سَبِّحِ اسمَ رَبِّکَ الاَعلی (اعلی)
یا اینکه مراتب خلقت انسان در هفت مرتبه و مرحله است. در آداب دینی و اسلامی هفت مقدس است مثلاً :
هفت سنگ به شیطان در زیارت مسلمانان در ایام حج
هفت محرم در دین اسلام
هفت بار طواف بر گرد کعبه
هفت در و طبقه دوزخ در قرآن
هفت عضوی که در سجده باید بر زمین نهاده شود
عدد هفت جایگاه بسیار والایی در آئین عرفان و تصوف ایرانی دارد مثلاً مراحل هفتگانۀ عرفان و همچنین دهها ضرب المثل و کلمات عامیانه ایرانی مانند : هفت پشت- هفت نسل- هفت جد- هفت رنگ- هفت خط- هفت قلم آرایش- هفت خال و …
و شهرهایی که با هفت شروع می شوند مانند : هفت تپه (بخشی از شوش)- هفتکل (شهرستانی در خوزستان) – هفت خان- هفت شهیدان (بخشی از منطقه مسجدسلیمان)- هفت سار( بخشی از منطقه ارومیه) هفت کوه ( بخشی از زرین آباد ایلام) و …
در نزد مصریان هفت، نماد زندگانی جاودان و ابدی بوده و به همین دلیل حرف z که چیزی جز دو ۷ نیست، مانند زئوس، گرامی بوده است. به نظر می رسد هرمس به تقدس بودن عدد هفت اعتقاد داشته، چرا که از هفت مدیر، که تقدیر و سرنوشت آدمی را اداره می کند صحبت می کند، که شامل پنج سیاره و خورشید و ماه است و هرمس آنها را خدا می داند.
هرمس می گوید:
عقل کیهان
از آتش و هوا پدید می آید،
هفت مدیر
که تقدیر را اداره می کند
پنج سیاره نمایان
و خورشید و ماه
که مدارشان احاطه
جهان محسوس ما را در بر می گیرد.
(فرک و گندی، ۱۳۸۴، ۱۰۵)
یا در جای دیگر هرمس، هفت راه گذر از طبقات عرش را برای روح در نظر می گیرد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در نخستین مرحله،
از رشد و زوال رها می گردد.
در دومین مرحله،
از شر و مکر و حیله.
در سومین،
از شهوت و امیال نفسانی.
در چهارمین،
از تکبر و نخوت آمرانه.
در پنجمین،
از جسارت و تعجیل نامتعدلانه.
در ششمین،
از حرص و طمع
و در هفتمین
از دورویی و خطا و ریا
(فرک و گندی، ۱۳۸۴،۱۷۱)
یا در جای دیگر هرمس می گوید:
و خدایان هفت جرم سماوی
برای ابد در مدارهای سماوی به گردش در آمدند
(همان، ۶۴)
شیخ محمود شبستری در دو بیت از مقدس بودن اعداد اشاره می کند که در زیر هر عددی سری و رازی وجود دارد. او اضداد اخلاق اربعه را هفت می داند و درهای دوزخ را نیز هفت تا می داند.
عدالت چون یکی دارد از اضداد همین هفت آمد این اضداد ز اعداد
به زیر هر عدد سری نهفته است از آن، درهای دوزخ نیز هفت است
(۶۰۷-۶۰۸ / ۲۹۴)
خداوند درسورۀ حجر آیه ۴۴ می فرمایند:
«لَهَا سَبْعَهُ أَبْوَابٍ لِّکُلِّ بَابٍ مِّنْهُمْ جُزْءٌ مَّقْسُومٌ »
دوزخی که برای آن هفت در است و از هر دری بخشی معین از آنان وارد می شوند.

که در رابطه بالا، ∂λ_k/ ∂P_i حساسیت^[۱۲۵] مقدار ویژه بحرانی k ام را نسبت به تولید توربین بادی i ام نشان می‌دهد. برای به دست آوردن این حساسیت راه های متفاوتی در مقالات معرفی شده است. در [۴۸] یک روش تحلیلی و یک روش عددی برای دستیابی به مقدار حساسیت معرفی شده است. علی رغم اینکه روش تحلیلی می‌تواند بسیار دقیق باشد، در اینجا به دلیل پیچیدگی بالای سیستم قابل استفاده نیست. بنابراین در این پایان نامه از روش عددی معرفی شده در [۴۷] استفاده خواهد شد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

این روش به این صورت است که به منظور محاسبه حساسیت مقدار ویژه بحرانی ریز شبکه نسبت به تولید یک توربین بادی، مقدار کوچکی اختلال^[۱۲۶] در میزان توان تولیدی ایجاد می‌شود و تاثیر آن بر روی مقدار ویژه ارزیابی می‌شود. در این راستا اگر فرض شود که مقدار این اختلال ΔK_j باشد، حساسیت مقدار ویژه مورد بررسی نسبت به توان تولیدی توربین j ام به صورت زیر قابل محاسبه است:

این روش محاسبه حساسیت به دلیل سادگی قابل توجه آن نسبت به روش تحلیلی بسیار مورد پسند است. هرچند ΔK_j باید به طور مناسب انتخاب شود زیرا اگر مقدار آن بیش از حد بزرگ انتخاب شود فرض خطی بودن که در رابطه ۴-۳۲ مورد استفاده قرار گرفته است نقض می‌شود و اگر خیلی کوچک انتخاب شود می‌تواند باعث ایجاد خطای گرد کردن^[۱۲۷] نسبتا بزرگی شود. به طور معمول مقدار ۱% می‌تواند گزینه مناسبی برای ΔK_j باشد.
اکنون با در اختیار داشتن مقدار کیومولنت توان تولیدی توربین های بادی و حساسیت مقادیر ویژه بحرانی نسبت به این توان های، می‌توان رابطه ۴-۳۲ را به شکل رابطه ۴-۳۱ برای قسمت های حقیقی مقادیر ویژه به صورت زیر بازنویسی کرد:

تنها قسمت باقی مانده برای تکمیل بررسی احتمالی پایداری، تشکیل تابع چگالی مقادیر ویژه از روی این کیومولنت هاست. برای این منظور ابتدا نیاز است که مومنت های مرکزی^[۱۲۸] مقادیر ویژه محاسبه شوند. روابط زیر را می‌توان برای این منظور مورد استفاده قرار داد [۴۶]:

