در این مطالعه از دو نرم­افزار^[۱۷]GEP و HEC-RAS^[18] جهت بررسی تغییرات زمانی منحنی سنجه رسوب در رودخانه کشکان استفاده می­ شود، در این فصل شرح مفصلی از نرم­افزارهای HEC RAS 4.1 و GEP 4.3 و فرایندهای و ساختارهای آن­ها در انتقال رسوب آمده است. پس از آن نیز روش­های واسنجی و صحت سنجی مدل­ها ذکر شده است.

۳-۶ معرفی مدل­ها

۳-۶-۱- مدلHEC RAS 4.1

مدل HEC-RAS یک سیستم مجتمع نرم افزاری می­باشد که برای استفاده متقابل در محیط به صورت چند منظوره طراحی شده است این نرم افزار امکان انجام محاسبات یک بعدی در حالت جریان ماندگار و غیر ماندگار را فراهم می­سازد. این مدل نیز در طبقه ­بندی مدل­های فرایند محور قرار می­گیرد در HEC-RAS فرایند اصلی محاسبات بر یک روش حل یک بعدی معادله انرژی استوار است. معادله انرژی از یک سطح مقطع به سطح مقطع بعدی با بهره گرفتن از روش گام به گام استاندارد جهت محاسبه نیمرخ سطح آب حل می­ شود. محاسبات انتقال رسوب در مرز متحرک که این مولفه از سیستم مدلسازی برای شبیه سازی محاسبات انتقال رسوب در مرز متحرک یک بعدی که از آبشستگی و رسوبگذاری در طی دوره زمانی محدود ناشی می شود در نظر گرفته شده است. پتانسیل انتقال رسوب بر اساس اندازه ذرات محاسبه می شود که به موجب آن شبیه سازی دسته بندی و حفاظت هیدرولیکی امکان پذیر می گردد. داده های مورد نیاز برای اجرای محاسبات این مدل به دو دسته داده ­های هندسی ( ژئومتریک) و داده های شرایط مرزی (داده ­های شرایط ماندگار) تقسیم بندی می شوند. داده ­های ژئومتریک پایه شامل داده های مقاطع عرضی (طول بازه، ضرایب کاهش انرژی و اطلاعات محل اتصال رودخانه­ها) و داده ­های سازه هیدرولیکی یا پل­ها (طول انشعابات، ضریب مانینگ، ضریب انبساط و انقباض، داده های اتصال یا پیوند جریان، رژیم جریان، داده ­های دبی) می­باشد. نهایتاٌ خروجی آن نمودارهای مقاطع عرضی، نمودارهای منحنی سنجه آب و نمودارهای سه بعدی می­باشد. ضریب زبری مانینگ و ضریب انقباض و انبساط به عنوان موارد کلیدی برای واسنجی و صحت­سنجی مدل HEC-RAS مورد استفاده قرار می­گیرند. به طوری­که خروجی­های مدل مانند دبی جریان و یا سطح تراز آب را با بهره گرفتن از این ضرایب با واقعیت تطبیق می­ دهند و با بهره گرفتن از معیارهای ارزیابی کارآیی مدل مانند ناش ساتکلیف (Nash-sutcliff)، R-mod، ضریب تبیین®، ریشه میانگین مربعات خطا (RMSE)، میانگین مربعات خطا (MSE) میزان کارآیی مدل در شبیه­سازی رسوب معلق مورد ارزیابی قرار می­گیرد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۷ مراحل اجرای مدل HEC-RAS

قبل از هرچیز ابتدا سیستم آحاد مربوط به برنامه را تعیین می­کنیم که در این مطالعه سیستم متریک و برای معادله یانگ سیستم انگلیسی تعریف شد.

۳-۷-۱ شروع یک پروژه جدید

اولین گام در ایجاد یک مدل هیدرولیکی با HEC-RAS عبارتست از تعیین شاخه­ای که می­خواهیم در آن کار کنیم و وارد کردن عنوان جدید برای پروژه جدید.

۳-۷-۲وارد کردن داده ­های هندسی

گام بعدی وارد کردن داده ­های هندسی مورد نیاز است که شامل اطلاعات اتصال برای سیستم آبراهه­ (طرح شماتیک رودخانه)، داده ­های مقاطع عرضی و داده ­های سازه­های هیدرولیکی است. داده ­های هندسی با ترسیم طرح شماتیک سیستم رودخانه، ایجاد شده که این امر بر مبنای بازه به بازه و ترسیم یک بازه از بالا دست به سمت پایین دست (در جهت مثبت جریان) انجام می­ شود. هر مقطع عرضی دارای یک نام رودخانه، یک نام بازه، یک ایستگاه رودخانه و یک توصیف می­باشد. در این مطالعه بازه از بین ایستگاه هیدرومتری کشکان پلدختر تا ۲۰۰ متر بالاتر از آن مورد ارزیابی قرار گرفت که دارای ۲ مقطع عرضی و اطلاعات هندسی آن می­باشد. مقاطع عرضی به‌صورت مختصات فاصله-ارتفاع، کانال اصلی (کرانه چپ و راست)، فاصله بین مقاطع (فاصله سمت چپ، کانال اصلی و سمت راست از یک مقطع تا مقطع بعدی)، محل اتصال شاخه‌ها به همدیگر، ضرایب افت ناشی از تنگ و یا گشادشدگی مقاطع، ضرایب افت انرژی (K) ناشی از شکل پایه پل، ضریب زبری مانینگ (کانال اصلی و سیلاب‌دشت­ها، سازه‌های مسیر) و همچنین مشخصات جریان مانند تعداد پروفیل‌های مورد محاسبه، شرایط مختلف مرزی مانند رابطه دبی- اشل و اتصالات بودند. پس از وارد کردن داده ­های مقطع عرضی، سازه­های هیدرولیکی به مدل اضافه می­شوند که در این مطالعه سازه­ای در محدوده و بازه مطالعاتی وجود نداشت.

۳-۸- وارد کردن داده ­های جریان و شرایط مرزی

پس از وارد کردن داده ­های هندسی، داده ­های جریان ماندگار با رژیم جریان مختلط (زیر بحرانی و فوق بحرانی) در نظر گرفته شد که ضمن آن شرایط مرزی در بالا و پایین دست جریان برای آن معرفی شد.
در قسمت جریان ماندگار برای تعیین نحوه محاسبه انتقال در سواحل رودخانه از گزینه Conveyance Calculation در برنامه استفاده شد، که دارای دو گزینه می­باشد. در این مطالعه ازگزینه اول که به برنامه دستور می­دهد پیرامون مرطوب و سطح مقطع بین قسمت­ هایی که دارای مقادیرn مختلف می­باشند را با یکدیگر جمع نموده و سپس مقدار انتقال را در این موقعیت­ها محاسبه کند. در قسمت تعیین معادله شیب اصطکاکی از میان ۶ روش موجود از روش انتقال متوسط استفاده شده است.
برای محاسبه تلورانس نیز تنظیمات لازم جهت کاهش خطاهای محاسباتی، محاسبه تراز سطح آب به صورت منطقی و تعیین تعداد حداکثر تکرارهای برنامه در هنگام برقراری تعادل سطح آب صورت گرفت. جهت محاسبه عمق بحرانی در کلیه موقعیت­ها از روشParabolic Method استفاده شد که دارای قابلیت یافتن یک حداقل بر روی منحنی انرژی را دارا بوده و سریع می­باشد.
در سری جریان غیر ماندگار می­توان منحنی سنجه آب را به عنوان شرایط مرزی در پایین دست مورد استفاده قرار داد. منحنی سنجه آب در پایین دست یک رابطه مقداری ساده است. هیدروگراف اشل به­عنوان شرایط مرزی پایین دست استفاده شد که شبیه هیدروگراف جریان می­باشد، و شرایط مرزی به منظور مدل­سازی بازه مورد مطالعه در بالادست عمق نرمال استفاده شده است. در این روش مدل برای محاسبه عمق نرمال جریان از شیب خط انرژی استفاده می­ کند.

