چون بلقیس از دل و جان عزم کرد
ترک مال و ملک کرد او آن چنان…
…من بگویم شرح این از صد طریق
گفت آصف: من به اسم اعطمش
حاضر آمد تخت بلقیس آن زمـان
گفت: حمدالله برین و صد چنیـن
پس نظر کرد آن سلیمان سوی تخت

بر زمان رفته هم افسوس خورد
که به ترک نام و ننگ، آن عاشقان…
…لیک خاطر لغزد از گفت دقیق
حاضرم آرم پیش تو در یک دمش
لیک ز آصف، نه از فن عفریتیان
کـه بدید ستم ز رب‌العـالمین
گفت: آری گول‌گیری ای درخت
^{مثنوی/۴ با تلخیص ابیات ۹۰۸- ۸۶۲}

ـ نکته‌ی مهم در اسرائیلیات بلقیس و سلیمان
تحلیل نهایی داستان بلقیس و ماجرای او با سلیمان در ادب فارسی انعکاس بارز یافته است؛ با وصف این در آثار عطّار هیچ نشانی از بلقیس دیده نمی‌‌شود، مگر در یک مورد در تذکرهالاولیاء.
بخش پنجم:
روایات مجعول و اسرائیلیات در داستان موسی(ع)
ـ موسی در قرآن
موسی یکی از پیامبران صاحب شریعت و «فاتح و منجی ملّت یهود است و نام مبارکش صد و سی (۱۳۶) بار در قرآن آمده و بیش از پیغمبران دیگر در قرآن از زندگی و اموراتش سخن رفته است و با توجه به وجود ملت بزرگ یهود در دوره‌‌ی بعثت رسول(ص) و… از نظر عقلی هم قابل توجیه است.»^[۲۸۹] در قرآن به طور تفصیل در سوره‌‌های مریم، اعراف، الشعراء، قصص، طاها، غافر، زخرف، یونس، دخان، بقره و مائده از نام و زندگی حضرت موسی(ع) بحث شده است و مباحث اصلی آن در قرآن عبارتند از: «سیره‌‌ی موسی قبل از رسالت، رسالت موسی و هارون، مبارزه موسی و قومش، عاقبت بد فرعون و قومش، در مسیر حرکت به سوی سرزمین موعود و داستان موسی و عبد صالح.»^[۲۹۰]
ـ موسی در کتب مقدّس
در کتب مقدّس، چهره‌ی موسی بسیار گسترده‌‌تر از آن است که در قرآن از وی بحث شده و با توجه به تحریف کتب مقدّس به دست انسان‌ها در دوره‌‌های مختلف، طبیعی است که پیرامون این شخصیت بزرگ توحیدی را خرافات و افسانه‌‌های گسترده‌‌ای فرا گرفته است. موسی در تورات در دامان فرعون و توسط دختر او از آب گرفته شد و زندگی او به سه دوره چهل ساله تقسیم شد و ضمن اشاره به تحصیلات و پرورش وی، از تفصیل زندگانی او تا چهل سالگی چندان مشخص نیست.
دوره‌ی دوم زندگانی‌‌اش موضوعاتی رخ‌داده از قبیل: کشتن مرد مصری و ترک و گریختن از درگاه حکمرانی و پناه بردن به چادر شعیب و ازدواج با صفوره. در این دوره به پیامبری مبعوث شد و در دوره‌ی بعد به همراهی هارون پیشوایی بنی‌اسرائیل را عهده دار شد. از مهم‌ترین نکات زندگی او که آمیخته با افسانه‌هاست عبارتند از: دیدار شبه و لقاء اللّه، مبارزه با فرعون و شکستن الواح و…^[۲۹۱] در مقدّمات و فصل سوم، توضیحات لازم درباره‌ی دین یهود آمده است.
ـ داستان موسی(ع) و طلب رؤیت و تجلّی خدا
خدای متعال در سوه‌ی اعراف/۱۴۳ به موضوع درخواست موسی از رؤیت خداوند اشاره دارد: «و لمآ جاء موسی… و انا اول المؤمنین» هنگامی که موسی به میعادگاه ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت، (و کلامی را شنید که به کلام کسی نمی‌‌ماند، خواست ذاتی را هم ببیند که چیزی مثل او نیست. لذا) عرض کرد: پروردگارا! (خویشتن را) به من بنمای تا تو را ببینم (و جمال والای تو را بنگرم. تا افتخار گفتار و دیدار نصیبم گردد. خدایش بدو) گفت: (تو با این بنیه آدمی و در این جهان مادی تاب دیار مرا نداری) مرا نمی‌‌بینی. و لیکن (برای اطمینان خاطر از اینکه تاب دیدار مرا نداری) و به کوه (که همچون تو ماده و بسی از تو نیرومندتر است) بنگر، اگر (در برابر تجلّی ذات من) بر جای خود استوار ماند، تو هم مرا خواهی دید. امّا هنگامی که پروردگارش خویشتن به کوه نمود، آن را در هم کوبید و موسی نقش بر زمین گردید. وقتی که به هوش آمد گفت: پروردگارا تو منزهی (از آنکه با چشمان سر قابل رؤیت باشی. بلکه این چشمان دل و خردند که می‌‌توانند تو را مشاهده کنند). من (از این پرسش پشیمانم و) به سوی تو بر می‌‌گردم و من نخستین مؤمنان (به عظمت و جلال یزدان در این زمان هستم…»^[۲۹۲]

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ـ تفسیر‌‌ها در روایت تجلی خدا بر کوه و بیهوشی موسی
روایت‌‌های زیادی در این موضوع، در تفسیرها وارد شده است و گاهی روایت‌ها تا حدّی با مسائل عقلی و شرعی نامانوس‌‌اند که روایت کردن آن، مایه‌‌ی شگفتی می‌‌شود؛
از میان مشهورترین روایت‌ها در کتب تفسیری، خلاصه آن این است: «ثعالبی، بغوی و غیر آنان، از وهب بن منبه و ابن اسحاق روایت می‌‌کنند: هنگامی که موسی از خدا درخواست رؤیت کرد، خدا مه، صاعقه، ظلمت و رعد و برق را فرستاد و در فاصله‌‌ی چهار فرسخ در اطراف کوهی که موسی بر آن بود، فرا گرفت. خداوند به ملائکه دستور داد به موسی اطلاع دهید چگونه چنین جسارتی کرده است؟ فرشتگان دسته دسته مانند دسته‌ه ای گاوان از کنار موسی می‌گذشتند و تسبیح می‌‌کردند و گروه دوم ملائکه….
موسی ترسید و گفت: از گفته‌‌ی خود پشیمان شدم. در فکر نجات افتاد. جبرئیل او را به صبر دعوت کرد که بسیار کمتر از آن دیده‌‌ای که وجود دارد. سپس گروه سوم ملائکه آمدند و… ملائکه چهارم و پنجم هم آمدند و… و موسی با ملائکه آسمان ششم گریه کرد و از خداوند طلب نجات کرد. ملائکه آسمان هفتم عرش را برداشتند و وقتی نور عرش ظاهر گشت، کوه از مشاهده‌‌ی عظمت پروردگار از هم پاشیده شد و موسی، بی روح شد و به لطف الهی سرانجام به هوش آمد و…»^[۲۹۳]
ـ تجلّی در آثار عطّار

چون تجلّی بر رخِ موسی فتاد
هر که را بر رویش افتادی نظر
چون تجلّی از رخش پیدا شدی
گرچه می‌بستی ز هر نوعی نقاب
دیده و سر در سرِ این شد بسی
امرش آمد از خدای ذوالجلال
پس بدرّد خرقه‌ای در شورِ عشق
گر از آن خرقه کنی خود را نقاب

