احکام فقهی کودکان نامشروع

گفتار اول: آثار نسب ناشی از زنا

مبحث اول: اسلام ولدالزنا

کودکان در اسلام وکفر تابع پدر ومادر خود هستند بچه مسلمانها محکوم به اسلامند و فرزندان کفار حکم کفار را دارند، اکنون باید دید کودکی که از زنا متولد شده است چه حکمی دارد؟ این سئوال در کودکان کفار نیز مطرح است، یعنی اگر مرد کافر با زن کافر زنا کند، فرزندی که نتیجه این زناست چه حکمی دارد؟
به بعضی از فقها نسبت داده شده است که ولدالزنا کافر است حتی اگر به حد بلوغ برسد و اسلام را بپذیرد.
لکن این نظریه ضعیف است و ادله ای که به آنها استناد شده است قابل اعتماد نیست. و اما ولدالزنای غیر بالغ مشهور فقها را عقیده بر این است که چون او نسب ندارد، نه خود مسلمان است، چون بالغ نیست و نه در حکم اسلام است، چون پد رومادر شرعی ندارد و همچنین کودکی که از آمیزش یک مرد و یک زن کافر به وجود آمده است نه کافر است، زیرا به حد بلوغ نرسیده واسلام را اظهارنکرده است و نه در حکم کفر است، زیرا پدر ومادر قانونی ندارد، در نتیجه بچه متکون از زنا نه مسلمان است ونه کافر خواه پدر ومادر طبیعی او مسلمان باشند خواه کافر و خواه یکی مسلمان ودیگری کافر، در حکم اسلام و کفر هم نیست و نه احکام اسلام بر او جاری می شود و نه احکام کفر.
ولکن بنابر مبنائی که ما اختیار کردیم و گفتیم ولدالزنا نسب دارد و تنها از ارث محروم است و در سایر جهات شرعا” ولغه بر زانی و زانیه ملحق می شود، ولدالزنا نیز مانند سایرکودکان مشروع د رحکم اسلام است و ولد الزنائی که نتیجه زنای دو کافر است نیز به پدر ومادر طبیعی خود ملحق است ودر حکم کفرمی باشد.
آثاری که بر این دو مبنی در اینجا مترتب می شود بعضی از آنها را در این مرحله و بعضی دیگر را در مرحله بعدی ضمن بررسی احکام حقوق جزا مورد مطالعه قرار می دهیم.
۱- کودکی که از زنا متولد شده است اگر به سن شش سالگی برسدو بمیرد، آیا نماز میت بر او واجب می شود؟ اختلاف نظر وجود دارد: بنابر مبنای مشهور واجب نیست، زیرا نماز میت بر میتی واجب است که مسلمان و یا در حکم اسلام باشد. و ولدالزنا بنابراین مبنا در حکم مسلمان نیست. ولی اگر او را صاحب نسب بدانیم و برای او نیز پدر ومادر شرعی قائل بشویم، او نیر مانند کودکان مشروع درحکم مسملمان خواهد بود وآثار اسلام از جمله نماز میت بر جنازه او واجب خواهد بود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲- ذبیحه ولدالزنا قبل از بلوغ واظهار اسلام چه حکمی دارد؟ یکی از شرایط ذبح شرعی این است که ذابح مسلمانان و یا در حکم اسلام باشد، در کتاب شرایع آمده است: (اما الذابح فیشترط فیه الاسلام اوحکمه).
اگر ولدالزنا نسب نداشته باشد در حکم اسلام نیست وذبیحه او نیز حرام بلکه میته خواهد بود، ولی اگر او را صاحب نسب بدانیم و زانیه را به او پدر ومادر شرعی به حساب آوریم، ذبیحه اومانند سایر کودکان مشروع حلال خواهد بود.
۳- کودکان کفار و مسملانان در طهارت و نجاست تابع پردان و مادران خودهتسند. سید یزدی (قده ) در عروه الوثقی می نویسد:
(ولدالکافر یعبه فی النجاسه ) یعنی بچه کافر در نجاست تابع پدر خود می باشد و سپس می فرماید: در نجاست بچه کافر فرقی میان بچه مشروع ونامشروع نیست و اگر یکی از پدر ومادر مسلمان باشد فرزند تابع مسلمان است مگر اینکه متولد از زنا باشد، بلکه مطلقا” تابع پدر یا مادر مسلمان است.
در این فرع نیز اگر زانی و زانیه پدر ومادر شرعی ولدالزنا باشند در طهارت و نجاست تابع پدران ومادران خودهستند، ولی بنا بر مبنای مشهور فرزندان نامشروع خواه از کافر باشند وخواه از مسلمانان در طهارت ونجاست تابع زانی و زانیه نخواهند بود. مقتضای قاعده در مورد آنان طهارت خواهد بود: یعنی لازمه مبنای مشهور طهارت ولدالزناست خواه متولد از کافر باشد و خواه از مسلمانان در اینجا یک مشکل پیش می آید و آن اینکه کودک مشروع و قانونی در کفار محکوم به نجاست می شود و کودک متولد از زنا به حکم قاعده طهارت، طاهر خواهد بود، و این بعید است. فروعات دیگری نیز در اینجا وجود دارد که بعضی از آنها در بحث حقوق جزا خواهد آمد.

مبحث دوم: توارث

ولدالزنا از زانی و زانیه ارث نمی برد و آنها نیز ازولدالزنا ارث نمی برند، همچنین اقارب پدر و مادر از این کودک و از آنها ارث نمی برد. در این حکم فرقی میان مبناها وجود ندارد، البته نفی توارث بین ولدالزنا و زانی اجماعی است و مخالفی در این حکم حتی از عامه نیز وجود ندارد، در کتاب الفقه الاسلامی وادلته آمده است: (وکل من ولدالزنا ولداللعان لاتوارث بینه و بین ابیه و قرابه ابیه بالاجماع ) یعنی میان ولدالزنا و ولدلعان ومیان پدر آنها واقربای پدری شان توراث وجود ندارد.
و اما توارث بین او و مادر و اقربای مادرش در حد اجماع نیست. در این خصوص نیز میان فقهای عامه اتفاق نظر وجود دارد. در کتاب منهاج الصالحین آمده است: ( و فی عدم ارث امه الزانیه و من یتقرب بها اشکال) یعنی حکم به اینکه مادر ولدالزنا و اقربای او از ولدالزنا ارث نمی برند، مشکل است. گروهی از فقها از جمله صدوق (قده ) به توارث قائلند.
ناگفته نماند که عدم توارث دلیل بر انتفاء نسب نیست، بلکه این دو قابل جمعند، ممکن است کسی فرزند کسی باشد(شرعا”، لغهً و عرفا”) لکن بین آنها توارث نباشد چنانکه در قتل وکفر ورق نسب وجود ندارد، ولی توارث منتفی است.