۳-۹- ورود داده ­های رسوب

برای اجرای محاسبات انتقال رسوب در نرم­افزار HEC-RAS از ۶ رابطه محاسبه بارکل استفاده می­ شود( ایکرز-وایت^[۱۹]، یانگ^[۲۰]، توفالتی^[۲۱]، لارسن^[۲۲]، مایر- پیتر- مولر^[۲۳]، انگلند- هانسن^[۲۴]). در این پنجره عمق لایه فعال، دانه­بندی مواد بستری و رسوب معلق اندازه ­گیری شده در ایستگاه هیدرومتری کشکان­ پلدختر که به صورت تن در روز محاسبه شده ­اند وارد شدند.
در نرم­افزار HEC RAS برای برآورد انتقال رسوب از ۶ معادله استفاده می­ کند که انتقال رسوب و نتیجه آن به معادله انتخاب شده وابسته است. همچنین هر روش اندازه بافت و شرایط هیدرولیکی خاص دارد.معادلات انتقال رسوب دارای درجات مختلفی در علوم تجربی و تئوری می­باشد. بسیاری از آن­ها در حالت تئوری با بهره گرفتن از ضرایب تجربی دارای نتایج مناسب و شایسته­ای می­باشد. این ضرایب نشان­دهنده گرایش مرکزی مربوط به داده­هاست ولی محل دقیق آن را نشان نمی­دهد. مثلا در فرمول Laursen باید میزان تنش برشی بحرانی مشخص باشد، یا در فرمول Ackers-White باید آستانه پیوستگی (A) مشخص شود. وجود قابل توجه ذرات ریز در جریان آب می ­تواند باعث حرکت ذرات درشت نیز شود در نتیجه میزان تنش برشی بحرانی کاهش می­یابد.

۳-۹-۲ دانه­بندی مواد بستری

پس از برداشت دانه­بندی مواد بستری داده ­های آن بر اساس شکل (۳-۳) وارد نرم­افزار HEC RAS 4.1 می­شوند.

شکل(۳-۳)-تعریف کلاس­های دانه­بندی در نرم­افزار HEC-RAS
در پنجره انتقال رسوب معادلات انتقال رسوب، روش کاهش سرعت، رسوب و درجه به­ هم پیوستگی ذرات در هر مقطع مشخص می­ شود. که در اینجا مقاطعی که دانه­بندی از آن برداشت شده مشخص و بقیه مقاطع درونیابی به وسیله خود نرم­افزار انجام شد. محاسبات انتقال رسوب به­وسیله معادلات بستگی به معادله انتخاب شده دارد که به علت روش استفاده از دانه­بندی و شرایط هیدرولیکی در هر روش می­باشد. در مرتب کردن روش­ها لایه­ های فعال و غیر فعال که به صورت عمودی هستند مشخص می­شوند.

۳-۹-۳ بررسی معادلات انتقال رسوب و انتخاب معادله مناسب

تاکنون معادلات مختلفی برای تعیین بارکل توسط محققین و متخصصین مسایل رسوب ارائه شده است که در زیر به معرفی معادلات متداول پرداخته می شود.

۳-۹-۳-۱ روش توفالتی^[۲۵]

این روش کاملاٌ تجربی و برمبنای داده ­های زیاد صحرایی استوار می­باشد. در این روش نیاز به وارد کردن داده­هایی چون عرض کف کانال، سرعت متوسط، درجه حرارت برحسب فارنهایت، شیب، ولایه بندی و چگالی مواد بستر می­باشد. در سیستم باید ابتدا سیستم نرم­افزار را به انگلیسی تغییر داد. در این روش ابتدا منحنی دانه­بندی مواد به چند قسمت تقسیم می­ شود سپس با توجه به قطر میانه آن غلظت محاسبه می­ شود.
برای منطقه پایین یعنی حالتی که،
(۸)
برای منطقه میانی یعنی حالتی که،
(۹)
و برای منطقه بالا یعنی حالتی که ،
(۱۰)
در روابط بالا عبارتست از عمق جریان از کف، شعاع هیدرولیکی، و عبارتست از:
(۱۱)
که در آن سرعت سقوط ذره به قطر، سرعت متوسط جریان، شیب کانال ، منطقه پایینی،منطقه میانی، منطقه بالایی می­باشد. فاکتوری است که به درجه حرارت بستگی دارد و برابر است با:
(۱۲)
که در آن درجه حرارت و برحسب فارنهایت می­باشد. چنانچه مقدار کمتر از شد در آن صورت مقدار برابر ۱٫۵ انتخاب می­ شود.
(۱۳)
میزان بار معلق در منطقه پایین توسط توفالتی و بر مبنای داده ­های صحرایی به شرح زیر برآورد شده است.
(۱۴)
که در آن عبارتست از میزان بار معلق مواد رسوبی ذرات به اندازه در منطقه پایینی برحسب تن در روز در هر فوت عرض کانال، برحسب فوت، عبارتست از درصدی از مواد بستر که شامل اندازه می­باشد. مقدار با ضرایب درجه حرارت برابر است با:
(۱۵)
و ضریب اصلاحی می­باشند که از شکل بدست می ­آید.
توفالتی همچنین رابطه زیر را برای توزیع پروفیل سرعت ارائه کرد:
(۱۶)
بدین ترتیب مقدار کل مواد بستر که در رودخانه حرکت می­ کند از رابطه زیر محاسبه خواهد شد:
(۱۷)

۱۴۹

۲۹۲

۲۲

۵۱۲

۱۸

۱۲۱

۱۹۳

۱۵۰۰

منبع: سایت میراث فرهنگی ۱۳۹۲
با توجه به اینکه مهمانپذیرها خدمات مشابهی با هتل ها ارائه می دهند و از نظر هزینه، بار مالی کمتری برای مسافران و زائران شهر مشهد دارند لذا علاوه بر تعداد بیشتر این واحد های پذیرایی، رضایت مندی قشر متوسط نیز تامین می شود. بر این اساس تاسیسات اقامتی شهر مشهد در مجموع تعداد ۲۳۲۱۲ اتاق و ۵۳۵۹۵ تخت را برای متقاضیان خود ارائه داده است. در سال ۱۳۸۷ تعداد ۱۲۲۱۱۳ نفر وارد تاسیسات اقامتی مشهد شده اند که از این رقم ۵۰۰۹ نفر گردشگر خارجی و ۱۱۷۱۰۴ نفر گردشگر داخلی بوده اند. در نقشه زیر نحوه پراکنش تاسیسات اقامتی در سطح مشهد نشان داده است. همانطوریکه در نقشه نیز مشهود است اکثر مراکز اقامتی و پذیرایی شهر مشهد در مرکز شهر مشهد و در محور های منتهی به حرم امام رضا(ع) مستقر شده اند که این مسئله مشکلات فراوانی را برای مدیرت شهر مشهد ایجاد کرده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

نقشه شماره ۶-۴: الگوی پراکنش تاسیسات اقامتی(هتل ها و هتل آپارتمان ها) در شهر مشهد
آمارهای مسافرین و زائران شهر مشهد در سال ۱۳۸۹ بیانگر حضور ۲۶۵۰۴۴۲ نفر زائر و مسافر ایرانی و ۱۰۵۵۹۳ گردشگر و زائر خارجی است که در اقامتگاه های شهر مشهد اسکان داشته اند. آمار ارائه شده ذیل تنها خاص ایام نوروزی بوده و در سایر ایام سال تنها ۲ کمپ فعال در سطح شهر جهت اسکان زائران وجود دارد که ظرفیت پذیرش به چادر در کمپ طرق ۳۲۹۰+ کمپ بابا قدرت ۴۳۳۴ چادر است. کمپ اسکان شامل ۱۴۵۷۴ چادر نصب شده روی سکو در دوره نوروز کمپ طرق، کمپ باباقدرت ، مرکز اسکان جمهوری (منطقه ۷) مرکز اسکان پردیس، مرکز اسکان پارک مطهر، (منطقه ۲) مرکز اسکان فجر (منطقه ۳) مرکز اسکان شهید صادقه (منطقه ۴) مرکز اسکان وحدت (منطقه ۵) مرکز اسکان شهید خورشیدی (منطقه ۹) تنها کمپ باباقدرت و طرق در طول سال فعال و آماده خدمت رسانی است و سایر کمپ ها تنها در بازه زمانی نوروز خدمات رسانی دارند.
جدول شماره ۸-۴: کمپ های اسکان زائران مشهد