– freedom of Expression ↑
– seek ↑
– Receive ↑
– Impart ↑
– International covenant on civil and political Right availablea at: http. // www. Ohchr. Org /english/ law/ pdf/ ccpr. Pdf. ↑
– freedom ↑
– جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلد اول، ص ۲۴٫ ↑
– هاشمی، سیدمحمد، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصول و مبانی کلی نظام، جلد اول، ص ۱۹۶٫ ↑
– constitutional ↑
– جعفری لنگرودی، محمدجعفر، جلد سوم، همان، ص۱۷۱۶٫ ↑
– قاضی، ابوالفضل، بایسته های حقوق اساسی، ص ۱۹٫ ↑
– Constitution ↑
– قاضی، ابوالفضل، همان، ص۳۹٫ ↑
. انصاری، باقر، آزادی اطلاعات، ص۲۵٫ ↑
. نمک دوست تهرانی، حسن، آزادی اطلاعات و حق دسترسی، بنیان دموکراسی، مجله مجلس، ۱۳۸۵ش، شماره۸، ص۶۴٫ ↑
. calling of an International confrence on freedom of Information (Resolutions Adopted by The General Assembly During Its first Session، No، ۵۹ (۱) ، Retri July22، ۲۰۱۲، from، http//daceess- adds- ny- Un. Orgl ↑
. council of Europe convention on Access to official Documents ,No,205,Ret may 3 2014,from: http: www. conventions,coe. int/treaty/commun/cherchsig. asp?Nt=2058cm=8Df=3/05/2014d=ENG ↑
. Right to information,Birkinshaw,Patrick;freedom of information (The Law,the practice and The Ideal) ,Cambridge university press,fourth Edition (2014) ↑
. ویژه، محمد رضا، حق دسترسی به اطلاعات محیط زیست، فصلنامه محیط، ۱۳۸۵ش، شماره ۴، ص۷۸٫ ↑
. نمک دوست تهرانی، حسن، حق دسترسی آزادانه به اطلاعات و دموکرا سی، فصلنامه رسانه، ۱۳۸۳ش، ش۵۹، ص۳۱٫ ↑
. انصاری، باقر، حقوق ارتباط جمعی، ص۳۲٫ ↑
.. انصاری، باقر، آزادی اطلاعات، پیشین، ص۲۷٫ ↑
. مندل، تابی، حق مردم بر دانستن: ترجمه‌ی باقر انصاری، ماهنامه اطلاع رسانی حقوقی، ۱۳۸۳ش، شماره ۱، ص۳۴٫ ↑
. نمک دوست تهرانی، حسن، آزادی اطلاعات و حق دسترسی، پیشین، ص۶۳ ↑
. محمدی ری شهری، محمد، سیاست نامه امام علی (ع) ، ترجمه مهدی مهریزی، ص۴۶٫ ↑
. هاشمی، سید محمد، حقوق بشر و آزادی‌های اساسی، ص۳۵۰٫ ↑
. منتظری، حسینعلی، دراسات فی‌ ولایه الفقیه، ج۲، ص۳۳٫ ↑
. خمینی، روح الله، صحیفه نور، ج۱۴، ص ۳۶۵ – ۳۶۶٫ ↑
. مثل بقره/۴۲ ↑
. مثل نحل/ ۱۲۵/، عنکبوت/ ۴۶ ↑
. ابن اثیر، نهایه، ج۵، ص۶۳٫ ↑
. فخار طوسی، جواد، ‌امام خمینی و رسانه‌های گروهی، ص۲۱٫ ↑
. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۵۴٫ ↑
. فیض الاسلام، علی نقی، ترجمه وشرح نهج البلاغه، ص۱۱۶۵٫ ↑
. همان، ص۱۱۶۹٫ ↑
. خمینی، ‌روح الله، ج۷، همان، ص۳۲۰٫ ↑
. نمک دوست تهرانی، حسن، آزادی اطلاعات حق دسترسی: بنیان دموکراسی، پیشین، ص۶۶- ۶۵٫ ↑
. هاشمی، سید محمد، حقوق بشر و آزادی‌های اساسی، پیشین، ص۳۵۱٫ ↑
. پلومان، ادوارد، حقوق بین الملل ارتباطات و اطلاعات، مجموعه‌ای از اسناد مهم، ترجمه ی بهمن آقایی، ص۳۰۴٫ ↑
. طباطبائی مؤتمنی، منوچهر، آزادی‌های عمومی و حقوق بشر، ص۱۰۳٫ ↑
. عرفان منش، محمد امین، آزادی اطلاعات، مجله الکترونیکی پژوهشگاه و مدارک علمی ایران، مرداد ۱۳۸۶ش، ص۳۰ ↑
. saber mas,New Report on Access to information intatin America,available at: hptt: //www. freedominfo. org/countries/Colombia. htm ↑
. hptt: //freedominfo. org/countries/finland/htm ↑
. http: //. freedominfo. org/countries/finLand. htm ↑
. نمک دوست تهرانی، حسن، بررسی ویژگی‌های قوانین دسترسی آزادانه اطلاعات در کشورهای منتخب برای کمک یک الگوی ملی، موجود در سامانه اینترنتی: http: //www. mfoi. ir/b-main/article stext/Php? ↑

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

. http: freedom. org/countries/Czech. htm ↑
. Hungary,freedom of information,available at: http: //freedominfo. org/countries/hungary. htm ↑
. http: www. shci. ir/Act/compLaw/Infree/in freefull. asp ↑
. رضایی، علی، تعهد دولت به ارائه ابتکاری اطلاعات در اسناد حقوق بشر و حقوق ایران و هند، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه مفید، ‌۱۳۸۸ش ↑

• استقلال نسبی از دولت دارد؛

• با هسته زیست جهان افراد پیوند خورده است؛

• کنشگران عرصه آن ، خود را شهروند میدانند نه تابع و مرید؛

• مبتنی بر گفتگو و خرد جمعی است؛

• دربردارنده آزادی معتنابه افراد در عرضه کالا و خدمات بدون انحصارهای دولتی؛

• وجود حوزه خصوصی در آن باعث استقلال فرد میشود؛

• هدف نخبگان حکومتی در آن ایجاد رقابت سالم و تحمل کردن مخالفان است؛

• در آن شایسته گرایی رواج دارد؛

• • در آن برای حل و فصول اختلافات به روش مسالمتآمیز و گفتگو مبادرت میشود؛

  ( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

• در آن رقابت و انتخاب هدف حق هر شهروند است؛

• در آن اعتماد عام تعمیمیافته وجود دارد؛

• در آن منافع جمعی رواج یافته و از جامعه تقدسزدایی میشود؛

• در آن حاکمبت قانون به کلیه آحاد جامعه پوشش میدهد.

• قواعد اخلاقی جامعه مدنی برخاسته از شهروندان بالقوه فعال، همکاری آنها، آمادگیشان برای مشارکت سیاسی، ابتکار فردی، احترام برای منافع عمومی و پذیرش مسئولیت سیاسی برای ایجاد آینده بهتر است. این قواعد اخلاقی به طور جدی در ضمیر اخلاقی مردم جای میگیرد، و به وسیله الزامات آن راهی برای توسعه بسیار سریع جامعه مدنی ایجاد میشود.(بیوتیگن،۵۶:۱۳۸۱).

ارزشهای بنیادی منش سیاسی جامعه مدنی عبارتند از: مدارا، طیبخاطر، گفتگو، توافق، قاعدهرقابت مسالمتآمیز، عقلانیت و نوع دوستی(همان).
ویژگی های دیگری برای جامعه مدنی برشمرده اند که عبارتند از :
۱)حاکمیت قانون فرصتهای برابر و احترام به حقوق و منافع سایر گروه ها و نهادهای مدنی
۲)استقلال نهادهای مدنی در شکل گیری و کنشگری مدنی ۳) رعایت اخلاق مدنی ۴) کثرت گرایی در منافع قدرت در جامعه و عدم انحصار قدرت به نفع گروه های خاص ۵) دموکراسی داخلی در خود نهادهای مدنی و عدم سوق یافتن آنها به سوی الیگارشیک شدن ۶)انتقاد پذیری فردی و سازمانی در نهاد های مدنی ۷) اعتماد نهادهای مدنی و شهروندان به یکدیگر ۸) عدم تعدی دولت به نهادهای مدنی ۹) عدم رخنه فساد در نهادهای مدنی ۱۰) عدم وجود تماس های سری بین رهبران نهادهای مدنی با مقام های حکومتی ۱۱) پذیرش رقابت سالم توسط حکومت و نهاد های مدنی ۱۲)استقلال مطبوعات و نشریات وابسته به نهادهای مدنی از دولت۱۳) برخورداری از شهروندان آگاه و مشارکتی ۱۴) گسترش فرهنگ سیاسی دموکراتیک و تعهد عملی شهروندان، حکومت و نهادهای مدنی به اصول دموکراسی به ویژه حاکمیت قانون (سردارنیا،۸۰:۱۳۹۰)