مبحث سوم: محرمیت وازدواج

محرمات، یعنی کسانیکه ازدواج با آنها حرام است، سه دسته اند: نسبی، ررضاعی و قرابت سببی (قرابت بالمصادره ) قاعده کلی در قرابت نسبی این است: همه کسانیکه با انسان قرابت نسبی دارند بر انسان محرمند و نمی شود با آنها ازدواج کرد به جز دخترعموها، دخترعمه ها، دختردائی ها ودخترخاله ه و آنها هفت گروهند که درآیه شریفه ۲۳ سوره نساء ( حرمت علیکم امهاتکم وبناتکم و عماتکم وخالاتکم و بنات الاخ و بنات الاخت، به آنها اشاره شده است.
در اینجا سئوال این است که آیا این گروه ها بر ولدالزنا نیز حرام است ؟همه فقها معتقدند که ولدالزنا نمی تواند با اشخاص نامبرده ازدواج کند. از کتب فقهی مستفاد می شود که این حکم اجماعی است
محقق در شرایع می گوید: ازدواج زانی و زانیه با ولدالزنا حرام است، (لانه مخلوق من مائه فهو یسمی ولدالغه )
نتیجه این استدلال این است در جائی که ازدواج با محرمات نسبی، که از نکاح صحیح متولد شده اند. ممنوع باشد ازدواج با اقربای نسبی، که از زنا متولد شده اند، نیز ممنوع است، بنابراین کودک اگر دختر باشد زانی نمی تواند با او ازدواج کند و اگر پسر زانیه که مادر اوست نمی تواند با او ازدواج نماید خواهرمادرش خاله او و خواهر پدرش عمه او محسوب می شود و به حکم آیه شریفه: (عماتکم و خالاتکم ) با ازدواج با آنها نیز حرام می شود.
بعضی معتقدند که احکام در شرع یا قانون بر دو قسم است: احکامی که مبتنی به رابطه خونی و طبیعی است مانند حرمت نکاح با محارم در این حکم فرق نمی کند نسب صحیح باشد یا فاسد چون در نسب فاسد(مانند زنا) نیز رابطه خونی و طبیعی وجود دارد. احکامی که مبتنی بر نسب و رابطه شرعی است. از این مقدمه نتیجه می گیرند که ولدالزنا شرعا” و قانونا” ولد نیست ولی به اعتبار طبعی و خونی ولد محسوب می شود و به عبارت دیگر بعضی از احکام بر ولد طبیعی وخونی مترتب می شود مانند حرمت ازدواج و بعضی دیگر بر ولد شرعی و قانونی مترتب می گردد مانند توارث بنابراین، چون ولدالزنا ولد شرعی و قانونی نیست ارث نمی برد و چون ولد طبیعی و خونی است، حرمت ازدواج برآن ثابت می شود.
این تحقیق در مقام ثبوت وتصور قابل توجیه است ولکن درمقام و مرحله اثبات مشکل است، زیرا اگر ادله احکام را در نظر بگیرید و آیات شریفه ذیل را مورد مطالعه قرار بدهید روشن می شود که ولد در همه آیات فوق به یک لسان است و تفکیک بین آنها بدون دلیل است. در حرمت نکاح آیه شریفه ۲۳ سوره نساء می فرماید: (حرمت علیکم امهاتکم و بناتکم ) و در آیه شریفه ۱۱ سوره نساء دیگر می فرماید: (یوصیکم الله فی اولاد کم للذکر مثل حظ الانثیین ) به چه دلیل مراد از بنات در آیه اول نسب خونی و طبیعی است ولی در آیه دیگری نسب شرعی و قانونی است. هرچند دلیل خاص وجود دارد که ولد ناشی از زنا ارث نمی برد اما این دلیل نمی شود که او شرعا ولدنیست.
از آنچه گفته شد نتیجه می گیریم که مراد از ولد در آیه تحریم نکاح و آیه ارث و آیات دیگر همان معنی لغوی و عرفی و طبیعی است نهایتا” در ائه ارث به وسیله نص خاص ارث از ولدالزنا منع شده است چنانکه قاتل وکافر ورق نیز ار ارث محروم شده اند.

مبحث چهارم: حضانت و ولایت

حضانت یعنی نگهداری وتربیت اطفال، ولایت یعنی حفظ و اداره اموال آنها، حضانت و ولایت از زمان تولد آغاز می شود و تا زمان بلوغ و رشد کودک ادامه می یابد. که در هر دو با توجه به ماده اصلاحی ۱۱۶۹ قانون مدنی مصوب ۸/۹/۸۲ هفت سال می باشد در اینجا سئوال این است که حضانت و ولایت کودک ناشی از زنابه عهده چه کسی است، بنابر مبنای مشهور، زانی و زانیه حق حضانت و ولایت بر کودک ناشی از زنا ندارند چون پدر و مادر او محسوب نمی شوند.
نظر دکتر امامی در این خصوص این است: (حق ولایت پدر و جد پدری و همچنین حق حضانت مادر و پدر چنانکه از مواد مربوط استنباط می شود از آثار نسب قانونی است. و بین پدر و مادر طبیعی طفل متولد از آنان، رابطه قانونی موجود نیست و طفل متولد از زنا ملحق بزانی نمیشود، بنابراین پدر و مادر طبیعی حق ولایت و حضانت بر طفل طبیعی خود ندارند، ولی چون طفل احتیاج به نگاهداری دارد و این امر از واجبات کفائی می باشد و پدر و مادر که موجب ایجاد طفل مزبور شده اند در نگاهداری از طفل اولی از دیگران میباشند).
و اگر بپذیریم که نسب با زنا نیزثابت می شود و ولایت در اینجا به عهده پدر و مادر یعنی زانی و زانیه است. سئوال دیگر: اگر زن زانیه شوهر داشته باشد، آیا می توان گفت او بر کودک ناشی از زنا حق حضانت دارد هر چند شرعا” وعرفا” ولغه مادر شناخته شود؟ به نظر می رسد که در اینجا، هم شوهر زن می تواند او را از حضانت منع کند و هم زانی می تواند فرزند خودرا از او بگیرد و هم می توان بر حسب نص و دلیل او را از حق حضانت محروم کرد، زیرا در حدیث آمده است (المراه احق بالولدمالم تتزوج) اگر مردی زن خود را مطلقه کند حضانت آنها به عهده زن مطلقه است، ولی اگر این زن بعد از خروج عده با یک مرد دیگر ازدواج نماید حق حضانت از او ساقط می شود. به حکم نص و فتوی می توان به سقوط حق حضانت از زانیه حکم کرد، زیرا این زن از ابتدا زن دیگری بوده و با مرد زانی که پدر کودک است ارتباطی نداشته است اگر ازدواج در اثنا موجب سقوط حق حضانت باشد، ازدواج بدوی و سابق به طریق اولی مسقط خواهد بود. اگر زن زانیه بیوه باشد کودک ناشی از زنا در اختیار او گذاشته می شود و حق حضانت براو محفوظ می ماند تا زمانی که با یک مرد دیگر ازدواج کند.
نتیجه بحث این شدکه کودک ناشی از زنا چه پسر و چه دختر، حضانت آنها تا ۷ سالگی حق مادر است و بعد از آن به عهده پدر خواهد بود و حق ولایت نیز از آن پدر یا جد پدری است و فرقی میان کودک ناشی از نکاح صحیح و یا زنا وجود ندارد.

مبحث پنجم: نفقه

نفقه کودک ناشی از زنا به عهده چه کسی است ؟ و آیا پدر نامشروع بر کودک نامشروع واجب النفقه است ؟ در اکثر کتب حقوق مدنی آمده است: طفل متولد از زنا حق نفقه بر اقارب خود ندارد و همچنین ارقاب نسبت به او از این حق محرومند، زیرا حق انفاق چنانکه از مواد مربوط استنباط می شود از آثار نسب قانونی می باشد و طبق ماده (۱۱۶۷) قانون مدنی و طفل متولد از زنا ملحق بزانی نمیشود.
ولکن بنابرمبنای دیگر که ولدالزنا به زانی وزانیه ملحق می شود ثبوت نفقه بر زانی بلااشکال است، بنابراین طفل متولد از زنا حق نفقه بر اقراب خود دارد بر پدر و جدپدری واجب است به ترتیب نفقه او را بدهند و همچنین پدر و جد پدری در صورت فقر و نیازشان حق نفقه بر طفل ناشی از زنا را دارند.
کودک ناشی از زنا در سه مرحله حق نفقه بر زانی دارد:
۱- دوران حمل، در دوران حاملگی بر مرد زانی که پدر حمل محسوب می شود واجب است نفقه زن را بپردازد، زیرا در فقه و حقوق اسلامی آمده است: زنی که طلاق او باین است در مدت عده استحقاق نفقه از شوهر خود را ندارد مگر اینکه حامل باشد و کتاب و سنت بر این حکم صراحت دارد.
(وان کن اولات حمل فانفقوا علیهن حتی یضعن حملهن ) اگر آنان باردار باشند بر آنان نفقه بدهید تا زمانی که وضع حمل کنند.
روایات: در صحیحه محمدبن قیس آمه است: ( و علیه نفقتها بالمعرف حتی تضضع حملها) مطابق این حدیث نیز نفقه زن در مدت حمل به عهده شوهر است.
قانون مدنی: ماده (۱۱۰۹) قانون مدنی نیز بر این حکم ناظر است: (نفقه مطلقه رجعیه در زمان عده بر عهده شوهر است مگر اینکه طلاق باین باشد زن حق نفقه ندارد مگر در صورت حمل از شوهر خود که در این صورت تازمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت ).
از کتاب و سنت استفاده می شود، یا برای حمل و یا به خاطر حمل است، نکاح صحیح، طلاق و فسخ، رجعی و باین مدخلیت ندارد، بنابراین در ساله موردنظر نیز مناط نفقه که همان حمل است وجود دارد بلکه بعضی از فقها فرموده اند که این نفقه، نفقه حمل است که از راه حامل به او می رسد چنانکه محقق در شرایع می گوید: (اهل انفقه للحمل اولامه ؟ قال الشیخ هی للحمل ) صاحب جواهر در شرح عبارت فوق می نویسد: جماعتی از فقها نیز این نظریه را پذیرفته اند، بلکه صاحب حدائق آن را به اکثر فقها نسبت دادهاست. این اتلاف از نظر حقوقی ثمره ای ندارد در هر دو صورت پدر باید نفقه حامل ار بدهد.
۲- دوران رضاع (شیرخوارگی ) به مادر واجب نیست بچه ای که از زنا به وجود آمده شیر بدهد همانطور که به مادرانی که از راه نکاح صحیح بچه به دنیا آورده اند شیردادن واجب نیست، زیرا شیر نفقه کودک و نفقه برعهده پدر است، در کودک ناشی از زنا نیزشیر بر عهده پدر است نه مادر۰ این حکم بنابراین است که ولدزنانسب دارد و زانی پدر شرعی او به حساب می آید ولیکن بنا بر مبنای مشهور چنین نیست، یعنی چون زانی پدر نیست پس کودک حق نفقه براو ندارد.
۳- دوران بعد از رضاع ۰ نفقه کودک بعد از دوران شیرخوارگی نیز بر عهده پدر است و اگر پدر در قید حیات نباشد و یا فقیر باشد باید جد پدری است این مسئولیت را بر عهده بگیرد و اگر او نیز زنده نباشد و یا فقیر باشد مادر این بار را به دوش می کشد، یعنی بر مادر واجب می شود که نفقه کودک را بدهد. این حکم مخالف با مبنای مشهور است بنابرآن مبنا کودک ناشی از زنا حق نفقه بر پدر و جد پدری حتی بر مادر خود نیز ندارد.