اسکان زائران

عنوان مرکز اسکان

آدرس

کمپ طرق

ورودی مشهد از جاده نیشابور

کمپ بابا قدرت

بلوار جمهوری اسلامی(بلوار فرودگاه) بعد از میدان غدیر

مرکز اسکان پردیس

بزرگراه قائم(صد متری) حاشیه میدان شهید فهمیده

مرکز اسکان فجر

حاشیه بزرگراه شهید همت(صد متری) حد فاصل میدان بار نوغان و میدان امام حسین

مرکز اسکان جمهوری

ابتدای بلوار فرودگاه، حد فاصل چهارراه پروین اعتصامی و جاده سنتو

در چند سال اخیر تحقیقات بسیاری در مورد تولید و تأثیر بیودیزل‌های متفاوت بر عملکرد و آلایندگی موتور دیزل صورت پذیرفته است. در هر فرایند تولیدی، اولین مبحث مورد توجه صرفه اقتصادی آن است. از آنجا که روغن‌های پسماند خوراکی دارای قیمت بسیار پایین (حدود ۲۰۰ دلار در هرتن) می‌باشند، استفاده از آنها برای تولید بیودیزل بسیار مقرون به صرفه است و قیمت نهایی این سوخت را می‌تواند تا ۵۰۰ الی ۶۰۰ دلار برای هر تن کاهش دهد. گلیسیرین تولید شده از این فرایند می‌تواند بخشی از هزینه تولید را پوشش دهد. جدول(۱-۲) نشان دهنده قیمت بیودیزل پسماند خوراکی با بهره گرفتن از دو روش تولید به همراه سایر هزینه‌ها ی تولید است.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

هزینه‌های تولید بیودیزل پسماند خوراکی[۱]
با توجه به توضیحات ارائه شده، بیودیزل پسماند خوراکی دارای قیمت بسیار مناسب است و علاوه بر مشکلات زیست محیطی می‌تواند جایگزینی مناسب برای دیزل معمولی از لحاظ قیمت سوخت برای مصرف کننده باشد.
فصل‌بندی مطالب
در فصل اول، پیرامون موضوع کلی، شرحی مختصر داده شده است. همچنین، اهمیت موضوع و کار انجام شده بررسی گردید و فرایند کلی صورت گرفته شده برای انجام این پژوهش تبیین گردید.
در فصل دوم کارهای انجام شده در زمینه بیودیزل آورده شده است. در این فصل ابتدا روغن‌های گیاهی، ساختار آنها و عملکرد و آلایندگی آنها هنگام تغذیه در موتور بررسی گردیده و مشکلات و معایب استفاده از آنها در موتور گردآوری شده است. در بخش بعد تبدیل بیودیزل‌ها به عنوان راه حل غلبه بر مشکلات استفاده از روغن‌های گیاهی ارائه شده و ضمن معرفی این سوخت به خواص استاندارد آن پرداخته شده است. و در بخش آخر فصل، استفاده از بیودیزل، تأثیر پارامترهای طراحی موتور در زمینه احتراق آن و بازخورانی گازهای خروجی بر عملکرد و آلایندگی موتور دیزل جمع آوری و تدوین گردیده است.
در فصل سوم، توضیحات و تصاویر مختصری از سلول تست و نحوه انجام تست­ها آورده شده و در بخش انتهایی فصل تحلیل خطا بر روی داده‌های مورد اندازه گیری انجام شده است.
در فصل چهارم کلیه نتایج بدست آمده از تست موتور شامل توان، گشتاور، مصرف سوخت ویژه، راندمان حرارتی و آلایندگی­های مختلف خروجی از موتور در بارها و دورها و درصدهای مختلف بیودیزل با دیزل آورده شده است و نمودارهای آنها تفسیر شده ­اند.
در فصل نهایی این گزارش یعنی فصل پنجم، جمع بندی از کل کار انجام شده و پیشنهادات برای کارهای آینده آورده شده است. امید است که پژوهش پیش رو گامی‌جهت اعتلای میهن و مردم عزیزمان در بین جهانیان و کاهش وابستگی‌ها گردد.
مروری بر ادبیات موضوع
مقدمه
در مطالعات مربوط به سوخت‌های گیاهی رودلف دیزل را به عنوان نخستین فردی که از این سوخت برای موتورش استفاده کرد، معرفی می‌کنند. در زمان دیزل استفاده از روغن‌های گیاهی بصورت خام و پالایش نشده برای راه اندازی و روشن شدن موتور، مناسب به نظر می‌رسید، اما با گذشت زمان مشاهده شد که روغن‌های خام باعث بروز مشکلاتی در موتور می‌شوند و با تبدیل روغن‌های خام گیاهی به متیل یا اتیل استرها این مشکلات برطرف گردید. این موضوع از سوی ASTM^[1] نیز بررسی گردید و به تصویب رسید.
روغن‌های گیاهی به عنوان سوخت
اشتیاق زیاد به استفاده از روغن‌های گیاهی دراواخر دهه ۱۹۷۰ در زمان تحریم نفت اپک ایجاد شد. پس از آن مطالعات بسیار در این زمینه صورت پذیرفت که در ذیل به طور مختصر به آن اشاره شده است.
ساختار شیمیایی روغن‌های گیاهی
روغن‌های گیاهی که با نام تری‌گلیسیرید شناخته می‌شوند، ساختار شیمیایی مطابق شکل (۲-۱) دارند. این ساختار شامل ۹۸% تری‌گلیسیرید و مقادیر بسیار کمی منو و دی‌گلیسیرید است. تری‌گلیسیریدها، استرهایی هستند که از سه مولکلول اسید چرب و یک مولکول گلیسرول بدست می آیند و شامل مقادیر زیادی اکسیژن در ساختار خود هستند.

ساختار یک مولکول تری‌گلیسیرید[۲]
روغن‌های مختلف دارای اسیدهای چرب متفاوتی هستند. اسیدهای چرب در طول زنجیره کربنی و تعداد پیوندهای دوگانه با هم تفاوت دارند. فرمول شیمیایی و ساختار اسیدهای چرب گوناگون در روغن‌های گیاهی مختلف در جدول (۲-۱) آورده شده است [۲].
ساختار شیمیایی اسیدهای چرب متداول [۲]

خواص روغن‌های گیاهی به عنوان سوخت
خواص روغن‌های گیاهی در جدول (۲-۲) آورده شده است. مطابق این جدول محدوده ویسکوزیته سینماتیکی روغن‌های گیاهی بین ۳۰ تا ۴۰ سانتی استوک در است. ویسکوزیته بالای این روغن‌ها به‌واسطه جرم مولکولی بالای آنها در محدوده ۶۰۰-۹۰۰ است و در حدود ۲۰ برابر بزرگتر از سوخت دیزل است. نقطه اشتعال روغن‌های گیاهی بسیار بالاست (حدود ). مقادیر ارزش حرارتی آنها در محدوده است که قابل مقایسه با برای سوخت دیزل است. حضور پیوندهای شیمیایی اکسیژن دار در روغن‌های گیاهی ارزش حرارتی آنها را حدود ۱۰% کاهش می‌دهد. عدد ستان این روغن‌های گیاهی در محدوده ۳۲-۴۰ است [۲].
خواص روغن‌های گیاهی [۲]

کاربرد روغن‌های گیاهی به عنوان سوخت
بررسی‌ها نشان می‌دهد که روغن‌های گیاهی می توانند به عنوان سوخت در موتورهای دیزلی بکار گرفته شوند. شکل (۲– ۲) توان ترمزی^[۲]، مصرف سوخت ویژه^[۳] و راندمان حرارتی ترمزی^[۴] روغن‌های گیاهی را نسبت به هم و در مقایسه با دیزل نمایش می‌دهد.
درصد تغییرات توان ترمزی، مصرف سوخت ویژه و راندمان حرارتی روغن‌های گیاهی و گازوئیل[۳]

میزان آلایندگی روغن‌های گیاهی در مقایسه با دیزل[۳]
میزان آلایندگی روغن‌های گیاهی در مقایسه با دیزل بیشتر است. شکل (۲-۳) سه آلاینده مهم را برای روغن‌های گیاهی و دیزل نمایش می‌دهد. تنها آلاینده ناکس کمتر از دیزل است و این به سبب لزجت بالا و ساختار مولکولی سنگین روغن‌های گیاهی است. در بار‌های بیشتر به علت احتراق ناقص تمایل برای تشکیل CO و دوده بیشتر وجود دارد و در کل آلاینده‌های HC و در موتور با سوخت روغن‌های گیاهی به دلیل مصرف سوخت ویژه بالاتر بیشتر است.
برخی از روغن‌های گیاهی دارای خصوصیاتی بسیار نزدیک به دیزل هستند و می توان آنها را به عنوان سوخت با پیش گرم کردن در موتور استفاده کرد.

