاومت در برابر دولت و کارکرد ژئوپلیتیکی بوده‎اند، قالب‎گیری کرده‏اند. این‌گونه مقاومت‌ها را می‎توان به عنوان ژئوپلیتیک از پایین که از مادون (تحت سلطه) تبعیت می‎کند، توصیف کرد. وضعیتی که طی آن روابط استعماری، سلطه ارتش، سیاست و فرهنگ دولت و طبقات نخبه آن به چالش کشیده می‎شود. نگرشی که زبان حال طبقات تحت سلطه را منعکس می کند و مملو از مبارزات ضد سلطه‌گری و مقاومت در برابر نیروی جبار دولت‎ها در سیاست‎های داخلی و خارجی آنهاست.اینها همان تعابیری هستند که بر اساس آنها جغرافی‎دانانی همچون سیمون دالبی، ژئاروید اتوتایل و پاول روتلج، تحت تأثیر مباحث فوکو، رویکرد ژئوپلیتیک مقاومت را و یا در یک معنای گسترده‎تر، ژئوپلیتیک انتقادی را مطرح کرده‏اند. بر اساس چنین نگرشی، ژئوپلیتیک کلاسیک به فراهم آوردن شرایط سوءِ استفاده قدرت‎های استعماری و سلطه‌گر از اندیشه‎های جغرافیایی متهم می‌گردد (مجتهدزاده، 1381: 291).

دانش انتقادی می‏خواهد به مردم نشان دهد جامعه آنها چگونه عمل می‎کند و به آنها امکان می‌دهد تا در تحولات و تغییرات جامعه خود بدانسان که خود می‎خواهند عمل کنند تا دنیای آینده خود را بهتر بشناسند (شکویی، 1378: 124).

اندیشمندان در قالب این رویکرد، نسبت به یک چارچوب عمومی، یعنی تحلیل سیستم‎های جهانیِ مورد استفاده برای انتظام بخشیدن به علوم، مظنون بوده و به دیده تردید می‎نگرند. آنها به تحقیقات خود به مثابه پیدایش یک مکتب و نظام ژئوپلیتیکی نمی‌نگرند، بلکه این دیدگاه مبین رهایی از مجموعه‎ای از ایده‎های نامناسب در تحلیل مباحث ژئوپلیتیکی است. به‌طور کلی رویکرد انتقادی به ژئوپلیتیک و نیز ژئوپلیتیک مقاومت، گروه‎های چریکی چپ‌گرا، نهضت‎ها و نیروهای اجتماعی، رسانه‌های غیر دولتی، گروه‎های حقوق بشر، اقلیت‌ها و قومیت‎ها، احزاب و سازمان‎های اجتماعی و جنبش‌های مردم بومی‎را دربر می‎گیرد که گاهی به‌صورت شبکه‎های ملی و بین‎المللی در برابر موافقت‎نامه‎ها و مؤسسات فراملی و گفتمان‎های سیاسی مربوط به اقتصاد جهانی مقاومت می‏ نمایند و نوعی جهانی سازی از پایین را که متضمن شبکه‌ای بین‎المللی از گروه‎ها، سازمان‎ها و جنبش‎های اجتماعی است، در قالب ژئوپلیتیک مقاومت یا ژئوپلیتیک از پایین تشکیل می‌دهند (حافظ‎نیا، 1385: 74 )

1-9-4-مفهوم امنیت

امنیت در لغت به معنی ایمن شدن، در امان بودن، ایمنی و آرامش و در اصطلاح مفهوم امنیت مصونیت از تعرض و تصرف اجباری بدون رضایت است و در مورد افراد به معنی آن است که مردم هراس و بیمی‎نسبت به حقوق و آزادیهای مشروع خود نداشته و به هیچ وجه حقوق آنان به مخاطره نیفتد و هیچ عاملی حقوق مشروع آنان را تهدید ننماید.(کاظمی،1386:88).

امنیت امری است استنباطی که واقعیت یافتنش در محیط مستلزم اقدامات و برنامه ریزی‎های ویژه ای می‎باشد. این حکم فردی در مورد کشورها و منطقه ها نیز جاری است. امنیت برای یک کشور عبارت است از داشتن یا به دست آوردن اطمینان نسبت به سلامت موجودیت و مایملک، نسبت به اعتبار و موقعیت و نسبت به هر آنچه که زیر چتر منافع ملی قرار می‎گیرد. ناامنی هنگامی‎بروز می‎کند که سلامت موجودیت و مایملک و اعتبار و موقعیت و یا منافع ملی یک کشور از سوی قدرت‎های دیگر تهدید شود. به این ترتیب امنیت و قدرت و کنش ها و واکنش ها میان این دو ، نقش پر اهمیتی در مباحث سیاسی استراتژیک و ژئوپلیتیک دارند در حالیکه مفهوم امنیت ثابت است و محتوای جغرافیایی امنیت تابع شرایط زمان و مکان متغییر است.(مجتهدزاده، 1384 : 45 )

1-9-5-قدرت ملی

قدرت ملی به عنوان مفهومی‎ژئوپلیتیکی در برگیرنده یک مفهوم دو بعدی است؛ فلذا این واژه درحالیکه منعکس کننده ویژگی و صفت جمعی برای افراد یک ملت می‎باشد؛ در یک مفهوم دیگر به عنوان یک صفت فردی در رابطه با یک کشور و یک دولت تجلی می‎یابد. وقتی به قدرت در قالب یک جامعه یا ملت نگریسته می‎شود و قدرت را از آنِ آحاد مردم که در بستر سرزمینی مشخص زیست می‎کنند می‎دانند، آنگاه تعریفی که از واژه قدرت ملی در ذهن متبلور می‎شود عبارت خواهد بود از: “برایند قوای ترکیب شده مجموعه انسان ها، که در قالب یک کشور سازمان سیاسی پیدا کرده اند و تشکیل ملت را می‎دهند؛ قدرت ملی آن کشور با ملت می‎نامند”.(حافظ نیا، 1385: 251)

قدرت ملی یک دولت- ملت ازطریق ارتش قوی وسلاح‎های نظامی‎پیشرفته به دست نمی‎آید، بلکه توسعه همه جانبه ومتوازن درتمامی‎ابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی ونظامی‎را طلب می‎کند. به عبارت دیگر قدرت عنصرسیاسی نیست بلکه محصول منابع مادی ورفتاری کشورهاست. قدرت با زور مترادف نیست وتوانایی اعمال قدرت صرفا به شرایط قهرآمیز محدود نمی‎شود ودولت ها باتوجه به حجم عظیم مراودات خود به ندرت به زور متوسل می‎شوند (جونز،1373: 3).قدرت ملی حاصل ترکیب و جمع جبری وجوه مثبت و منفی عناصر و بنیانهای قدرت آن کشور می‎باشد که از پویایی برخوردار بوده و نسبت به ملت‎ها و کشورهای دیگر قابل فهم و درک می‎باشد(حافظ نیا، 1385: 251).

1-10- روش تحقیق ومراحل پژوهش

شناخت روشها و مراحل تحقیق از عوامل اساسی در جهت رسیدن به اهداف می‎باشد لذا مراحل و روش های تحقیق به شرح ذیل می‎باشد. این پژوهش از نوع مطالعات توصیفی، تحلیلی می‎باشد و به روش کتابخانه ای انجام می‎پذیرد. اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای از طریق مراجعه به کتب، مجلات علمی‎وپژوهشی، مقالات و سایت‎های اینترنتی گردآوری شده است.مطالعات کتابخانه­ای، به عنوان محور اصلی و اساسی در زمینه دسترسی به اطلاعات و منابع مورد نظر قرارگرفته است و سعی گردیده با فیش برداری از منابع مختلف و تاکید بر منابع مهم کتابخانه ای زمینه قوام یابی اطلاعات تحقیق بیشتر گردد. اطلاعات به دست آمده بعد از طبقه بندی، مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در این رابطه از جداول و نقشه‎های مربوط به موضوع نیز استفاده گردیده است.

1-11- محدودیت ها وتنگناهای تحقیق

یکی از محدودیت­های پژوهش موردنظر کمبود فرصت و زمان بحث و بررسی به صورت جامع در زمینه موضوع مورد مطالعه می­باشد. کمبود منابع پیرامون موضوع فوق از دیگرموانع پیش روی تحقیق تلقی می­گردد، هزینه­ های مالی را نیز باید همواره به عنوان یکی از محدودیت­های اساسی در فعالیت­های پژوهشی به شمار­آورد.

1-12-سوابق و ادبیات تحقیق

محمد ضیاء نقدی(1391)؛ در مقاله­ای با عنوان«ژئوپلیتیک مقاومت با تاکید بر نهضت میرزا کوچک خان» سعی دارد به این سوال پاسخ دهد که، نهضت جنگل تا چه میزان توانسته بر مقاومت مردم ایران در برابر استعمارگران تاثیرگذار باشد؟ نویسنده معتقد است که میرزا کوچک خان بزرگ­ترین سردار مبارزه در عرصه مبارزه با بیگانگان است که مخالف هر گونه سازش و مسامحه با آنها بود.

میرعلی شفیعی(1391)؛ در مقاله ای با عنوان« نقش دیلمیان در حمایت از علویان و تشکیل حکومت شیعی در ایران» ضمن اشاره به روند اسلام آوردن مردم گیلان، سعی نموده تا با مراجعه به منابع و شواهد تاریخی به عوامل کامیابی علویان در سرزمین دیلم و چگونگی کمک مردم گیلان به آنها اشاره کند.