گفتار پنجم) کار ویژههای جامعه مدنی

ایجاد جامعه مدنی، نیاز به بسترسازی دارد. این بسترسازی در طول یک یا دو دهه فراهم نمی‌شود، و نیازمند زمان بیشتری است و برای این کار ابتدا بایستی از نهاد سیاسی شروع کرد، زیرا مدیریت نهادهای مدنی، در وهله اول متوجه دولت است، اوست که باید مدارا پیشه کند و این نهادها را تحمل نماید تا بتواند به ایفای نقش اساسی خود که نقش واسط بین مردم و دولت است، بپردازند، استمرار چنین روندی به شکلگیری حوزه رسمی و به رسمیت شناختن آن میانجامد، دولت از سوی دیگر، باید تقویت شود و این ممکن نیست مگر اینکه مشروعیت داشته باشد، فقدان مشروعیت یا بحرانی شدن آن، به تضعیف دولت میانجامد، در صورت اقتدار، دولت میتواند سازوکارهای یک جامعه امن و قوی را فراهم میکند و امنیت اقتصادی و حقوقی را پدید آورد. با احراز امنیت در کلیه سطوح و ابعاد، اعتماد اجتماعی عام و به تبع آن آیندهنگری، شکل می‌گیرد و شالودههای فرهنگی دوشادوش زیر ساختهای دیگر(اقتصادی و سیاسی) روبه بهبودی خواهد نهاد. نیل به چنین وضعیتی، صرفا ایجاد بستر برای پایداری جامعه مدنی است و نه تجربه واقعی آن.(قاسمی، ۱۳۸۹: ۱۲۷-۱۲۸).
برای آن که جامعه مدنی بتواند کار ویژه هایی داشته باشد توجه به بسترسازی جامعه مدنی و مسائل مرتبط با جامعه مدنی خالی از لطف نیست چرا که این عامل در کنار سایر عوامل میتواند کارویژه های جامعه مدنی را تحت الشعاع خود قرار دهد. به طور اجمالی کار ویژه های جامعه مدنی عبارتند از:
۱٫نخستین و اساسی ترین کار ویژه جامعه مدنی، محدود سازی قدرت دولت است که به دو روش انجام می گیرد: نظارت بر دولت و اعمال فشار برای دموکراتیک سازی دولت ها و پاسخگوسازی آنها، گسترش جامعه مدنی میتواند توازن قدرت را به نفع جامعه مدنی تغییر دهد؛
۲٫از حیث سیاسی، نهادهای مدنی به مثابه یک همسنگ اساسی و حیاتی در مقابل دولتها هستند. جامعهمدنی قوی میتواند یک نقش مهم در مسئولیت پذیری و پاسخگو سازی دولتها، سیاستمداران، مدیران و به طور کلی در پیشبرد حکمرانی خوب و عملکرد بهتر ایفا کند؛
۳٫جامعهمدنی به عنوان واسط بین مردم و دولت عمل میکند. جامعه مدنی میتواند با سرعت بخشیدن به ارتباطات سیاسی و تعامل قاعدهمند و نهادین بین مردم و دولت، خواسته های پراکنده و عمدتا رادیکال را تعدیل کرده و به حکومت برساند و از اتمیزه شدن شهروندان جلوگیری کند. جامعهمدنی از طریق مشارکت نهادهایمدنی از طریق مشارکت نهادهای مدنی در پویش رقابت های سیاسی و مشارکتی میتواند به شکل مستقیم و غیر مستقیم در تدوین قوانین و تصمیم سازیها نقش مطلوبی ایفا کند و در اصلاح قواعد بازی سیاسی و حل اختلافات و تعارضهای سیاسی نیز نقش مطلوبی ایفا کند؛
۴٫جامعهمدنی میتواند در حد گسترده در تغییر نگرشها وباورهای عمومی به سوی باورها و نگرشهای دموکراتیک (مانند انتقادپذیری، مشارکت، تساهل و قانونمندی) موثر بوده و نیز به گسترش فرهنگ سیاسی دموکراتیک کمک کند. به تعبیر دیوید هلد، جامعهمدنی می تواند انگاره های کهنه را در هم شکند و افراد و گروه ها را برای تعیین سرنوشت خود و پیشبرد خواسته های خود به مشارکت سیاسی اجتماعی گسترده تشویق کند، مشروط به اینکه به حقوق دیگران و منافع عمومی آسیب و لطمه وارد نکنند و دولت نیز فرصتهای برابر و تسهیلاتی برای مشارکت همه گروه ها فراهم سازد؛
۵٫ جامعهمدنی علاوه بر اشاعه نگرشها و باورهای مدنی میتواند به تحکیم دموکراسی نیز کمک کند مشروط بر اینکه حکومت مانع تراشی نکرده و تسهیلاتی فراهم کند. مهمتر اینکه خود نهادهای جامعهمدنی در سطح عملی در تصمیم سازی های درون نهادی و در روابط با نهادهای دیگر، دموکراتیک و قاعده مند عمل کنند. جامعه مدنی به صرف کارویژههای نمادین و تبلیغی و بدون تعهد به دموکراسی و دموکراتیکسازی درونی خود نمی تواند به پیشبرد و تحکیم دموکراسی کمک کند؛
دیوید هلد براین نظر است که دولت و جامعهمدنی میتوانند و باید نقش تکمیل کننده یکدیگر را ایفا کرده و مانع سلطه انحصاری گروه های قدرتمند بر جامعه و دولت گردند. بدون تعامل درست بین آن دو دموکراسی تحکیم نمی یابد(هلد،۱۳۶۹،ص۴۳۲)
در همین ارتباط باید گفت که جامعهمدنی نیرومند برای استحکام دموکراسی و بقای دموکراسی می تواند نقش اساسی تر ایفا کند تا برای آغازدموکراسی؛
۶٫جامعه مدنی می تواند کا ویژه ایجاد کانال های متکثر دیگر علاوه بر احزاب سیاسی برای بیان تقاضاها و آوردن اقلیت های زبانی،نژادی، قومی و سیاسی از حاشیه به متن سیاست را ایفا کنند. با وارد سازی گروه های کوچک و اقلیت ها به عرصه مشارکت سیاسی، می تواند منابع اقتدار و قدرت را گسترش دهد و از انحصار سیاسی جلوگیری کند؛
۷٫ آموزش سیاسی و اجتماعی شهروندان و آموزش مهارت ها به آنها و به طور کلی، شهروند سازی؛
۸٫نخبه سازی، عضو گیری و به کارگیری رهبران سیاسی و مدنی؛
۹٫افزایش آگاهی های سیاسی و اجتماعی شهروندان نسبت به وضع موجود و به طور کلی بسیج افکار عمومی برای نظارت بر کار حکومت ها؛
۱۰٫ ائتلاف سازی بین نهادهای مدنی داخلی به ویژه با نهادهای مدنی فراملی(بویژه در عصر جهانی شدن) به منظور بسیج گسترده افکار عمومی داخلی و جهانی؛
۱۱٫ایجاد و گسترش اعتماد بین شهروندان، بین نهادهای مدنی، شهروندان و حکومت؛
۱۲٫در نهایت اینکه مطابق نظریه سیستمی، جامعه مدنی نقش دیده بان و نظارتی بر عملکرد حکومت ایفا می کند(سردارنیا،۱۳۹۰:۸۳).

گفتار ششم) الزامات و پیش شرایط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی برای عملکرد موفقیت‌آمیز جامعه‌مدنی در گذار به دموکراسی

حکومت دموکراسی یا حکومت مردمسالاری حکومتی است که منشاء قدرت از مردم میباشد و در آن انتخابات فرمانروایان با مردم بوده و امور حکومتی بطور مستقیم و غیرمستقیم به وسیله خود مردم اداره گردد. از آنجایی که در دموکراسی مردم منشاء قدرتاند و دارای حق انتخاب میباشند، ملت حاکمیت خود را بدون واسطه اعمال مینماید. لرد برایس^[۲۰] اظهار میدارد که در حکومت دموکراسی خواسته های اکثریت شهروندان حکمفرمایی میکند و به همین علت آن را حکومت اکثریت مینامد. چارلز ای مریام معتقد است: «دموکراسی یک رشته ضوابط یا سازمانهای صرف نیست بلکه قالبی از افکار و اعمالی است که در جهت رفاه عمومی، بدانگونه که عموم مردم آزاد، رفاه عمومی را تقسیر میکنند بکار افتد». گرچه این تعاریف از دموکراسی با یکدیگر متفاوت است ولی تقریبا همه آنها در عنصر مشارکت سیاسی شهروندان مشترک میباشند. به عبارتی مفروض اساسی و بنیانی دموکراسی مشارکت سیاسی شهروندان برای اخذ تصمیمگیریها محسوب میگردد(بهشتیمعز، ۱۳۷۵: ۲).