تغییرات لزجت برای روغن جاتروفا درترکیب با دیزل وبه همراه پیشگرم کردن [۴]
در شکل (۲-۴) می توان تغییرات لزجت را برای جاتروفا در دماها و نسبت‌های ترکیب مختلف با دیزل متوجه شد. همانطور که مشاهده می‌شود می توان در دما و ترکیب مناسب با دیزل لزجت سوخت را در محدوده استاندارد برای مصرف در موتور کاهش داد.
فورسون^[۵] و همکارانش در سال ۲۰۰۲ در مقاله‌ای تحت عنوان عملکرد ترکیبات جاتروفا در موتور دیزل تأثیر این روغن را بر پارامترها و آلایندگی موتور بررسی کردند. آنها آزمایش خود را بر روی یک موتور یک سیلندر برای ترکیبات مختلف دیزل و روغن جاتروفا (۹۷٫۴-۲٫۶ , ۸۰-۲۰ , ۵۰-۵۰ ) بدون پیش گرم کردن و باپیش گرم کردن سوخت انجام دادند [۵] .
فورسون پارامترهای مصرف سوخت ویژه ترمزی^[۶]، توان ترمزی^[۷]، تورک^[۸]، راندمان حرارتی ترمزی^[۹] و میزان آلاینده‌های خروجیco , و گاز را بررسی کرد. در دورهایی از موتور که گشتاور خروجی بیشتر است، عملکرد روغن جاتروفا و ترکیبات کم آن با دیزل بهتر از دیزل خالص است به‌طوری که گشتاور و راندمان احتراق بیشتر شده، آلاینده CO و مصرف سوخت کاهش می‌یابند. فورسون در آزمایش خود به این نتیجه رسید که نسبت ۹۷٫۴ دیزل و ۲٫۶ روغن جاتروفا دارای راندمان احتراق بهتر و مصرف سوخت ویژه کمتر، از دیزل است پس می توان از روغن جاتروفا به عنوان یک افزودنی برای بهبود احتراق دیزل استفاده کرد.
سال ۲۰۰۷ آگروال^[۱۰] و همکارانش تحقیق دیگری تحت عنوان ویژگی آلاینده‌ها و عملکرد روغن جاتروفا (پیش گرم شده و بدون پیش گرمایش) در موتورهای اشتعال تراکمی پاشش مستقیم انجام دادند.
آگروال از گرمای تلف شده گازهای خروجی به منظور بالا بردن دما و کاهش ویسکوزیته سوخت استفاده کرد وتأثیر آن را بر دوده^[۱۱]، مصرف سوخت ویژه و سایر آلاینده‌ها در فشارهای پاشش مختلف بررسی کرد. آنها در یافتند که با پیش گرم کردن و کاهش ویسکوزیته سوخت می توان به راندمان بالاتری دست یافت که سبب کاهش مصرف سوخت ویژه و آلاینده‌های خودرو به جزء ناکس می‌شود، البته در بارهای کم (تقریبا زیر %۴۰) جاتروفا بدون پیش گرمایش عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهد. دوده در جاتروفا گرم شده کمتر از جاتروفای بدون پیش گرمایش و بیشتر از دیزل معمولی است. جاتروفای گرم شده مقدار کمتری از دیزل معمولی تولید می‌کند ولی مقدار کمتر از مقدار آن برای جاتروفای بدون پیش گرمایش است. در بارهای پایین مقدار CO تقریبا یکسان است، درحالی‌که در بارهای بالاتر مقدار CO برای جاتروفای پیش گرم شده بیشتر از دیزل و کمتر از روغن جاتروفای بدون پیش گرمایش است. آلاینده HC در بارهای جزئی^[۱۲] برای تمام سوخت‌ها تمایل به کم شدن دارد ولی با افزایش بار افزایش می‌یابد که این به سبب کمبود اکسیژن به دلیل افزایش نسبت اکویوالانس^[۱۳] است. سوخت دیزل آلایندگی HC کمتری در مقایسه با جاتروفا تولید می‌کند [۶].
به طور کلی نتایج آزمایش‌ها نشان می‌دهند که با پیش گرم کردن برخی روغن‌ها با بهره گرفتن از گازهای خروجی، عملکرد و آلایندگی موتور دیزل بهبود می‌یابد و ویژگی‌های سوخت را به دیزل معمولی نزدیک می‌کند.
پیشینه بیودیزل
استفاده مستقیم از روغن‌های گیاهی به عنوان سوخت باعث بروز مشکلاتی در عملکرد موتور می‌گردد. پاشش، اتمیزه شدن و مشخصات احتراق روغن‌های گیاهی در موتورهای دیزلی کاملا متفاوت با سوخت دیزل است. ویسکوزیته بالای روغن‌های گیاهی باعث بروز مشکل در فرایند پاشش سوخت شده و منجر به اتمیزه شدن ناچیز سوخت می‌گردد. ویسکوزیته بالا و فراریت پایین روغن‌های گیاهی سبب بروز مشکل در حین راه اندازی سرد موتور، عدم ایجاد جرقه و تاخیر در زمان جرقه زنی می‌گردد. افزایش رسوبات کربنی، تشکیل دوده روی انژکتور، چسبندگی رینگ پیستون و رقیق شدن روغن از جمله مشکلات ناشی از استفاده مستقیم روغن‌های گیاهی هستند. این معایب به همراه واکنش‌پذیری روغن‌های گیاهی غیر‌اشباع سبب عملکرد نامناسب موتور در کارکردهای طولانی می‌گردد [۲].
این مسأله در کنفرانس ASAE در سال ۱۹۸۲ مطرح گردید و به‌عنوان یکی از راه‌ حل ‌های مطرح در کنفرانس اصلاح ساختار شیمیایی روغن‌های گیاهی و تبدیل آنها به بیودیزل مطرح شد تا مشکلات ارائه شده در بالا برطرف شوند.
ساختار بیودیزل
بیودیزل به سوخت‌هایی اطلاق می‌شود که منشا بیولوژیکی دارند و یک عنوان کلی برای گستره‌ای از سوخت‌های اکسیژن دهی شده با پایه استری نسبت داده می‌شود. بیودیزل ممکن است از روغن‌های آلی و چربی‌ها تولید شود. از دیدگاه علم شیمی، بیودیزل به استرهای منوالکیل با زنجیرهای بلند اسید چرب که از بیولیپیدهای تجدید پذیر مشتق می‌شوند منسوب می‌شود. بیودیزل به‌طور نمونه از طریق واکنش روغن نباتی یا چربی حیوانی با متانول یا اتانول در حضور کاتالیزور برای حصول متیل یا اتیل استر (بیودیزل) و گلیسیرین تولید می‌شود. استرهای متیل یا اتیل اسید چرب یا همان بیودیزل از روغن‌های طبیعی و چربی‌ها تولید می‌شود. معمولاً متانول بر تبادل استری به اتانول ترجیح داده می‌شود، زیرا که متانول از اتانول ارزان تر است و گلسیرین تولیدی نیز در صنایع آرایشی و صابون سازی مصرف می‌شود.
بیودیزل را می توان به راحتی با گازوییل مخلوط و در خودروهای گازوییل‌سوز استفاده کرد. نتایج تحقیق‌ها نشان داده است که اگر ۲۰ درصد باک خودرو را با بیودیزل پر کنیم، هیچ نیازی به تغییر سیستم احتراق یا تغییر قطعات موتور نیست و می توان این سوخت را بدون هیچ مشکلی در موتورهای امروزی استفاده کرد.
از آنجایى که بیودیزل خاصیت حلال را دارد، مى تواند قطعاتى از موتور را که از لاستیک و یا پلاستیک نامناسب تشکیل شده در خود حل نماید و موجب صدمه زدن به قسمتهایى از موتور شود. با تعویض این قسمتها با قطعات مناسب غیرمحلول در بیودیزل، شرکتهاى تولیدکننده، موتور دیزل متناسب با سوخت بیودیزل را تولید کرده‌اند. به همین خاطر بیودیزل خالص (B100) تنها در خودروهایى باید مصرف شود که موتور آنها براى این نوع سوخت ساخته شده‌اند.