مبحث ششم: احترام و اطاعت از ابوین

در ماده (۱۷۱۷) قانون مدنی آمده است: (طفل باید مطیع ابوین خود بوده و در هر سنی که باشد باید به آنها احتراکند. )
این حکم از چند جهت قابل مناقشه است: اولا” اطاعت ازوالدین برای هیچ فرزندی واجب نیست خواه به حد بلوغ رسیده باشد وخواه نه، اطاعت تنها از خدا و رسول خدا(ص ) و اولاالامر واجب است. (اطیعوالله و اطیعواالرسول و اولی اللامرمنکم )

ترک خانواده توسط شوهر
حبس و مجازات سالی آزادی شوهر
مفقود الاثر شوهر
ترک انفاق
اختلاف شدید بین زن و شوهر و ……… آنها نسبت به یکدیگر.
۱۰- طلاق قبل از آمیزش
۱۱- توکیل زن در طلاق و تفویض طلاق به زن
در قانون مدنی ایران و قوانین اموال شخصیه کشورهای مورد بحث در مورد غائب مفقود الاثر شدن و ترک انفاق یا عجز شوهر از تامین نفقه و نیز توکیل زن در طلاق مقررات مشابهی وجود دارد و همه قوانین با تفاوت های جزیی در این موارد از موجبات طلاق به درخواست زن می دانند.
در قوانین احوال شخصیه تعدادی از کشورهای مورد بحث علاوه بر موارد قبل موارد شخص دیگری به عنوان موجبات طلاق به درخواست زن شناخته شده است. که عبارتند از ابتلا شوهر به امراض مسری خطرناک و بیماری های مقاربی، عقیم بودن شوهر، ترک زندگی مشترک به مدت بیش از یک سال توسط شوهر، محکومیت مرد به حبس و مجازات های سالب آزادی، به مدت سه سال به بالا- اختیار کردن زوجه دیگر آوردن رضایت زن یا اجازه دادگاه سوء معاشرت غیر قابل تحمل مرد، دائم الخمر بودن شوهر و اعتیاد شوهر به مواد مخدر در حقوق ایران و تمام مواردی که زن یا مرد تقاضای طلاق می کند موضوع به داور ارجاع می شود و در صورت عدم حصول سازش دادگاه برحسب مورد حکم به طلاق زن می دهد. یا مرد را اجبار به طلاق می کند اما درسایرمذاهب اسلامی ارجاع به داوری تنها در مورد اختلاف شدید زن و شوهر پیش بینی شده و در سایر موارد ترک یا عجز از انفاق، ابتلا شوهر به امراض مسری و مخاطره آیند، ترک زندگی مشترک و مجازات سالب آزادی بدون آنکه سخن از داوری به میان آید به زن حق درخواست طلاق داده شده است.^[۳۵]
در مذاهب اربعه نیز مراجعه زوجه با محکمه یک حق برای زوجه داشته شده است که زوجه می تواند در موارد که ما تحت عنوان اسباب حکم محاکم در جدایی بین زن و شوهر بررسی خواهیم کرد که در حقوق و شریعت نهادینه شده است به محاکمه مراجعه کرده و تقاضای طلاق نماید علاوه بر موارد در دین اسلام موضوعات (ایلاء) و لعان و ظهار نیز حق جدایی را برای زنان می دهد که از طریق درخواست در محکمه اجرا خواهد شد اما حنیفه در مورد تامین نفقه نظر دارد مبنی بر اینکه در عدم تامین نفقه از طرف شوهر نباید بین زوجین جدایی افکند زیرا شوهر یا مستمند است یا ثروتمند اگر شوهر مستمند است برای پرداختن نفقه ظلم و ستمی مرتکب نشده است زیرا خداوند متعال می فرماید: هرکسی که دارایی و ثروت دارد (برای اهل خانواده اش) از آن خرج و هزینه بنماید اما کسی که روزی بر او تنگ شده او مال، ثروت و درآمد کافی ندارد از همان که خداوند نصیب کرده او نموده (در حد توان) مخارج (زندگی خانواده اش) را تأمین نماید.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