الف)پیش شرایط سیاسی اجتماعی فرهنگی جامعه مدنی برای گذاربه دموکراسی

ازالزامات جامعه مدنی برای گذاربه دموکراسی شرایط سیاسی، اقتصادی فرهنگی، اجتماعی وداشتن نگرش دموکراتیک است.قطعا وجود این شرایط،باعث داشتن یک حکومت دموکراتیک خواهد شد.امروزه حکومتهایی در جهان هستندکه مدعی حکومت دموکراسی هستند.امادرعمل حاکمان ودولتمردان آنهابه دلیل نداشتن شرایط ونگرش دموکراتیک،بدان پایبند نیستندوهمین مسئله باعث تشویش ملتهای آن جوامع شده است. پیمایش لریدیاموند^[۲۱] درباره گرایش افکار عمومی به دموکراسی در چهار نقطه از جهان، نشان داده که هم در منطقه آمریکای لاتین و هم آسیای شرقی و افریقا و نیز در کشورهای کمونیستی سابق از جمله اسپانیا، پرتغال وغیره سطح حمایت از دموکراسی به طور چشمگیری افزایش یافته است(بشیریه، ۱۳۸۴٫ص۹۸).
نظریه پردازان در این مبحث نظریههای گوناگونی را بیان کردهاند. به عنوان مثال کارل کوهن^[۲۲] از سه دسته از عوامل به عنوان شرایط شکلگیری دموکراسی یاد کرده است: ۱٫شرایط سیاسی؛ ۲٫ شرایط اقتصادی و ۳٫شرایط اجتماعی.(امامجمعهزاده و صباغینژاد، ۱۳۸۸٫ص۴۳).
به طورکلی پیش شرایط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی واجتماعی برای گذاربه دموکراسی ورسیدن به جامعه مدنی مطلوب نیاز است.از لحاظ سیاسی و اقتصادی باید جامعه به رشد خاصی رسیده باشد تا جامعه مدنی ونهادهای مدنی بتوانندبه ایفای نقش بهینه خود بپردازند .همچنین ازلحاظ فرهنگی نیز،مردم یک کشور باید آمادگی ذهنی وروانشناختی لازم را جهت ورود به عرصه جامعه مدنی فعال داشته باشند.
شرایط سیاسی واقتصادی مشتمل بر میزان توسعه اقتصادی و قوانین مربوط به چگونگی تولید و توزیع ثروت و قوانین مندرج در قانون اساسی در خصوص میزان آزادیهای مدنی و سیاسی و در مجموع، ساختار سیاسی و اقتصادی جامعه است که تاثیر قابل ملاحظهای بر امکان گذار یک جامعه به دموکراسی دارد. شرایط اجتماعی ترکیب دو شرط فکری و روانشناختی است که در کل به میزان آمادگی جامعه برای پذیرش دموکراسی گفته میشود.در واقع موضوعات مهمی همچون نوع ساختار اقتصادی یک نظام سیاسی، میزان دولتی بودن آن، وضعیت معیشتی و اقتصادی مردم وهماهنگی یا ناهماهنگی توسعه سیاسی با توسعه اقتصادی ومسائلی از این دست درگذار یک جامعه به دموکراسی وشکل گرفتن جامعه مدنی موثرهستند که توضیحاتی در این باره ارائه می شود:

۱-شرایط سیاسی

حکومت در جامعه مدنی، منتخب و نماینده اکثریت جامعه است و به این اعتبار نمی‌تواند خود را ورای قانون و برتر از افراد جامعه بداند. یک دموکراسی واقعی می‌کوشد در جهت تامین منافع توده مردم حرکت کند. در جامعه مدنی نه تنها اصل تساهل و مدارا مورد احترام و عمل است، بلکه حکومت از یک سو «حق پرسش» درباره اعمال خود را برای شهروندان (و نه رعیت) به رسمیت می‌شناسد و از جانب دیگر، خود را موظف به پاسخگویی به شهروندان می‌داند. پذیرش این دو اصل یعنی پرسشگری شهروندان و پاسخگویی دولت، سبب می‌شود که استبداد، نخبگان سیاسی و باندهای قدرت طلب و بهره‌مندان اقتصادی، بستر مناسبی برای ظهور و رشد و جایابی برای خود در ساختار حکومت نیابند.
رسانه‌ها نیز در اینجا نقش مهمی دارند. چرا که، آنها با نظرات و مراقبت هوشیارانه خود نسبت به اعمال حکومت، از گرایش آن به خودکامگی و نادیده گرفتن حقوق مردم، جلوگیری می‌کنند، نیازها و خواست‌های جامعه را که در واقع، همان پرسش‌های مردم از حکومت است در قالب گزارش‌ها، مقالات‌، نقدها، تفسیرها و … با دولت در میان می‌گذارند و متقابلا، پاسخ دولتمردان را به سوالات مردم، دریافت و منتشر می‌کنند.

در اوایل سال ۱۹۲۵ م. شیخ سعید کرد از مشایخ طریقت خالدیه نقشبندیه با اعلام اینکه دین درخطر است، به همراه مریدانش قیام کرد، اما به‌شدت سرکوب شد. در سی‌ام نوامبر ۱۹۲۵ م. با اجرای قانون ۶۷۷، پایان کار تکیه‌ها اعلام و اموال آن‌ها مصادره شد و استفاده از عناوینی چون: شیخ، خلیفه و یا مرید ممنوع اعلام شد.^[۲۸] این در حالی است که در آن زمان، فقط در استانبول بیش از سیصد تکیه فعال وجود داشت. در سال ۱۹۳۰ م. به علت کشته شدن یک افسر به دست منصوبان به تصوف در شهر «منه من» صدها تن از صوفیان بازداشت و ۲۸ تن دیگر کشته شدند. امروزه نیز همان قانون باقی است و فعالیت طریقت‌ها در ترکیه ازلحاظ قانونی جرم است، اما باوجوداین، طریقت‌ها به‌صورت مخفی به فعالیت خود ادامه می‌دهند.^[۲۹]
۲- ۱ طریقت‌ها در ترکیه:
ذکر طریقت‌های ترکیه از آغاز تاکنون و نقش و جایگاه آن‌ها در حیات اجتماعی سیاسی و فرهنگی این کشور از دو جهت اهمیت دارد: یکی توجه به رشد و گسترش بسیار سریع و فزاینده طریقت نورسی در مدت ۶۰ تا ۷۰ ساله اخیر و کسب جایگاه اول باوجود دیگر طریقت‌های فعال در ترکیه و برقراری ارتباط بین گسترش این طریقت با دستورالعمل‌ها و محتوای آرای عرفانی نورسی به‌عنوان مؤسس طریقت؛ دیگری تشخیص مقدار تأثیرپذیری از آرای طریقت‌های دیگر به‌ خصوص طریقت نقشبندیه است، به همین علت پیش از ورود به مبحث اصلی، به معرفی مختصر این طریقت‌ها می‌پردازیم. در کشور ترکیه، طریقت‌های نقشبندیه، بکتاشیه، قادریه، سلیمانیه و طریقت‌های منسوب به بدیع‌الزمان نورسی فعالیت دارند.
۲- ۲طریقت نقشبندیه:
مؤسس این طریقت محمد بهاءالدین نقشبند در قرن هشتم هجری است. در نقشبندیه مهم‌ترین راه نزدیکی به خداوند، انجام واجبات دینی و عبادات مستحبی است و رابطه مرید و مرشدی، ذکر دسته‌جمعی و تلاش برای حل رابطه بین شریعت و طریقت اهمیت بسیاری دارد. نقشبندیه از قدیمی‌ترین و رایج‌ترین طریقت‌های کشور ترکیه است^[۳۰]. آن‌ها در قرن ۱۹ م؛ و در دوران حکومت عثمانی به حکومت وفادار بوده و نماینده حکومت در درون طریقت‌های دیگر محسوب می‌شدند. به حدی که یک عضو طریقت نقشبندی حتی می‌توانست مرید طریقت دیگری هم باشد.^[۳۱] هم‌اکنون بسیاری از سیاست‌مداران راست‌گرای ترکیه به‌گونه‌ای با این طریقت ارتباط دارند. تورت گوت اوزان، رئیس‌جمهور فقید ترکیه و نجم الدین اربکان، نخست‌وزیر سابق ترکیه، ه عضویت این طریقت بوده‌اند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