امیر نعمتی لیمایی،(1389)؛ در کتابی با نام «انقلاب جنگل»، به عنوان خاطره نگار نهضت جنگل، مناطق جغرافیایی محل شکل گیری و دوره فعالیت این نهضت را به خوبی معرفی کرده است خاطرات 5جلدی انقلاب جنگل علاوه بر معرفی اشخاص و سران نهضت جنگل، نقش گروه‎های محلی را در این نهضت به خوبی معرفی کرده است نویسنده، نظر مساعدی نسبت به کسمایی ها در نهضت جنگل ندارد و این دیدگاه چنان واقع بینانه نیست زیرا نهضت جنگل نشان داد که پیوستن حاج احمد خان کسمایی به حکومت مرکزی موجب گردید که هسته ی نهضت جنگل از کسما خارج و به آلیان منتقل شود و این نهضت با تغییر حوزه جغرافیایی از کسما به آلین، به تدریج از اوج عزت به حضیض ذلت افتاد و راه را به سمت فروپاشی نهضت گشود.

ناصر عظیمی‎(1389)؛ در کتابی به عنوان «جغرافیای سیاسی جنبش و انقلاب جنگل»؛ به بررسی مناطق جغرافیایی محل فعالیت نهضت از نظر اهمیت ژئوپولیتیک آن ونقش رهبران محلی پرداخته است.درواقع می‎توان اهمیت ژئوپولیتیک کسما را نسبت به منطقه آلیان و تغییر رویکرد سردار جنگل را از جدایی حاج احمد کسمایی از وی و پیوستن حسن خان آلیانی (معین الرعایا) وپیامد‎های تغییر کانون فعالیت را مورد تحقیق قرار داد.

فریدون شایسته (1385)؛ در کتابی تحت عنوان «نهضت جنگل از آغاز تا فرجام» سعی نموده تا علاوه بر تبیین زمینه‎های پیدایش نهضت جنگل در گیلان، کوشیده است که نقش حوزه ی جغرافیایی کسما را در موفقیت نهضت جنگل مورد بررسی و پژوهش قرار دهد.

مجید رحمانی(1383)؛ در کتابی تحت عنوان«ابعاد بین‌المللی نهضت جنگل» به بررسی مقوله­ هایی مانند: اوضاع داخلی و روابط خارجی ایران در دوران نهضت جنگل، تأثیر کشورهای خارجی در شکل‌گیری و تقویت نهضت جنگل، قراردادهای بین‌المللی مربوط به نهضت جنگل، جایگاه اندیشه جهانی اتحاد اسلام در نهضت جنگل و بررسی استعمارستیزی به عنوان اولویت نهضت جنگل در شکل‌گیری و اقدام‌های این نهضت پرداخته است.

ناصر عظیمی(1381)،در کتابی با عنوان «تاریخ تحولات اجتماعی و سیاسی در گیلان» ضمن بررسی سیمای جغرافیایی گیلان، معتقد است که شرایط جغرافیایی هر منطقه در شکل گیری پدیده‎های اجتماعی نقش مهمی‎ایفا می‎کند. از این منظر پرداختن به سیمای محیطی و جغرافیایی گیلان با اهمیت جلوه می­ کند. نویسنده سعی دارد در این کتاب به معرفی مؤلفه‎های جغرافیایی که در بروز اشکال خاص فضایی مؤثرند، بپردازد.

محمد علی گیلک(1371)؛در کتابی با عنوان تاریخ انقلاب جنگل، به بررسی شرح احوال و گزارش­های جنگلی­ها پرداخته که از سال 1293 تا 1300 هجری شمسی در گیلان برای حفظ استقلال کشور تحت رهبری میرزا کوچک جنگلی قیام کردند.نویسنده در فصول مختلف کتاب به بررسی عواملی چون: چگونگی شکل­ گیری نهضت جنگل، درگیری­های نهضت جنگل با انگلیس، جنگ با دولت پهلوی، اعلام جمهوری و دیگر حوادث مربوط به قیام جنگل می ­پردازد.

و بالاخره در زمینه ی پیشینه ی تحقیق حاضر باید از کتاب‎های تاریخی دوران پهلوی و مقالاتی را از صاحب نظران مختلف پیرامون موضوع فوق در فصلنامه‎های متعدد تاریخی چاپ کرده اند، یاد کرد. اما در زمینه­ تحلیل پیامد‎های ژئوپولیتیک مقاومت نهضت جنگل در هویت ملی ایران،به طور ویژه تحقیقی صورت نگرفته است. لذا نگارنده سعی دارد گامی‎هرچند کوچک در این راه بردارد.

1-13- روش و ابزارگردآوری داده‌ ها

در تدوين پیشینه موضوع و مباحث نظري تحقيق، جمع آوري اطلاعات به صورت كتابخانه‌اي و بررسي اسنادي بوده كه با مطالعه متون، مقالات، كتب، نقشه و پایگاه‌های اینترنتی با بهره گرفتن از روش فيش برداري حول محور موضوع مورد بحث جمع آوري گرديده است.

1-14-سازمان دهی تحقیق

مطالب جمع آوری شده در این پایان نامه در 5 فصل، تقسیم و ساماندهی گردیده است.

فصل اول پایان نامه، کلیات تحقیق را در بر می‎گیرد که خود شامل: دو بخش است. بخش اول کلیات تحقیق، شامل مواردی چون؛ بیان مسأله، سوال تحقیق، فرضیه‎های تحقیق، محدوده مورد مطالعه تحقیق، اهمیت موضوع، اهداف تحقیق، موانع و محدودیت‎های تحقیق، روش تحقیق و مراحل آن، سوابق تحقیق و روش و ابزار گردآوری داده ها است.در بخش دوم این فصل؛ به اصطلاحات، واژه ها و مفاهیم تحقیق پرداخته می‎شود، که شامل مفاهیمی‎چون: ژئوپلیتیک، ژئوپلیتیک مقاومت و هویت می‎باشد.

فصل دوم پایان نامه، مبانی تئوری و نظری تحقیق را مورد بررسی و ارزیابی قرار می‎دهد، که در این فصل موضوعاتی نظیر؛تعریف ژئوپلیتیک، ظهور ژئوپلیتیک، دوره افول، دوره احیاء، رویکردهای جدید ژئوپلیتیک، رویکرد نظم نوین جهانی، رویکرد ژئواکونومی، رویکرد ژئوکالچر، رویکرد ژئوپلیتیک زیست محیطی، رویکرد ژئوپلیتیک انتقادی، اندیشه ملی گرایی، میهن خواهی، ملت، مفهوم هویت، عوامل و زمینه‎های پیدایش هویّت، قدرت، قدرت ملی، منشأ و مبادی قدرت ملی،اقتدار ملی، منافع ملی، رابطه منافع ملی با قدرت، امنیت، امنیت ملی، ويژگي هاي امنيت ملي، ابعاد امنيت ملي مورد بررسی قرار گرفته است.

فصل سوم پایان نامه، عرصه جغرافیایی پژوهش را تشکیل می‎دهد که در واقع، در این بخش به ویژگی‎های جغرافیایی منطقه مورد مطالعه پرداخته شده که کشور ایران و استان گیلان را شامل می‎شود.

فصل چهارم پایان نامه، شامل یافته‎های تحقیق می‎باشد.

فصل پنجم پایان نامه شامل؛ آزمون فرضیه ها، نتیجه گیری و ارائه پیشنهاد است.

فصل دوم:

مبانی نظری

تحقيق

2-1-تعریف ژئوپلیتیک

این واژه، ابتدا در سال 1899.م توسط دانشمند علوم سیاسی سوئد به نام رودولف کیلن وضع شد و به بخشی از معلومات حاصله ناشی از ارتباطبین جغرافیا و سیاست اطلاق شد. تعریفی که در این برهه اززمان می­توانیم ازژئوپلیتیک ارائه دهیم این است که:ژئوپلیتیک عبارت است از: درک واقعیت‎های محیط جغرافیایی به منظوردستیابی به قدرت، به نحوی که بتوان در بالاترین سطح وارد بازی جهانی شد و منافع ملی و حیاط ملی را حفظ کرد، به عبارت دیگر ژئوپلیتیک عبارت است ازعلم کشف روابط محیط جغرافیایی و تأثیر آن بر سرنوشت سیاسی ملل(عزتی،70:1382).

سائل بی کوهن، جغرافیدان و ژئوپلیتیسین معاصر آمریکایی، تعریف زیر را ارائه می­دهد: « ژئوپلیتیک به عنوان تحلیل تعامل میان زمینه ­های جغرافیایی و دیدگاه­ های مرتبط با آن و فرآیندهای­سیاسی تعریف
می­ شود». زمینه‎های جغرافیایی و فرآیندهای سیاسی هر دو پویا بوده و بر یکدیگر تأثیر گذاشته و تأثیر
می‎پذیرند و ژئوپلیتیک پیامدهای این تعامل را مورد توجه و بررسی قرار می‎دهد( کوهن، 1387: 43).

ژیروید اتوتایل معتقد است، ژئوپلیتیک در قرن بیستم از تاریخ پر فراز و نشیبی بر خوردار بوده و توانسته است. دررساندن معنی ارتباط کلی بین جغرافیا و سیاست موثر باشد ولی معنی کردن ژئوپلیتیک کاری بس مشکل است.زیرامعنی مفاهیمی‎چون ژئوپلیتیک تمایل به متغیر و تحول دارند و متأثراز
دوره‎های تاریخی و ساختارهای نظم جهانی­اند که آنها خود تحول پیدا می­کننداو معتقد است کیلن و سایر متفکرین امپریالیستی،ژئوپلیتیک را به عنوان بخشی از دانش استعماری غربی فهمیده اندکه ازروابط بین سیاست عناصر طبیعی زمین بحث می‎کند(عزتی،74:1382).