و اما اگر شوهر ثروتمند باشد به دلیل نپراختن نفقه گناه کار می شود ولی جلوگیری از ستم و از طریق طلاق درست نیست بکله او را با گرفتن تعهد برای تأمین مخارج زندگی همسرش مجبور کرد و گرنه حبس او و فرزندش اموالش در حد تأمین نفقه مشکل را حل می کند.
۲-۱-۱-۱- روایات و اخبار وارده در وسایل الشیعه
طلاق به درخواست زن این گونه نیست که زنان مجبور باشند تا آخر عمر بسوزند و یا بسازند بلکه طرقی در فقه و قانون مدنی پیش بینی شده است که به موجب آن زنان می توانند به حاکم شرع مراجعه و از همسرشان طلاق بگیرند.
برخی از این مواد به طور مشخص در قانون مدنی ذکر شده و همگی از پشتوانۀ فقهی برخودار می باشند و برخی دیگر به طور عام مدنظر حاکم شرع قرار می گیرد و مصادیق زیادی دارد که تشخیص آن با محکمه است و در صورت محرز شدن آن حاکم می تواند زوجه را طلاق دهد پس طلاق به درخواست زوجه می توان موجبات طلاق را به دو قسم عام و خاص تقسیم کرد.
موجبات خاص: که در قانون مدنی صراحتاً به آن اشاره شده از جمله خودداری و ناتوانی شوهر از دادن
نفقه، غیبت، بی خبری از او … در واقع فرض بر این است که ماهیت این موارد چنان ناگوار و مشقت بار است که به داوری قاضی نیاز ندارد و زندگی زناشویی را تحمل ناپذیر می کند.
موجبات عام: مواردی که زیر عنوان عسر و حرج از موجبات طلاق قرار می گیرد و در رویۀ قضایی دادرس
در تعیین آن نقش اساسی دارد.
گرچه ممکن است بعضی از مصادیق عسر و حرج شامل موجبات خاص هم باشند مثل نشوز، که به طور خاص که یکی از ماده های قانونی به آن اختصاص یافته و در صورت عدم پرداخت نفقه زن می تواند تحت عنوان عسر و حرج نه نشوز درخواست طلاق کند زیرا چه بسیار مواردی که شوهر نفقه پرداخت نمی کند و زن به دلیل استفعال مالی تحت عسر و حرج قرار نمی گیرد لذا در این موارد زن بر طبق موجبات خاص می تواند طلاق بگیرد.
در موجبات طلاق به دستور زوجه:
نشوز شوهر
عدم پرداخت نفقه غیبت طولانی و بی خبری شوهر.
در موجبات عام
عسر و حرج
مسئله عسر و حرج که به عنوان یکی از موجبات طلاق به درخواست زوجه قرار گرفته مفهومی عام است که مصادیق زیادی دارد و تشخیص آن بر عهدۀ قاضی است این مسئله هم پیشینۀ فقهی دارد و هم در قالب مادۀ ۱۱۳۰ ق.ک. بعد از اصلاحیه سال ۶۱ و نهایتاً در سال ۷۰ تبلور یافته است و اما پیشینۀ فقهی آن در قالب نظرات شیخ انصاری و سید محمد کاظم طباطبایی یزدی نمود چشمگیری دارد.
۲-۱-۱-۲- اخبار و روایات مستدرک الوسائل
در اخبار و روایات وارده در مستدرک الوسایل همان طور که گفته شده است این موارد به طور مشخص و تحت عنوان مواد خاص از قانون مدنی طرح شده و برای هر کدام سابقۀ فقهی وجود دارد و فقها با ذکر این موارد به حاکم شرع اجازه داده اند که در صورت عدم استطاعت شوهر در مورد طلاق دادن و رها ساختن زوجه خود آنها زوجه را مطلقه نمایند این موارد به شرح ذیل است.
الف) نشوز شوهر
در اثر برقراری رابطۀ زوجیت در نکاح دائم زوجین یکسری حقوق و تکالیفی نسبت به هم پیدا می کنند.
مادۀ ۱۱۰۲ ق.م. می گوید همین که نکاح به جلو و صحت واقع شد روابط زوجین بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل یکدیگر برقرار می شود فقهای عظام در دو مورد نشوز مرد معتقدند: اگر مرد دچار نشوز شود زن می تواند او را نصیحت کند و حق خود را از او مطالبه نماید اگر اثری نبخشد امر خود را به حاکم بسپارد و زن حق ندارد که متقابلاً از انجام تکالیفی که نسبت به شوهر بر عهده دارد سرباز زند و همین طرو حق ندارد که شوهرش را کتک بزند بلکه حاکم، مرد را ملزم به ایفای حقوق زن می نماید اگر باز هم ابا کرد حاکم می تواند او را تعزیر کند و از او مال گرفته و حق زن را بپردازد.
شیخ حسین حلی از علمای معاصر نیز در این باره می فرماید در صورت تخلف زوج از انجام حقوق زوجه حاکم شرع می تواند مرد را از الزام بر طلاق نماید و در صورت تخلف او خودش زوجه را مطلقه سازد البته در صورتی که زوجه خواهان طلاق باشد.
آیۀ ۱۹ سورۀ نساء «و عاشرو بالمعروف» و سورۀ ۲۲۹ سورۀ بقره تکلیف مردان را در قبال همسرشان مشخص می کند.
۱- عدم پرداخت نفقه: اگر زنی در مقابل شوهرش به وظایف خود تمکین کامل می باشد عمل کند پرداخت
نفقه بر مرد واجب می شود البته در صورتی که عقد نکاح دائم باشد نه موقت مادۀ ۱۱۰۶ ق.م می گوید در عقد دائم نفقۀ زن بر عهدۀ شوهر است.
۲- خودداری شوهر از ایفای وظایف زناشویی: یکی دیگر از تکالیف واجبی که برعهدۀ شوهر می باشد و
تکلیف مختص او به شمار می رود توجه به حداقل مواقعه یعنی هر چهار ماه و یکبار می باشد اگرچه در روایات است که مرد شایسته است نسبت به نیاز جنسی همسر دریغ نورزد و برای حفظ و عفاف در زن، به پاکی و زیبایی ظاهر خود بپردازد این تکلیف مرد از جمله حقوق زن شمرده می شود و اگر زن بخواهد می تواند از این حق خود صرف نظر کند در این زمینه امام راحل (ره) می فرماید: شوهر نمی تواند بیش از چهارماه نزدیکی با عیال دائمی خود را ترک کند.
۳) سوء معاشرت شوهر و بدرفتاری او با زن: حسن معاشرت زوجین نسبت به یکدیگر از تکالیف مشترک آنها می باشد و مادۀ ۱۱۰۳ ق.م می گوید که زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگر هستند.
ب) وجود امراض مسری و صعب العلاج:
از جمله بیماری هایی که مختص زن شمرده شده است و برای مرد حق فسخ نکاح را ایجاد می کند بیماری جذام، برص، می باشد امام راحل (علیه الرحمه) در این رابطه می فرمایند: بنابر اقوی جذام و برص از عیوبی محسوب نمی شود که برای زن حق خیار فسخ به وجود آورد.
اما برخی از علمای شعیه از جمله شهید ثانی قائل شدند که این در عیوب مختص به زنان نمی باشد بلکه اگر مردان به آن هم دچار شده اند همسران آنه حق فسخ نکاح را خواهند داشت.
ج) غیبت طولانی و بی خبری شوهر:
در اصطلاح حقوقی چنانکه مادۀ ۱۰۱۱ ق.م. غائب مفقودالاثر کسی است که از غیبت او مدت بالنسبه مدیدی گذشته باشد و از او هیچ خبری نباشد کسی که در مدت کوتاهی غائب بوده و یا اینکه طرفداران او می دانند که زنده است ولیکن محل او مشخص نیست غائب مفقود الاثر شناخته نمی شود اگرچه غیبت او مدت و مدیدی به طول انجامد و به هیچ زمانی برنگردد که تشخیص آن با عرف است.
د) حق وکالت زوجه در طلاق:
این هم راهی است برای نجات زن ولی این راه از موجبات طلاق به درخواست زوجه نیست بکله در آن رضایت شوهر شرط است و از طرق طلاق زوجین می باشد یعنی اگرچه بعد از اعطای وکالت زن با رضایت خود طلاق می گیرد ولی در ابتدا، اعطای وکالت با درخواست و رضایت شوهر است.
در موجبات عام
عسر و حرج: مسئله عسر و حرج به عنوان یکی از موجبات طلاق به درخواست زوجه است و مفهوم عامی است که مصادیق زیادی دارد و تشخیص آن بر عهدۀ قاضی است. اما فقیهانی چون امام راحل نظر سید محمد کاظم طباطبایی را می پذیرد و معتقد است اگرچه زوجه به واسطۀ نداشتن شوهر در حرج قرار گیرد به طوری که صبر کردن او منجر به فساد حاکم حتی قبل از گذشت چهار سال می تواند او را طلاق دهد.
۲-۲- روایات و اخبار وارده در صحاح سته
در میان منابع شیعه ظاهراً قدیمی ترین اثر مربوط به کتاب الفتوح نشوته ابن اعثم کوفی می باشد که بعد از ایشان این جریان را در کتاب کمال الدین مرحوم شیخ صدوق (م ۳۸۱) و در قرون بعدی در منابع واسطه ای همچون مناقب ال ابی طالب (ابن شهر آشوب (م ۵۸۸) احتجاج طبرسی (ابی منصور احمد بن علی بن ابی طلالب الطبرسی م (۵۸۸) و دلایل الامامیه (ابوجعفر محمد بن جریر بن رستم طبری اوایل قرن (۵) و بحار الانوار علامۀ مجلسی می توان یافت. متن ترجمه کتبا کمال الدین به این صورت است.
«حدثنا محمد بن علی بن محمد بن حاتم النوملی المعروف بالکرمانی حال حدثنا ابو العباس احمدبن عیسی الوشاء البغدادی قال حدثنا احمد الن طاهر القمی قال حدثنا محمد بن بحر بن سهل الشیبانی قال حدثنا احمد بن مسرور عن سعد بن عبد الله القمی قال…» گفتم ای مولا و ای فرزند مولای ما از ناحیۀ شما برای ما روایت کردند که رسول خدا (ص) طلاق زنان را به دست امیر المومنین (ع) قرار داد تا جایی که در روز چهل به دنبال عایشه فرستاد و به او فرمود: تو با فتنه انگیزی خود بر اسلام و مسلمین غبار ستیزه پاشیدی و فرزندان خود را از روی نادانی به پرتگاه نابودی کشاندی اگر دست از من برنداری تو را طلاق می دهم در حالی که زنان رسول خدا (ص) با وفات وی مطلقه شدند فرمود طلاق چیست.
گفتم باز گذاشتن ران فرمود: اگر طلاق آنها با وفات رسول خدا (ص) صورت می گیرد چرا بر آنها حلال نبود که شوهر کنند؟ گفتم برای آنکه خدای تعالی شوهر کردن را بر آنها حرام کرده است فرمود: چرا در حالی که وفات رسول خدا راه را بر آنها باز گذاشته است؟ گفتم ای فرزند مولای من! پس آن طلاقی که رسول خدا (ص) حکمش را به امیرالمومنین واگذار کرد چه بود؟ فرمود خدای تعالی شأن زنان پیامبر را عظیم گردانید و آنان را به شرافت مادری امت مخصوص کرد و رسول خدا فرمود: ای ابا الحسن این شرافت تا وقتی باقی است که به اطاعت خدا مشغول باشند و هر کدام آنها که پس از من خدا را نافرمانی کند بدتر خروج نماید راه را برای شوهر کردن وی بازگذارد و او را از شرافت مادری مومنین ساقط کن. ^[۳۶]
در روایات دیگر در کتاب الحتجاج آمده است که: ای مولای ما و ای فرزند مولاء ما برای ما نقل است که رسول خدا (ص) مسئولیت طلاق همسران خود را بر عهدۀ امیرالمومنین (ع) نهاد تا جایی که در روز چهل به دنبال عایشه فرستاد و به او فرمود: تو با این فریب و نیرنگی که نمودی اسلام را در معرض هلاک قرار داده و از جهالت فرزندان خود را به لب تیغ نشاندی، اگر امتناع کنی تو را طلاق گویم. حال شما ای مولای من بفرمایید که معنای طلاق که رسول خدا (ص) حکم آن را به امیرالمومنین واگذار فرمود چیست؟ فرمود خدای تعالی قدر و مرتبۀ همسران را بزرگ داشته و ایشان را مشرف به ام المومنین نمود پس رسول خدا (ص) فرمود: ای ابوالحسن این شرف برای آنان تا زمانی که بر طاعت خدایند باقی است پس هر کدامشان بعد از من با شورش بر تو از فرمان حق سر برتافت او را از همسران طلاق بده و شرف ام المومنینی را از او ساقط ساز.
۲-۲-۱- صحیح مسلم بخاری