نقشبندیه در ترکیه دارای نشریه‌های گوناگون، مراکز خیریه قدرتمند و فعالیت‌های اجتماعی هستند. «ماهنامه اسلام» و «بنیاد خیریه راه حق» وابسته به این طریقت هستند. گروه‌ها و جماعت‌های اسلامی مختلفی وابسته به آن هستند: جماعت محمد افندی امام جماعت سازمان دیانت ترکیه هستند، جماعت سامی افندی که از حزب رفاه و نجم الدین اربکان حمایت می‌کند و حوزه فعالیتش دانشگاه‌های ترکیه است.^[۳۲]
۲-۳طریقت بکتاشیه:
این طریقت منسوب به حاج بکتاش ولی (۷۳۸ ق) صوفی پرآوازه قرن هفتم قمری؛ و معاصر مولوی است. زادگاه وی نیشابور و مدفن او آناتولی است. وی بنیان‌گذار یکی از طریقت‌های بزرگ صوفیه که نقش مؤثری در زندگی مادی و معنوی شهروندان خلافت عثمانی داشته و حیات خود را تا به امروز هم به ادامه داده است.^[۳۳] علویان ترکیه خود را از مریدان حاج بکتاش ولی می‌دانند و سردمداران ترکیه به‌صورت رسمی در مراسم‌های مختلف مثل بزرگداشت حاج بکتاش شرکت می‌کنند.^[۳۴]
۲- ۴ طریقت مولویه:
این طریقت به مولانا جلال‌الدین محمد بلخی (م ۶۷۲ ق) منسوب است. مولویه دارای آثار مدون، آداب و مراسم دسته‌جمعی خاصی است. پیروانش در ترکیه، سوریه و بالکان پراکنده هستند و بیشترین شهرت آن‌ها به خاطر مراسم سماع مولویه است که هرسال به‌صورت رسمی در قونیه برگزار می‌شود. لائیک‌ها و برخی از محافل روشنفکر مآب لائیک، در جهت خالی کردن این طریقت از مفاهیم الهی، بسیار تلاش می‌کنند، اما بااین‌همه قونیه مهم‌ترین پایگاه اسلام‌گرایی و شریعت طلبی ترکیه از پایگاه‌ها و مراکز اصلی این طریقت است.
۲-۵ طریقت قادریه:
بنیان‌گذار این طریقت عبدالقادر گیلانی (۴۷۵ – ۵۶۵ ق.) است که جایگاه والایی در تصوف اهل سنت و در شمال آفریقا و خاورمیانه دارد. از ویژگی‌های مشخص این طریقت: انجام اعمال خارق‌العاده در مجلس ذکر مثل فروبردن میله‌های فلزی در بدن، بلعیدن تیغ، کوبیدن میخ بر سر و… است. این طریقت دارای بنیادی فرهنگی به نام «خیریه تحقیقات علمی مرکزی طرابوزان» با بیش از نود شعبه در سراسر ترکیه و شبکه تلویزیونی «ماژتی وی» (به معنای پیام) است. این طریقت معتقد به عدم دخالت در امور سیاسی و در احزاب راست مثل «مام میهن» و «راه راست» نفوذ دارد.^[۳۵]
۲-۶ طریقت سلیمانیه:
گرچه وابسته به نقشبندیه محسوب می‌شوند اما به علت مخالفت با جو غالب بر نقشبندیه، بنیان‌گذار آن شیخ سلیمان هیلمی توناخانی از نقشبندیه جدا گردید. رهبر این طریقت از ۱۹۳۰ م درزمینه تأسیس و گسترش رده‌های قرآن و معارف اسلامی به فعالیت پرداخت، اما توسط آتاتورک زندانی و در زندان درگذشت. هواداران برای شیخ سلیمان منزلت والایی قائل‌اند و او را از خاندان پیامبر و حتی جانشین وی می‌دانند، لذا وی را خاتم‌الاولیای می‌نامند. پس از وی سرپرستی این طریقت به دامادش کمال کاچار رسید. وی نیز با گسترش فعالیت‌ها و ورود به عرصه سیاسی از حزب رفاه و حزب فضیلت و اربکان حمایت کرد. ازجمله فعالیت‌های او، ساخت ده‌ها مسجد و مرکز فرهنگی برای ترک‌های آلمان و سرتاسر اروپا، خوابگاه‌های متعدد در شهر بزرگ ترکیه برای دانشجویان بی‌بضاعت.^[۳۶]
۲-۷ طریقت نورسیه (نورجی):
نورسیه یک جماعت دینی و اسلامی است که ازنظر ساختاری به طریقه‌های صوفیانه نزدیک است. درواقع مکتبی عرفانی منسوب به بدیع‌الزمان سعید نورسی و مهم‌ترین طریقت در ترکیه پس از نقشبندیه محسوب می‌شود. پیروان نورسی را که نورسیه، نورجیه یا جماعت نور می‌گویند، خود به فرقه‌های متعدد با آداب، بینش و خط مش‌های کاملاً متفاوت (یعنی همسویی و خدمت به‌نظام تا خصومت و دشمنی علنی و بنیادین با آن) تقسیم می‌شوند. ازجمله پیروان وی فتح‌الله جیلر؛ یازیجیلر؛ ینی آسیا جیلر، سوزجولر؛ مد زهرا جیلار، محمد کورداغلو جیلر و عجز مندلیر. به‌طورکلی این جماعت شامل گروه‌های فوق است. در اینجا جهت اختصار به معرفی چهار گروه از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین آن‌ها می‌پردازیم. گروه نخست به رهبری محمد زاهد افندی که نظرات خود را در روزنامه «ینی آسیا» مطرح می‌کند؛ گروه دوم به رهبری شخصیت مشهور مذهبی ترکیه «فتح‌الله گولن» فعالیت می‌کند. روزنامه «زمان» از انتشارات آن‌ها است. فتح‌الله جیلر یا پیروان شیخ فتح‌الله گولن از شخصیت‌های مهم ترکیه و طریقت وی، مهم‌ترین فرقه طریقت نورجیه است که در معادلات سیاسی ترکیه نقش فراوانی دارد. از علل این تأثیرگذاری می‌توان به دارا بودن وسایل ارتباط‌جمعی قوی شامل: نشریات گوناگون ازجمله مهم‌ترین آن‌ها روزنامه نسبتاً پرتیراژ زمان؛ ایستگاه‌های رادیوی محلی و شبکه سراسر تلویزیونی (سامان یول یا راه کهکشان stv)؛ منبرهای پرطرفدار وی هر شب جمعه از شبکه تلویزیونی فوق اشاره کرد. گولن از سویی متهم به ارتباط با «میت» (سازمان امنیت ترکیه) است.^[۳۷] و از سوی دیگر، کمالیست های تندرو او را متهم به تلاش در جهت کادر سازی علیه لائیزم، به‌ویژه در میان افسران ارتش کرده و تاکنون تعداد فراوانی از ارتشیان به‌ویژه دانشجویان دانشگاه افسری، به اتهام ارتباط با این فرقه از ارتش اخراج شده‌اند و صدور فتوای جواز ایستاده نماز گذاردن (بدون حرکات رکوع و سجده) جهت نمایان نشدن آثار رکوع و سجود بر شلوار که منجر به اخراج شدن افسران می‌شود، به او نسبت داده می‌شود.^[۳۸] گولن با امکانات وسیعی که در اختیار دارد، بخش مهمی از آموزش در ترکیه و خارج آن را هدایت می‌کند و در آسیای میانه و اروپا چندین هزار مدرسه توسط وابستگان وی اداره می‌شود و دانشجویان زیادی از این طریقت، در کشورهای آمریکا و اروپا به تحصیل اشتغال دارند.^[۳۹]
گروه سوم جماعت مظهر جیلار: مؤسس آن صدیق دورسون است. از شخصیت‌های بانفوذ این گروه ملاعزالدین خواهان تشکیل حکومت اسلامی و روش‌های جهادی است. این گروه در راستای کردهای مسلمان مشی می‌کنند. در شهرهای ترکیه مراکز انتشاراتی دارند و با حزب اسلامی کردستان همکاری و نسبت به انقلاب اسلامی ایران نظر مثبت دارند.
گروه چهارم گروه یازی جیلار: خسرو آلتین باش از طلاب و مریدان نورسی مؤسس آن است. آن‌ها بر این باورند که کلیات رسائل النور باید به خط عربی نوشته و مطالعه شود و به همین خاطر به آن‌ها یازی جیلار (نویسنده‌ها) می‌گویند. رابطه خوبی با حزب رفاه دارند و از اقدامات تبلیغی ایشان، ایجاد مراکز انتشاراتی، بنیادهای خیریه، چاپخانه‌ها و انتشارات کلیات رسائل النور و قرآن کریم با عنوان توافق المصحف به گروه اوکویوجولار (ینی آسیا جیلار). از اقدامات مهم این گروه فعالیت‌های فرهنگی ازجمله نشریاتی مانند «ینی آسیا»، «ینی نسیل» و «کوبرو» و نیز کتب منتشرشده فراوان است. این گروه به‌رغم حفاظت از ارزش‌های دینی با حرکت اسلام‌گرایی انقلابی مخالف‌اند و برخی از شخصیت‌های آن با سازمان امنیت ترکیه در ارتباط‌اند.^[۴۰]