لورو و توال ژئوپلیتیک را دو روش ویژه ای می‎دانند که پدیده بحرانی را کشف وتحلیل می­ کند وراهبردهای تهاجمی‎یا دفاعی را برسر یک محدوده ارضی از نقطه نظر محیط جغرافیایی انسانی و طبیعی تعریف می­ کند. دیدگاهی هم وجود دارد که ژئو پلیتیک را معادل “راهبرد ” (استراتژی ) می­داند وبرای نمونه به ژئوپلیتیک ریگان یا ژئوپلیتیک گور باچف اشاره می‎کند(لورو و توال،34:1381).

ژئوپلیتیک مطالعه روابط بین المللی ومنازعات از لحاظ جغرافیایی است به عبارتی تأثیر عوامل جغرافیایی نظیر: موقعیت، فاصله و توزیع منابع طبیعی و انسانی بر روابط بین المللی را موضوع ژئوپلیتیک تشکیل
می­دهد. دکتر میر حیدر نیز تعریف ژئوپلیتیک را با همین دیدگاه بدین صورت ارائه می­دهد.«شیوه ­های قرائت و­نگارش­سیاست­بین­الملل­توسط­صاحبان­قدرت­واندیشه­و­تأثیر­آنها­برتصمیم­گیری­های سیاسی در سطح ملی و منطقه­ای»(میر حیدر،22:1377)

مفهوم ژئوپلیتیک در طول زمان تحول یافته و برداشت‎های گوناگونی از آن به دست آمده است. اجمالاً می‎توان تأثیر عوامل جغرافیایی را در 30 تعریف ارائه شده بر یک مسئله محوری شناخت و نسبت به آن موضع گرفت. این متغیرهای اصلی به شرح جدول زیر عبارتند از:

جدول 2-1: مفهوم ژئوپلیتیک

منبع: (کلاه مال همدانی،647:1391)

2-1-1-ظهور ژئوپلیتیک

علم جغرافیا قدمت ۲۵۰۰ ساله دارد که مورد علاقه شاهان و فرماندهان و تجار بوده است ولی به مردم عادی آموزش نمی‎دادند. اما از اوایل قرن بیستم اوضاع فرق کرد، بعد از کنگره وین در سال1815، پروس سرزمینهای اطراف خاک خود را که از قلب تاریخی خود جدا شده بودند به دست آورد و برای اینکه این سرزمینها را یکپارچه و پیوسته کند کلمه آلمان را ایجاد نموده و بر روی آن نهاد.لذا در سال 1820 دولت پروس تصمیم گرفت درس جغرافیا را در برنامه درسی نظام آموزشی خود بگنجاند. در این دوره آموزش جغرافیا به مسائل طبیعی مثل اقلیم، زمین شناسی و ناهمواری که باعث شکل گیری عینی یک آلمان واحد در ذهن بود مربوط می‎شد و وحدت سرزمین‎های آلمانی را با تکیه بر عامل زبان پیگیری کرد.در چنین زمانی جغرافیای مردمی‎در برابر جغرافیای سلطنتی زاده می‎شود و فردریک راتزل قوانین جغرافیای سیاسی را تدوین می‎کند.اندیشه او در اطراف آینده آلمان، هویت و نیز جایگاهی که در این کشور باید در جهان از آن برخوردار باشد دور می­زند (لورووتوآل،۱۳۸۱:۱).

ژئوپلیتیک به عنوان شکلی از دانایی و قدرت در دوره امپریالیستی در بین سالهای (1945-1870) زمانی متولد شد که امپراتوریهای رقیب در طول جنگ‎های متعددی که با یکدیگر داشتند خطوط قدرت را مرتب کرده و آنرا تغییر داده و در آن تجدید نظر کردند. خطوط قدرت مورد نظر تشکیل دهنده مرزها و نقشه سیاسی جهان بودند (احمدی پور و بدیعی،۲:۱۳۸۱).

در بین دو جنگ جهانی اول و دوم، ژئوپلیتیک بسیار پر فروغ شد. برای همین تصور می‎شد که عامل اصلی جنگ جهانی دوم ژئوپلیتیک بوده است. در ابتدا تمام کشورهای جهان بدنبال گسترش سرزمینی جهت قدرتمندشدن بودند. از مطرح شدن ژئوپلیتیک در اواخر قرن نوزدهم تا پایان جنگ جهانی دوم را اصطلاحاً ژئوپلتیک سنتی (کلاسیک) می‎گویند که تمام نظریه‎های ژئوپلتیکی بر اساس نظامی‎گری و گسترش تصاحب سرزمینی شکل گرفته است (زین العابدین،۱۳۸۹: ۱۱).

۲-۱-2- دوره افول

بعد از جنگ جهانی دوم به مدت تقریباً۴۰ سال ژئوپلتیک به عنوان یک مفهوم و یا روش تحلیل، به علت ارتباط آن با جنگ‎های نیمه اول قرن بیستم منسوخ گردید، هر چند ژئوپلیتیک در این دوره از دستور کار دولت ها در مفهوم قبلی خود خارج شد، اما همچنان در دانشگاهها تدریس می­شد. برای تبدیل شدن نقش فعال جغرافیا در تعریف ژئوپلیتیک به نقش انفعالی سه دلیل عمده قابل ذکر است:

اول اینکه جغرافیدانان بعد از شکست آلمان در جنگ، ژئوپلیتیک خاص آلمان را مقصر اصلی عنوان کردند و سیاست‎های آلمان نازی را متأثر از این مکتب می‎دیدند. خود را از مطالعات در مقیاس جهانی کنار کشیده، توجه خود را به دولت ها و درون مرزهای سیاسی بین المللی معطوف داشتند و واژه ژئوپلیتیک بر چسب غیر علمی‎به خود گرفت و از محافل علمی‎و دانشگاهی طرد شد.دلیل دیگری که موجب افول نقش جغرافیا در جنگ سرد شد ظهور استراتژی باز دارندگی هسته ای بود. توانایی پرتاب سلاح‎های هسته ای بوسیله هواپیما و موشک به فاصله‎های دور،باعث شد که دیگر نه فاصله و نه عوامل جغرافیایی مثل ناهمواری ها و اقلیم چندان مهم تلقی نمی‎شدند. دلیل سوم، ظهور ایدئولوژی به عنوان عامل تعیین کننده ی جهت گیری سیاست ها بود. ژئوپلیتیک جنگ سرد و ژئوپلیتیک عصر هسته ای از مشخصات دوره افول ژئوپلتیک هستند (زین العابدین، ۱۳۸۹ : 13).

۲-۱-۳- دوره احیا

بعد از پایان جنگ جهانی دوم جغرافیدانان شرمنده شدند و از آن پس تلاش نمودند جغرافیدانانی که ژئوپلیتیک را در اختیار آلمان نازی (هیتلر) گذاشته اند،کنار گذارند، و نتیجه اینکه حدود ۴۰ سال ژئوپلیتیک طرد شد. تا اینکه در دهه 1980 در جنگ ویتنام^[2] و کامبوج^[3] بر سر تصاحب منطقه ی مکنگ^[4]، گر چه هر دو کشور از بلوک شرق بودند، ایدئولوژی نتوانست جنگ را از بین ببرد. بنابراین، در گزارش این مناقشه و روابط دو کشور، مجدداً از مفهوم ژئوپلتیک استفاده شد و سپس کسینجر^[5] بصورت تفننی از واژه ی ژئوپلیتیک در مسائل جهان استفاده نمود. علاوه بر آن در جنگ ایران و عراق (1988-1980) و اشغال کویت توسط عراق (1991-1990 ) و به ویژه سقوط پرده آهنین در اروپا از سال 1989 موجب پر رنگ تر شدن این مفهوم شد و به خصوص فروپاشی شوروی (سابق) و برجسته شدن ملیت ها این مفهوم را به صورت یک مفهوم کلیدی در عرصه بین المللی قرار داد (زین العابدین،۱۳۸۹ :۲۸).

در حالیکه نامداران جغرافیای سیاسی چون ریچارد هارتشورن و استیفن جونز سخت در تلاش شکوفا ساختن جغرافیای سیاسی در جهان دوران میانه ی قرن بیستم شدند و سیاستمدارانی چون هنری کیسینجر واژه ژئوپلیتیک را دوباره به زبان روزمره سیاسی نیمه دوم قرن بیستم باز گرداند، جهانی اندیشانی چون ژان گاتمن و سوئل کوهن پیروزمندانه جهانی اندیشی جغرافیایی(ژئوپلتیک) را به بستر اصلی مباحث دانشگاهی باز گرداندند.در این زمینه ژان گاتمن^[6] با طرح تئوری «آیکنوگرافی^[7]– سیروکولاسیون^[8]» «حرکت» را در مباحث ژئوپلیتیک در معرض توجه ویژه قرار داد و عوامل روحانی یا عامل «معنوی» را در جهانی اندیشی «اصل» یا «مرکز» دانست و «ماده» یا «فیزیک» را تأثیر گیرنده قلمداد کرد (مجتهد زاده،۱۳۸۶:۹۶).

سائول بی کوهن می‎گوید: موضوعات ژئوپلیتیکی مهمتر از آن بودند که جغرافیدانان آنها را کنار بگذارند و اکنون خیلی از جغرافیدانان با یک تأخیر به او ملحق شده اند و از باز گشت و تجدید حیات ژئوپلتیک به اندازه او استقبال کرده اند.