آزمون چنین فرضیه ای آزمون معنی دار بودن سراسری خط رگرسیون تخمین زده شده ( مشاهده شده ) نام دارد (ابریشمی,دانشگاه تهران,۱۳۸۷).
۳-۸-۵)رگرسیون چند گانه( گام به گام) :
رگرسیون چند متغییره نشان دهنده رابطه خطی بین چند متغییر مستقل و متغییر وابسته می باشد.ویژگی روش گام به گام ، آن است که ابتدا متغیری که بیشترین ضریب همبستگی را با متغیر وابسته دارد ، وارد معادله می شود و سپس برای بقیه متغیرها ، همبستگی جذبی محاسبه شده و متغیری که بیشترین ضریب همبستگی را با متغیر وابسته دارد ، در مرحله دوم واردمعادله می شود و این عمل تا جایی ادامه می یابد که همه متغیرهایی که رابطه معناداری با متغیر وابسته دارند ،وارد معادله شوند. حسن انتخاب این روش ، عدم دخالت پژوهشگر در ترتیب ورود متغیرها به معادله رگرسیون است بلکه متغیرها بر اساس بیشترین ضریب همبستگی جذیی وارد معادله می شوند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

رگرسیون چند متغیره با بهره گرفتن از فر مول زیر محاسبه می شود:
پارمترهایی که در رگرسیون آنها را برآورد می کنیم بر اساس مشاهدات یک نمونه است .پارمتر های ما در تحقیق حاضر شامل : دارایی های مالی ، درآمد های دائمی، ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام ،سر مایه گذاری ها ، بد هی ها ،خالص جریان های نقد عملیاتی می باشد.
لذا با توجه به فرضیه های تحقیق مدل رگرسیون چند متغیره به صورت زیر در تحقیق به کار برده شده است:
PAYOUT= β _۰+ β _۱PAYOUT-P+ β _۲DEP+ β _۳P-STD+ β_۴ AGE +

PAYOUT

سود سهام پرداختنی شرکت i در دوره t

PAYOUT-P

سود سهام پرداختنی سال گذشته شرکت i در دوره t

DEP

وابستگی به سرمایه و تامین مالی شرکت i در دوره t

P-STD

میزان نابرابری اطلاعاتی شرکت i در دوره t

AGE

طول عمر شرکت i در دوره t

خلاصه فصل:
در فصل سوم به بررسی روش شناسی تحقیق پرداخته شد، بر این اساس ابتدا فرضیات تحقیق بیان وسپس نحوه اندازه گیری متغیر های مدل تشریح شد و سپس در مورد نمونه و جامعه آماری بحث شد ودر نهایت مدلی را برای تشریح روابط بین متغیر ها بیان شد.
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل آماری اطلاعات
۴-۱) مقدمه
داده های جمع آوری شده اعداد و ارقامی بدون معنی می باشند، که از آمار برای معنی دار کردن آنها به منظور تحقق اهداف پژوهشها و تحقیقات کمک گرفته می شود. تجزیه و تحلیل به عنوان مرحله ای از روش علمی از پایه های اساسی هر تحقیق به شمار می رود. که به وسیله آن کلیه فعالیت های تحقیقی تا رسیدن به یک نتیجه، کنترل و هدایت می شوند. به عبارت دیگر تجزیه و تحلیل نتایج تحقیق روشی است که به کمک آن کل فرایند تحقیق و پژوهش از انتخاب مساله تا رسیدن به نتیجه، مورد کنترل قرار می گیرد. در این فصل نیز هدف ما تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده از روی صورتهای مالی شرکتهای نمونه، هفته نامه ها و سالنامه های بورس اوراق بهادار تهران و سیستم کامپیوتری بورس می باشد.
۴-۲- روش تجزیه و تحلیل داده ها
در این فصل، داده های جمع آوری شده با بهره گرفتن از روش های تئوریک مطرح شده و به کمک نرم افزار EXCEL و نرم افزار آماری SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. تحلیل های آماری با آزمونهای معنادار بودن ضریب همبستگی پیرسون، دوربین واتسون، آزمونهای F
(فیشر) و T برای بررسی معنی داری رگرسیون استفاده شده است. در این تحقیق سطح خطای مورد نظر ۵%=α تعیین شده است که در این صورت سطح اطمینان ۹۵% خواهد بود. آزمونهای فوق جهت ۴۵ شرکت و بر اساس فرضیات زیر انجام شده است.
۴-۳-توصیف آماری مدل:
همان طور که باتوجه به جدول( ۴-۱)ملاحظه می شود نتایج حاصل از توصیف آماری مدل ارائه شده است ،نتایج نشان می دهد متغییر سود سهام پرداختنی سال گذشته دارای بیشترین میانگین و سود سهام پرداختنی دارای کمترین میانگین می باشد.

جدول( ۴-۱):توصیف آماری مدل تحقیق

در طی دوره همودیالیز تامین افزایش کیفیت زندگی و افزایش میزان امید قابل توجه است لذا برای بهبود و اصلاح کیفیت زندگی بیماران از طریق همودیالیز بایستی یک برنامه تمرینی خوب انجام گردد [۶۴] .