مولوی دست یابی به مراد و مقصود را در گرو صبر می‌داند. کسی را که صبر نیست راه به مقصود نیست. راه وصول و نیل به مقصود صبر است:
«ای دل روشن ضمیر بـر همه دل‌ها امیر صبرگزیدی و یافت جان تو جمله مـــراد»
(همان:۲۳۱)
صبر، چون باران حکمت است که بر دل دانشمند می‌بارد و هستی او را که همان جان آگاه او است آب یاری می‌کند. مولوی در این باره می‌گوید:
«صبر چو ابریست خوش حکمت بارد از او زانک چنین ماه صبر بود که قرآن رسید»
(همان:۲۱۷)
مولوی اگر چه صبر کردن را تلخ و دشوار می‌داند؛ ولی نتیجه‌ای که به بار می‌آورد شیرین و گوارا است. انسان صابر عاقبتی نیک و خوب خواهد داشت. مولوی بر این نکته تأکید می‌ورزد که صبر سخت و طاقت فرسا می‌باشد؛ ولی در عاقبت چیزی که نصیب آدم می‌کند راحتی و آرامش است:
«تلخی صبراگــــــــــر گلوگــــیر است عــاقـبــت خـوشــگــوار خـواهـد بــود»
(‌همان: ۳۲۹)
مولوی در مقام و عظمت صبر پا را از این هم فراتر می‌نهد و همه کاینات و هستی را فریادگر عظمت صبر می‌بیند که که فریاد کشان صبر را کلید در گنج رهایی و خوشبختی می‌دانند:
«سرسبز و خوش هر تره‌ای نعره زنان هر ذره‌ای کالصبر مفتاح الفرج و الشکر مفتاح الرضا»
(همان: ۹۸)
داود لطفالله، در کتاب سکوت و سخن شاهکارهای موضوعی شعر فارسی: می‌نویسد:«هیچ کدام از شعرای فارسی زبان در دیوان خود به اندازه صائب تبریزی از سکوت و خاموشی یاد نکرده‌اند. دقت در کلیه اشعار صائب در دیوان شعر وی مبیّن آن است که او نه تنها در لابلای اشعار خود، در زمینه‌های گوناگون از سکوت و خاموشی سخن گفته است بلکه در برخی موارد، کلّ یک مجموعه شعر رابه توصیف منزلت خاموشی و آثار مترتب بر آن اختصاص داده است. صائب تبریزی در موارد متعدّد در دیوان اشعار خود بسیار بر این نکته تأکید می ورزد که سکوت و خاموشی هرگز برخاسته از آن نیست که وی حرفی برای گفتن ندارد بلکه دقیقاً برعکس آن، علی رغم داشتن دنیایی از سخنان نغز و نافذ و دلنشین گاهی از اوقات شرایط ایجاب می کند که آدمی مُهر سکوت بر لب زند و خاموشی اختیار کند. به عبارت دیگر سکوت و خاموشی در چنین مواقعی از بی علمی و یا کم علمی نیست، بلکه نشأت گرفته از کثرت علم و دانایی است:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

«نیست از کوته زبانی بر لبم مّهر ســکوت تیغ‌ها پوشیده در زیر سپر باشد مرا
(صائب، ۱۳۶۶: ۵۴)
الفاظ و عباراتی نظیر «لب گویا» یعنی دهانی که می تواند گوینده فصیح صدها گفته زیبا باشد، و یا «تیغ های پوشیده در زیر سپر» که نافذ بودن کلمات ناگفته ـ امّا موجود ـ صائب را می‌رساند، مبیّن نکته‌ای است که در فوق به آن اشاره شد. نکته دیگر آن که در شعر فوق نیز صائب، خاموشی و سکوت را به «سپری» تشبیه کرده است که آدمی را از بدی‌ها محفوظ می‌دارد، دیگر آن که سخن گفتن در موقعیت غیرمناسب را موجب پریشان خاطری و نگرانی خود معرفی نموده است. صائب معتقد است، با آنان که سخن شناسند و صلاحیت گفتگو را دارند می‌توان و بلکه باید سخن گفت اما خاموشی در مقابل کسانی معنا پیدا می کند که از این مفاهیم و معانی دورند:

« بلبل خوش نغمه ام، با گل سخن باشد مرا

سرمه خاموشی از زاغ و زغن باشد مرا»

(همان:۸۷)
به راستی چه آثار و ثمراتی برای سکوت و خاموشی مترتب است که صائب این گونه به طرفداری و حمایت از آن می‌پردازد. وی اعتقاد دارد که سکوت موجب می‌گردد با صبر و استقامت در ساعاتی از اوقات زندگی که سخن گفتن ضرورت ندارد عبارات و سخنانی در آدمی با تفکر و تأمل شکل گیرند و سپس در مواقع مقتضی گوهرگونه از دهان گوهر افشانی که مقطعی از زمان را صدف گونه با سکوت خود صبرنموده بیرون آیندو لعل وار موجب نورانیت و تحوّل جمعی از انسان‌ها گردند:

«هر که صائب چون صدف بر لب زند مُهر سکوت

از دهانش گوهر سیراب می آید برون»

(همان:۲۶۶)
توجه به اشعار صائب تبریزی در دیوان شعر وی گویای نکته‌های چندی است که در این جا به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود. صائب دهان کسانی را که از سخن بیهوده لب فرو می‌بندد و طریق خاموشی برمی‌گزینند به بهشتِ دربسته تشبیه می‌کند.
‌وی همچنین غنچه دربسته ای را مثال می‌آورد که در بستان‌سرای عالم در کمال خاموشی ـ اما در واقع با صد زبان ـ از آدمیان می‌خواهد که از کلام بیجا دم فروبندند. همان گونه که لعل و گوهر در آغوش صدف از سفتن ایمن است،
«گرچه من چون غنچه دارم مُهر خاموشی به لب نکهت گل می کند تفسیر، فریاد مر ا»
(همان:۳۴)
« تــــــراوش می‌کند راز نهان از مُهر خاموشی که شبنم نیست از پرواز مانع نکهت گل را»
(همان :۸۷)
« تراوش می کند خونین دلی از مُهر خاموشی که آهوی ختن را بوی مشک از ناف می آید»
( همان :۱۵۹)
اگر کلام و زبان نیز در آغوش دهان ماند و بیهوده به کار گرفته نشود از هر بلایی محفوظ خواهد ماند و به همین ترتیب بهترین حافظ و محرم اسرار آدمی، خاموشی او خواهد بود. چراغ عاشقان، روشن از خاموشی اهل دل است و لذا صائب پروانه وار اظهار شیفتگی می‌کند که از روشنایی چنین چراغی بسوزد:
«پاس صحبت داشتن آسایش از من برده بود زیر دامان خموشی رفتم، آسودم چو شمع»
(همان:۹۹)
آن گاه که زبان آدمی از هر ادعا و سخن بیهوده‌ای بسته گردد و بر این موضوع صبر کند و در آن زمان و یا بعد از آن، زبان وی، چون خود صائب گویای معانی و مفاهیم ناب خواهد گردید همچنان که خاموشی حضرت مریم (س)، کلام حقّ عیسی(ع) را به دنبال خود داشت. آدمیان می‌توانند به وسیله سکوت و خاموشی روح و شخصیت خود را عجین با شناخت و معرفت سازند و آن گاه کلامشان نیز قرین با چنین معرفتی گردد.
« گر گوش هوش باشد، در پردهٔ خموشی صد داستان شکایت، تقریر می‌توان کرد»