2-2-رویکردهای جدید ژئوپلیتیک

همه نظریه‎های ژئوپلیتیکی جنبه ژئواستراتژیکی داشته و برای کسب قدرت بر فضای جغرافیایی تأکید داشتند. اما پس از پایان جنگ سرد و با مطرح شدن نظام نوین جهانی بسیاری از دیدگاه های ژئوپلیتیکی جنبه ی کمی‎پیدا کرد و حتی بعضی از این دیدگاه ها در عالم سایبر اسپیس مطرح شدند. در نظام نوین جهانی عده ای در تحلیل ژئوپلیتیکی خود، رویکرد انرژی را مد نظر قرار دادند،عده ای به مسائل زیست محیطی معتقد بودند، بعضی فرهنگ را عامل اصلی ژئوپلیتیک دانستند و بالاخره، عده ای مسائل ژئواکونومی‎را در تحلیل ژئوپلیتیکی خود مورد توجه قرار دادند. می‎توان گفت که معیار‎های قدرت که نظامی‎گری بود، به طور کلی جای خود را با معیار‎های مذکور تغییر داد. یعنی، قبل از پایان جنگ سرد، معیار اصلی قدرت نظامی‎گری بوده و تمام عوامل اقتصادی، اجتماعی به صورت ابزار مورد توجه بوده است.به علاوه مشخصه ی اصلی ژئوپلیتیک دوره جنگ سرد جهان دو قطبی، جهان سوم و کشورهای عدم تعهد بودند، اما در نظریه ی جدید ژئوپلیتیکی، جهان چهارم مطرح است (زین العابدین، ۱۷۱:۱۳۸۹).

۲-2-۱-رویکرد نظم نوین جهانی

اولین بارجورج بوش پدر^[9] رئیس جمهور اسبق آمریکا در جریان جنگ خلیج فارس در1990م نظام نوین جهانی^[10] را مطرح نمود. و در سال 1991 پس از مذاکرات خود در هلسینکی^[11] با گورباچف^[12] و مارگارت تاچر^[13]، رهبران اروپا، سازمان ملل متحد،کشورهای عربی به ویژه خلیج فارس و سایر هم پیمانان خود، نظریه نظام نوین جهانی خود را اعلام نمود (حافظ نیا،۵۳:۱۳۸۵).

این نظام دیدگاه‎های جدید آمریکا را بیان می‎کند. با فروپاشی نظام سیاسی اتحاد جماهیر شوروی و بلوک شرق و از بین رفتن رقابت قدرت ها، جهان از این پس صاحب نظام نوینی شود که بر قدرت همه جانبه آمریکا استوار است. قدرت و سلطه آمریکا بر جهان بدون تسلط بر خلیج فارس ممکن نبود. نظام نوین جهانی طرحی جدید برای سلطه بر مناطق مهم جهان توسط آمریکا بود. این نظام به رغم عنوان گول زننده آن، شکل جدیدی از استعمار نو است که جهان را به سوی مخاصمه و تلاطم سوق می‎دهد. جورج بوش پدر نظم نوین جهانی را این چنین تعریف می‎کند: «نظم نوین جهانی می‎گوید که بسیاری از کشورها با سوابق متجانس و همراه با اختلافات، می‎توانند دور هم جمع شوند تا از اصل مشترکی پشتیبانی کنند و آن اصل این است که شما با زور کشور دیگری را اشغال نکنید…» اما آمریکائیها از زمان پی ریزی چنین نظریاتی، کمترین توجهی به آنچه خود معتقدند نداشته اند و تعبیر «نوام چامسکی» نظم نوین جهانی تعبیر تازه ای از توسل به زور و انقیاد مضاعف ملت ها است.تمام ابعاد نظم نوین جهانی بر پایه منافع و توسعه طلبی آمریکا استوار است در عصر نظم نوین جهانی، ثبات و امنیت تقریباً به طور کامل برای هیچ کشوری- حتی آمریکا- وجود ندارد.

2-2-2-رویکرد ژئواکونومی

پایه و اساس ژئواکونومی‎استدلالی است که از طرف ادوارد لوتویک^[14] ارائه شده است. او خبر از آمدن نظم جدیدبین المللی در دهه نود می‎داد که در آن ابزار اقتصادی جایگزین اهداف نظامی‎می‎شوند. به عنوان وسیله اصلی که دولت ها برای تثبیت قدرت و شخصیت وجودی شان در صحنه بین المللی به آن تأکید می‎کنند و این ماهیت ژئواکونومی‎است (عزتی،۱۰۷:۱۳۸۸)

ژئواکونومی‎عبارت ازتحلیل استراتژی­ های اقتصادی بدون درنظر گرفتن سودتجاری،که ازسوی دولتها اعمال می­ شود،به منظورحفظ اقتصادملی یا بخشهای حیاتی آن وبه دست آوردن کلیدهای کنترل آن ازطریق ساختارسیاسی وخط مشیهای مربوط به آن پرداخت. (عزتی،1387: 110)

ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت و فضا را مدّ نظر دارد و هدف اصلی آن کنترل سرزمین و دستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای اقتصادی فناوری و بازرگانی است بدین ترتیب به نظر می‎رسد مفاهیم ژئواکونومی‎در رویارویی با مسائل قرن 21 از کارآیی مناسبی در مقیاس جهانی برخوردار خواهد بود (واعظی،1388 :32)

ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت وفضا را بررسی می‎کند. فضای بالقوه ودرحال سیلان همواره حدود ومرزهایش درحال تغییروتحول است،ازاین رو آزادازمرزهای سرزمین وویژگیهای فیزیکی ژئوپلیتیک است.درنتیجه تفکر ژئواکونومی‎شامل ابزارآلات لازم وضروری است که دولت می‎تواندازطریق آنها به کلیه اهدافش برسد.(عزتی،1387: 110)

ژئواکونومی‎و ژئوپلیتیک دارای تفاوتهای اساسی با هم می‎باشند،اول اینکه ژئواکونومی‎محصول دولت ها وشرکتهای بزرگ تجاری با استراتژیهای جهانی است درحالی که این خصیصه در ژئوپلیتیک نیست. نه دولت ونه شرکتهای تجاری هیچ نقشی درژئوپلیتیک ندارندبلکه یکپارچگی اتحادیه ها،منافع گروهی وغیره برپایه نمونه‎ های تاریخی با عملکردی نامرئی دراستراتژیهای ژئوپلیتیکی پایه واساسی برای همه صحنه‎های ژئوپلیتیکی هستند.

دوم اینکه هدف اصلی ژئواکونومی‎کنترل سرزمین ودستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای تکنولوژی وبازرگانی است. ازلحاظ کاربردی بایدگفت که مفهوم وعلم ژئوپلیتیک می‎تواند درنشان دادن راه وروش‎هایی برای پایان دادن به نزاعها ودرگیری ها ودرمجموع اختلافات نقش اساسی داشته باشددرحالی که ژئواکونومی‎ازچنین ویژگی برخوردارنیست(عزتی،1387: 112)

2-2-3- رویکرد ژئوکالچر

ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی فرایند

شیشه ای گیر و حکیمانه بیاشام و برو
(همان منبع، ۵۵۴).

ب: پرهیز از تمایلات شهوانی
اقبال در مورد نقش زنان و مادران معتقد است که در بیشتر اعصار و بویژه در عصر حاضر، زنان به جای توجّه به نقش حسّاس مادرانه و تلاش برای فرزند پروری به بهترین شکل، نه تنها رسالت اصلی و فطری خود را فراموش کرده اند؛ بلکه نقش مادری را برای خود محدودیت می دانند. وی زنانی را که از پذیرش نقش مادری امتناع می کنند، یا اینکه به فساد و تباهی کشیده شده اند و تمام زندگی خود را مانند جوانان کم تجربه همچنان به دل بری و دل ستانی مشغول هستند به شدّت سرزنش می کند و بر لزوم خواندن دقیق آموزه های دینی و آیات قرآنی مربوط به زندگی و خانواده تأکید می کند. دیدگاه اقبال در مورد نقش فطریِ مردان و زنان تقریباٌ مانند نظرات فیلسوف و مورّخ بزرگ، ویل دورانت است که معتقد است:”کار خاصّ زن خدمت به بقای نوع است و کار خاصّ مرد خدمت به زن و کودک. ممکن است کارهای دیگری هم داشته باشند ولی همه، از روی حکمت و تدبیر، تابع این دو کار اساسی گشته است. این مقاصد اساسی و نیمه آگاهانه ای است که طبیعت معنی انسان و سعادت او را در آن نهفته است”(دورانت،۱۳۹۱: ۱۳۶). وی برخی از زنان و مردان را سرزنش می کند که نقش طبیعی و ذاتی خود را فراموش کرده اند و چنین می نویسد:”اگر زنی شایستۀ توهین باشد، آن است که در زناشویی و تنهایی زیبایی خود را در معرض تجارت می گذارد و برای تفنّن و اسراف در عشق به سوداگری می پردازد و سرتاسر روز را به آرایش و گردزنی سر و صورت و پیچ دادن مو و پوشیدن لباس می گذارند”(همان،۱۶۰). اقبال نیز در وصف چنین انسان هایی چنین می سراید:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ای زنان! ای مادران! ای خواهران
دلبری اندر جهان مظلومی است
در دو گیسو شانه گردانیم ما
از امومت زرد روی مادران
وحی یزدان پی به پی آمد مرا
رَستن از ربطِ دو تن توحیدِ زن

زیستن تا کی مثالِ دلبران
دلبری محکومی و محرومی است
مرد را نخجیر خود دانیم ما
ای خُنُک آزادی بی شوهران
لذّتِ ایمان بیفزاید مرا
حافظ خود باش، و بر مردان متن
(اقبال لاهوری،۱۳۸۲: ۴۹۲).