فصل دوم
شرح‌حال بدیع‌الزمان سعید نورسی
۱- مقدمه:
زندگانی بدیع‌الزمان سعید نورسی از سه مرحله سعید قدیم، سعید جدید و سعید سوم تشکیل‌شده است. پرداختن به آرای عرفانی وی بدون توجه به این مراحل سه‌گانه که عمدتاً با تغییر و تحولات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی ترکیه همراه است، تقریباً اگر غیرممکن نباشد لااقل زوایای آرا و منش‌های عرفانی وی را به‌طور دقیق نشان نمی‌دهد.
۱-۱بخش اول: مرحله اول زندگی نورسی (سعید قدیم)
سعید نورسی، مشهور به «بدیع‌الزمان» سال ۱۸۷۶ م مطابق با ۱۲۹۴ ق، در روستای نورس (از توابع استان بتلیس) ترکیه در شرق آنا طول در خانواده‌ای مذهبی کرد و کشاورز به دنیا آمد. پدرش میرزاعلی را به دلیل زهد به «صوفی میرزا» مشهور و مادرش بانو نوریه دختر ملاطاهر، معروف به تقوا و پاک‌دامنی و فرزند پروری بود.^[۴۱] سعید نورسی از طرف پدر، به امام حسن (ع) و از طرف مادر، به امام حسین (ع) منسوب بود،^[۴۲]
وی تحصیلات مقدماتی علوم اسلامی را در سال‌های ۱۸۸۶-۱۸۸۵ م. نزد اساتیدی چون: ملأ محمد افندی، برادرش ملأ عبدالله، ملأ نور محمد، سعید انور محمد نقشبندی و محمدامین افندی آموخت.^[۴۳] سپس برای تکمیل تحصیلات و تدریس به شهرهای بتلیس، شیروان، ارض روم، مار دین، وان و… رفت. در شانزده‌سالگی شروع به تدریس و پاسخگویی به سؤالات مردم کرد. آشنایی و تخصص وی در علوم جدید در مدت اندکی و انجام کارهای خارق‌العاده، عاملی شد که ملأ فتح‌الله که سعید را ازنظر حافظه شبیه بدیع‌الزمان همدانی می‌دانست، به وی لقب بدیع‌الزمان دهد^[۴۴].
وی به دلیل استعداد و هوش سرشار توانست در کمتر از سه ماه از محضر شیخ محمد جلالی گواهی‌نامه علمی اخذ کند و هم رقیب علمای عصر خود شود.^[۴۵] نورسی از چنان حافظه‌ای برخوردار بود که توانست در مدت ۸ ماه، هشتاد جلد کتاب ازجمله «مقامات الحریریه»، «اصول الفقه» و «جمع الجوامع» حفظ نماید.^[۴۶] علم و دانش بسیار، قدرت جسمی بسیار، مهارت وی در کشتی و شکست رقبا، در این دوره زندگی وی گزارش‌شده است.^[۴۷]
نورسی در ماردین با یکی از پیروان سید جمال‌الدین اسدآبادی و یکی از پیروان فرقه سنوسیه دیدار کرد که باعث آشنایی وی با مباحث سیاسی، اتحاد اسلامی، مشروطه‌خواهی و احیای تمدن اسلامی شد.^[۴۸] ازاین‌رو نورسی بزرگانی چون: سید جمال‌الدین افغانی و شیخ محمد عبده، علی صعاوی، عالم تحسین و شاعر نامق کمال که جهان اسلام را به اتحاد فرامی‌خواندند را از رهبران خود می‌دانست.^[۴۹]
نورسی درس‌های طریقت نقشبندی را از محضر بزرگان صوفیه عصر خود چون: شیخ محمد کوفروی، شیخ امین افندی اهل بتلیس، ملافتح‌الله اهل سیرت و شیخ فتح‌الله ورکانیزی اهل طریقت خالدی – نقشبندی فراگرفت.^[۵۰]
نورسی در وان به ایده اصلاح نظام آموزشی و روشنگری در میان طلبه‌ها با تبیین و اثبات حقایق دینی، متناسب بافهم زمانه و با جدیدترین اسلوب پرداخت.^[۵۱] وی برای دستیابی به این تفکر خود، در پی دانشگاهی بود تا بتوان در آن علوم قدیم و جدید را در کنار یکدیگر تدریس کرد. پس به فکر تأسیس دانشگاهی شبیه دانشگاه الأزهر مصر بانام مدرسه الزهرا یا دانشگاه الزهرا در وان افتاد.^[۵۲]
درست در زمان اقامت در وان در سال ۱۳۱۶ ق. از موضوع سخنرانی وزیر مستعمرات انگلستان ویلیام گلادستون (۱۸۰۹ – ۱۸۹۸ م.) در مجلس عوام بریتانیا باخبر شد که استعمار اروپایی، برای نابودی اسلام و قرآن نقشه کشیده و چنین گفته بود: «إننا لن نستطیع ان نحکم المسلمین حقاً مادام هذا القرآن فی أیدیهم. فینبغی ان نسعی لرفعه وتضییعه»: مادامی‌که قرآن در دست مسلمانان است، هرگز، نمی‌توانیم بر آن‌ها حکومت کنیم. باید قرآن را نابود یا رابطه مسلمانان را با آن قطع کنیم. با این سخن او به‌شدت آشفته و باعث تحول عمیقی در روح وی شد و گفت: «من به جهانیان اثبات می‌کنم که قرآن، همان خورشید معنوی است که هرگز، نورش خاموش نمی‌شود و ممکن نیست نابود شود»^[۵۳] نورسی جهت دفاع از قرآن دو شیوه را در نظر داشت: یکی ایجاد مدرسه الزهرا در کردستان ترکیه، برای تدریس علوم قرآنی و علوم عصری و تربیت نسلی جدید از جوانان مسلمان.^[۵۴] دیگری توجه به علوم انسانی و فلسفه؛ بنابراین در سال ۱۹۰۷ م./ ۱۳۲۵ ق. برای کسب حمایت رسمی برای تأسیس این دانشگاه به استانبول رفت و مدت یک سال و نیم در پی مقدمات و زمینه‌های فکری طرح خود به متولیان امر بود، اما با واکنش‌های دربار مواجه شد. طرح نورسی اصلاح و آشتی دادن سه‌شاخه نظام آموزشی عصر خود بود. این سه‌شاخه عبارت بودند از: مدارس مذهبی سنتی؛ مکتب‌ها یا مدارس سکولار؛ تکیه‌ها و یا نهادهای صوفی و نظم دادن به آن‌ها که ادغام کامل آن‌ها به مدرسه الزهرا می‌انجامید.^[۵۵] اما دربار به‌جای حمایت، حدود ۲۵ روز وی را در بازداشت و زندان فرستاد. افزون بر این وی را بنا بر حکمی که سلطان عبدالحمید صادر کرده بود متهم به جنون کردند و به بیمارستان بیماری‌های روانی تحویل دادند، گرچه با گفتگوهایی که بین وی و پزشک روانی صورت گرفت، معلوم شد که نورسی اصلاً هیچ مشکل روحی و روانی ندارد. در این دوره، حضورش در پایتخت به تثبیت مقام و جایگاه علمی وی منجر شد.^[۵۶]