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

برنامه تمرینی مستلزم رعایت مواردی میباشد از جمله اینکه این برنامه بایستی یک طرح مراقبتی مطمئن، هماهنگ، مناسب و با نظارت بر وضعیت سلامت بیمار و مرتبط با این بیماران باشد[۶۴] . لذا برنامه های تمرینی برای این بیماران بایستی در مرکز همودیالیز (درحین همودیالیز) و در منزل اجراشود[۶۵] . همچنین تمرینات ورزشی باعث حفظ کیفیت زندگی و افزایش میزان بقا و ظرفیت عملکردی در سالمندان و بیماران همو دیالیز میگردد[۶۶] . تمرینات آموزشی زیادی برای بیماران ESRD تحت همودیالیز وجود دارد اما نوع تمرین و طراحی برای این جمعیت نیازمند بحث است و واضح است که فیزیوتراپ ها مسئول برنامه های ورزشی این دسته از بیماران میباشند[۶۴] . در طی ۳دهه گذشته تاثیر برنامه های تمرینی بر روی کیفیت زندگی بیماران CKD مورد آنالیز قرار گرفته است[۶۴] . در بیماران تحت همو دیالیز کاهش توده عضلانی باعث کاهش پاسخ به التهاب در بدن، بی تحرکی و اسیدمی میشود. میزان توده عضلانی را میتوان با افزایش دفعات همودیالیز، حمایتهای تغذیه ای و تنظیم اسیدمی و تحرک های فیزیکی محافظت نمود[۶۷] . یکپارچگی و تداوم بافتهای ماهیچه ای توسط بیوسنتز میتوکندری ها انجام میشود[۵۹] . با تخریب عملکرد میتوکندری ها قدرت انقباضی و عملکرد توده ماهیچه های اسکلتی به دنبال آسیب DNA و تغییرات سن کاهش مییابد[۶۴] . در مقاله دیگری از دست دادن عضله در بیماران ESRD با اصطلاح اتلاف انرژی و پروتئین همراه است(PEV)^[32] در واقع افزایش کاتابولیسم پروتئین ها مرتبط با سنتز پروتئین است . این وضعیت هم چنین مرتبط با اختلالات متابولیک، آنومالی های هورمونی و آنومالی های حین تشکیل عضلات و فاکتورهای مرگ و میر قوی در بیماران ESRD است به همین دلیل درمان PEV در حفظ بیماران ESRDمهم است[۶۸] . ورزش یکی از روش های حفاظتی جهت کاهش از دست دادن پروتئین و حفظ عملکرد عضلات است. ورزش یک محرک مستقیم موثر در سرعت سنتز پروتئین عضله است[۶۹]. از سوی دیگر آموزش ورزشهای مقاومتی باعث افزایش عملکرد میتوکندری در ماهیچه های پیر میشود. با این حال تمرینات باعث افزایش بیوسنتز میتوکندری و محا فظتهای آنتی اکسیدانی میگردد[۶۲،۶۳] . گزارش شده است که ورزش تاثیر مثبتی بر روی آنمی، ظرفیت عملکردی، کاهش عوامل خطر زای بیماریهای قلبی عروقی، هیپرلیپیدمی و مشکلات روانی در بیماران ESRD دارد[۶۵].
۲-۱-۱۴-۲-۱ . ارزیابی ظرفیت عملکردی:
بیشترین ظرفیت هوازی(VO₂)^[33] یک پارامتر مهم جهت اندازه گیری میزان ظرفیت عملکردی در بیماران ESRD است علاوه بر این ۶MWT^[34] یکی از ابزارهای بالینی برای بررسی ظرفیت عملکردی در بسیاری از بیماریهای مزمن است.۶MWT جهت ارزیابی ظرفیت عملکردی در بیماران CKD مداخله کافی برای بررسی فاکتور مرگ و میر نیست. در بیماران CKD در مراحل آخر این عامل را میتوان جهت تعیین میزان بقای بیمار استفاده نمود و توصیه میشود در طی دوره درمان و پیگیری بیماران انجام شود[۷۰] . دربیماران ESRD تحت همو دیالیز اوج جذب اکسیژن پایین است که ناشی از آنمی، اختلالات عملکرد قلب، اختلال در عملکرد عروق و آنومالی های عضلانی اسکلتی، آنومالی های متابولیکی و اختلالات اتونومیک است. در بیماران با نارسایی مزمن کلیه که تحت درمان جایگزین هستند و در بیماران پیوندی مصرف اکسیژن بهبود مییابد اما این پارامتر در بیماران همودیالیز بدون تغییر باقی میماند. تغییرات حجم اکسیژن بعد از پیوند مرتبط با خروجی قلب است که منجر به افزایش ضربان قلب میشود بنابراین در مقایسه با بیماران همو دیالیز که در افزایش ضربان قلبی هستند و ظرفیت ورزش را دارند، آمادگی های قلبی عروقی در بیماران پیوندی بهبود مییابد[۷۱]. با ارزیابی بیماران ESRD به وسیله پاسخ های ذهنی ، میزان اوج مصرف اکسیژن، عملکرد فیزیکی و تستهای قدرت عضلانی، محدودیت در عملکرد فیزیکی شان شناسایی می شود. یک سوم بیماران همودیالیزی قادر به انجام عملکردها و فعالیتهای روزانه زندگیشان بدون کمک گرفتن از دیگران نیستند. عملکرد های فیزیکی عامل اصلی تعیین کننده کیفیت زندگی هستند لذا به عنوان یک نتیجه ، تلاش برای تقویت عملکرد در این بیماران جهت بهبود کیفیت زندگی لازم و ضروری است[۶۵] . در حقیقت ورزشهای هوازی قسمتی از درمان روتین در بیماران نارسایی مزمن کلیه است. ورزشهای مقاومتی برای به حداقل رساندن مشکلات استخوانی، خطر بروز بیماریهای قلبی عروقی لازم است [۷۲] . عملکرد فیزیکی و کیفیت زندگی در بیماران دریافت کننده همو دیالیز میتواند بوسیله ^[۳۵]۲MWT، ^[۳۶]KDQOL ارزیابی شود [۵۹] . در یک مطالعه آمادگی های فیزیکی، تغییرات رفتاری و کیفیت زندگی و سلامت بررسی شد که در آن برنامه ۱۲هفته ورزش با شدت کم تا متوسط در طی همودیالیز به عنوان مشاوره ورزشی در نظر گرفته شد. این ورزشها ۳-۲ بار در هفته و در هربار ۳۰دقیقه در طی ۲ساعت اول همودیالیز انجام شدند. شدت ورزش به صورت شخصی و براساس مقیاس بورگ بود. حمایتهای روحی علاوه بر مشاوره های ورزشی برای کاهش خروج از برنامه انجام شد. برنامه آمادگی فیزیکی شامل بدست آوردن بیشترین ظرفیت هوازی، مهارتهای فیزیکی و قدرت عضلات اندام تحتانی بود. فرم کوتاه بررسی سلامت عمومی جهت ارزیابی کیفیت سلامت عمومی و زندگی این بیماران استفاده گردید و نتایج نشان داد که برنامه ورزشی باعث تغییرات مثبت در میزان انرژی ، سلامت عمومی و تغییرات رفتاری شده است [۶۴] .
۲-۱-۱۴-۲ -۲٫ ورزش:
انجام ورزش برای بیماران کلیوی دارای اهمیت فراوان است زیرا منافع مختلفی از جمله افزایش ظرفیت عملکردی و کاهش عوامل خطر بیماریهای قلبی را دارد. علاوه بر این بیماران منافع روانی زیادی را نیز دریافت میکنند. از سوی دیگر اضطراب و افسردگی که دو مشکل اصلی در بیماران همودیالیزی است ممکن است با انجام ورزش کاهش پیدا کند. محل آموزشهای ورزشی یک فاکتور مهم در برنامه های ورزشی است همچنین تلاشهای مرکز همودیالیز در افزایش فعالیتهای فیزیکی بیماران نیز قابل اهمیت است[۷۳]. برنامه ورزشی و فیزیوتراپی میتواند در یک مرکز انجام نشوند و بایستی همه بیماران تشویق به حضور منظم در این برنامه گردند که با شرکت در این برنامه ها و فعالیت میتوانند از زندگی و دوستانشان لذت ببرند[۴۶]. باتوجه به اینکه بیماران CKD در فعالیتهای فیزیکی محدودیت دارند لذا روش های مختلفی برای پیش بینی قدرت و میزان توانایی فیزیکی این بیماران وجود دارد از جمله پیاده روی وکار با تردمیل. کاهش در میزان ظرفیت ورزشی این بیماران به میزان قابل توجهی کیفیت زندگی را مختل میکند. تحقیقات اخیر نشان داده اند که بین کاهش عملکرد ورزش و افزایش کراتینین رابطه وجود دارد [۷۴]. تاثیر مثبت ورزش در جمعیتهای عمومی بیشتر از بیماران ESRD گزارش شده است . افزایش فعالیتهای فیزیکی مرتبط با بهبود توانایی ها، افزایش ظرفیت فعالیتهای عملکردی در زندگی روزانه، وظایف شغلی و کیفیت زندگی و بقا است . لذا ورزشهای معمولی جهت این بیماران توصیه میگردد. نتایج یک مطالعه بین المللی در این بیماران دلالت بر این دارد که ورزشهای معمولی مرتبط با پیامدهای مثبت در این جمعیت است. در مطالعه تنتوری^[۳۷] وهمکاران(۲۰۱۰) حدود ۷/۴۷% از شرکت کنندگان جهت ورزشهای معمولی گروه بندی شدند. محققین دریافتند که ورزش باعث افزایش کیفیت زندگی ، عملکردهای فیزیکی ، کیفیت خواب ،کاهش دردهای بدنی و بی تفاوتی در بیماران شده است. از سوی دیگر این ورزشها باعث تاثیرات مثبت بیشتر و کاهش علائم افسردگی شد ه است. بنابراین تمرینات ورزشی ایمن هستند و منجر به افزایش میزان Vo₂ و تغییرات در تعداد ضربان قلب بیماران همودیالیزی میشود[۷۵] . مطالعات دیگری بیان مینمایند که تمرینات ورزشی باعث بهبود حداکثر Vo₂، عملکرد بطن چپ، سندرم سوتغذیه، التهاب آترو اسکلروز، آنمی ، کیفیت خواب ، اضطراب ، کیفیت زندگی ، فعالیتهای روزانه و کیفیت همودیالیز و کاهش مرگ ومیر میشود[۷۶] . بیماران شناخته شده یا مشکوک به بیماریهای قلبی میبایستی تست ورزش را قبل از شرکت در برنامه های آموزشی شدید انجام دهند و ممکن است جهت انجام آموزشهای با شدت متوسط ، تاریخچه بیمار، معاینات جسمانی ، نوار قلب برای تعیین اینکه آیا برنامه ورزشی برای بیمار مناسب است یا نه انجام شود[۵۳] .
البته ورزش دوچرخه سواری قبل و یا در طی همودیالیز یک گزینه مناسب درمانی در بسیاری از مراکز همودیالیز است. آموزشهای ورزشی در حین همودیالیز باعث برداشتن املاح از طریق افزایش جریان خون در عضلات و خروج اوره و توکسین ها از عروق میگردد[۷۷] در همان زمان ممکن است به علت کاهش تحمل نسبت به انجام ورزش ناشی از شیفت مایعات و الکترولیت بیمار دچار کاهش فشارخون گردد لذا ورزش در ۲-۱ ساعت اول همودیالیز مناسب است[۷۸] .
۲-۱-۱۴-۲-۳٫روش های ورزشی در بیماران همودیالیز:
۲-۱-۱۴-۲-۳-۱ . ورزشهای اینترادیالتیک ^[۳۸]با شدت کم:
تمرینات تقویت شده در سطح متوسط جهت بهبود عملکرد فیزیکی، وضعیت تغذیه و کیفیت زندگی در بیماران CKD و همودیالیزی شناخته شده است[۶۰].
۲-۱-۱۴-۲-۳-۲ . ورزشهای انعطاف پذیر و تقویتی:
جهت آمادگی های قلبی عروقی در بیماران شدت ورزشها را از سطح آرام تا دشوار و همچنین درحین پدال زدن توانایی بیماران را در صحبت کردن بدون مشکل و میزان ضربان قلب و فشارخون را تعیین میکنند و سپس بیماران را براساس تستهای ۲MWTو مقیاس IIRS^[39] و پرسشنامه کیفیت زندگی KDQOL ارزیابی مینمایند[۷۹] .
۲-۱-۱۴-۲-۳-۳٫ ورزشهای مقاومتی:
اختلال در سایز فیبرهای ماهیچه ای و کارکرد آنها، در بیماران CKD شایع است. این تغییرات ماهیچه ای منجر به عملکرد ضعیف عضلات و محدودیت در عرضه اکسیژن میشود[۸۰]. یک مطالعه در سال۱۹۹۷ نشان داد که در جمعیتهای مشابه و عمومی ، ورزشهای مقاومتی به تنهایی میتواند باعث بهبود VO2 در بیماران CKD شود در نتیجه تاکید زیادی روی فعالیتهای مقاومتی شده است[۷۹] .
بالاکریشن ^[۴۰] وهمکاران (۲۰۱۰) تاثیر ورزشهای هوازی با شدت بالا را به صورت تصادفی کنترل شده در بیماران CKD که در مراحل ۳و۴ و تحت رژیم کم پروتئین بودند، برای آزمودن اثر ورزشهای مقاومتی بر تعداد کپی DNA و شناسایی ترکیب فنوتیپ عضلات اسکلتی انجام دادند.
گروه آموزشی ورزشهای مقاومتی : شرکت کنندگان این گروه در ۳ جلسه هر هفته تحت نظارت فیزیوتراپ ورزش انجام دادند که شامل ۵ دقیقه گرمش- ۳۵دقیقه ورزش مقاومتی در قفسه سینه و فشار بر پاها، اکستنشن زانو و فلکشن قفسه سینه و ۵دقیقه سردش ( شامل ۵ تا ۸ بار بالا و پایین کردن بدن و ورزشهای انعطاف پذیر و کششی) بود. شرکت کنندگان هر جلسه این حرکات را ۸ بار تکرار میکردند.
گروه کنترل : شرکت کنندگان این گروه همان ورزشهای انعطاف پذیری و کششی مرحله سردش گروه آزمون را انجام دادند.
نتایج مطالعه نشان داد که ظرفیت متابولیک اکسیداتیو در عضلات اسکلتی افزایش یافته است و هیچ رابطه ای بین محتوی میتوکندری و مقاومت به انسولین وجود نداشت[۸۱] .
۲-۱-۱۴-۲-۴٫ برنامه ورزشی:
زمانی تصور میشد که افراد CKD به علت خستگی و آنمی و عوارض ناشی از درمان در برنامه های ورزشی شرکت نمیکنند. اما حال میدانیم که تغییرات فیزیولوژیک در طی ورزشهای منظم مفید هستند و ورزش در بیماران CKD مهم تر از جمعیت عادی است، سخت ترین قسمت از برنامه ورزشی ممکن است پیداکردن زمانی برای ورزش به خصوص در زمانی که تحت همو دیالیز هستند باشد. هیچ دستورالعمل کلی برای ورزش در بیماران CKD وجود ندارد و براساس تناسب بدنی، انگیزه و نوع محدودیتهای هرفرد متفاوت است. اساسا موثرترین تمرینات استفاده از عضلات بزرگ با روش ریتمیک است.
بهترین ورزشها شامل پیاده روی، شنا (به ویژه برای افرادی که درد مفاصل دارند) دوچرخه سواری (ثابت یا متحرک) اسکی یا رقص آیروبیک است.
تکرار: حداقل ۳بار و حداکثر ۵ بار درهفته (مثلا دوشنبه، چهارشنبه، جمعه، یکشنبه)
دوره: از سطح کم ومناسب برای مثال ۵دقیقه برای هرجلسه شروع گردد و سپس هر جلسه ۳-۲دقیقه اضافه شود تا به سطح ۳۰دقیقه برسد گرچه ممکن است با طولانی کردن زمان احساس بهتری داشته باشند.
شدت: تعیین میزان شدت ورزش بستگی به ظرفیت فردی هر شخص دارد عموما بیمار بایستی احساس خوبی از ورزش داشته باشد و به گونه ای نباشد که در روز بعدی آن را پیگیری نکند در هرجلسه باید اول به آرامی گرم شود و سطح آهسته آن را افزایش دهد و مجددا در انتهای ورزش سطح آن را افزایش دهد . در واقع ورزشی ایده آل است که بیمار آن را به طور منظم و یکپارچه و لذت بخش بداند. بیمار بایستی به یاد داشته باشد که قبل از ورزش پزشک خود را ملاقات نماید اگر به تغییرات در جلسات همودیالیز ، دارو، و یا وجود مشکلات مفاصل و استخوان وجود داشته باشد ممکن است اثر منفی روی ورزش داشته باشد[۸۲].
۲-۱-۱۴-۲-۵٫ تاثیر برنامه های آموزش ورزش در بیماران CKD:
شواهد زیادی منبی بر منافع ورزش منظم و دراز مدت در بیماران CKD وجود دارد. لازم است که تاثیر ورزش در روی عملکرد کلیه نیز در نظر گرفته شود زیرا خود ورزش میتواند باعث پروتئین اوری و کاهش خونرسانی در کلیه و کاهش GFR گردد. گزارش شده است که ورزش تراپی برای ۱۲هفته به طور قابل توجهی باعث بهبود آستانه متابولیک های بی هوازی و سطوح HDL^[41] و کلسترول و تخمین میزان GFR در بیماران با بیماریهای قلبی عروقی و CKD شده است . بنابراین ورزش تراپی میتواند در استراتژیهای بالینی جهت بهبود عملکرد کلیوی موثر باشد[۸۲].
از طرف دیگر آنمی یک ریسک فاکتور موثر در کاهش ظرفیت ورزشی در جمعیت عمومی است اما در جمعیت CKD یک ارتباط مستقیم بین سطح هموگلوبین و ظرفیت ورزشی وجود دارد. مطالعات نشان داده اند که با درمان آنمی توسط اریتروپویتین ، ظرفیت ورزشی و میزان VO2 بهبود یافته است لذا باید تلاش جهت درمان آنمی در بیماران CKD انجام شود [۵۷] . افراد CKD ممکن است احساس خستگی و ضعف ناشی از آنمی داشته باشند تحقیقات نشان داده اند که ورزش باعث افزایش قابل توجهی در تعداد گلبولهای قرمز خون میگردد و باعث افزایش انرژی بیشتر در برنامه های ورزشی و فعالیتهای روزمره زندگی میشود. با انجام ورزش نیاز فرد به تزریق خون و فرآورده های خونی جهت رفع آنمی برطرف میگردد . بهبود آنمی در افراد CKD با بهبود در سطح انرژی ، عملکرد جسمانی، خواب و خستگی و افزایش کیفیت زندگی میشود که میتواند تاثیر مثبت و به سزایی جهت انگیزه برای ادامه توانبخشی را داشته باشد[۴۷] .