– سوره‌‌ی آل‌عمران آیه‌ی ۱۴۴، خداوند، محمد(ص) را فقط پیامبری معرفی می‌کند که پس از پیامبران دیگر آمده و مانند انسان‌های دیگر کشته می‌شود و می‌میرد: وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِکُمْ.
– سوره احزاب آیه‌ی ۴۰، خداوند پیروی از شریعت محمدی را، راه اصلاح و سعادت برمی‌شمارد: مَا کَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِکُمْ وَلَکِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِیِّینَ.
در سوره‌‌ی فتح، آیه‌ی۲۹ محمد(ص) را فرستاده‌‌ی خدا معرفی می‌کند که همراهان مؤمن او در برابر کافران سخت کوش و نسبت به یکدیگر مهربان هستند: مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ.
در سوره اسراء آیه‌ی ۷۹ به تهجّد و قیام شب مأمور شده و او را خداوند به مقام محمود ستوده است. وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَهً لَکَ عَسَى أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَحْمُودًا.
خداوند حضرت رسول را به علت اخلاق مهربان و ستودنی، در آیاتی با صفت اخلاق عظیم و مهربان می‌ستاید و او را بهترین اسوه‌‌ی زندگی بشری معرفی می‌کند.
ملاحظه می‌شود در هیچ از آیات قرآن، حقیقت حضرت محمد(ص) فراتر از انسانی و پیغمبران پیشین معرفی نشده و خلقت وی پس از همه‌‌ی انبیاء و انسانی مانند همه‌‌ی انسان‌ها دیگر بوده است.
ـ حقیقت محمّدیّه در انجیل و تفاسیر
با توجه به این‌که این موضوع در همین فصل بخش اوّل به طور کامل آمده است در این‌جا به صورت فشرده ارائه می‌کنیم و چکیده‌‌ی مطالب آن است که پس از بیرون انداختن آدم و حوا از بهشت و گریه و زاری بسیار طولانی، آدم متوجه عظمت و حقیقت محمدیه گردید و به قداست لا اله الا الله محمد رسول الله پی برد.
در انجیل برنابا ـ دیدیم که ـ پس از اخراج آدم و حوّا از بهشت، یسوع میگوید: پس از ملتفت شدن، آدم مکتوبی راه بالای دروازه دید که: لا اله الاالله محمّد رسول الله. پس گریست و دعا کرد: ای فرزند شاید زود بیایی و ما را از این بدبختی برهانی.
مشهورترین روایت مجعول و دخیل در تفسیرهای طبری و الدرّ المنثور سیوطی و… به این موضوع بیشتر شباهت دارد. آنچه در تفسیری ذکر شد به شیوه های دیگری هم بیان شده است.
سیوطی هم در «الدرّالمنثور» میگوید: «طبرانی در المعجم الصغیر، حاکم ابو نعیم اصفهانی در «الدلایل» و ابن عساکر از عمر بن خطاب روایت میکنند که گوید، رسول الله فرمود: هنگامی که آدم گناهش را مرتکب شد، دستش را به سوی آسمان بلند کرد و گفت: به حق محمد از تو میخواهم که گناهم را بیامرزی! خدا به او وحی کرد: محمد چه کسی است؟ گفت: اسم تو مبارک است وقتی که مرا آفریدی، سرم را به سوی عرشت بلند کردم. ناگاه دیدم که نوشته شده «لا اله الا الله محمّد رسول الله» متوجه شدم که هیچ در نزد شما بزرگتر آن کس نیست که اسمش را با اسم خود ذکر کردهای. خداوند به آدم وحی کرد و فرمود: آن شخص از فرزندان (نسل) تو و آخرین پیامبر است و اگر به خاطر او نبود تو را نمیآفریدم.
سیوطی باز (نقل میکند) که دیلمی در «مسند الفردوس» با سند واهی از علی روایت میکند که از پیامبر در بارهی آیهی مذکور سؤال کردم؛ حضرت فرمود: بعد از وقوع مخالفت امر خدا، خداوند آدم را در هند و حوّاء را در جدّه، ابلیس را به بیسان و مار را در اصبهان انداختم در حالی که مار دارای پاهای چون شتر بود. آدم صد سال در هند بود و به خاطر گناهش گریه میکرد و….
و (در نهایت) بحق و لطف حضرت محمد(ص)، خداوند توبهاش را پذیرفت (چون روایت قبل) سیوطی حتی با این هم راضی نمیشود و روایتی دیگر هم از ابن عباس میآورد که آدم به حق محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین از خدا مسألت نمود و خدا هم توبهی او را پذیرفت.
و بعد ادامه میدهد که آدم وقتی که به زمین هبوط کرد از ابر آب مینوشید(!) و از کعب روایت است که اولین کسی است که دینار و درهم را به وجود آورد و… (الدرّ المنثور، ج۱/ صص۶۱-۵۸). تنها چیزی که میتوان از درون این همه روایتها صحت آن را ثابت کرد که بسیاری علمای محقق تأیید کردهاند حتی سیوطی.^[۳۵۹] کلمات دریافت شده این دعای حق تعالی است: رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ.(اعراف/۲۳)
ـ حقیقت محمّدیه در متون صوفّیه
در فلسفه، صادر اوّل و اولین خلقت را عقل می‌نامند. سجّادی به نقل از حکمت اشراق(ص ۹۱) و جامع‌الحکمتین(ص۱۴۸) می‌گوید: اول صدر از ذات حق تعالی را مشائیان عقل اول و اشراقیان نور اول و نور اقرب نامند.

ز اول عقل کل را کرد پیدا
گروهی علت اولیش گفتند
کجا عرش الهش گفت دانا
گروهی آدم معنیش گفتند

و گفتند که هست اول که آن جوهر بود که وحدت بدو متحد شد و آن عقل کلی است که مر او را فیلسوف عقل فعال گوید و آغاز هستی‌ها اوست.^[۳۶۰]
حقیقت محمّدیه در اصطلاح متصوفه و عرفا عبارت از ذات احدیت است به اعتبار یقین اول و مظهر اسم جامع الله.

آن زمان کز عالم و آدم نشان پیدا نبود
از مقام بی نشانی با نشان، من بوده‌ام^[۳۶۱]

«حقیقت محمّدیه، آن است که حق سبحانه، نور و جود عام را به حقیقت محمّدی، مقترن گردانید و در عرف محققان، خلق عبارت از اقتران وجود است به حقیقتی از حقایق کنونی، پس مراد از تنویر حقیقت محمّدیه، آفریدن او به عنوان مظهر تام هدایت و اظهار وجود خود بر عالمیان بوده است. پس بر کافه امم عموماً و بر امّت محمّد(ص) خصوصاً واجب است، در مقابل این نعمت عظمی و موهبت کبری، حمد خدای را به جا آوریم. چه وجود همه موجودات بر مقتضای «لولاک لما خلقت الافلاک» تابع وجود او می‌باشند.»^[۳۶۲]
سجّادی در فرهنگ تعبیرات عرفانی گوید: «احد، اسم ذات، به اعتبار انتفاء تعدد اسماء و صفات و نسب و تمام تعینات در میم احمد است که تعین محّد است چون امتیاز احمد از احد میم است و حق را چنانکه در تمام مراتب موجودات سریان است، انسان کامل را نیز می‌باید که در تمام مراتب موجودات ساری باشد.»^[۳۶۳]
«ابن عربی، حقیقت محمّدیّه را اساس ارواح و هستی می‌داند و در این خصوص گوید: بدان پدر نخستین، در عالم روحانیت، پدر آدم و عالم، حقیقت محمّد و روح او است، پس اصل و اساس ارواح ما، روح محمّد است. در نتیجه وی نخستین پدر روحی و آدم نخستین پدر جسمی است.»^[۳۶۴]
در شرح تعرّف آمده است که «و این عجب نیست که گروهی از بزرگان گفته اند: برکت سعادت در ازل باقبال مصطفی بود، و شومی شقاوت باعراض او بود. وآن آن بود که چون خدای تعالی جان در کالبد آدم علیه السلام آورد چشم باز کرد، درهای آسمان بگشادند تا بر ساق عرش نبشته دید «لااله الا الله محمد رسول‌الله»(شرح تعرف،ج۲، ص۴۵) خدای گفت: « لَولامُحَمّدٌ ما خَلَقتُ الدّنیا وَ الآخِرَه وَ لا السّمواتِ وَ الاَرضِ وَ لَاالعرشِ وَ لاَ الکرسِی وَ لَا اللوح وَ لَا الَقَلَمِ وَ لَا الجَنّه وّ لّا النار. وَ لَا مُحَمّد(ص) ماخَلَقتُک یا آدَم.» (همان، کتاب۲۰، ص۴۶) اول چیزی که خدای بیافرید نور محمّد(ص) بود، و چهار هزار سال بر راست عرش ایستاده بود… خدای تعالی جان مصطفی را بیافرید بیش از آن که همه خلق را بیافریند.»^[۳۶۵]
اغراق و غلوّهای ابن عربی بسیار افراطی‌تر است. او حتی مقام اولیاء را هم نخستین موجود می‌داند؛ ابن عربی در فصوص‌الحکم، فصّ دوم از حدیث کنتُ نبیاً و… از قول پیغمبر اسنتاد می‌کند که: من پیغمبر بودم و آدم هنوز در میان آب و گل بود. و او خاتم اولیاء را نیز قرینه خاتم انبیاء می‌داند و می‌گوید: خاتم اولیاء هم ولی بود و آدم هنوز در میان آب و گل بود و اگر چه وجود خاکی خاتم انبیاء از همه پیامبران دیگر متأخر بود، اما حقیقت او موجود بود.^[۳۶۶]
«فروزانفر» در شرح مثنوی شریف با استناد به اقوال ابن عربی و صوفیه می‌گوید: «در حقیقت محمدی جامع جمیع مراتب کمال و رسالت است و به موجب حدیث: کنت نبیاً و آدم…. نبوّت وی بر نبوّت آدم و ذریت او سابق بود و اولین موجودات بود، به موجب حدیث: اول ما خلق الله نوری. و پیش از همه پیامبران در ظهور آمد به مفاد حدیث: کنتُ اولّ النبیین فی الخلق…»^[۳۶۷]
و در ادامه عقل را هم در تعبیرات صوفیه، این گونه تفسیر می‌کند: «مرتبه وحدت و ظهور تجلّی حق در مرتبه علم که تعیین اول است و گاهی بر حقیقت انسانی اطلاق می‌شود.»^[۳۶۸]
ملاحظه می‌شود از یک طرف عقل صادر در اول و حقیقت انسانی معرفی شده و در فلسفه قابل بحث و قابل قبول است و در شریعت غیر قابل پذیرش است و از طرف دیگر حقیقت محمّدی، حقیقت انسانی و صادر اول معرفی شده است و به نوعی پریشانی فکری در اندیشه‌های عرفانی رخ داده و غیر عقلانی برخورد می‌شود.
«صوفیان در تعبیر حدیث اول ما خلق الله نوری گویند: اول چیزی که خدای تعالی خلق کرد نور محمد صلی الله علیه و آله و سلم بود که به صورت آدم و سپس سایر انبیاء ظاهر شد، و این نور همان روح الهیست که در آدم دمیده شد. حقیقت محمدی مبدأ حیات و روح همه چیز وحیات آنست و واسطه بین خدا و بندگانش و منبع فیض عارفانست. بنابراین در نظر صوفیان، خاصه ابن عربی و جیلانی، حقیقت محمّدیه تنها همان شخص تاریخی که پیغمبر ما مسلمانانست، نیست، بلکه حقیقت الهیست که ساری در وجود و علت اولای خلق و هر چه مخلوق است می‌باشد، عقل کل است که وجود مطلق را به عالم حق می‌پیوندد.»^[۳۶۹]