این اندیشمند بزرگ تنها به طرح انتقاد و ایراد نمی پردازد، بلکه در بیان منزلت حقیقی زن، الگویی عینی و این جهانی را ارائه می کند. وی حضرت فاطمۀ زهرا (س)را الگوی زنان جهان و علی الخصوص زنان مسلمان می‌داند:

مریم از یک سبت عیسی عزیز
بانوی آن تاج دارِ هل اَتی
در نوایِ زندگی سوز از حسین
سیرتِ فرزندها از اُمّهات
مزرعِ تسلیم را حاصل بتول
نوری و هم آتشی فرمانبرش
آن ادب پرورده ی صبر و رضا

از سه نسبت، حضرت زهرا عزیز
مرتضی مشکل گشا شیرِ خدا
اهلِ حق حرّیت آموز از حسین
جوهرِ صدق و صفا از اُمّهات
مادران را اُسوه ی کامل بتول
گُم رضایش در رضای شوهرش
آسیا گردان و لب قرآن سرا
(همان منبع، ۱۶۵-۱۶۴).

۱-از طریق عناصر اجتماعی-فرهنگی داخل خود منطقه مانند بزرگان، ریش سفیدان و شیوخ ساکن در محله و یا عیاران و پهلوانان و…
۲-عناصری که از طرف حکام شهر یا پادشاه تعیین و انتخاب می شدند. این گروه اخیر را می توان در چهار دسته طبقه بندی کرد که با عهده دار بودن وظایف مختلف و درجه اخیر را می توان در چهار دسته طبقه بندی کرد که با عهده دار بودن وظایف مختلف و درجه اهمیت متفاوت به اداره امور شهر می پرداختند:
۱)اولین دسته حاکمان و امیران بودند که عهده دار امور اداری، سیاسی و امنیتی شهر و منطقه نفوذ آن محسوب می شدند.
۲)دومین دسته گروهی بود متشکل از ریش سفیدان شهر، کلانتر و کدخدایان محله ها که به رسیدگی امور اجتماعی و اقتصادی در سطح شهر و محله های مسکونی می پرداختند.
۳)دسته سوم شامل داروغه ها می شد که اداره امور انتظامی را بر عهده داشتند.
۴)چهارمین گروه قضات بودند که امور قضایی را مورد بررسی قرار می دادند.
۲-۱۵- مفاهیم و ارزشهاى موجود در محله هاى مسکونى سنتى ایران
در طرح محله هاى مسکونى سنتى علاوه بر اینکه تفکر براى سکونت یک خانواده به طور مستقل مطرح بود، صحبت از یک خانواده بزرگتر یعنى جامعه نیز به میان بود. بنابر این همان طور که مشاهده مى کنیم در محله ها سنتى، سلسله مراتب خانواده، همسایگان، کوچه، کوى، محله و شهر همواره وجود داشته است. نکته اى در مورد محله هاى مسکونى سنتى باید ذکر شود اینکه تعداد محله هاى یک شهر نیز تابع قاعده و قانون و اصول ثابت و معینى نبود. چنان که براى مثال شهر بار فروش داراى شصت و سه محله، سارى داراى نه محله، شیراز داراى یازده محله بود (رابینو،۴۵:۱۳۴۳).
طراحى محیط به تبعیت از این طرز تفکر راه به جایى مى برد که در طرح یک خانه، فضاى خصوصى و در طرح دیگر فضا ها، حفظ شرایط اجتماعى و فرهنگى و یکپارچگى فضاى اجتماعى مطرح مى شود. نقش عوامل اجتماعى و فرهنگى را نه تنها در طرح محله هاى مسکونى بلکه در کل و جزء فضا ها (بازار، حمام، مرکز محله، فضاهاى جمعى و دیگر)فضا هاى جنبى آن ها مى توان مشاهده کرد (شیعه،۱۰۹:۱۳۸۳).
۲-۱۶- ویژگی های محله های شهری در ایران
در سرزمین های اسلامی، شهر اسلامی، مجموعه ای از محله های متجانس و همگن که بر اساس روابط، مناسبات، شکل و وابستگی های قومی، مذهبی و حرفه ای یا سرزمینی، در مکانی مشخص شده و هویت و اصالت خود را سال ها به همین صورت نگاه داشته اند. در حقیقت در شهر های ایران و بسیاری از بلاد اسلامی قبل از عصر توسعه جدید شهری، محله ها به عنوان واحد های اصلی شکل دهنده شهر، بیش از هر واحد دیگر شهری در درون خود همبستگی و یگانگی و همسانی قومی و خانوادگی و گاه اداری و حرفه ای و طبقاتی داشته اند.
در این رابطه ویژگی های زندگی محله ای ایران را می توان به صورت زیر مشخص کرد:
۱-هر یک از محله های مسکونی شهر ها از خود کفایی و استقلال سکونتی مشروط و محدود برخوردارند.
۲-نوع زندگی اجتماعی، در سطح شهر و محله های مسکونی، محدود و مستقل از بازار (و تحرک اقتصادی، سیاسی و اجتماعی آن)است.
۳-بر عکس مجموعه فضای بازار به عنوان فضای عمومی، برای همه شهروندان و هم چنین تازه واردان به شهر، محله های مسکونی دارای حجاب سکونتی خاص هستند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۴-به خاطر ویژگی های سنتی بالقوه ای که در نزد خانوار های ساکن در محله های مسکونی وجود دارد، رفتار اجتماعی ساکنان در محله شکلی خاص می یابد و هر گروه معرف شخصیت ویژه ای است.
۵-هم زیستی متشکل خانواده های ساکن یک محله، از وقایعی تاریخی و اتفاق غیر منتظره منطقه ای تاثیر می پذیرد (فلامکی،۳۱۲:۱۳۶۴).
موارد مذکور را می توان از جمله عوامل و پارامتر های سازنده یک ساختار شهری ایده ال بر پایه تفسیم بندی آن به زیر بخش محله ها دانست. اتکا بر این اصول در شرایطی که شهر و محله های آن دچار بحران هستند، می تواند در کاهش تنش ها، مسایل و مشکلات و تنگنا های شهری موثر واقع شوند (خاکساری،۳۲:۱۳۸۵).
۲-۱۷- شهر ایرانى – اسلامى
پیشینه شکل گیرى شهر در ایران را از آغاز تا امروز، دو بهر مى کنیم. بهر نخست، دوره پیش از اسلام و بهر دیگر دوره اسلامى. در دوره نخست سازمان و ساختار شهر بنابر منابع تاریخى بر پایه سلسله مراتب و نظام طبقاتى شکل می گرفته است که پس از ظهور اسلام و فروپاشى تفکر طبقاتى، محله ها و توسعه شهر مسیر دیگرى را پیش می گیرد. “بعد از ظهور اسلام این مساله منتفى شد و محله ها بنابر اشتراکات موجود شکل گرفتند مثلاً براساس همشهرى بودن مثل محله شیرازی ها و… و یا براساس فعالیت هاى مشترک (پیرنیا،۳:۱۳۷۸).
شهرهاى ایرانى دوره اسلامى داراى فضاهاى عملکردى و مشخصه هایى بوده اند که بسیارى از آنها هنوز با همان نام کارکرد دارند و از اجزاى فضایى و شناسایى شهر به شمار می آیند، مانند: خیابان، گذر، میدان، کوچه، خانه، محله، بازار. هر کجا که مسجدى ساخته شده، محور طراحى در شهر و شکل گیرى آن بوده، بازار و محله را به سوى خود جلب کرده و از بارزترین و مهم ترین مؤلفه هاى شناسایى و درک محله به شمار می آمده است.
نمونه هاى این ادعا را میتوان در همه شهرهاى ایران و از جمله تهران مشاهده کرد. مسجد بزرگ بازار تهران شامل یک فضاى باز میانى (صحن)است که محورهاى اصلى بازار را از غرب و شرق و خیابان را از سوى شمال به خود راه می دهد و نقش اصلى را در پیون دزدن کارکردهاى مهم شهرى پیرامون بر عهده دارد. فضاى عبادى آن (مسجد)در سمت جنوب و در محور قبله جاى گرفته است. مساجد به ویژه در شهرهاى ایران علاوه بر نقش و عملکرد عبادى، براى مسلمین پیوسته کانون تجمع هاى شهرى، همفکرى، مباحثه و فضایى براى دیدارها و کانون تعلیم و تعلم بوده است. از این رو در میان سایر فضاهاى شهرى نقشى جامعه محور و بسیار مهم را ایفا می کرده است. این تمرکز در فعالیت هاى یک نقطه از محله و شهر و نقش هاى چندگانه فضاى جمعى حیاط مسجد، عامل مهمى در ایجاد خاطره جمعى و به دنبال آن ثبت این نقطه از شهر به عنوان نشانگر و شاخص بافت در میان شهر خواهد بود. ادراک شهر تا حدود زیادى به عناصر اصلى ادراکى شهر بستگى دارد که مسجد با نقش هاى چندگانه خود در صدر آنها است.
۲-۱۸- مکان هاى زیارتى در شهرهاى ایران
پیشتر اشاره شد شهرها حاصل رویدادهاى تاریخى و اجتماعى بوده اند. در حالی که شهرهاى ایران پس از ظهور اسلام توسعه پیدا می کرد و گاه دستخوش حوادثى دیگر مى شد. اتفاق تاریخى مهمى که نقطه عطفى در روند رویدادها شد، سفر تاریخى امام شیعیان حضرت امام رضا (ع)به ایران و به سوى خراسان بود، که در پى آن بسیارى از امامزادگان (ع) نیز با اهداف تبلیغى فرهنگى و روشنگرى به ایران آمدند. این بزرگان در سرتاسر کشور و در کنار مردم به مبارزه پرداختند و پس از شهادت، تربتشان زیارتگاه مسلمانان و کانون راز و نیاز دردمندان از همه اقشار جامعه شد. بدین گونه مزار امامزادگان(ع) تبدیل به مکانى شد که تا امروز تداوم تاریخى مذهبى یافته و کانونهاى مهم تجمع مردم را از همه اقشار جامعه شکل داده است. این امر آن چنان ریشه در اعتقادات و پایه هاى مذهبى فرهنگى دارد که هیچ جایى را نمی توان یافت که تا این درجه داراى جاذبه هاى معنوى بوده و مورد اعتماد و احترام اقشار جامعه باشد.