۲-۱-۱۴-۲-۶٫ علل عدم مشارکت بیماران در برنامه ورزش:
با وجود منافع ورزش اما بیماران همودیالیزی علاقه و مشارکت چندانی برای تمرینات ورزشی نشان نمیدهند. باتوجه به نتایج دریافت شده، موانع ورزش و تسهیل کننده ها، راهبردهای لازم برای توسعه مشارکت در تمرینات ورزشی برای این بیماران انجام شده است. لذا نونایاما^[۴۲] و همکاران (۲۰۱۰) به ارزیابی کاربرد برنامه های مختلط در بیمارستان و منزل برای بیماران سالمند همودیالیز پرداختند به گونه ای که مشارکت در برنامه های ورزشی در بیمارستان به ۸۹درصد رسید لذا برنامه های ورزشی در برنامه مراقبتی گنجانده شد و به بیمار و خانواده هایشان در رابطه با اهمیت ورزش بحث گردید. انتخاب نوع ورزش نیز بر اساس علاقه و درخواست بیمار و تجهیزات در دسترس بود[۵۹] .
دلایل مشارکت پایین بیماران در برنامه های ورزشی در منزل شامل فقدان انگیزه و محدودیتهای زمانی است. بروز عوارض انفارکتوس ماهیچه ای در بیماران ESRD نادر است و به نظر میرسد که با ادم موضعی و درد ناگهانی در توده عضلانی همراه است. در اندام فوقانی نیز ادم و درد حاد در قسمت خلفی و پایین بازو رخ میدهد که تاندونهای شانه و آرنج غیر فعال میشوند . پاتوژنز انفارکتوس عضله کاملا ناشناخته است اما فیزیوتراپی میتواند از این وضعیت پیشگیری کند[۸۳] .
از سوی دیگر کاهش توده عضلانی به طور عمومی در بیماران نارسایی مزمن کلیه وجود دارد و به ویژه در بیمارانی که تحت همو دیالیز میباشند. همچنین براساس نتایج میزان شکستگی به علت شکنندگی استخوانها در این بیماران شایع تر است. از دست دادن توده استخوانی در بیماران همودیالیزی بدون علامت است که میتواند به راحتی نادیده گرفته شود . کاهش دانسیته استخوانی باعث افزایش خطر شکستگی میگردد . درصورت وجود استئوپنی نیاز به توجه و درمان دارند. شناسایی بیماران در معرض خطر که ممکن است خطر شکستگی در آنها توسعه یابد از طریق اندازه گیری دانسیته استخوانی به طور منظم میتواند به عنوان یک خط مشی سالم و موثر در کاهش مرگ و میر و هزینه های پزشکی موثر باشد. بهینه سازی سوخت و ساز مواد معدنی- آموزشهای ورزشی و حفاظت از سقوط و استفاده از محافظهای مفصل ران در بیماران در معرض خطر روش های مناسبی برای پیشگیری هستند. بیمارانی که در معرض خطر شکستگی هستند باید توجهات ویژه ای در انتخاب نوع ورزشها برایشان انجام شود[۸۴].
خستگی یکی دیگر از علائم شایع در بیماران ESRD است که باعث کاهش انرژی در این بیماران شده و کیفیت زندگی را کاهش میدهد. علل خستگی در بیماران همودیالیزی شامل:
۱-خستگی فیزیولوژیکی(کاهش ظرفیت هوازی و قدرت عضلانی)
۲-خستگی روانی و رفتاری(اضطراب، استرس، اختلالات خواب)
۳-خستگی مرتبط با همودیالیز( دفعات مکرر همودیالیز، تغییر در روش زندگی ناشی از محدودیتهای فیزیکی)
۴-مسائل اجتماعی و دموگرافیکی(وضعیتهای حرفه ای، کاهش حمایت های اجتماعی) [۸۵] .
علاوه بر این ها نوروپاتی حسی حرکتی ناشی از اورمی و نقص در اتصالات نوروماسکولار میتواند عامل مهمی در ضعف عضلانی این گروه از بیماران باشد که منجر به خستگی میشود لذا شناخت مکانیسم اصلی ضعف عضلانی اسکلتی از طریق برنامه ورزشی سالم مقدور است. به غیر از ضعف عضلانی، خستگی میتواند با التهاب، چاقی، روش همودیالیز، خواب ، افسردگی و سطوح سیتوکنین همراه باشد .گرچه درک دقیق از این فاکتورها میتواند به پزشک و مابقی تیم درمان در افزایش بقای بیمار و کیفیت زندگی کمک کننده باشد[۸۵] .
دلگادو^[۴۳] وهمکاران (۲۰۱۰) سی آیتم در رابطه با ورزش با همکاری نفرولوژیست ها و انجمن نفرولوژی آمریکا طراحی نمودند که نفرولوژیستها افزایش میزان فعالیت های جسمی را از بیماران خواستار شدند. علت کاهش رفتارهای مشاوره ای در بیماران کاهش اعتماد به نفس در توانایی انجام فعالیتهای فیزیکی بود. باوجود گایدلاین ها ، رفتارهای مشاوره ای افزایش نیافت و این گایدلاین ها برای نفرولوژیستهای جوان و تازه کار کافی نبود به همین دلیل گزارش کردند که بیماران همودیالیزی به سبک زندگی بی تحرک با وجود بالا بودن ریسک آن توافق بیشتری دارند[۸۶] .
گزارش شده است که تعداد زیادی از بیماران همودیالیزی (۹۸%) خواهان فعالیت فیزیکی با وجود تاثیر مثبت هستند. گرچه ۹۲% از شرکت کنندگان گزارش کردند که محدودیتهایی که در حین انجام فعالیت فیزیکی داشته اند ، کاهش یافته است. تعداد ی نیز گزارش نمودند که خستگی و تنگی نفس مانع فعالیت فیزیکی در آنها بوده است[۴۸]. بنابراین به نظر میرسد بزرگترین موانع در اجرای برنامه ورزشی در جمعیت همودیالیزی ها ، عدم بیان تاثیر مناسب برنامه های ورزشی در این جمعیت است.
۲-۱-۱۴-۲-۷٫ بررسی سلامتی مرتبط با آمادگی جسمانی و تناسب اندام^[۴۴]
درمطالعه ای با هدف بررسی سلامتی آزمونی با بهره گرفتن از اورفیت از ۲۵بیمار ESRD تحت همودیالیز در واحد همودیالیز به عمل آمد که ۱۸ بیمار دارای معیار ورود بودند. تست پیاده روی ۶ دقیقه ای جهت تعیین آمادگی برای پیاده روی در مسافت دو کیلومتری انجام شد. براساس تعریف انجمن توراسیک آمریکا (ATS)^[45] این تست، تست مناسبی برای بیماران CKDاست. میزان فشارخون و تعداد ضربان قلب قبل و بعد تست چک شد و شرکت کنندگان تحت ورزش شدید بوسیله مقیاس بورگ بررسی شدند و در پایان تست میزان پیاده روی اندازه گیری شد.
همچنین آمادگی عضلانی اسکلتی بیماران را بوسیله اجزا کشش عضلانی، قدرت و انعطاف پذیری از طریق اورفیت باتری تست^[۴۶] بررسی شد. جهت بررسی آمادگی موتور، تست تعادل پا با چشمان باز و بسته انجام میشد که در پایان تست زمانها با هم جمع میشدند.
جهت وضعیت بدن، وزن بدن و میزان BMI^[47] انتروپومتری اندازه گیری میشد . محققین دریافتند که سلامتی مرتبط با آمادگی فیزیکی در بیماران همودیالیزی در حال کاهش است و بایستی در برنامه های مراقبتی و درمانی بیماران همودیالیزی به این مهم پرداخته شود[۸۷] .
همچنین شتاب سنجی^[۴۸] یک تکنولوژی جهت اندازه گیری فعالیت فیزیکی است که میتواند میزان تکرار ورزش، شدت و طول دوره را پیش بینی کند هرچند که روایی و پایایی این ابزار تحت بحث و بررسی است[۸۸] .
پیگیری بیماران در طی همودیالیز و افزایش برنامه های بالینی میتواند برای برنامه منزل موثر باشد و فیدبک آن را در بیمار و خانواده های آنها دریافت کنیم. بیماران جوان نیازمند برنامه های متنوع با شدت بیشتری هستند که فیزیوتراپ بر حسب وضعیت بالینی و شیوه زندگی روزانه و وضعیت اجتماعی و کار به آنها این اجازه را میدهد[۸۸] .