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شاید بتوان گفت در متون صوفیه، رساترین بیان در توصیف مراتب آفرینش و حقیقت محمّدیه، در مرصاد العباد نجم الدین رازی آمده است که می‌گوید:
«بدانک مبدأ مخلوقات و موجودات ارواح انسانی بود، و مبدأ ارواح انسانی روح پاک محمّدی بود علیه الصلوه والسلام چنانک فرمود: اول ماخلق الله تعالی روحی و در روایتی دیگر نوری. چون خواجه علیه الصلوه والسلام زبده و خلاصه موجودات و ثمره شجره کاینات بود که لولاک لما خلقت الافلاک، مبدأ موجودات هم او آمد، و جز چنین نباید که باشد زیرا که آفرینش بر مثال شجره‌ای است و خواجه علیه الصلوه والسلام ثمره آن شجره، و شجره به حقیقت از تخم ثمره باشد. پس حق تعالی چون موجودات خواست آفرید اول نور روح محمدی را از پرتو نور احدیت پدید آورد، چنانکه خواجه علیه الصلوه والسلام خبر می‌دهد «انا من الله و المؤمنون منّی» و در بعضی روایات می‌آید که حق تعالی به نظر محبت بدان نور محبت محمّدی نگریست حیا بر وی غالب شد و قطرات عرق ازو روان گشت ارواح انبیا را علیهم الصلوه و السلام از قطرات نور محمّدی بیافرید. پس از انوار ارواح انبیاء ارواح اولیاء بیافرید، و از انوار ارواح اولیاء ارواح مؤمنان بیافرید، و از ارواح مؤمنان ارواح عاصیان بیافرید، و از ارواح عاصیان ارواح منافقان بیافرید و کافران، و از انوار ارواح انسانی ارواح ملکی بیافرید، و از ارواح ملکی ارواح جن بیافرید، و از ارواح جن ارواح شیاطین و مَرَده و ابالسه بیافرید بر تفاوت مراتب و احوال ایشان، و از درد ارواح ایشان ارواح حیوانات متفاوت بیافرید آنگه انواع ملکوتیات و نفوس و نباتیات و معادن و مرکبات و مفردات عناصر پدید آورد.»^[۳۷۰]

• بانکداری مبتنی بر نمابر

• دستگاه های خودپرداز

• پایانه‌های فروش

  • • 1. 1. خدمات بانکداری الکترونیک

لی (۲۰۰۲)، خدمات بانک‌داری الکترونیک را از سه جنبه مورد توجه قرار می‌دهد و معتقد است مشتریان بانک‌ها، در سه سطح قادر به دریافت خدمات بانکداری الکترونیک هستند. این سه سطح عبارت است از:

• اطلاع‌رسانی: این سطح ابتدایی‌ترین سطح خدمات بانک‌داری الکترونیک است. در این سطح، بانک، اطلاعات مربوط به خدمات و عملیات بانکی خود را از طریق شبکه‌های عمومی یا خصوصی معرفی می‌کند.

• • ارتباطات:این سطح ازخدمات بانکداری الکترونیک،امکان انجام مبادلات بین سیستم بانکی ومشتری را فراهم می‌آورد.ریسک این سطح درخدمات بانکداری الکترونیک بیشتر از شیوه سنتی است وبه ابزارهای مناسبی برای کنترل دسترسی کاربران به شبکه بانک نیاز دارد.

  ( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

• : در این سطح، مشتری قادر است با بهره گرفتن از یک سیستم امنیتی کنترل شده، فعالیتهایی از قبیل صدور چک، انتقال وجه و افتتاح حساب را انجام دهد.این سطح از خدمات بانک‌داری الکترونیک،از بالاترین سطح ریسک برخوردار است.(میرزایی و الوندی،۱۳۸۷)

  • • 1. 1. مزایای بانکداری الکترونیک

مزایای بانکداری الکترونیک را می‌توان از دو جنبه مشتریان و مؤسسات مالی مورد توجه قرار داد. از دید مشتریان می‌توان به صرفه‌جویی در هزینه‌ها، صرفه‌جویی در زمان و دسترسی به کانال‌های متعدد برای انجام عملیات مختلف بانکی را نام برد.
از دیدگاه مؤسسات مالی، می‌توان به ویژگی‌هایی چون ایجاد و افزایش شهرت بانک‌ها در ارائه نوآوری، حفظ مشتریان علیرغم تغییرات مکانی بانک‌ها، ایجاد فرصت‌ برای جست‌وجوی مشتریان جدید در بازارهای هدف، گسترش محدوده جغرافیایی فعالیت و برقراری شرایط رقابت کامل اشاره کرد. براساس تحقیقات مؤسسه Data Monitor مهمترین مزایای بانکداری الکترونیک عبارتنداز: تمرکز بر کانال‌های توزیع جدید، ارائه خدمات اصلاح شده به مشتریان و استفاده از راهبردهای تجارت الکترونیک.
البته مزایای بانکداری الکترونیک از دیدگاه‌های کوتاه‌مدت، میان­مدت و بلندمدت نیز قابل بررسی است. رقابت یکسان، نگهداری و جذب مشتری از جمله مزایای بانکداری الکترونیک در کوتاه‌مدت (کمتر از یکسال) هستند. در میان‌مدت (کمتر از ۱۸ ماه)، مزایای بانکداری الکترونیک عبارتند از: یکپارچه‌سازی کانال‌های مختلف‌، مدیریت اطلاعات، گستردگی طیف مشتریان، هدایت مشتریان به سوی کانال‌های مناسب با ویژگی‌های مطلوب و کاهش هزینه‌ها. کاهش هزینه پردازش معاملات، ارائه خدمات به مشتریان بازار هدف و ایجاد درآمد نیز از جمله مزایای بانکداری الکترونیک در بلندمدت هستند.
خلاصه مزایا
۱ ـ امکان دسترسی مشتریان به دریافت خدمات بانکی بدون حضور فیزیکی با ارتباطات ایمن.
۲ـ استفاده از اینترنت برای ارائه عملیات و سرویس های بانکی و اعمال تغییرات انواع حسابهای مشتری
۳ـ ارائه مستقیم خدمات و عملیات بانکی جدید به صورت شبانه روزی
۴- کاهش هزینه ترافیک
۵- افزایش دقت و سلامت کاری
۶- کاهش هزینه دولت و مشتریان
۷- کاهش هزینه چاپ و انتشار اسکناس. (میرزایی و همکاران،۱۳۸۷)

• • • 1. 1. گستره جهانی

براساس گزارش تحقیقاتی موسسه Data Monitor (مرکز تجزیه و تحلیل اطلاعات بانکداری در اروپا) آمار استفاده کنندگان از سیستم‌های بانکداری الکترونیک در هشت کشور فرانسه، آلمان، هلند، اسپانیا، سوئد، سوئیس و انگلیس از ۴.۵ میلیون نفر در سال ۱۹۹۹ به حدود ۲۲ میلیون نفر در سال ۲۰۰۴ رسیده است. در سال ۲۰۰۵ بیش از ۷۵ درصد شرکتهای فعال در کشورهای توسعه یافته حداقل یکی از خدمات بانکداری الکترونیکی استفاده می‌کنند. (میرزایی و همکاران،۱۳۸۷)

۵) تاثیر گروه های همسال

۵) علاقه

۶) تعیین اهداف قابل وصول

۶) انتظار فرد از خود و دیگران

۷) بازخورد به دانشآموزان از نتایج

۷) رضایت ناشی از دسیابی به اهداف

۸) برنامه درسی

۸) ارتباط محتوای آموزشی با نیازهای اساسی فرد

۹) وجود کتابهای درسی و مواد آموزش

۱۰) رفتار معلم

۹) انتساب موفقیت یا شکست (مرکز کنترل)

۱۱) انتظارات معلم از دانشآموز

۱۲) شیوه تدریس معلم

۱۰) خودپنداره تحصیلی

۱۳) پاداش و انتقادات معلم

(به نقل از کیوانفر، ۱۳۷۴)
به اعتقاد پاردو^[۳۷] (۲۰۰۲)، در عوامل مربوط به عوامل بیرونی، معلم مهمترین تاثیر را بر عملکرد دانشآموزان دارد. و معلم با ایجاد فضایی باز، گرم و انسانی، همراه با جو اعتماد و حمایتی، باعث عملکرد و بهره وری موثر و مثبت در دانشآموزان می‌شوند (شریفزاده و کاظمی، ۱۳۹۱).
مبانی نظری مهارتهای اجتماعی
مهارت اجتماعی و سازگاری اجتماعی فرایندی است که افراد را قادر میسازد تا رفتار دیگران را درک و پیشبینی کنند و تعاملات اجتماعی خود را تنظیم ، نمایند. سازگاری اجتماعی مترداف با مهارت اجتماعی است و شامل توانایی ایجاد ارتباط متقابل با دیگران در زمینهی خاص اجتماعی، به طریق خاص که در عرف جامعه قابل قبول و ارزشمند باشد(خدایاری فرد ، ۱۳۸۵). مهارت اجتماعی فرایندی پیوسته است که طی آن فرد رفتار خود را با هدف ایجاد رابطه ای بسنده و موثر با محیط ، سایر انسانها و خود تغییر می دهد. اساس مهارت اجتماعی به وجود آوردن تعادل بین خواستهای خود و انتظارات جامعه است که می تواند بر تمام ابعاد زندگی فرد تأثیر بگذارد(دینگرا و همکاران^[۳۸]، ۲۰۰۵). مهارتهای اجتماعی فقط شامل دوست یابی نمی شود. اگرچه افرادی که این مهارت را زیاد دارند، خیلی سریع جو دوستانه با افراد ایجاد می کند ولی این مهارت بیشتری به دوستیابی هدفمند مربوط می شود. افرادی که مهارتهای اجتماعی قوی تری دارند به راحتی می توانند مسیر فکری رفتار دیگران را در سمتی که می خواهد هدایت کنند، خواه با توافق او برای ایجاد رفتار جدید باشد، خواه به برانگیخین او برای ایجاد رفتار، عملکرد و یا تولید رفتار جدید باشد. افرادی که مهارت های اجتماعی بالا دارند همیشه درصدد هستند تا چرخه وسیعی از اطلاعات را فراهم کنند و خیلی جنبه های مشترک افراد را شناسایی می کنند و بعد از آن رابطه ای موثر برقرار می کنند و این عملکرد حاکی از این است که اعمال آنها براساس فرضیات حساب شده و دقیق می باشد. آنان در اولین فرصت در محیط کاری، یک شبکه ارتباطی قوی برقراری می کند(گلمن و بویاتزیس، ۱۹۹۵ترجمه ابراهیمی ،۱۳۸۵). یکی از خصایص مهم ، افرادی که از رشد اجتماعی کافی برخوردارند، این است که آنها واجد مهارت های اجتماعی^[۳۹] هستند ، به عبارت دیگر می دانند چگونه کنش کنند تا خوشایند دیگران باشند. بسیاری از روان شناسان بر این باورند که رشد ناکافی مهارت های اجتماعی نقش بسزایی در ناکامی و شکست های آتی کودکان دارد. کودکانی که توانایی های ضروری برای کارکردهای بین فردی مؤثر را یاد نگرفته اند؛ پرخاشگر، تندخو و منزوی هستند و مورد تنفر دیگران قرار گرفته و توان همکاری مؤثر با دیگران را ندارند و به شدت در معرض خطرات جسمی، روحی، اخراج از مدرسه و غیره می باشند(وارد^[۴۰]، ۲۰۰۴). فردی که قالبهای اجتماعی قابل قبول اجتماعی را میپذیرد دیگران را به ، درستی درک نموده و روابط واقعی و احتیاجات اجتماعی را با روشنبینی پذیرا میشود چنین فردی خوب میفهمد چه چیز صحیح و چه چیز غلط میباشد. مهارت اجتماعی، رفتارهای انطباقی یاد گرفته شدهای است که فرد را قادر میکند تا با افراد دیگر رابطهای متقابل داشته و از خود پاسخ های مثبت بروز دهد. فردی دارای مهارت اجتماعی است که به مردم علاقه مند باشد، یار و یاور آنها باشد و در رفتارش با دوستان و بیگانگان مدیر باشد.گرایش ضد اجتماعی نوعی رفتار غیر انطباقی است که در آن فرد حقوق دیگران را محترم نمی شمارد و یا به سادگی حقوق افراد را زیر پا می گذارد. فردی ضد اجتماعی قلمداد می شود که بخواهد دیگران را بیازارد ، نزاع کند ، طرد نماید و اموال عمومی را منهدم سازد(الیوت و گرشام^[۴۱] ، ۱۹۹۳). روانشناسان نیز به طور معمول سازگاری با محیط و افراد در اجتماع را مورد توجه قرار دادهاند و ویژگیهایی از شخصیت را بهنجار تلقی کردهاند که به فرد کمک میکند تا خود را با جهان پیرامون سازگار سازد. یعنی با دیگران در صلح و صفا زندگی کند و جایگاهی در جامعه برای خود بدست آورد(رستمی و احمد نیا ،۱۳۹۰).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مهارت اجتماعی یعنی اینکه فرد توانایی برقراری ارتباط متقابل را با دیگران داشته باشد. در این رابطه فرد یا رفتار خود را تغییر می دهد یا رفتار دیگران را به وسیله برانگیختن دیگران به سمت افکار خود تغییر می دهد. افرادی که دارای مهارت اجتماعی بالایی هستند خصوصیات و ویژگیهای طرف مقابل خود را می شناسند و با آن رابطهای وثر برقرار می کنند. مهارت اجتماعی فقط شامل دوست یابی نمی باشد هر چند این افراد سریع با دیگران رابطه دوستانه برقرار می کنند. افرادی که از مهارتهای اجتماعی پایینی برخوردارند منزوی می شوند و نمی توانند با دیگران همکاری کنند و دیگران نیز از آنان متنفر میشوند(رستمی و احمد نیا ،۱۳۹۰).
هدفهای اجتماعی شدن
علیرغم تفاوتهای محیطی و فرهنگی، جامعه پذیری دارای هدفها و مقاصد مشترکی است که به مهمترین آنها می پردازیم:

• یکی از مقاصد جامعه پذیری آموزش قواعد و نظامات اساسی از اداب و عادات و رفتار روزمره گرفته تا روش های علمی به افراد است.

• فراگرد جامعه پذیری به همان میزان که عادات و رفتار فرد را مطابق هنجارهای اجتماعی، تحت نظم و انضباط در می آورد، به او امید و آرزو می دهد.

• فراگرد جامعه پذیری از طریق برآوردن خواستها، آرزوها، امیدها و سوادهای فردی یا ممانعت از دستیابی بدانها باری فرد هویت می آفریند.

• فراگرد جامعه پذیری، نقشهای اجتماعی و نگرشها، انتظارات و گرایشهای مربوط به آن نقشها را به فرد می آموزد.

• نقشهای اجتماعی، آمال و آرزوها، هویتها و قواعد و نظامات رفتاری، روابط متقابل تنگاتنگی با یکدیگر دارند(علاقه بند ،۱۳۹۱).

زنان کارگر محلی در شهرها و روستاهای کوچک به نیازهای خانواده خویش می‎پرداختند: ریسندگی و بافندگی جامه از معمول‎ترین وظایف زنان خانه‎دار بود. هنر رنگرزی نیز در متون مقدس ذکر نشده است، اما در بسیاری از متون اشاراتی به لباس‌های رنگین شده است. بنابراین، احتمال می‎رود که این هنر نیز برای اسرائیلیان شناخته شده باشد.^[۸۶] بدون تردید هنر سفالگری نیز در اسرائیل وجود داشته است که منبع مطلوبی برای استعاره‎های رسولان به شمار می‎رفت. شرح دقیق فعالیت‎های ساختمانی در اورشلیم در زمان سلطنت سلیمان بیانگر این است که ساختن معبد و بنای دیوارهای شهر نشان‎دهنده این بود که عبرانیان تأکید فراوانی بر مهارت‌ها و محصولات خارجی داشتند.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

درواقع تنها به تعداد اندکی از مشاغل و صنایع مختلف در کتاب مقدس اشاره شده است و ادبیات این کتاب تفاوت میان نیروی کاری را به وضوح بیان نمی‎کند. از آنجا که مشاغل نیز اصالتاً به‌صورت قبیله‎ای یا خاندانی توزیع یافته بودند به نظر منطقی می‎رسد که تجارت نیز به‌صورت وراثتی در خانواده‎هایی خاص وجود داشته است. در هر صورت، صنعت نقش بسیار مهمی در حیات اقتصادی اسرائیلیان پیدا کرد و این در حالی است که بسیاری از مورخان هنوز این اهمیت را به درستی درک نکرده‎اند.^[۸۷]
شواهدی نیز موجود است که نشان می‎دهد تا قرن هشتم قبل از میلاد، ترکیبی از تهاتر و استفاده از پول در معاملات رواج یافته بود و حتی در زمان چادرنشینی اسرائیلیان نیز در شکل‎های نقره معمولاً نقش واحد پولی را ایفاء می‎کردند ( سفر پیدایش ۲۳:۱۵ , سفر خروج۲۱:۲۳). لیکن در کل دورانی که با ویرانی معبد اورشلیم و تبعید بابل خاتمه یافت، هیچ نوع پول مضروب و به‌صورت سکه‎ای استفاده نمی‎شد و تمامی شمش‎ها می‎بایست به دقت وزن می‎شدند (سفر پیدایش۲۳:۱۶). یکی از نشانه‎های رشد «کاپیتالیستی» به واسطۀ قوانین تعیین بهره نمایان شد. اصولاً پرداخت بهره در وام‎های پولی به شدت نهی شده بود (سفرخروج ۲۲:۲۵)؛ چرا که قرض و وام دادن عملی کاملاً خیرخواهانه تلقی می‎شد و هیچ‌گونه غرض مالی‎ایی وجود نداشت. در نتیجه همچنان‌که اسرائیلیان به‎تدریج معاملات تجاری بیشتری با مصر، اعراب، فینیقی و شرق به ثمر می‎رساندند، بهره گرفتن از بیگانگان نیز حلال شد، گرچه این مسئله با نارضایتی مزمورخوانان^[۸۸] بعدی روبرو شد. در کتاب مقدس عبری تنها دو یا سه نکته‌ی بنیادین از اصول اخلاقی در تجارت بیان شده است که از جمله‌ی آنان می‎توان به وظیفه خطیر رعایت انصاف در معامله (سفر تثنیه ۲۴:۱۵)، خطر حرص ورزیدن( ارمیا ۸:۱۰ ،میکاه ۲:۲ ) و مهمان‎نوازی در برابر مسافران تجاری( سفر تثنیه۱۰:۱۹ ) اشاره کرد.^[۸۹]