از دیدگاه قرآن فضیلت «صبر»، از چنان اهمیت والایی برخودار است که خدای تعالی صبر و یقین را دو علت اساسی برای موهبت امامت معرفی کرده است: «وَ جَعَلْنَا مِنهُْمْ أَئمَّهً یهَْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبرَُواْ وَ کَانُواْ بَِایَاتِنَا یُوقِنُونَ» (سجده، ۳۲/ ۲۴). بنابر این آیه، ملاک در رسیدن به مقام امامت صبر در راه خداست، و صبر در این آیه، مطلق آمده و می‏رساند که شایستگان مقام امامت در برابر تمامی صحنه‏هایی که برای آزمایش­شان پیش می‏آید، تا مقام عبودیت و پایه بندگیشان روشن شود، صبر می‏کنند، در حالی که قبل از آن پیشامدها دارای یقین هم هستند (طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۱: ۲۷۳).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در سیستم اخلاقی قرآن، هدف صبر در مقابل مشکلات و مصائب، جلب رضایت خداوند است: «وَ الَّذینَ صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ» (رعد، ۱۳/ ۲۲). «صبر» در مقابل اضطراب و بیتابی کردن، و به معنی ضبط نفس و شکیبا بودن و حالت طمأنینه و ثبات پیدا کردن است (مصطفوی۱۳۸۰، ج‏۱: ۲۳۶). «وجه رب» در اینجا به معنی «رضایت و خشنودی پروردگار» است، یعنی آنها به خاطر جلب رضای حق در برابر همه مشکلات صبر و استقامت بخرج می‏دهند، استعمال وجه در این معنی، به خاطر آن است که انسان هنگامی که می‏خواهد جلب رضایت کسی را کند صورت او را به خود متوجه می‏سازد (طباطبایی ۱۴۱۷، ج‏۱۱: ۳۴۳).
پیامبران بزرگ الهی که بهترین نمونه صبر و پایداری بودند، هدف مشخصی برای صبر خود داشتند قرآن در مرد پیامبر (ص) نیز به این هدف اشاره کرده: «وَ اصْبرِْ وَ مَا صَبرُْکَ إِلَّا بِاللَّهِ وَ لَا تحَْزَنْ عَلَیْهِمْ وَ لَا تَکُ فی ضَیْقٍ مِّمَّا یَمْکُرُون‏» (نحل، ۱۶/ ۱۲۷). و ارزشمندی این هدف را اینگونه نشان می­دهد: «مَا عِندَکمُ‏ْ یَنفَدُ وَ مَا عِندَ اللَّهِ بَاقٍ وَ لَنَجْزِیَنَّ الَّذِینَ صَبرَُواْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ» (نحل، ۱۶/ ۹۶)؛ افرادی که صبر ندارند به متاع دنیا توجه دارند، ولی افراد صبور به پاداش­های اخروی خداوند توجه دارند که ارزشمندی و ماندگاری آنها صبر را برای آنان امکان­ پذیر می­سازد.
در عین حال برای رسیدن به هدف نهایی، باید به چیزهایی که منافی هدف است، علاقه­ای نداشت. قرآن کریم در موارد متعدد یکی از علل انحراف و در نتیجه بی­صبری را علاقه ­مندی به دنیا می­داند: «کلاََّ بَلْ تحُِبُّونَ الْعَاجِلَهَ* وَ تَذَرُونَ الاَْخِرَه» (قیامت، ۷۵/ ۲۰-۲۱). در داستان حضرت یوسف (ع) نقش بی­رغبتی به شهوات در صبر به خوبی قابل مشاهده است: «قَالُواْ أَ ءِنَّکَ لَأَنتَ یُوسُفُ قَالَ أَنَا یُوسُفُ وَ هَذَا أَخِی قَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْنَا إِنَّهُ مَن یَتَّقِ وَ یَصْبرِْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ» (یوسف، ۱۲/ ۹۰).
لازمه پیمودن مسیر رضای الهی و رسیدن به این هدف، لزوم انجام واجبات و ترک محرمات است که دشواری­هایی نیز به همراه دارد. قرآن می­فرماید: شرط لازم برای دخول در بهشت تحمل این دشواری­هاست: «أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّهَ وَ لَمَّا یَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِینَ جَهَدُواْ مِنکُمْ وَ یَعْلَمَ الصَّابرِِینَ» (آل­عمران، ۳/ ۱۴۲)، و این سختی­ها برای امتحان بندگان است: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُم بِشی‏ْءٍ مِّنَ الخَْوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَنفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابرِِینَ» (بقره، ۲/ ۱۵۵).
خداوند متعال برای وصول بندگان به این هدف و رسانیدن آنان به کمال راهکارها و شیوه ­های مختلفی قرار داده است، همچون وعده و نوید پاداش در مقابل انجام اوامر خداوند و ترک منهیات او: «انما یوفی الصابرون اجرهم‏بغیر حساب» (زمر، ۳۹/ ۱۰)، «وَ بَشِّرِ الصَّابرِِینَ* الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَهٌ قَالُواْ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ* أُوْلَئکَ عَلَیهِْمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَ رَحْمَهٌ وَ أُوْلَئکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ» (بقره، ۲/ ۱۵۵-۱۵۷)، و وعید به عذاب و عقاب در مقابل عصیان و سرکشی و تمرد نسبت به اوامر و نواهی: «إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ بِالحَْقّ‏ِ بَشِیرًا وَ نَذِیرًا وَ إِن مِّنْ أُمَّهٍ إِلَّا خَلَا فِیهَا نَذِیرٌ» (فاطر، ۳۵/ ۲۴). حضرت علی (ع) در حدیثی ذیل، شوق و رغبت و هیجان ترس از پایه­ های صبر به شمار آورده­اند: «فَالصَّبْرُ مِنْ ذَلِکَ عَلَی أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَی الشَّوْقِ وَ الْإِشْفَاقِ وَ الزُّهْدِ وَ التَّرَقُّبِ فَمَنِ اشْتَاقَ إِلَی الْجَنَّهِ سَلَا عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ مَنْ أَشْفَقَ مِنَ النَّارِ رَجَعَ عَنِ الْمُحَرَّمَاتِ وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا هَانَتْ عَلَیْهِ الْمُصِیبَاتُ وَ مَنْ رَاقَبَ الْمَوْتَ سَارَعَ إِلَی الْخَیْرَاتِ» (کلینی، ۱۳۶۲، ج۲: ۵۰): صبر چهار شعبه دارد، شوق، ترس، زهد و مراقبت هر کس شوق بهشت داشته باشد از هوسها و شهوات دست باز می‏دارد، و هر کس از آتش دوزخ بترسد از محرمات دوری می‏کند، هر کس زهد اختیار کند مصیبت‏ها را خوار می‏داند، و هر کس مراقب مرگ باشد در کارهای نیک شتاب می‏کند. »
واژه­­ی «صبر» در سیستم قرآن، ارتباط نزدیکی با مفاهیمی همچون، ایمان، تقوا، اسلام، یقین، برّ، عزم، حلم، احسان و شکر پیدا کرده و حتّی گاهی مترادف با برخی از این مفاهیم شده است که جز با تحلیل معنایی واژگان فوق نمی­ توان به تصویر درستی درباره مفهوم صبر دست یافت.
به عنوان مثال، در مرحله اول، در آیه­ی ذیل صبر با عنصر کلیدی ایمان تبیین شده است: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُم بِشىَ‏ْءٍ مِّنَ الخَْوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَنفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابرِِینَ* الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَهٌ قَالُواْ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُون‏» (بقره،۲/۱۵۵-۱۵۶). علّامه طباطبایی ذیل این آیه فرموده­اند: مصیبت عبارت است از هر واقعه­اى که آدمى با آن روبه رو شود، چه خیر و چه شر، و لکن جز در وقایع مکروه و ناراحت کننده استعمال نمی­ شود و معلوم است که مراد به گفتن (إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُون) صرف تلفّظ به این الفاظ و بدون توجه به معناى آن نیست و حتّى با گفتن و صرف توجه به معنا هم نیست بلکه باید به حقیقت معنایش ایمان داشت به اینکه آدمى مملوک خداست و مالکیت خدا به حقیقت ملک است و اینکه دوباره بازگشتش به سوى مالکش می­باشد. اینجاست که بهترین صبر تحقّق پیدا می­ کند، آن صبرى که ریشه و منشأ هر جزع و تأسفى را در دل می­سوزاند و قطع می­ کند، و چرک غفلت را از صفحه دل می­شوید. بنابراین، صبر در برابر مصیبت ها برخاسته از ایمان به مالکیت مطلق خداوند بر تمام هستى است (طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۱: ۳۵۳). ارتباط معنایی ایمان و صبر در آیات دیگری نیز ترسیم شده است؛ «إِلَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَ تَوَاصَوْاْ بِالْحَقّ‏ِ وَ تَوَاصَوْاْ بِالصَّبر» (عصر، ۱۰۳/ ۳)، «ثُمَّ کاَنَ مِنَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ تَوَاصَوْاْ بِالصَّبرِْ وَ تَوَاصَوْاْ بِالْمَرْحَمَه» (بلد، ۹۰/ ۱۷).