تحولات عمده‌ای که در آخرین سال‌های امپراتوری عثمانی بر نورسی و نقش وی به‌عنوان یک مصلح اثرگذار بود و وی را واداشت تا نسبت به این اوضاع، واکنش مناسب از خود نشان دهد. در این خصوص به موارد زیر می‌توان اشاره کرد. در آخرین سال‌های امپراتوری عثمانی با از دست رفتن بخش‌هایی از امپراتوری به‌وسیله هجوم غربی‌ها و ایجاد شرایط به‌گونه‌ای شد که عبدالحمید مجبور به مقابله باسیاست‌های غرب، ولو به بهای سرکوب داخلی شد. عبدالحمید با ادامه دادن فرایند اصلاحات و مدرنیزه که به نفع و تقویت خلافت بود، دست زد؛ اما با انحلال مجلس اول، حکومت مستبدانه و قوانین شدید درباره نشریات و سانسور شدید، باعث سرکوب تفکر و آزادی بیان شد که درنهایت با مخالفت‌هایی به‌ خصوص در امر آموزش همراه بود، درنتیجه موجب جدی شدن اصلاح مدارس پس از انقلاب مشروطه شد.^[۵۷] زیرا باوجود صدها مدرسه رسمی اسلامی، آموزش در آن‌ها سکولار بود و کالج‌های آموزش عالی باعث افزایش نارضایتی‌ها شدند.^[۵۸] این در حالی بود که اجازه چاپ هرگونه مطالب در ارتباط باسیاست، دولت و حرکت‌های مخالف سیاسی با سلطان عبدالحمید داده نمی‌شد. درنتیجه دانشجویان ناراضی مدرسه پزشکی ارتش یک انجمن پنهانی در ۱۸۸۹ م. تأسیس و به گسترش نارضایتی بین افسران ارتش، مقامات دولتی و سایر متفکران پرداختند. ترک‌های جوان به دنبال مخالفت با استبداد داخلی سلطان، به ایجاد اصلاحات اساسی اجتماعی، سیاسی و احیای قانون اساسی و علاقه‌مند بودند. تغییر احمدرضا با نظرات مثبت گرایانه به‌جای میرانجی مراد که هدایت‌کننده جبهه اسلامی و محافظه‌کار بود و تلاش شاهزاده صباح الدین برادرزاده سلطان برای تمرکزگرایی بود. در سال ۱۹۰۷ م. آغاز ایجاد ارتباط با مرکزیت مقدونیه بین گروه احمدرضا در پاریس و نهضت انقلابی پنهانی و مستقل در امپراتوری و گذاشتن نام «کمیته اتحاد و ترقی» (cup) بر خود^[۵۹] و کسب قدرت بین افسران و مقامات غیرنظامی به ایجاد انقلاب مشروطیت ۱۹۰۸ م؛ و درواقع اعلان جدایی وضدیت با سلطان عبدالحمید منجر شد.^[۶۰] بنابراین به مناسبت اعلان و طرح قانون اساسی دوم ترکیه درباره آزادی و حکومت مشروطه که با موافقان و مخالفانی همراه بود،^[۶۱] درواقع تنظیمات صورت گرفته در این دوره به‌وسیله نامیک کمال و معاصران وی، ایده‌هایی در ذهن دانش آموزان ایجاد کرد و یکی از آثار آن‌ها ایجاد بیداری نورسی و کشمکش وی با مشروطه شد.^[۶۲] در این دوره روزنامه‌ها و نشریات نقش مهمی درباز کردن چشم مردم بر روی پیشرفت‌های اروپای مادی داشت. نورسی یک سخنرانی عمومی ایراد و در آن تأکید کرد که آزادی و حکومت مشروطه با شریعت اسلامی سازگار است. وی در این ایام تلاش کرد افکارش را درباره اصلاح نظام آموزشی، وحدت امت اسلامی و حمایت از مشروطه اشاعه دهد و در عرصه زندگی اجتماعی – سیاسی فعال شود، چنان‌که وی در سال ۱۹۰۹ م. با جمعیت «اتحاد محمدی» (ittihad- Muhammedi) یا گروه اتحاد اسلامی^[۶۳] به فعالیت و همکاری پرداخت. وی جهت حفظ امپراتوری، وحدت و مبارزه با استبداد به آن پیوست. ارگان این جمعیت نشریه‌ای با عنوان «ولکان»‌(Volkan) بامعنای آتشفشان منتشر کرد. نورسی هم مقالاتی در این نشریه منتشر می‌کرد، اما به‌زودی دانست که آن‌ها گروهی غرب‌گرا، لائیک و مخالف با اساس دین هستند و با آن‌ها اختلاف پیدا کرد.^[۶۴] این اختلاف موجب شد تا وی را به بهانه «حادثه ۳۱ مارس/ آوریل ۱۹۰۹ م.» دستگیر و در دادگاه نظامی محاکمه و پس از ۲۴ روز بازداشت از اتهامات وارده، تبرئه و آزاد شد^[۶۵]
در سال ۱۹۱۰ م/۱۳۲۸ ق. اولین مجموعه علمی حاوی سخنرانی‌ها و مقالات خود را با عنوان «نطوق» برضد فعالیت جمعیت اتحاد و ترقی نشر داد. این‌گونه موضع‌گیری‌ها باعث شد تا «شورای جمعیت» وی را در این سال محاکمه کند، هرچند وی تبرئه شد.^[۶۶] وی به دنبال آن کتاب‌های «مناظرات» را برای اندیشمندان و «محاکمات» را برای عامه مردم نوشت.
نورسی در این زمان از چنان قدرت علمی و دینی برخوردار بود که در زمان اقامت در استانبول بر روی درب اتاقش بر روی تابلو نوشته بود: «هنا تحلّ کل معضله ویجاب عن کل سؤال من دون توجیـه سؤال لأحد»: در اینجا به تمام سؤالات پاسخ داده می‌شود و تمام مسائل حل می‌شود، اما هیچ سؤالی از کسی پرسیده نمی‌شود.»^[۶۷]
تحولات جهان اسلام و تمدن اسلامی و راه های دستیابی به وحدت اسلامی و دوری از تفرقه برای نورسی از چنان نقش و اهمیتی برخوردار است که در دیدار و بازدید از شام به سال ۱۹۱۱ م./ ۱۳۲۸ ق. به ایراد سخنرانی به زبان عربی در مسجد جامع اموی پرداخت که به «خطبه شامیه» مشهور شد.^[۶۸] و در آن علاوه بر ارائه راهکارهای وحدت و تقریب، به علاج تمام مشکلات و دردهای اسلام جهان اسلام پرداخت. وی در سال ۱۹۱۲ -۱۹۱۳ م. پس از دریافت کمک مادی از استانبول، ساخت بنای جدید «مدرسه الزهراء» را در ساحل دریاچه وان آغاز کرد، اما کار آن به پایان نرسید.
با شروع جنگ جهانی اول و هجوم و اشغال بخش‌هایی از سرزمین خلافت، نورسی ضمن شرکت در این جنگ، ریاست داوطلبان جهاد را بر عهده داشت و به ارائه همزمان آموزش نظامی، علوم دینی و نگارش کتاب «تفسیر الاشارات الاعجاز» پرداخت. درنهایت مدت ۲۸ ماه به اسارت روسیه درآمد و پس از آزادی توسط مردم و خلیفه وقت مورد استقبال قرار گرفت.^[۶۹] در این زمان او به عضویت «دارالحکمه الاسلامیه»، «انجمن معلمان»، «جمعیت مدرسین» و «جمعیت نشر معارف کرد» و «جمعیه الهلال الأخضر» منصوب شد. وی کتب «الطلوعات»، «الخطوات الست»، «السنوحات» و «المعات» و «المثنوی العربی النوری» را تألیف نمود.^[۷۰]
نورسی در سال ۱۹۲۳ م. از استانبول به سمت کوه «آرک» واقع در وان رفت و به مدت دو سال را به ریاضت، انزوا، اندیشه و تربیت شاگردان زیادی پرداخت.^[۷۱] در این دوره انزواطلبی و ریاضت کشی، دعوت شیخ سعید پیران، مبنی بر قیام مسلحانه ضد دولت جدید ترکیه را نپذیرفت بااین‌حال، حکومت او را دستگیر و به «بوردو» و پس از هفت ماه به «اسپارته» تبعید کرد.^[۷۲]
۱- ۲بخش دوم: مرحله دوم زندگی نورسی (سعید جدید)
همان‌طور که پیش‌تر بیان شد، دوران زندگی بدیع‌الزمان سعید نورسی به سه مرحله تقسیم می‌شود. مرحله اول؛ سعید قدیم که از تولد تا انزوای وی در وان است که قبل ذکر شد.^[۷۳] اکنون مرحله دوم زندگی نورسی (= سعید جدید) ذکر می‌شود. در این مرحله، نورسی بر این باور بود که سیاست نمی‌تواند در برابر حمله به ایمان و اسلام خدمت کند؛ بنابراین دنیای سیاست را ترک کرد و به عبادت و تربیت شاگردان نور پرداخت؛ و جمله معروف وی دراین‌باره چنین بود: «اعوذ بالله من الشیطان و السیاسه»^[۷۴]: از شیطان و سیاست به خدا پناه می‌برم. درباره تعاملات و تضادهای بین نورسی و مصطفی کمال (آتاتورک) می‌توان گفت: نورسی همانند اکثر شیوخ نقشبندی در ابتدای امر با مصطفی کمال همکاری نمود و به قوای ملیه پیوست، حتی وی در سال ۱۹۲۲ م. بنا بر دعوت مصطفی کمال راهی آنکارا شد و به سخنرانی در تائید فعالیت‌های رهبر قوای ملیه در مجلس کبیر ملی پرداخت. نورسی مجلس کبیر ملی را شکل نمادین اصل «شوری» در اسلام دانست و حوزه اختیارات نمایندگان مجلس را در ردیف «اهل حل و عقد» در اسلام نامید.^[۷۵] اما با علنی شدن طرح‌های اسلام ستیزانه نظام جدید، روابط میان نورسی و سران جمهوری تیره شد تا جایی که آتاتورک را دجال نامید. درست در این ایام وی با انتشار رساله شدیداللحن خود درباره ترک‌کنندگان نماز، موجب برانگیختن خشم مصطفی کمال را فراهم ساخت.^[۷۶] در سال ۱۹۰۷ م. به استامبول پایتخت عثمانی رفت و پس از مدتی دستگیر شد. وی پس از آزادی، ظاهراً به سلانیک رفته و به برقراری و تماس با رهبران جمعیت اتحاد و ترقی پرداخته است.^[۷۷]