۳-۱-۱) بررسی اقتصادی حیات یهودیان در دوران صلح با رومیان

صلح امپراتوری روم که از زمان سزار آگوستوس تا حدود قرن دوم عصر مسیحیت به طول انجامید، دوران طلایی رشد اقتصادی مردمان جهان باستان است. در این زمان تمامی حوزه‎های مدیترانه، بخش قابل توجهی از خاورمیانه و بسیاری از سرزمین‎های اروپای شمالی به یک یگان موفق تبدیل شدند و این در سایه‌ی دوستی استوار، مبادلات موفق زمینی و دریایی ، ارز قانونی واحد، انتقال بی‎وقفه‌ی کالا و خدمات‎رسانی مناسب صورت می‎گرفت. یکی از مناطقی که از دوران صلح روم سود کامل نبرد، فلسطین یهودی‎نشین بود. پس از مدت کوتاهی از آرامش نسبی در زمان حکومت هرود اول (۳۴ تا ۳۷ ق.م) این صلح با مخالفت علیه قوانین حکومتی به آشوبی پایان‌ناپذیر تبدیل شد که با سرکوب شورش‎ها و موج انقلاب‎های بعدی به اوج خود رسید. در حدود یک قرن بعد پس از شورش باروکخبا ^[۹۰] ، بنیاد تمدن مادی یهود در فلسطین درهم شکسته شد، اما تا زمان صلح امپراتوری روم همچنان نشانه‎های این شکست به چشم می‎خورد. ^[۹۱]
گرچه فلسطین در غالب اوقات این دوره، نقش خود را به عنوان مرکز جهان یهودیت حفظ کرد، اما برخی از جوامع پراکنده یهود^[۹۲] از لحاظ اهمیت اقتصادی سرزمین اجدادی خود را تحت‎الشعاع قرار دادند و ماجراجویان یهودی فراتر از مرزهای امپراتوری روم به فعالیت پرداختند. یکی از تفاوت‎های اصلی میان یهودیت فلسطین و ساکنان مناطق پراکنده یهودی در این زمان، این بود که در حالی که فلسطینیان عمدتاً زندگی روستایی خود را حفظ کردند. گروه دوم به مناطق شهری تمرکز نمودند. اورشلیم با جمعیتی در حدود صد‌هزار نفر تا آن زمان بزرگ‌ترین شهر آن سرزمین بود؛ گرچه به‌طور قابل‎توجهی از مراکز ساحلی، نظیر غزه که عمدتاً یونانی‎ها و دیگر ساکنین غیریهودی در آن اقامت داشتند، کوچکتر بود. یهودیان فلسطین اساساً کشاورز باقی ماندند و کشاورزی نیز در آنجا پیشرفت کرد. در این دوران صنایع دستی نیز احتمالاً جایگاه بسیار مهمی در اقتصاد فلسطین پیدا کرد و این مسئله علی‎رغم این حقیقت بود که محصولات صنعتگران و هنرمندان یهودی قابل قیاس با بسیاری از کالاهای وارداتی نبود. با وجود‌‌این، ادبیات این دوره اشاره بر این دارد که حداقل چهل نوع مختلف از صنعتگران بومی وجود داشته‌اند و روستاهای بسیاری به مشاغلی خاص می‎پرداختند.^[۹۳]
در یادداشت‌های متون مقدس، بزرگی و برکت کار جسمانی همواره مورد تأکید بود و بسیاری از اعضای طبقه روحانیان و نیز بسیاری از پژوهشگران برجسته، خود و خاندان خود را با انجام کارهای بدنی مورد تکفل قرار می‎دادند. موقعیت فلسطین در جهان روم بدین معنا بود که بسیاری از تجارت‎های بزرگ بین‎المللی، در پیوند شرق با روم و ایالات پهنه غربی این کشور ریشه داشت. این آمد و شد، برای آن‌که مقامات رومی را به بنای نهادن گمرک‎خانه‎هایی در اریحا^[۹۴]‌، یافا و غزه ترغیب کند، کافی بود؛ گرچه بسیاری از این شهرها که بیشترین میزان مبادلات تجاری را داشتند، در دستان یهودیان نبود. از سوی دیگر نیز فلسطین بسیاری از محصولات طبیعی کشور خود را صادر می‌کرد و درعوض از مجموعه بسیاری از کالاهای خارجی بهره‎مند می‎شد که دامنه آن از آب‌جوی مدیترانه‎ای و سرکه عِدِنی تا لوازم منزل ایتالیایی و شمع گسترده بود. این واردات عمدتاً توسط کاروان‎داران یهودی بیشتر انجام می‎شد و حتی بسیاری از تجّار که تماسی با جهان خارج نداشتند نیز معمولاً روابط تجاری‎ای را با جماعت پراکنده‌ی یهودی آغاز می‎کردند. بدین ترتیب، پایتخت به مرکز گردشگری تبدیل شد و این در حالی بود که نیازهای مالی مسافران موجب شد طبقه جدید متخصصان صرافی و بانک‌داران به‌وجود آیند. بدین ترتیب، حیات اقتصادی یهودیان در طی دوران صلح روم، نشان‎دهنده‌ی یک الگوی متنوع است؛ در سرزمین باستانی دورۀ هرج و مرج سیاسی بود که با پسرفت و مهاجرت همراه بود، ورای فلسطین در حالی که فرصت پیشرفت‎های مادی برای موفقیت و پیشرفت عده‎ای اندک وجود داشت، اکثریت مردم ناموفق و نااستوار بودند.^[۹۵]