زیارتگاه ها، همان کانون هاى مذهبى و اجتماعى هستند که در تداوم تاریخى خود یکى از مهم ترین مشخصه هاى شهر ایرانى دوره اسلامى را رقم زده اند. نمونه هاى بسیارى را می توان در ایران مثال آورد که فضاى امامزاده، نقطه اصلى درک مردم از منظر شهر شده است. امامزاده صالح تجریش بی آنکه در طرح جامع شهرى بر اهمیت و محوریت آن سرمایه گذارى شده باشد، به طور طبیعى و مرد موار و از طریق رابطه اى تاریخى و از نگاه منظر شهرى و در انطباق با عملکرد و مفهوم پناهگاهى آن در شب و روز، بارزترین، مهمترین و قویترین نشانه درک مردم از منظر شهر در آن منطقه است.
زیارتگاه ها در شهرهاى ایران، ظرفیت هاى ناشناخته اى در تقویت و تداوم هویت شهر دارند چنانچه نقش منظرین آنها در قوام بخشیدن به مفهوم شهر شناخته شود، بی تردید قدرت آن را دارند تا با محور قرارگرفتن در برنامه هاى ساماندهى و توسعه شهرى، علاوه بر ایفاى نقش خود در سیماى شهر، به تقویت پیوندهاى اجتماعى از طریق حامل هاى معنوى میان شهروندان، مدد رساند. با توجه به ظرفیت دوگانه عینى و ذهنى در زیارتگاه هاى شهرهاى ایران، می توان آنها را به عنوان نقاط اولیه و اصلى هرگونه برنامه ریزى و طراحى منظر شهرى محسوب کرد.
۲-۱۹- موفولوژی محلات شهرهای اسلامی
۲-۱۹-۱- مرکز محله
نقطه ثقل محله را تشکیل می دهد و شامل عناصر عمومی معینی است که در کنار یکدیگر مجتمع شده و در میان محله استوار می یابند. مرکز محله در محل تقاطع راه های اصلی محله و در اغلب موارد، در مرکز فیزیکی محله شکل می گرفت. موقعیت و محل مرکز محله به غیر از موضوع دارا بودن بهترین نحوه دسترسی که اغلب مهمترین عامل محسوب می شد، از عوامل و شرایط دیگری، از جمله موقعیت محله نسبت به بازار، راه های اصلی شهر، اراده بنیان گذاران فضاهای خدماتی و اهالی محله بستگی داشت (انصاری، بیتا؛ در سایتwww.research.ui.ac.ir تاریخ مراجعه:۱۰مهر۱۳۸۹).
۲-۱۹-۲- شبکه راه های محله
این شبکه که تاروپود محله را تشکیل می دهد تا آخرین واحد مسکونی محله را در بر می گیرد. مهمترین عنصر آن گذر اصلی محله است که از میان محله عبور کرده است و از راه های محله ای انشعاب می یابند که شامل گذرهای فرعی و کوچه های فرعی و بن بست ها می باشد(همان). ذکر این نکته حایز اهمیت است که راه ها و گذرهای اصلی از عناصر مهم استخوان بندی محله می توان ستون فقرات استخوان بندی نامید. سایر عناصر و عوامل در اطراف این محور استقرار یافته و گذر اصلی مهمترین عامل در پیوند تعاملی آنها به شمار می آید(حبیبی،۳۴:۱۳۸۲).
۲-۱۹-۳- فضاهای خصوصی محله(هشتی ها و بن بست ها)
هر محله مسکونی ضمن آنکه توسط یک راه اصلی خود را به بازار شهر یا امتداد راه اصلی منتهی به بازار وصل می کند، به همان ترتیب خود را از فضای عمومی و پر تحرک آن دور نگه می دارد. فضای داخلی هر محله، عمومی است و به گونه ای است که در محل تردد افراد بیگانه واقع می شود. ورودی معمولا در منتی الیه خانه قرار داشته که امکان دید از درب کوچه به داخل حیاط وجود ندارد و بدین ترتیب محرمیت خانه حفظ می شود.
۲-۱۹-۴- راسته محله ها
محوری ارتباطی که عمومی ترین فضاهای ارتباطی در محله ها هستند، در تقاطع آنها فضاهای باز بزرگتری نسبت به گذرها وجود دارد که مرکز محله را تشکیل داده است. مسجد محله، سقاخانه، بازارچه، دکان های متنوع، حسینیه، حمام، زورخانه، و چایخانه را در راسته محله وجود دارند. در راسته محله ها معمولأ پنجره ها و یا درب فضاهای مسکونی کمتروجود داشته است. چون که این فضاها حالت عمومی داشته و رعایت اصل محرمیت و دفاع ضروری بوده است.
۲-۱۹-۵- زیر محله
هر یک از محلات دارای چند محله کوچکتری بوده اند که اصطلاحأ «زیر محله» نامیده شده اند، معمولأ واحدهای منشعب از محله، کوچه های فرعی و بن بست ها متعلق به مذهبی یا قوم و یا حتی صنف معروف بوده است(انصاری، بیتا؛ در سایتwww.research.ui.ac.ir تاریخ مراجعه:۱۰مهر۱۳۸۹).
۲-۲۰- جایگاه مساجد در ساختار اکولوژیک شهرهای اسلامی
برای هر فرد مسلمان در هر نقطه‌ای از جهان که باشد، مسجد از مفهوم خاصی برخوردار است. هر فرد حداقل طی پنج نوبت در طول شبانه‌روز از محل سکونت خویش ذهن و روح خود را متوجه خدا ساخته و در صورت عدم حضور در مسجد جهت ادای فریضه‌ی نماز هم راستا با موقعیت جغرافیای مسجد که در مسیر قبله تأسیس یافته‌است، قرار می‌گیرد. این فضای والا و متعالی، معرف نظامی از اصول، ارزش‌ها و معیارهای مقدس اما مشخص و دقیق است(حاتم،مسجد جلوه گاه فرهنگ و هنر اسلامی:۳۹).
ارزش‌های اصیل که بر جامعه‌ای اسلامی حاکم‌اند، فراتر از زمان و مکان‌جغرافیایی بوده و امت واحده را در اذهان تداعی می کند.
در صورت تقویت این مشترکات، همان بنیان مرصوص که قرآن برآن تاکید می کند بوجود می‌آید.(سوره صف آیه۴) وحدت استواری که بر معماری شهرها و محلات اسلامی اثر گذارده و مکانی امن و محیطی آمیخته با صلح و صفا و تفاهم را پدید می‌آورد. در این‌جاست که نقش کثرت در عین وحدت و وحدت در عین کثرت مساجد بر واحدهای مسکونی محلات تاثیر گذارده و کیفیت زندگی سالم را ارتقاء می‌بخشد. اساس عمده‌ی شهرهای اسلامی، براحساس دینی از زندگی، استقلال هر مؤمن، حرمت حریم خانواده‌ها و اهمیت خلوت‌گزینی شکل‌گرفته است. این طرز تلقی از زندگی کاملاً در ساخت اکولوژیک شهرهای اسلامی موثر افتاده است که مرزهای پردوام محلات و خانه‌ها، بن‌بست بودن کوچه‌ها و محلات، انتخاب نوعی استدلال در واحدهای مسکونی و زندگی مشترک همه‌ی مردم محله، نمونه‌ی روشن آن است. چیزی که اخیراً در باغ شهرهای اروپایی مشالی متداول گردیده‌است(پاپاروپور،معماری اسلامی ترجمه حشمت جزیی:۲۰-۲۴).
شهر اسلامی بیش از آنکه منزلگاهی برای قافله‌های عازم نواحی دوردست یا دژی برای حمایت از مؤمنان در برابر هجوم دشمنان باشد، مأمن شیوه‌ای از زندگی است که در آن همگان در تصمیم‌گیری و اجرای امور به‌ویژه در سطح محله‌ای، مشارکت داشته و مساجد به‌عنوان میعادگاه چنین مشارکت و تجمعاتی از اهمیت به‌سزایی برخوردار می‌باشد(جلیط،پیدایش شهر اسلامی،۳۹-۴۰).
۲-۲۱- نقش مسجد در توسعه‌‌ی محله‌ای
در تمدن اسلامی، مساجد علاوه بر اینکه عامل اصلی تشکیل شهرها بوده‌اند، تعیین‌کننده‌‌ی الگوی کلی و هویت مشترک شهرهای اسلامی به‌شمار می‌رفته‌اند. شهرهایی که به‌دست مسلمانان تغییر شکل یافتند یا احداث شدند، حیطه‌ی وسیعی از اقیانوس اطلس تا شبه قاره‌ی هند را در برگرفته وعلی‌رغم تنوع اقلیم و فرهنگ‌های بومی، با ساختار و الگویی یگانه ظهور نموده‌اند که مساجد در این فرایند نقش کلیدی را بر عهده داشته‌اند (سلطانزاده،۱۱٫۱۲:۱۳۶۵).
از آن لحظه که شهرها و محلات و مساجد یگانه می‌شوند، دین و دنیا دیگر دو مقوله‌ی مجزا از یکدیگر نیستند. مساجد، شهرها و محلات، در راستای مشترک جهت دارند به نحوی که شهرها و محلات از آن‌جایی آغاز می‌گردند که مسجد پایان یافته‌است (پاپاروپور،معماری اسلامی:۴۶-۴۴).
برخلاف دیگر اماکن مذهبی نظیر کلیساها، در مساجد که حاصل کار معماری آگاه و عارف می‌باشد، تضاد میان فضای درونی و برونی اماکن از میان رفته‌است. به عبارت دیگر، میان مسجد و جامعه‌ی اسلامی پیوندی پیوسته وجود دارد، چنان‌که صحن مساجد معمولاً دارای درها و دروازه‌هایی است که دو یا سه طرف، ارتباط مردم محلات را با مراکز شهر و بازار تسهیل می کند(عرفان،معماری مساجد:۵).