اجرای اذان شرعی (عربی) در مسجد، برخلاف قانون ممنوعیت اذان شرعی و تبدیل آن به زبان ترکی توسط دولت،^[۷۸] موجب دستگیری وی به همراه عده‌ای و انتقال به شهر اسپارته شد. نورسی در آنجا رساله‌های «اقتصاد، اخلاص، حجاب، اشارات الثلاثه و بیماران و پیران» را نوشت.^[۷۹]
با دستگیری مجدد وی و شاگردانش در ماه نیسان سال ۱۹۳۵ م. در «اسپارت» آن‌ها را به‌صورت انفرادی در «اسکی شهر» به جرم تشکیل حزب سری؛ تلاش برای سرنگونی حکومت مصطفی کمال؛ تأسیس طریقتی صوفی منش؛ و تحریک روح دین‌داری از راه پخش «رساله حجاب» محاکمه و زندانی کردند.^[۸۰] وی در دادگاه با استدلال‌های قوی از خود دفاع کرد.^[۸۱] اما به خاطر رساله حجاب برایش یازده ماه زندان تعیین کردند.^[۸۲]
با پایان حاکمیت حزب جمهوری در ۱۹۵۰ م؛ و پیروزی حزب دموکرات به رهبری «جلال بایار» و «عدنان مندرس»، ایجاد دموکراسی و فضای سیاسی برای نشر افکار و ارسال آثارش برای سیاست‌مداران و نخبگان جامعه فراهم شد.^[۸۳]
پس از پایان زندان اسکی شهر، وی را در سال ۱۹۳۵ م. به مدت هفت سال به شهر «قسطمونی» تبعید کردند. عمده فعالیت وی در این دوره تألیف و نشر رسائل نور ازجمله: شعاع هفتم، آیه الکبری، شعاع سوم، مناجات، شعاع چهارم، شعاع ششم، هشتم و نهم، نیز شعاع پنجم درباره بحث دجال آخرالزمان بود.^[۸۴]
با تصویب قانون کشف حجاب و منع پوشش عثمانی برای مردان و منع داشتن حجاب برای زنان، نورسی که هنوز لباس و عمامه علمای کرد بر تن می‌کرد، مورد اذیت و بازجویی قرار گرفت.^[۸۵] در سی و یکم آب ۱۹۴۳ م. پلیس با خوراندن زهر او را به‌شدت بیمار و زمین‌گیر کرد، ضمن اینکه به‌طور دائم منزل او را بازجویی می‌کردند.^[۸۶]
نورسی پس از اسپارته به قسطمونی منتقل و آن را مدرسه یوسفی دوم نامید. وی را در یک شرایط وخامت باری به همراه ۱۲۶ تن از شاگردانش محبوس کردند؛ و پس‌ازآن، برای محاکمه به دادگاه فرستادند.^[۸۷] سپس یک انجمن علمی برای بررسی رسالات نور تشکیل شد که نتیجه آن مشخص کرد: «بدیع‌الزمان هیچ فعالیت سیاسی ندارد و درواقع خواستار تشکیل یک حزب سیاسی یا طریقت صوفی گری نیست و تمام تألیفاتش ایمانی، علمی و تفسیر قرآن مجید است.» این رأی به دادگاه تقدیم شد، درنتیجه حکم بی‌گناهی وی و شاگردانش صادر شد.^[۸۸] بااین‌حال او را مدت دو ماه تمام در یک هتل، به بهانه رسیدن حکم از پایتخت زندانی کردند تا اینکه در اواخر ماه آب همین سال به‌جای آزادی، حکم تبعیدی ایشان به امیر داغ از توابع آفیون صادر شد.^[۸۹] پس‌ازاین، وی رساله «ثمره درخت ایمان» را نوشت که خلاصه‌ای دقیق از مفاهیم و اهداف رسالات نور است.^[۹۰]
در اواخر ماه آب سال ۱۹۴۴ م. بدیع‌الزمان را تحویل شهربانی امیر داغ دادند و در جلوی شهربانی، خانه‌ای را برایش تهیه کردند^[۹۱]. در این زمان نورسی از آزار و اذیت آن‌ها در امان نبود. ازجمله می‌توان به برداشتن عمامه، ریختن سم در غذا و منع وی از رفتن به مسجد اشاره کرد.^[۹۲] درنتیجه نورسی وضعیت خود را به‌وسیله نامه به اطلاع مقامات حکومتی رساند.^[۹۳] وی در این زمان هفتادوپنج سال سن داشت و درست بیست‌وسه سال تمام از زمانی که او را از کوه آرک پایین آورده و به غرب ترکیه تبعید کرده بودند می‌گذشت.^[۹۴] در این زندان (آفیون) شعاع پانزدهم را نوشت که شامل «الحجه الزهراء» و از دلایل و براهین یگانگی خدا، صدق و حقیقت نبوت پیامبر (ص) بحث می‌کند. در این زندان کار دائمی شاگردانش، بازنویسی رسائل النور بود.^[۹۵] پس از سپری شدن مدت بیست ماه زندانی شدن، در سال ۱۹۴۹ م. با دسته‌ای از شاگردانش مرخص شدند و همراه دو پلیس به خانه‌ای برده شد که از قبل برایش آماده‌شده بود.^[۹۶]
۱-۳ بخش سوم: مرحله سوم زندگی نورسی (سعید سوم)
ده سال آخر زندگی نورسی یا به قول خودش، سومین مرحله مهم در ایجاد «سعید سوم» است. این مرحله از آزادی از زندان آفیون در ۲۰/۹/۱۹۴۹ م. تا آخرین سال زندگی‌اش ۱۹۶۰ م. را شامل می‌شود.^[۹۷] سعید سوم، شامل تغییراتی است که خود استاد در الگوی زندگی‌اش ایجاد کرده است و مربوط به گسترش رساله نور و دخالت او در امور اجتماعی و پیشرفت‌های سیاسی است. شروع این قسمت برابر با شکست حزب جمهوری مردم (RPP) در انتخابات عمومی ماه می سال ۱۹۵۰ م؛ و روی کار آمدن قدرت حزب دموکرات توسط «عدنان مندرس» بود. وی در زندان افیون آغاز و شکل‌گیری این دوره را پیش‌بینی کرده بود.^[۹۸]
برای روشن شدن دوره سعید سوم، اشاره کوتاهی به دو مرحله قبلی از تغییر و تحولات نورسی مفید خواهد بود. پایان مرحله سعید قدیم در سال ۱۹۲۶ م؛ که نورسی در بارلا^[۹۹] تبعید بود، رخ داد. در آن مرحله می‌خواست از راه سیاست، به اسلام خدمت کند. به همین خاطر به دیدار سلطان می‌رفت و او را راهنمایی و ارشاد می‌کرد، در روزنامه «وولقان» مطالب سیاسی تندوتیز منتشر و سعی می‌کرد آرای و افکار حزب «اتحاد و ترقی» را شکست دهد؛ اما بین سال‌های ۱۹۲۶-۱۹۱۸ م. مرحله تغییر و تبدیل سعید قدیم به سعید جدید اتفاق افتاد. این مرحله تا آزادی از زندان آفیون، (تا سال ۱۹۴۹ م.) با کناره‌گیری از سیاست و آغاز خدمتگزاری ایمان ادامه یافت. در این دوره حکومت، مدارس علوم دینی را تعطیل و صدها مسجد را به انبار و طویله؛ و کاروانسراها را به کلوپ جوانان (باشگاه) تبدیل کرد. دوری کردن نورسی از سیاست باعث می‌شد که حکومت نتواند ازنظر قانونی وی را محکوم کند، پس در شش دادگاهی که برای محاکمه وی تشکیل گردید، بی‌گناه شناخته شد.^[۱۰۰]
در این مدت (مرحله سعید سوم) اوضاع کشور ترکیه تغییر کرده و پس از یک ربع قرن که حکومت تک‌حزبی حاکم بود، احزاب سیاسی شروع به فعالیت کردند. در سال ۱۹۵۰ م. حزب دمکرات در انتخابات موفقیت چشمگیری به دست آورد و حزب جمهوری خلق، شکست خورد. در این زمان وی با کنار گذاشتن نوشتن رسائل النور، شروع به تدریس عمومی و همگانی رسالات نور و نصیحت متصدیان امور سیاسی، حکام و امرا نمود و برای همگان، تنها راه نجات بشریت را همان راه اسلام دانست. در این زمان خود و شاگردانش به‌هیچ‌وجه وارد سیاست نشدند.^[۱۰۱]