۲-۱)دوره‌ی قرون وسطی

۱-۲-۱)اقتصاد قرون وسطی و یهودیت بیزانسی

چهار قرن پس از ویرانی اورشلیم به‌دست سردمداران رومی، جنسریک وانتال^[۹۶] شهر روم را نیز ویران کرد. پس از آن قسطنطنیه در کانون توجهات قرار گرفت و به پایتخت روم شرقی یا امپراتوری بیزانس تبدیل شد. در قلب این شهر که بزرگ‌ترین مرکز مسیحیان قرون وسطا بود، بازرگانان و صنعتگران یهودی نقش بسیار مهمی را از لحاظ تاریخی بازی می‎کردند. قرن‌ها قبل از دوره‌ی صلح روم جمعیت قابل توجهی از یهودیان در قلمروی می‎زیستند که بعدها امپراتوری شرقی روم نامیده شد. حتی پس از آن‌که رواج سریع اسلام جوامع بزرگ مصر و مغرب زمین^[۹۷] را از حکومت بیزانس جدا کرد، هزاران ساکن یهودی در مقدونیه،تریث^[۹۸] وتیثالی ^[۹۹] باقی ماندند؛ گرچه هنوز بسیاری در پایتخت بودندو بسیاری نیز در مرکز صنعتی تبس به سر می‎بردند.^[۱۰۰]
در این دوره برخلاف سرزمین‎های مسیحیان غرب و مسلمانان جنوب شرقی، مالیات‌های خاصی برای جوامع یهودی در امپراطوری شرقی وضع می‎شد و قانون‌گذاری‎های تبعیض‎آمیز (نظیر ممنوعیت بهره‎گیری از خدمات عمومی و ارتش نظامی) علیه تمامی کسانی که به آئین ارتدکسی یونانی ایمان نداشتند، آنها را تحت‎الشعاع قرار می‎داد. پیشرفت راهبرد‎های مرتبط با امور برون مرزی نظیر صدور کارت ترددی که با گذرنامه‌ی امروزی مشابهت داشت برای ساکنان داخل امپراتوری در قسطنطنیه تجلی بیشتری یافت. فعالیتهای بازرگانان خارجی در این شهر بیشتر مورد نظارت قرار می‎گرفت و محدودیت‎هایی نیز برای ورود و خروج آنان و نحوۀ تجارت ایشان در نظر گرفته شد. بیشتر این محدودیت‎ها به منظور حفظ امنیت صورت می‎گرفت.^[۱۰۱]
تجار یهودی بیزانس در سه حوزه اصلی تجارت در سرزمین‎های دوردست مشارکت داشتند: اول، تجارت خاور دور بود که کاروانان یهودی شمش‎های طلا و نقره را برای تهیه‌ی ادویه، ابریشم و دیگر تجملات شرقی به دمشق، بغداد و بصره می‎بردند. برخی از آن دورتر می‌رفتند و در جستجوی کالاهای شرقی از راه زمینی و یا دریایی به هند و چین نیز سفر می‎کردند و بدین ترتیب سنت تجاری یهودی را حفظ می‌کردند که تاریخ آن ، به زمانم صلح رومیان بازمی‎گشت؛ حوزه‌ی دوم، فعالیت آنان در شمال بیزانتیوم بود که در سرزمین‎های مجارستان، بلغار خزر و در مسیر کِیف (پایتخت اوکراین) صورت می‎گرفت و آنان در آنجا با تجار سوئدی و در کنار ولگا و دنیپر به تجارت می‌پرداختند و عسل، روغن، خز، عنبر از آنان تهیه نموده و در مقابل صنایع دستی و اقلام بیزانسی را به آنها می‎فروختند. شرایط سخت زمستان به‌ویژه در سرمای رودخانه‎های روسیه، تجارت در این منطقه را برای آنان بسیار دشوار و پرخطر می‎کرد؛ حوزه‌ی سوم تجارت، در حقیقت بازارهای غرب بودند. امپراتورهای بیزانسی نظارتی صوری بر شهرهای مختلف ایتالیا داشتند که از میان آنها ونیز وآمالفی ^[۱۰۲] دارای اهمیت ویژه‎ای بودند. قطعاً تا پایان قرن دهم، بسیاری از معاملاتی که از طریق این پایگاه‎های صنعتی شرقی انجام می‎شد در دست بازرگانان یهودی بود که روابط تنگاتنگی با قسطنطنیه داشتند.
بدین ترتیب، علی‎رغم دشواری‌هایی که در راه تجارت با اماکن دوردست در دوران آغازین قرون وسطا بود، تجار یهودی گاهی در قادرساختن مراکز بازرگانی قسطنطنیه در حفظ تماس اقتصادی خاور و باختر نقش کلیدی داشتند. گرچه ما فاقد هرگونه اطلاعات مشروحی در این باب هستیم ، به نظر می‎رسد اکثریت یهودیانی که به نوعی به تجارت خارجی می‎پرداختند، به صنعت ابریشم روی آورده بودند یا به رنگرزی می‎پرداختند. در نگاه بر ماهیت دینی آنان، به نظر غیرمحتمل است که صنعت ابریشم‎کاران قسطنطنیه و تبس، به راحتی اعضای یهودی را پذیرفته باشند. اکنون سؤال این است که چگونه این صنعتگران یهودی به درون نظام انحصاری صنفی و نظارت دولتی نفوذ نمودند؟ مشهور است که در قرن دهم، در بسیاری از شهرهای اروپای غربی اصنافی متشکل از صنعتگران یهودی وجود داشتند که به دلیل ناتوانی در دریافت مجوز، برای خود یک صنف تشکیل داده بودند. نظیر این مسئله، اندکی پیشتر از برقراری امپراتوری در بیزانتیوم روی داده بود. در هر کجا که تعدادی از صنعتگران و هنرمندان یهودی به شاخه‎ای از صنعت می‎پرداختند، یک سیستم یهودی چارچوبی سازمانی برای آنان مهیا میکرد و با نظارت بر رقابت میان اعضا و وضع قوانین مربوط و مذاکره با سران دولت، سیاست‎های لازم را برای سازگاری با فشارهای مختلف از سوی رقبای مسیحی به‌کار می‎گرفت.^[۱۰۳]
۲-۲-۱) بازرگانان یهودی در جهان مدیترانه قرون وسطی
تا سال‌های اخیر، همواره در داستان روابط تجاری گسترده میان بخش‌های شرقی و غربی اروپا در قرون وسطا حلقه‌ی ناشناخته‌ای وجود داشت که میتوان گفت این دوره تقریباً از زمان یورش مسلمانان تا اوایل دوره جنگ‌های صلیبی را در بر می‌گیرد (حدود سال‌های ۷۰۰ الی ۱۱۰۰ میلادی). مشکل اصلی این بود که منابع اطلاعاتی در این باب بسیار اندک بوده و عملاً هیچ‌گونه مدرک بازرگانی از قرون هشتم و نهم باقی نمانده است و مورخان معاصر نیز توجه اندکی به مسائل اقتصادی آن دوران نشان دادهاند. در غیاب این داده های ضروری نیز ارزیابیهای متعددی درباب ماهیت و میزان بازرگانی در اوایل قرون وسطا صورت گرفته است. یکی از اولین منابع درباب تجارت یهودیان از جهان مدیترانه تا خاور دور در کتاب «جادهها و دولتها»^[۱۰۴] یافت شده است که در اواسط قرن نهم، یکی از سران عرب که ماموریت امورپستی را برای خلافت در بغداد بر عهده داشت این کتاب را آرون لوین گردآوری کرده است. وی نوشته است که چگونه تجار یهودی سفر خود را از بنادر جنوب فرانسه آغاز می‌کردند و محمولههای بردگان، پارچههای زربفت وخز را‌ به بازارهای قسطنطنیه، اسکندریه و شام میبردند. این تجار به صورت کاروان‌هایی از سرزمین‌های حاصلخیز و دریاها می‌گذشتند و از خلیج فارس تا هند و چین پیش می رفتند و پس از آن این تجار در مسیر برگشت مشک ، عود ، چوب ، کافور و … از چین و دیگر محصولات شرقی را برای فروش در سرزمین‌های غربی حمل می‌کردند. از دیگر آثار غربی «شگفتیهای هندوستان^[۱۰۵]» است که حدود سال ۹۵۳ به رشته تحریر درآمده است. این کتاب داستان یک شاهزاده بازرگان یهودی را نقل میکند که «عمان را بدون آن‌که چیزی از خود داشته باشد ترک گفت و با کشتی خود که باری به ارزش میلیونها دینار و حاوی مشک و مصنوعات ابریشمین و ظروف چینی و جواهرات و سنگ‌های قیمتی و بسیاری اقلام دیگر از انبوه محصولات عجیب و شگفتیاور در سرزمین چین پهلو گرفت». ^[۱۰۶]به‌نظر میرسد این بازرگانان در سرزمین‌های دوردست مدیترانه، نظیر ایالات درونی فرانسه، تقریباً تجارت بین المللی انحصاری داشتهاند .در حقیقت تنها به واسطه‌ی تلاش این بازرگانان بود که کلیسای مسیحی توانست بخور و لباسهای فاخر اسقفی را فراهم کند که این کالاها بعدها از اقلام ضروری خدمات مذهبی شدند. گرچه این بازرگانان یهودی برای پیشرفت بیشتر در سرزمینهای مسلمانان و بیزانس به رقابت میپرداختند، حتی در این سرزمین‌ها نیز از نظر وسعت و اهمیت سفرهای خود در جستجوی سود تجاری بیرقیب بودند. دلیل این اهمیت نیز پوشیده نیست: آنها همانند دیگر تجار قرون وسطا زبان شناسانی ماهر بودند (این بازرگانان به زبان‌های عربی ، پارسی ، رومی، اسپانیایی و اسلاوی) سخن میگفتند.آنها فراستی، بالاتر از زمان خویش از خود به نمایش گذارده بودند، از ابزارهای اعتباری و توافق‌های شراکتی به خوبی بهره میگرفتند، مخاطرات سخت و سنگین را در حالی که تحمل می‌کردند کالاهایشان در گمرک و بازداشت از دست میرفت یا با بیثباتی‌های قیمتی در بازارهای غربی روبرو میشد با وجود این، و به خوبی میتوانستند با این مخاطرات روبرو شوند و بر این شکست‌ها غلبه کنند. مهم‌ترین دلیل نیز میتواند این حقیقت باشد که خصومت حاکم میان غرب مسیحی و شرق مسلمان چشمانداز بسیار مناسبی برای قدرتهای تجاری و دلالی یهودی پدید آورده بود. لیکن در اواخر قرن دهم، وحدت سیاسی عرب از میان رفت و با به‌وجود آمدن شکاف‌های عمیق و چند دستگی در خلافت، میزان تهدیدهای مسلمانان بر جوامع کرانههای شمالی دریای مدیترانه افزایش یافت. از آنجایی که تحلیل تنش‌های نظامی غالباً میل به ارتباطات نزدیک‌تر اقتصادی را افزایش میدهد، بازرگانان مسیحی نیز اندیشه برقراری روابط مستقیم و آزاد تجاری با تونس‌، مصر و خاور زمین را در سر می پروراندند و بازرگانان اسکندریه و حلب نیز به این کشف رسیدند که تجارت مشروع میتواند ابزار بهتری ازغارت و راهزنی برای ثروت اندوزی باشد. ^[۱۰۷]
در حقیقت، بلافاصله در قرن نهم عبور و مرور دریایی یهودیان با تأثیرات ناشی از رقابت از سوی شهرهای پیشرفته دریانشین ایتالیایی، نظیر امالفی و ونیز روبرو شد. تا اوایل عصر جنگ‌های صلیبی ایتالیایی‌ها به‌طور بی‌رحمانه و موفقیتآمیزی بازرگانی یهودیان را در پهنه خطوط دریایی مدیترانه درهم شکستند و از میان بردند. بسیاری از تاجران یهودی نیز در مقابل رقبای قدرتمند و سرسخت خود از پا درآمدند. یکی از پیامدهای بسیار شایان توجه جنگهای صلیبی این بود که کانون اقتصادی جهان مدیترانه را از شرق نزدیک به سرزمین ایتالیا تغییر داد. و‌نیز در میان تمامی شهرهای مدیترانهای قرون وسطایی، با وجود درگیری میتوانست محیط نسبتاً مطلوبی برای سوداگران یهودی باشد؛ در نتیجه اگرچه یهودیان، موفقیت انگشت‌شماری در ایتالیای قرون وسطا به دست آوردند؛ در کل، جامعه‌ی آنان در حاشیه‌ی حضور مردمی دیده میشود. شواهد موجود نشان میدهند که موسسات یهودی در ایتالیای قرون وسطا هرگز دارای اهمیتی خاص نبودند و حتی برای تداوم و گسترش فعالیت‌های اقتصادی بعدی نیز مهم تلقی نمیشدند. ^[۱۰۸]