برای مخالفت با قدرت رسمی یا تغییرات ابتدایی نیست بلکه برای تغییرات بنیادین یا زیر سؤال بردن فرد دارای قدرت رسمی استفاده می‌شود.برای واژگون کردن مأموریت سازمان،انتقال تخصص های افراد،جایگزین کردن ایدئولوژیهای اساسی ،یا بدست گرفتن رهبری به کار می‌رود.نوعی طغیان مهم می‎‌باشد که پیامدهای بسیار شدیدی به همراه دارد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۴-۸-۹-۳- انواع بازیهای قدرت
هیرش من^[۲۳۰] (۱۹۷۰) در تحقیق خود به بیان این مطلب می‌پردازد، که اعضاء هر سازمان از سه فرصت انتخاب برخوردارند که می‌توانند در سازمان از طریق آنها قدرت بدست آورند. این فرصتها عبارتند از:
ترک سازمان^[۲۳۱]: می‌توانند از سازمان خارج شوند و به سازمان دیگری بپیوندند.
اعتراض^[۲۳۲]: با اعتراضات خود تلاش در تغییر سیستم دارند.
وفاداری^[۲۳۳]:نسبت به سازمان وفادارند. در سازمان می‌مانند و مطابق با انتظارات رفتار می‌کنند.
۲-۴-۸-۱۰- نقش سیاست در رفتار
با توجه به آنچه بیان گردید، سیاست در سازمان به کاربرد قدرت اطلاق می شود. زمانی که افراد در سازمان به این نتیجه برسند که برای دسترسی به منابع یا جریان دادن فعالیتها در کانالهای مورد نظر آنها باید از موانع سازمانی نظیر قوانین و مقررات عبور کرد به رفتار سیاسی دست می‌زنند یعنی از نفوذ قدرت خود در سازمان برای تأثیر در سیاستهای سازمانی استفاده می‌کنند. لوتانز (۱۹۹۲) عقیده دارد که مطالعه رفتار سیاسی در سازمان دارای اهمیت است، زیرا بر اساس تحقیقات، رفتار سیاسی بر تصمیم های سازمانی در زمینه‌هایی مثل حقوق و دستمزد، یا استخدام تأثیر گذار است. از طرفی رفتار سیاسی خارج از نیازهای شخصی فرد است و در عین حال نیازمند تلاش برای استفاده از بستر قدرت یک فرد می‌باشد. رفتار سیاسی در سازمانها فعالیتهایی را شامل می‌شود، که جزعی از نقش رسمی افراد در سازمان نیستند ولیبه وسیله آنها توزیع مزایا و معایب در سازمان تحت تأثیر قرار می‌گیرد (رابینز و جاج،۲۰۰۸).
سازمان­ها سیستم­های سیاسی هستند، که درآنها قدرت و نفوذ در شکل­ گیری روابط، تعاملات و رفتارها در بین کارکنان سازمان و دیگر ذی­نفعاننقش کلیدی ایفا می­ کنند (وی­گودا، ژیون، وینارسکی، ۲۰۰۳). سیاست سازمانی عنوانی کلی است که روابط قدرت و تاکتیک­های نفوذ و سیاست از آن برگرفته شده است (مینتزبرگ، ۱۹۸۳؛ ففر، ۱۹۹۲)همانطور که بسیاری از مطالعات نشان داده است سیاست بخش جدا نشدنی هر سازمانی است(مدیسون و همکاران^[۲۳۴]، ۱۹۸۰) ولیکن در سطح و شدت سیاست در بین سازمان­ها تفاوت­های کلی وجود دارد) تزینر^[۲۳۵]، ۱۹۹۹) و تفاوت­های موجود ممکن است پیامدهای سازمانی کاملاً متمایزی را ایجاد کند. به عنوان مثال، در عملکردکارکنان، فضای سازمان، جو، اثربخشی و کارایی سازمانتفاوت ایجاد کند) سوسمن و همکاران^[۲۳۶]،۲۰۰۲؛ پون^[۲۳۷]،۲۰۰۳).
نتایج برخی از پژوهش ها در رابطه با تأثیر سیاست بر رفتار در سازمان نشان می‌دهد که بین رفتار سیاسی در سازمان و تعهد، عملکرد و رضایت شغلی افراد رابطه منفی وجود دارد و با کم کاری افراد درون سازمان و تمایل به خروج آنها از سازمان رابطه مثبت دارد. همچنین میزان ارتباط گریزی افراد از جلسات با ادراک آنها از فضای سیاسی سازمان نسبت مستقیمی وجود دارد (رحمان سرشت، ۱۳۷۸؛ رحیم نیا و حسن زاده، ۱۳۸۸؛ کوهن، ۱۹۹۹؛ وبر و همکاران، ۲۰۰۹). رفتار سیاسی از طرف دیگر به عنوان منبع فشار عصبی و تضاد در محیط کار شناخته شده است که از پیامدهای بالقوه منفی آن عملکرد ضعیف در هر دو سطح فردی و سازمانی است. اگر چه ممکن است دیگر پیامدهای منفی در سازمان به دلیل درک نامناسب از سلسله مراتب سازمانی مانند ارتباط ضعیف کاری با سرپرست باشد یکی از نتایج محتمل در پی بروز رفتار سیاسی در سازمان ترک روانی و فیزیکی از کار بویژه غیبت است. (درگاهی، ۱۳۹۱؛ گیلمور و همکاران،۱۹۹۶).
۲-۴-۹- تعارض
تعارض فرایندی است که در ابتدای امربه صورت علنی وجود ندارد. ولی نیروی بالقوه آن برای موجود است که به مرور زمان موجب افزایش تعارض می‌شود. هر چقدر که تعارض پنهان باشد، باز بر فعالیتهای سازمانی تأثیر گذار است. در زندگی سازمانی تعارض با قدرت و سیاست در ارتباط است (رابینز و جاج، ۲۰۰۸) و در حالیکه ممکن است با رفتار سیاسی آغاز ‌شود، بین افراد یا گروه ها بوجود می‌آید. تعارض به خصوص زمانی پیش می‌آید که یا اعضای یک گروه تصور کنند که کوشش‌هایشان برای دستیابی به هدفهای مورد نظر بوسیله گروه دیگر خنثی می‌شود و یا ممکن است به سبب پیش بینی مشکلات باشد.
بر این اساس تمامی تعارضات سازمانی به این دلیل به وجود می‌آیند که تمایزهای طولی و عرضی، به ایجاد گروه های سازمانی مختلف با اهداف مختلف و سبکهای مختلف برای پیگیری این اهداف منجر می‌شود (جونز، ۱۳۹۱).
۲-۴-۹-۱- تعاریف موجود پیرامون تعارض
تعارض سازمانی عبارت است از ناسازگاری ادراک شده یا دیدگاه های متضاد در بین احزاب موجود (جن و بندرسکی، ۲۰۰۳؛ ویلیامز، ۲۰۱۱). به عبارت دیگر تعارض عبارت است از ادراکی متضاد از اهداف، مقاصد و ارزشها، که افراد در تعاملات خود به آن می‌رسند و در نهایت گروه دیگر را به طور بالقوه عاملی بر سر راه تحقق اهداف خود می‌بینند (پوتنام و پول، ۱۹۸۷؛ ویلیامز، ۲۰۱۱؛ کستینگ و همکاران، ۲۰۱۲) و زمانی رخ می‌دهد که یک گروه دریابند یک گروه دیگر بر روی چیزی که به آن توجه دارند تأثیر منفی می‌گذارد(رابینز و جاج، ۲۰۰۸) یا در یک موقعیت اجتماعی، بر سر مسائلی عدم توافق وجود دارد، یا زمانی که خصومت عاطفی در بین افراد یا گروه ها نوعی اصطکاک یا برخورد به وجود ‌آورد (شرمرهورن و همکاران،۲۰۰۳).از طرفی گروه دارای تعارض از لحاظ درونی و ارتباط با دیگر گروه ها دستخوش تغییراتی می‌شوند،که این تغییرات عموماً منجر به تداوم یا تشدید تعارض می‌شود(گیبسون و همکاران^[۲۳۸]، ۱۹۸۸)
با وجود تعاریف گوناگونی که از تعارض شده است چند موضوع زیربنای همه آنها را تشکیل می‌دهد. نخست آنکه هر دو طرف باید تعارض را درک کنند. دوم وجود یا عدم وجود تعارض به ادراک افراد بستگی دارد و اگر هیچ یک از طرفین از وجود تعارض آگاه نباشند توافق عمومی بر آن است که تعارضی وجود ندارد. از طرف دیگر تفاوتهای موجود در تعاریف مطرح شده حول محور قصد و نیت افراد متمرکزند (رابینز و جاج، ۲۰۰۸).
۲-۴-۹-۲- کارکردهای تعارض در سازمان
تعارض همیشه جنبه منفی ندارد بلکه گاهی از طریق ایجاد شرایطی می‌تواند کارکردهای مثبتی را برای سازمان به همراه داشته باشد. از اینرو دانت (۱۹۷۵) به برخی از این کارکردها اشاره می‌کند:
جدول ۲-۶ .کارکرد تعارض در سازمان

کارکرد
توضیح
هویت را پایه ریزی می‌کند

افراد و گروه ها موقعیت خود را از طریق تعارض پایه ریزی می‌کنند.