۳-۲-۱) فعالیت‌های اقتصادی یهودیان در اسلام قرون وسطی
گرچه تفاوت‌های میان امپراتوری بزرگ روم و اسلام قرون وسطایی بسیار زیاد است، شباهت‌های این دو نیز چندان کم نیستند؛ هردوی این تمدن‌ها دچار جنگ‌های مدنی و از هم گسیختگی‌های متعدد شدهاند که عصر طلایی به دنبال آن آمده است، هر دو با ریختن مداوم خونهای جدید ابقاء شدهاند، و هر دو در برابر ناجیان پاک نیتی که قصد بهبودی اوضاع را داشتهاند سر تعظیم فرود آوردهاند. کالاهایی که زمانی در روم و دیگر مراکز و بازارهای تجمل گرای غرب رواج داشتند، متعاقباً به مراکز قابل قیاسی چون قاهره و دمشق در شرق راه یافتند.
درست همان‌گونه که یهودیان در طی دوران صلح امپراتوری، نقش مهمی را در حیات اقتصادی امپراتوری روم ایفاء کردند، در تمدن‌های در حال رشد جهان عرب در قرون وسطا نیز چنین نقشی را بر عهده داشتند. در طی دوران خلافت فاطمیان که مرکزیت آن در مصر بود، اما ارتباطات تنگاتنگی با شهرهای بغداد و کوردووا نیز داشت، از توانایی‌های سازمان‌های یهودیان استفادههای فراوانی شد و تاجران متبحر یهودی نیز در دستگاه خلافت فاطمی در بالاترین جایگاهها برخوردار بودند. کارخانجاتی که به معنای کارخانه های امروزی کارگران بسیاری را برای تولید انبوه کالاها به استخدام درآورده باشند، به ندرت در نوشته‌ها و شرحیات آن عصر به چشم میخورند. همچنین در زمان روم باستان نیز صنایع بزرگ ناشناخته بودند. به نظر میرسد تنها وجود دو پیشه‌ی اصلی در معیار بزرگ گزارش شده باشد که یکی تصفیه شکر و دیگری صنایع کاغذ بود. غیر از این دو صنعت انواع دیگر حرفهها، شکل معمول تولید در کارگاههای کوچک بوده است که یک صنعتگر یهودی (گاهی به صورت شراکتی نیز دیده شده است) با همکاری خانواده‌ی خود سرپرستی میکرد. ^[۱۰۹]
با مطالعه‌ی آثار موجود از این دوران، از وجود پیشههای بسیار متفاوتی که (حدود ۲۶۵ مورد) به‌آنها اشاره شده است و نشانگر سطح بالای مهارت شغلی است، شگفت زده میشویم. یهودیان در اسلام قرون وسطا نیز همانند عصر امپراتوری بیزانس در صنعت ابریشم مهارت ویژهایی داشتند. در واقع این صنعت در آن زمان یکی از شاخه های بسیار مهم و با ارزش صنعت نساجی به شمار میرفت و یهودیان در تجارت آن نیز سهمی ویژه و انحصاری داشتند. زرگران و سیمگران یهودی نیز فعالیت بسیاری داشتند و شاخه‌ی دیگری از این صنعت باعنوان ساخت زیورآلات، به تمامی انواع جواهرسازی را در برمیگرفت. محصولات این صنعتگران در زندگی روزمره‌ی آن دوره جایگاهی بسیار متفاوتتر از امروز داشت و در کنار کاربرد آنها به عنوان زیورآلات، اغلب نقش سرمایه و پسانداز نیز داشتند.
به نظر میرسد نظم کاری، یکی از اصلیترین اصول شغلی در یهودیت عصر اسلام بود؛ زیرا در هیچ‌یک از آثار به‌جا مانده از این دوران صنعتگران یهودی را بدون شغل نشان ندادهاند، بلکه در مقابل گفته شده است که اخراج یک صنعتگر یهودی تقریباً دشوار بوده است. احتمالاً یکی از دلائل این موضوع، نبود بیکاری به مفهوم امروزی آن بوده‌است.
برخلاف نواحی دریایی شهرهای ایتالیا، تجارت جهان مدیترانه در طی قرن یازدهم، عمدتاً در دستان مسلمانان بود، اما طبیعی بود که یهودیان عرب زبان نیز سهم مناسبی از این فعالیت‌های تجاری داشته باشند. در قرن بعدی، هنگامی که برتری دریایی اروپاییان حاکم شد، شواهد نشان میدهند تا‌جران یهودی سرزمین‌های مسلمان نشین، با تردد از کشورهای حاشیه اقیانوس هند در پی یافتن خروجی جایگزین برای مؤسسات تجاری خود بودند. از سوی دیگر باید به خاطر داشت که این بازرگانان معمولاً با تعدادی از همکاران خویش، مجموعهای از شراکت‌های کوتاه مدت داشتند.^[۱۱۰]
۴-۲-۱) پایان عصر طلایی اقتصاد یهودیان
ریشه های یهودیت نوین انگلیسی عمق چندانی در تاریخ ندارد. در‌حالی‌که که ملتّ‌های متعدد طی جنگ‌هایی اروپایی در حال پرداختن به مسئله مهاجران دنیای جدید بودند، شورای کرامول^[۱۱۱] همچنان به اینکه:« یهودیان اجازه‌ی تجارت در این مملکت را دارند و تردد و سکونت آنان در میان ما و در این سرزمین برحسب موقعیت صورت خواهد گرفت» اشاره می کند. در حقیقت هیچ ارتباط حائز اهمیتی میان مراحل مختلف اسکان یهودیان در قرون وسطا و عصر حاضر وجود ندارد. نیمه دوم قرن سیزدهم شاهد زوال عمومی در موقعیت بسیاری از جوامع یهودی در سرتاسر جهان مسیحیت بود. این دوره در حقیقت دوران استثمار بیرحمانه و اخراج آنان از سرزمین‌ها بود. با این حال، در پهنه‌ی قاره اروپا که بسیاری از حکومت‌های مرکزی همچنان ضعیف بودند، بسیاری از تلاش‌های به ثمررسیده برای حل مسئله یهودیان نتایج اندکی در بر داشتند و حاکمان دولت‌های اروپایی فاقد امکانات اجرایی یا قدرت لازم برای پرداختن به یهودیان سرزمینهای خود بودند. با وجود‌این ، موقعیت در کرانههای کانال (کانال سوئز) اندکی متفاوت بود. حکومت انگلیس همواره از نیروهای صوری بیشتری برخورداربود. در قرن سیزدهم، علاقه به مطلق گرایی سلطنت، پیشرفت قابل توجهی در انگلستان به وجود آورد که این مسئله به‌آن معنی بود که موضوع یهودیان را میتوان در مقیاس ملی مورد عمل قرارداد و بدان پرداخت. ^[۱۱۲]
لیکن پانزده هزار یهودیای که در دهه ۱۲۹۰ به ترک سرزمین‌های مادری خود در فرانسه و فنلاند مجبور شده بودند . بدین علت بود که حکومت شاه ادوارد اول( ۱۳۰۷-۱۲۷۲) به‌طور ناگهانی دچار وسواس دینی شد و نتوانست وجود اجتماعی غیرمسیحی را که تنها کمتر از یک درصد کل جمعیت کشور بود تحمل کند ؛ گرچه اعلامیه اخراج آنها اظهار میدارد که به افتخار مسیح مصلوب، یهودیان را مجبور کردیم از قلمرومان خارج شود.
دین تنها معیار حل یک مسئله بغرنج اقتصادی بود که نمیتوانست به هیچ صورت دیگر و با هیچ ابزار دیگری حل شود. یهودیان دور از فعالیت‌های تجاری، پیوستن به طبقات مختلف پیشهوری را نیز عملاً ناممکن یافتند؛ چرا که تمامی فعالیت‌های تولیدی انحصاراً در دستان صنعتگرانی بود که روابط تنگاتنگی با کلیسا داشتند و بدین ترتیب مانع از حضور کافران و به‌دست آوردن مهارتهای شغلی توسط آنان میشدند. علاوه بر این، نظام ملاکی فئودالی مانعی مؤثر در راه مزرعه داری آنان نیز بود. (در هر صورت برای یهودی قرون وسطایی رها کردن دیوارهای نسبتاً امن شهری برای حضور یافتن در یک فضای روستائی که هر لحظه امکان قربانی شدن خود و خانواده او توسط روستاییان متعصب وجود داشت، امری کاملاً احمقانه و متحورانه بود). ^[۱۱۳]
بدین ترتیب در چنین فضایی، شغل وام دادن پول انتخاب واضح آنان بود. در این موقعیت اقتصادی محدود ظاهراً هیچ‌گونه محدودیتی برای ضمانت‌هایی که این سرمایه گذاران یهودی میپذیرفتند وجود نداشت. آنها از زره شوالیههای فقیر تا کتاب‌های دانشآموزان را به عنوان وثیقه میپذیرفتند. لیکن ورای این‌همه، در پاسخ به وام‌های نقدی که پرداخته میشد، اجاره بهای مطمئنی را برای اموال ثابت خود در نظر میگرفتند؛ یعنی حق داشتند برای دورهائی محدود از تمامی یا بخشی از درآمد حاصل از ساختمان یا مزرعه‌ی تحت قرارداد دریافت‌کنند. این نیز نوعی سرمایهگذاری بود که چندان بیشباهت با قوانین امروزی قراردادهایی با وثیقهایی مشخص نیست. چنین معاملاتی مورد تأئید کلیسا بود و رباخواری محسوب نمیشد.
با شکست کامل طرح‌ها و تدابیر ادوارد^[۱۱۴]، تعداد اندکی از یهودیان که به نوعی سرمایه کاری اندکی را از چنگال خراج گیران حکومتی حفظ کرده بودند، فعالیت‌های تجاری خود را به تجارت عمده‌ی پشم یا واسطه گری میان مزارع رهبانی بزرگ گوسفندداری وصادرکنندگان معطوف‌کردند. تعداد بیشتری از آنان نیز با فروش ورق یا شمش‌های طلا و نقره که از برش غیرقانونی سکه به‌دست آمده بود، امرار معاش میکردند. لیکن اکثریت آنان که اکنون در زمینه فعالیت اقتصادی کاملاً بیتجربه بودند به شغل سنتی خود، یعنی رباخواری و دادن وامهای با بهره پرداختند و از حیلههای وام دهندگان مسیحی بهره گرفتند که سالها با تجاهل درباره‌ی احکام شرعی به‌کار میبردند.^[۱۱۵]
۳-۱) یهودیت در قرون ۱۷و۱۸و۱۹و۲۰
۱-۳-۱) یهودیت آمستردام در طی دوران مرکانتایسم(سودا گرایی)
در حالی که عصر ناپلئونی میتواند شاهد آزادی قانونی و سیاسی جوامع یهودی در اروپای غربی و مرکزی باشد، در طی عصر مرکانتالیسم (قرون هفتم و هشتم) آنها تدریجاً در حوزه فعالیت‌های اقتصادی آزادتر شدند.
دولت‌مردان مرکانتلیسمی نظیر کلبرت ^[۱۱۶] و کرومول^[۱۱۷] از حمایت سکونت دائمی مهاجران یهودی سخت بیمناک بودند. آنها بر این عقیده بودند که نه تنها این مهاجران از طریق آشنایی با فناوریهای نوین و مهارتهای خاص موجب تقویت و قدرت یافتن کشورهای خود میشوند، بلکه با محروم ساختن کشورهای بیگانه از منابع انسانی برابر، این کشورها را نیز تضعیف می‌کنند؛ در نتیجه با آغاز دهه های قرن هیجدهم ، یهودیت اروپای غربی نقش مهمی در رشد اقتصادی داشت که این مسئله به خوبی شناخته و تأیید شده است. صرافان یهودی در آمستردام از حدود قرن چهاردهم بدین پیشه مشغول شدند و صد سال پس از آن نیز تجارتی زنده را با هم کیشان خود در کرومول ^[۱۱۸] سرپستی میکردند و آن در زمانی بود که تجارت خارجی اسپانیا و پرتقال عمدتاً و انحصاراً در دستان یهودیان و مسلمانان بود؛ لیکن به‌نظر می‌رسد ریشه‌های جامعه‌ی آمستردام عمدتاً در تغییرات قدرت‌های اقتصادی از شهر آنترپ^[۱۱۹] و در طی عصر مبارزات هلند برای استقلال ناشی ‌شده‌باشد. ^[۱۲۰]
در حقیقت اصولاً انتظار میرفت که مشارکت یهودیان در صنایع آمستردام متوجه انواع تجارت‌های نوین باشد، اما با رشد ارتباطات اقتصادی مستقیم میان هلند و خاوردور، واردات مقادیر قابل توجهی از الیاف ابریشم صورت گرفت که بر مبنای آن نیز جامعه یهودیان مورانو^[۱۲۱] یک صنعت پیشرفته ابریشم در آمستردام پدید آوردند. تجارت در دریای آتلانتیک نیز موجب واردات مقادیر زیادی شکر از غرب هند و جنوب امریکا نیز گردید که در اینجا نیز مجدداً بازرگانان یهودی تبار پرتقالی از دولت محلی مجوز تأسیس کارخانه‌ی تصفیه شکر را درخواست کردند. یکی دیگر از صنایع مهم هلند که یهودیان اداره میکردند، صنعت برش الماس بود؛ گرچه تهیه‌ی این سنگ‌های گران بها تنها به کشفیات برزیل در سال ۱۷۲۸ محدود میشد، مدارکی دال بر وجود این صنعت در دست یهودیان در حدود سال ۱۶۱۵ نیز موجود است. صنعت الماس تا اواسط قرن هجدهم، اسباب معیشت حدود ششصد خانوار یهودی را فراهم می‌کرد. در سال ۱۷۴۸ هنگامی که سیصد الماس‌تراش مسیحی از دولت کردند کارآموزان یهودی را در این صنعت منع یا محدود کند، مقامات از اقدام به هرگونه عملی خودداری کردند؛ چرا که یهودیان صنعت الماس را در شهر آنان بنیان نهاده بودند. یهودیان در صنعت چاپ نیز در آمستردام پیشرفت بسیاری داشتند لیکن مشارکت آنان در چاپ و نشر کتب تنها به کتاب‌های عبری محدود میشد. صنعت تنباکو نیز بلافاصله پس از ورود به هلند (سال ۱۶۱۱) تحت اداره‌ی بازرگان یهودی قرار گرفت.
به اجمال میتوان گفت استعمار و تجارت دریایی در هلند ، موجب گشودن باب جدیدی برای یهودیت آمستردامی شد و این طلایه داران در هر شرایطی که بودند به واسطه‌ی تجارت، فراست و روابط تجاری ناگسستنی خویش با شهر مادر خود، موجب تحریک اقتصاد بین المللی شدند و خود نیز ثروتی سرشار به‌دست آوردند. ^[۱۲۲]
۲-۳-۱) یهودیان در اندیشه های اقتصادی بریتانیا
بدون شک تعمقی کوتاه درباره‌ی رویکرد تردیدآمیزی که همواره اقتصاد دانان بریتانیایی به یهودیان داشتهاند بسیار آموزنده خواهد بود. در واقع مطالعات بی‌طرف درباره‌ی مسائل اقتصادی بسیار اندک بوده و در میان دهه های میانی قرن هفدهم به ندرت صورت گرفتهاست. اشارات خاص به یهودیان نیز در این مقالات به ندرت به چشم میخورد، لیکن آنها سرشار از تلمیحات کتاب مقدس درباب فعالیت‌های اقتصادی اسرائیلیان باستانی هستند تا از مباحثات مختلف دفاع یا آنها را تکذیب کنند. آثار ادبی فراوانی نیز مفهوم یهودیت را به عنوان وام دهنده‌ی ظالم و سفاک اشاعه داده واقتصاد دانان فلسفی آرمان گرای قرن هفدهم نیز دیدگاهی روشنفکرانه تر درخصوص آنها اتخاذ کردهاند، لیکن دهه های پایانی قرن هفدهم شاهد نگرش خوش بینانه تری از سوی بسیاری از نویسندگان بود که با تصدیق همگانی اهمیت بالقوه یهودیان در اقتصاد در حال رشد انگلیس همراه شد. یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد توجه مقاله نویسان این دوره این بود که چرا و چگونه هلند توانست چنین اقتصاد خارجی برجستهای را هدایت کند. سرویلیام تمپل^[۱۲۳] درکتاب « مشاهدات بر‌اساس استان های متحد» ^[۱۲۴] مینویسد که تحمل دینی و آزادی میتواند یکی از دلایل آن باشد و به‌طور خاص ذکر میکند که یهودیان در آمستردام و رتردام از کنیسههای مجاز خود برخوردار بودند. ^[۱۲۵]سرخوزیا چایلد^[۱۲۶] نیز به جایگاه یهودیان در تجارت انگلستان بی‌اندازه توجه کرده‌است. وی در واقع رئیس شرکت هند شرقی و یکی از ثروتمندترین تاجران لندن است، او عقاید نامطلوبی را که در باره‌ی یهودیان متداول است تقبیح می‌کند که از جمله‌ی آنها موارد زیر است :
«۱) یهودیان، مردمانی مکار هستند که در تمامی انواع تجارتها دست دارند و بدین ترتیب از سودی که تاجران انگلیسی میتوانند به‌دست آورند، جلوگیری می‌کنند.
۲) یهودیان افرادی تنگ نظر هستند که با فلاکت زندگی میکنند و بدین ترتیب قادر هستند رقبای اقتصادی خود را به زانو درآوردند .
۳) آنها هیچ دارایی ندارند، اما قلم و جوهر آنها همیشه آماده است و اگر پس از چندی به ثروتی دست یابند، به سرعت آن را به دیاری دیگر منتقل می‌کنند که کوچک‌تر از این قلمرو است.».
چایلد^[۱۲۷] با رد این تعصبات خصومت آمیز، باب‌های بیشتری را برای تجارت یهودیان باز می‌کند و میگوید حضور آنان در کل به نفع حکومت است. با وجود‌‌این آشفتگیهایی در اواسط قرن هجدهم روی داد که پیامدهای طولانی مدت آن هیچ‌گونه تأثیر حائز اهمیتی بر جامعه در حال رشد یهودیان و در ایفای نقش بسیار فعال آنان در حیات اقتصادی کشور نداشت. سال‌های آغازین قرن نوزدهم شاهد توزیع مجدد فرصت‌های شغلی در میان مقامات یهودی بریتانیایی بود که این رویداد بسیاری از فرزندان و نوادگان خانواده های بازرگان را به سوی فراگیری مهارتها ترغیب کرد. بدین ترتیب اکنون این مرحله برای یهودیان در نظر گرفته شده بود تا بتوانند نقشی خطیر در رشد پیوسته‌ی اندیشه‌های اقتصادی بریتانیا ایفاء کنند؛ نقشی که بیتردید تا به امروز و همواره بدون شکست بر دوش داشتهاند. ^[۱۲۸]
فصل دوم : مبانی و ماهیت اقتصادی یهودیت
یهودیت به عنوان قدیمی‌ترین دین در میان سه دین ابراهیمی دنیا که ریشه در خاورمیانه دارند، نقطه شروع طبیعی این پژوهش است. تاریخچه‌ این دین، یک سنت بسیار غنی از تفکرات معنوی و قوانین اخلاقی در تمامی ابعاد وجودی انسان، از جمله بعد اقتصادی آن پدید آورده است. مسیحیت بر مبنای آموزههای کتب عهد جدید بنا شده‌است و مسلمانان نیز انبیاء سرزمین اسرائیل را تائید می‌کنند و آموزههای موسی(ع) و ابراهیم(ع) را به عنوان آموزههای سابق بر تعالیم پیامبر خویش محمد (ص) میپذیرند؛ لذا به نظر میرسد بررسیی تطبیقی میان نوشته‌های دینی با مسائل اقتصادی برای آغاز این مطلب بسیار به جا و ضروری باشد. ^[۱۲۹]
بحث درباب این موضوع که آیا یهودیان یک ملت، یک نژاد یا یک گروه دینی هستند برمبنای شیوهای که آموزههای اقتصادی یهودیت به واسطه آن تفسیر میشوند، دارای مفاهیم و تضمّنات خاصی است. ^[۱۳۰]
کتب عهد عتیق به طورقابل توجهی تاریخ یهودیان را در سرزمین اسرائیل ارائه میدهد. اگر چه گاهی به طورکلی به تورات به عنوان تمامی کتب عهد عقیق یا حتی تمامی نوشته‌های مذهبی یهودیان اشاره می‌شود اصولاً این کتاب، پنج کتاب درسی است که الهام الهی در صحرای سینا بر موسی وحی کرده است. این کتاب‌ها هسته‌ی اصلی قوانین یهود هستند که قوانین اقتصادی را نیز که انتظار میرود پیروان یهودیت در زندگی روزمره‌ی خود به‌کار گیرند، در برمیگیرد.
این فصل با بررسی قوانینی که در تورات برای روابط اقتصادی مقرر شده است آغاز میشود که طی آن توجه ویژه‌ای به ده فرمان و آموزههای سفرتثنیه^[۱۳۱] و سفِرلاویان^[۱۳۲] صورت گرفته است. سپس حوزه های مختلف حیات اقتصادی مورد توجه قرار میگیرد که به ویژه خلقت، مالکیت و توزیع ثروت، قوانین مرتبط با رباخواری و مفاهیم بانکداری و سرمایهگذاری نزد آنها، بازارها و تجارت و نقش دولت در قانون‌گذاری فعالیت‌های اقتصادی هستند. هنگامی که این موضوعات مورد بررسی قرار میگیرند، تنها بر الهام الهی در تورات تأکید نمی‌شودبلکه بر این نیز تأکید می‌شودکه چگونه مکتب خاخامی در جهان یهودیت و به ویژه از زمان انقلاب صنعتی در اروپا این موضوعات را تفسیر می‌کند. ^[۱۳۳]
یهودیت دینی نیست که در قانونها و آموزههای کتب عهد عقیق تحجر یافته باشد بلکه دینی سرزنده و در حال رشد است که با شرایط در حال تغییری که یهودیان خود را همواره در آن یافتهاند، به‌طور چشمگیری تطبیق پذیر بوده است. این موضوع موجب دیدگاه خاص آن به دنیا و از جمله جایگاهی متفاوت درمسائل اقتصادی شده است. در این شرایط، توجه به آثار اقتصاد پیشرفته‌ی اسرائیل نیز بسیار با موضوع مرتبط است.
اقتصاددانانی که قوانین یهودی را از دیدگاه اقتصاد نوین و اقتصاد سیاسی امروزی مورد بررسی مجدد قرار دادهاند به این سئوالات پرداخته‌اند که:دولت‌های امروزی اسرائیلی تا چه حد از سیاست‌های اقتصادی سکولاریستی پیروی میکنند؟ آیا این حقیقت که این کشور که یک دولت مُقربه^[۱۳۴] یهودیت است، بر جهت دهی به اقتصاد تأثیرگذار بوده است!؟ آیا به‌کاربستن دیاسپورا^[۱۳۵] توسط یهودیان در اداره‌ی کسب و کار روزمره‌ی آنان ضروری است؟. چه قوانینی باید بر تعاملات آنان با همسایگان غیریهودی^[۱۳۶] نظارت داشته باشد؟ و چگونه آنان به عنوان اقلیت باید با اقتصادی که یا سکولار است یا تحت تأثیر سنن دینی است، خود را تطبیق دهند؟ ما در ادامه به این مطالعات اشاره می‌کنیم. ^[۱۳۷]
۱-۲)مبانی اقتصاد یهودی
۱-۱-۲)قوانین و اقتصاد یهود و دیدگاه آن دین به مالکیت
همان‌گونه که وحی تورات به یک قوم‌، یعنی فرزندان اسرائیل تعلق دارد و مبنای قوانین سرزمین اسرائیل را تشکیل میدهد، توجه به مضامین آن برای رفتارهای اقتصادی افراد و نیز تجارت یهودیان در سطح اقتصاد خرد و سیاست دولت در اسرائیل معطوف شده است. دامنه این موضوع تا دولت‌هایی که دارای اقلیتهای یهودی معتبر هستند و یا در مناطقی که یهودیان جایگاههای مهمی را در قدرت اقتصادی و در سطح جهانی دارند، پیش رفته است. این مسئله نیز وجود دارد که آیا این موضوع تضادی میان ذهنیت دینی افراد و وظایف عموم نسبت به یهودیان و غیریهودیان^[۱۳۸] پیش خواهد آورد یا خیر؟