به عنوان یک ارزش امنیتی برای نگهداشت افراد گروه با یکدیگر عمل می‌کند

افراد و گروه ها از طریق تعارض عقده دل خود را خالی کرده و در عوض سبب ارتقای فرایند ارتباطات می‌شود که منجر به درک بهتر مسائل در سازمان می‌شود.

سبب افزایش انسجام گروهی می‌شود

زمانی که سطح بالاتری از ارتباطات به خاطر تعارض بوجود می‌آید گروه ها تقویت شده و به هم نزدیک تر می‌شوند.

قدرت افراد و گروه ها را مورد آزمایش قرار می‌دهد

جنگ قدرت در محیط سازمانی غیر قابل اجتناب است. از طریق تعارض این پرسش که چه کسی در یک سازمان قدرت واقعی دارد پاسخ داده می شود.

سبب بروز تغییر مورد نیاز می‌شود

شروع و حل تعارض سبب شناخت نقاط ضعف سازمان می‌شود که بعداً سبب کاهش مشکلاتی می‌شود که ممکن نبود بدون تعارض شناخته شوند.

سبب تجهیز انرژی می‌شود

زمانی که تعارض در سازمان وجود داشته باشد فشاری که افراد احساس می‌کنند سبب می‌شود آنها با کارآمدی بیشتری کار کنند.

بس نهر پراکنده …» (همان: ۱۴۱)
– «نهر. ] ن َ / ن َ هََ ] (ع اِ) جوی‏. (مهذب الاسماء) (دستور الاخوان ) (منتهی الارب )(آنندراج ) (ناظم الاطباء). جوی آب .(ترجمان علامه جرجانی ص ۱۰۱). مجرای آب . (از متن اللغه). اخدود و جوی بی آب را نیز گویند. (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد). و این به حکم مجاز و مجاورت است گویند جری النهر و جف النهر، چنانکه گویند جری المیزاب‏، واصل آن جری الماء فی النهر است‏، و نهر وسیعتر از ساقیه و ساقیه بزرگتر از جدول است‏. (از اقرب الموارد). درفارسی نهر به آب روانی اطلاق شود که از رودخانه باریکتر و از جوی عریض‏تر است‏. ج ، اَنهُر، انهار، نهور، نُهُر. جوی . مادی . کیل» (دهخدا، ذیل واژه نهر). آب در ایدئولوژی اساطیر ایرانی مظهر پاکی و زلالی است. تا آنجا که انداختن آب دهان را در جوی آب نا‏پسند می‏دانستند و برای رودجاری‏ در گودالی دور تر از آب قربانی هم می‏کردند در کل آب مظهر انسان وزندگی گذرا نیز می‏تواند باشد که انسان نیکو سرشت و پاک خصال را می‏توان از لحاظ پاکی وزلالی به آ ب تشبیه کرد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

«به کاروان شقایق سلام باد از ما
به هر ستاره عاشق سلام باد از ما
سلام ما به تو ای سبز جنگل انبوه
به آن ستاره شب‏های سبز خرسندی» (همان: ۱۵۰)
«ای نخل‏های سوخته حق وفایتان
آوردم از دیار خود ابری برایتان
قلبم هنوز بهر شما گریه می کند
داغم هنوز تازه بود در عزایتان
با صد پیام تسلیت جنگل آمدم
امروز یک پرنده افسرده از شمال
آمد عیادتی کند، از زخم هایتان» (صالحی، ۱۳۸۷: ۸۷)
– شمال: به قسمت شمال کشور که استان گیلان و مازندران را شامل می‏شود، اطلاق می‏شود.
«یک پرنده افسرده از شمال»، مقصود مبارزی است که از اوضاع نابسامان دوران بعد از جنگ خسته و افسرده شده است و ندای آزادی و رهایی سرمی‏دهد و این آواز را به تمام کشور خواهد رساند تا در همه‏جا مبارزه با ظلم و استبداد برپا گردد.
«قسم به خون شقایق! قسم به جان شهید
که را از عشق نگفته است جز زبان شهید (همان: ۹۸)
– مفاهیمی از قبیل شهادت‏، شهید ‏ و روح ‏ و… مفاهیمی از قبیل شهادت‏، شهید و روح و… که به نحوی جنبه اشراقی و تجریدی آن‏ها بر جنبه‌ های مادی‌‌ شان می ‌چربد، همه و همه از عوامل وجودی پیدایش کلام سمبولیک و نمادین شعر دفاع مقدس است. ضرورت دیگری که در شعر جنگ موجب شد تا سرایندگان مفاهیم نمادین را در سروده‌‏هایشان بیشتر کنند، جنبه زیبایی‌ شناسی کلام و ارزش هنری آن بوده است. چرا که شعر جنگ در سال های نخستین به ورطه شعار و کم‌ رنگی خیال، سقوط کرده بود و ثقالت معنا و محتوای عمیق آن در ظرف کم‌ حجم و بی ‌ژرفای کلام شاعران‏، نمی ‌گنجید. تدبیر تازه سرایندگان شعر دفاع مقدس ، به‌ خصوص در قالب‏های نو اعم از نیمایی و سپید‏، ارتقای کلام به سمت افق‏های تخیل ‌آمیز بود. یکی از راه‏های پیدایش و تثبیت و رواج خیال شاعرانه‏، کاربرد کلام نمادین و پر رمز و راز در شعر می‏‌باشد. نمادها در دایره تکوینی خود چیزی فراتر از یک واژه نیستند اما می‏‌توانند با یافته‏‌های متعدد علوم ادبی و حت‍ّی غیر ادبی ، نظیر اساطیر و تمثیل‏، رابطه‌ای معنایی‏ و کاربردی، برقرار سازند.
«مزار لاله دمید از بهار سرخ تن اش …
تفرجی بکن ای دل به بوستان شهید
هزار لاله دمید از بهار سرخ تنش
تفرجی بکن ای دل به بوستان شهید» (همان: ۱۰۵)
-«سرخ: در ارتباط با هوش، شدت، شکوه و جلال است. نماد اساسی اصل زندگی لحاظ می‏شود. رنگ آتش و خون است. رنگ قیام، شکنجه، جراحت، قربانیان، مبارزه و شهادت است» (زارع برمی، ۱۳۹۳: ۷۱-۷۲).
«بر سر بالش فراغت خویش
ز جهان های خواستان چه خبر؟
من در این سایه سار سبز شمال
نیستم آگه از شرار جنوب» (صالحی، ۱۳۸۷: ۳۲)
-«سایه‏ سار سبز شمال»، مقصود همان شمال کشور و به اختصار گیلان است.
«قلم هنوز بهر شما گریه می کند
داغم هنوز تازه بود در عزایتان
با صد پیام تسلیت جنگل آمدم
یک چند روز پر بزنم در هوایتان» (همان: ۸۷)
– شاعر از شکست نهضت جنگل سخن می‏گوید و تأسف خود را از این رویداد بیان می‏کند.
«مرغی که ابرها را
– پیش از سپیده دم
وز هم شکافت
و ز غرش
شگفت و عظیمش
دیواره ی مقابر بر صد فرعون
در خواب نیل باستانی
– حتی-
لرزید
با آفتاب روشن «البرز»
باری،
ظهور کرد» (صالحی، ۱۳۶۹: ۳۵)
– البرز : دکتر معین در شرح این واژه می نویسد: «هَربه معنی کوه+ بُرز به معنی بلند و بالا و بزرگ، جمعاً کوه بزرگ، کوه بلند» با این توضیح در اصطلاح متداول «کوه البرز» نوعی حشو وجود دارد مثل راز پنهان و…
در شاهنامه فردوسی، از این کوه که در سرتاسر شمال ایران کشیده شده است به کرات یاد می شود بنابراین نزد ایرانیان این کوه دارای مرتبتی ممتاز است، زیرا از یک سو سمبل و یادگار استواری این خاک پاک تلقی می شد و به عنوان یکی از موانع استراتژیکی خدادادی ،مایه مصونیت ایران زمین در برابر مهاجمان افسار گسیخته بود‏. ۱- البرز، محبس و محکمه ضحاک ۲- البرز ، پرورشگاه فریدون ۳- البرز، آشیانه سیمرغ ۴- البرز‏، پرورشگاه زال ۵- البرز، بوسه گاه گام‏های آرش کمانگیر.