تقوا یکی دیگر از مفاهیمی است که با مفهوم صبر در قرآن مرتبط است. ارتباط مفهوم تقوا با صبر به صورت ذیل است: ۱) برای اینکه انسان در روح خود حالت حفظ و مصونیت ایجاد کند (تقوی)، خود به خود، مستلزم ترک، اجتناب و گذشت هایی است؛ ۲) این ترک ها و اجتناب ها، مضیقه ها و تنگناهایی را برای او به وجود می آورد؛ پس تنها عاملی که این امور پرمشقّت را بر او آسان می کند، نیروی صبر و استقامت است؛ ۴) ازاین رو، نیروی معنوی تقوی در مسیر خود نیازمند عاملی به نام صبر است که شخص باید پیوسته ملکه صبر را در خود ایجاد و تقویت نماید(یوسفی آملی؛ اکبری، ۱۳۹۱: ۶۶-۶۷). این سیر در آیه­ی ذیل بیان شده است: «وَ إِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُواْ بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُم بِهِ وَ لَئنِ صَبرَْتمُ‏ْ لَهُوَ خَیرٌْ لِّلصَّبرِِینَ* وَ اصْبرِْ وَ مَا صَبرُْکَ إِلَّا بِاللَّهِ وَ لَا تحَْزَنْ عَلَیْهِمْ وَ لَا تَکُ فىِ ضَیْقٍ مِّمَّا یَمْکُرُونَ* إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَواْ وَّ الَّذِینَ هُم محُّْسِنُونَ» (نحل، ۱۶/ ۱۲۶-۱۲۸). نتیجه­ داستان حضرت یوسف(ع) در یک جمله، به صبر و تقوی خلاصه شده است: «إِنَّهُ مَن یَتَّقِ وَ یَصْبرِْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ» (یوسف، ۱۲/ ۹۰). در سوره­ی هود، این دو کلمه مترادف با یکدیگر قرار می­گیرند: «تِلْکَ مِنْ أَنبَاءِ الْغَیْبِ نُوحِیهَا إِلَیْکَ مَا کُنتَ تَعْلَمُهَا أَنتَ وَ لَا قَوْمُکَ مِن قَبْلِ هَاذَا فَاصْبرِْ إِنَّ الْعَقِبَهَ لِلْمُتَّقِین‏» (هود، ۱۱/ ۴۹)، در این آیه خداوند برای تسلّی دل پیامبر اکرم(ص)، صابران را همان دارندگان خصیصه تقوا معرفی می­ کند (طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۱۰: ۲۴۱).
در آیه­ی ۱۲۶ سوره اعراف، واژه­ی صبر با واژه­ی اسلام و تسلیم ارتباط معنایی آشکاری دارد: «وَ مَا تَنقِمُ مِنَّا إِلَّا أَنْ ءَامَنَّا بَِایَاتِ رَبِّنَا لَمَّا جَاءَتْنَا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبرًْا وَ تَوَفَّنَا مُسْلِمِین‏» (اعراف، ۷/ ۱۲۶). ریشه­ «سلم» به معنای سلامت و سلام یعنى کنار بودن از آفات ظاهرى و باطنی است( راغب، ۱۴۲۱: ۴۲۱) و اسلام به داخل شدن در صلح و خیر (همان)، انقیاد و تسلیم معنا شده است (قرشی، ۱۳۷۷، ج۳: ۲۹۶). در این آیه، اسلام همان تسلیم حق بودن و اقرار به بندگی است (امین، ۱۳۶۱، ج۵: ۲۶۵). ساحران تصمیم خود را به فرعون در تسلیم و وفادار ماندن به خدای موسی تحت شدیدترین و جان فرساترین شکنجه ها و رنج­ها اعلام می دارند و از آن درگاه، صبر و تحمل در برابر شکنجه های فرعون، مسألت نمودند و با تعبیر (أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبرًْا)، از خدا خواستند که دلهای ایشان را از صبر لبریز کند تا در برابر هیچ عذابى، تسلیم نشوند و تنها در برابر خواسته­ های او تسلیم و فرمانبردار باشند. به بیان دیگر، می توان گفت تسلیم انسان در برابر خداوند براساس کیفیت صبر و شکیبایی او رتبه بندی می شود.
واژه­ی «عزم» یکی دیگر از کلماتی است که با واژه صبر در ارتباط است. در سه آیه از قرآن کریم، این واژه در ارتباط معنایی آشکاری با مفهوم صبر قرار گرفته است: «یَابُنی‏َّ أَقِمِ الصَّلَوهَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنکَرِ وَ اصْبرِْ عَلی‏ مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَالِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُور» (لقمان، ۳۱/ ۱۷)، «وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ إِنَّ ذلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ» (شوری، ۴۲/ ۴۳)، و «إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ» (آل­عمران، ۳/ ۱۸۶). دلیل اینکه صبر را که همان حبس نفس از انجام امری است، با عزم که به معنای تصمیم و پیمان قلبی بر انجام و گذراندن کار است (راغب، ۱۴۱۲: ۵۶۵) مترادف دانسته، از این جهت است که عقد قلبی مادام که سست نشده، و این گره دل باز نگشته، انسان بر آن امری که بر انجامش تصمیم گرفته، و در دل گره زده است، پا بر جا و بر تصمیم خود باقی است، پس کسی که بر امری صبر می‏کند، حتما در عقد قلبی‏اش و محافظت بر آن جدیت دارد، و نمی‏خواهد که از آن صرفنظر کند. بنابراین، صبر نمودی از قدرت و شهامت نفس است (طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۱۶: ۲۱۸).
در آیاتی دیگر صبر هم معنا با احسان شده است: «قُلْ یَاعِبَادِ الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ رَبَّکُمْ لِلَّذِینَ أَحْسَنُواْ فىِ هَاذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَهٌ وَ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَهٌ إِنَّمَا یُوَفىَّ الصَّابرُِونَ أَجْرَهُم بِغَیرِْ حِسَاب‏» (زمر، ۳۹/ ۱۰)، «وَ اصْبرِْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِین‏» (هود، ۱۱/ ۱۱۵). احسان از مشتقّات «حسن» به معنای امر بهجت آفرینی که مورد آرزو است، می­باشد (راغب، ۱۴۱۲: ۲۳۵). در منابع، سه مفهوم از احسان وجود دارد: گاهی به معنای بخشش و نیکویی به انسانهاست و اگر متعلّق آن، خداوند باشد، معنایش استقامت و تحمل در راه خداست؛ زمانی مفهومی عام دارد، و به معنای انجام عمل به نحو صالح و شایسته و با نیتی الهی است (یوسفی آملی؛ اکبری، ۱۳۹۱: ۷۰). مطابق تحلیل قرآن در این آیه صبر، عملی نیکو و حسنه است، زیرا عمل صالحی است که محصول توجه و اعتماد به ساحت قدسی پروردگار است، و بر این اساس می توان آن را احسان نامید (همان).
شکر یکی دیگر از مفاهیم مرتبط با صبر است. شاخص­ترین آیاتی که رابطه شکر و صبر را مطرح می­ کنند با این جملات پایان می­پذیرند: «إِنَّ فىِ ذَالِکَ لاََیَاتٍ لِّکلُ‏ِّ صَبَّارٍ شَکُور» (ابراهیم، ۱۴/ ۵؛ لقمان، ۳۱/ ۳۱؛ سبا، ۲۴/ ۱۹؛ شوری، ۴۲/ ۳۳). «صبّار» و «شکور» هر دو صیغه مبالغه هستند که یکى فزونى صبر و استقامت و دیگرى فزونى شکرگزارى را می­رساند. با توجه به این باور که واژگان قرآن به طور اتّفاقی در کنار هم قرار نگرفته­اند، روشن است که باید مناسبتی میان این دو واژه باشد. برای تبیین این رابطه موارد ذیل بیان می­گردد:

1. 1. در این آیات خداوند از نعمتها و مصائبی خبر می­دهد که تنها برای صابران و شاکران نشانه و آیت است؛ و به گفته مفسران فقط این دسته می­توانند از این آیات بهره ببرند. قرطبی دراین باره می­نویسد: «آیات در اینجا، به معنی علامت است و این علامات و نشانه ها در قلب همه آشکار نمی شود؛ بلکه مخصوص کسانی است که در برابر بلاها صابر و در مقابل نعمت ها شاکر باشند (قرطبی، ۱۳۶۴، ج۱۴: ۷۹)

۲) علمای اخلاق معتقدند که بنده در هیچ حالتی از صبر بی­نیاز نیست؛ زیرا آنچه در دنیا می­بیند یا موافق طبع اوست یا مخالف میلش و در هر دو حال، صبر لازم است. چرا که انسان در برابر نعم الهی از قبیل صحّت، سلامت، مال و جاه و غیره که موافق طبع اوست اگر نفسش را حفظ نکند، کارش به طغیان و سرکشی منتهی می شود. خداوند می فرماید: «کلاََّ إِنَّ الْانسَانَ لَیَطْغَى*أَن رَّءَاهُ اسْتَغْنى‏» (علق، ۹۶/ ۶-۷) (شبر، ۱۳۸۷: ۳۶۰)؛ و همچنین است صفت شکر، که نه فقط در برابر نعمتها که در مقابل مصائب نیز ضروری است؛ زیرا به گفته علمای اخلاق، در حقیقت، «این مصائب، نعمت هایی هستند که باید شکرشان را به جا آورد؛ زیرا هیچ مصیبتی پیش نمی آید مگر آنکه کفّاره گناهی باشد یا سبب ریاضتی برای نفس یا موجب بالا رفتن درجه ای از کمال آدمی است» (همان)
با توجه به دو مورد فوق، رابطه دو مفهوم صبر و شکر را می توان به دو صورت زیر بیان کرد:
نخست آنکه صبر و شکر، در هر دو حوزه «نعمت و نقمت» مطرح هستند و این دو گستره، صبر و شکر انسان را می­طلبد. ازاین رو، صابران کسانی هستند که هم در سختیها و مصائب پایدارند و هم در برابر انواع موهبت­ها و نعمت ها صبورند. این مطلب درباره شاکران نیز صادق است. از این رو، در روایات نبوی، صبر و شکر دو رکن مهم ایمان شمرده شده اند: «الْإِیمَانُ نِصْفَانِ نِصْفٌ فِی الصَّبْرِ وَ نِصْفٌ فِی الشُّکْر» (مجلسی، بی تا، ج۵۷: ۲۶).
دوم آنکه مطالعه درباره مفهوم شکر و مراتب آن نشان می دهد، صبر از فضایلی است که می تواند مصداق واژه شکر قرار گیرد؛ چرا که صبر همان نحوه صحیح استفاده انسان از قدرت­های نهفته در نفس است. مطابق این تحلیل، علّت کنار هم قرار گرفتن این دو مفهوم در آیه، توجیه می­گردد.

• • • • • • 1. 1. صبر خدا در قرآن

خداوند متعال در قرآن، صفات «صبّار»، «صبور» و «صابر» را به خودش نسبت نداده است و به بیان دیگر این صفات در قرآن از صفات الهی شمرده نشده اند، ولی خداوند کسانی که دارای این صفات باشند را ستوده است. اما در روایات و دعاهایی که از معصومین (ع) به ما رسیده اند صفات صبّار و صبور از صفات الهی شمرده شده اند. به عنوان نمونه در دعای جوشن کبیر آمده است: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ یَا عَفُوُّ یَا غَفُورُ یَا صَبُورُ یَا شَکُورُ یَا رَءُوفُ یَا عَطُوفُ یَا مَسْئُولُ یَا وَدُودُ یَا سُبُّوحُ یَا قُدُّوسُ» (دعای جوشن کبیر، بند۵۷)، «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ یَا سَتَّارُ یَا غَفَّارُ یَا قَهَّارُ یَا جَبَّارُ یَا صَبَّارُ» (دعای جوشن کبیر، بند۶۵). و لیکن صفت «حلیم» از اسماء حسنی و صیغه مبالغه است و معنی آن در باره خدا این است که خدا به گناهکاران مهلت می­دهد و در عذاب آنها عجله نمی­کند با اینکه توانایی و قدرت بر مواخذه دارد (طبرسی، ۱۳۷۲، ج۲: ۵۶۹).
لسان العرب در تفاوت دو صفت حلیم و صبور می گوید: صبر از اسمای الهی است و صبور کسی است که در انتقام گرفتن از نافرمانان عجله نمی ورزد. کلمه صبور از صیغه های مبالغه (یعنی بسیار صبرکننده) به شمار می رود. و معنای آن به معنای حلیم نزدیک است. فرق بین صبور و حلیم آن است که انسان گناهکار در سایه صفت صبر الهی ایمن از مجازات نیست، ولی در سایه صفت حلم در امان و سلامتی است (ابن­منظور، ۱۴۱۴، ج‏۴: ۴۳۷).
۴-۲-۱-۲- صبر انسان در قرآن
در بیشتر آیات قرآن از بندگان می خواهد که با استعانت از نماز و روزه در برابر مشکلات و حوادث زندگی صبر پیشه کنند: «وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَهِ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَهٌ إِلاَّ عَلَی الْخَاشِعِینَ» (بقره، ۲/ ۴۵). نماز و صبر، بهترین وسیله برای مقابله با صبر و مشکلاتند. زیرا صبر و شکیبایی هر مشکل بزرگی را کوچک می کند، و توجه به خداوند و پناه بردن به او نیز روح ایمان را در انسان بیدار می­ کند و او را متوجه می سازد که پناهگاه و تکیه گاه بسیار مستحکمی دارد که با توکل به آن هرگز آسیب نخواهد دید (طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۱: ۱۵۲). در تفسیر عیاشی از امام موسی بن جعفر(ع) نقل شده است که ایشان فرمودند: صبر عبارت است از روزه، هنگامی که شدتی به انسان می رسد یا حادثه ایی برای او رخ می دهد باید روزه بگیرد زیرا خداوند می فرماید: «وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ وَ إِنَّها لَکَبیرَهٌ إِلاَّ عَلَی الْخاشِعین‏» (بقره، ۲/۴۵) و خاشع کسی است که در نماز خود ذلیل (کوچک در پیشگاه خداوند) بوده و متوجه نماز باشد منظور خداوند از صبر و صلوه رسول خدا و امیرمومنان است . علامه در تفسیر خود بیان میکند که در این حدیث امام (ع) واجب بودن روزه و نماز را در زمان مشکلات و سختی ها و متوسل شدن به حضرت محمد (ص) و امام علی (ع) را از این آیه شریفه بیان کرده اند؛ البته به نظر علامه تفسیر روزه و نماز به رسول خدا وامیرالمومنین از باب تاویل است (همان).
در آیه پایانی سوره آل عمران آمده است که: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّـهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» (آل­عمران، ۳/ ۲۰۰). دستوراتی واوامری که در این آیه آمده اند یعنی «اصبروا» و «صابروا»و «رابطوا» و «اتقوا» همه مطلق و بدون قید بیان شده اند. یعنی این صبر شامل همه امور زندگی انسان می گردد هم شامل صبر در برابر مشکلات، هم شامل صبر بر طاعات و هم شامل ترک معاصی. و نیز منظور صبر تک تک افراد جامعه است زیرا به دنبال «اصبروا»، صبر به صورت صیغه مفاعله ی «صابروا» به کار رفته است که در زمانی به کار می رود که ماده فعل بین دو طرف تحقق پیدا کند و به این معنا است که گروهی از افراد با هم مشکلات و اذیتها را تحمل کنند و هر یک صبر خود را به صبر دیگری تکیه دهد و در نتیجه برکاتی که در صفت صبر وجود دارد دست به دست هم دهد و در نتیجه تاثیر صبر بیشتر گردد که این امری است که هم در فرد محسوس است و هم در اجتماع زیرا باعث می شود که تک تک افراد نیروی یکدیگر را به هم وصل کنند و همه نیروها یکی شوند تا بتوانند مشکلات را حل کنند (طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۴: ۹۱).
در آیه «وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ وَاصْبِرُواْ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ» (انفال، ۸/ ۴۶). مردم را به ترک منازعه دعوت می کند و می گوید: اگر صبور نباشید و با یکدیگر منازعه کنید جامعه شما سست می گردد و دشمنان شما جسور می گردند. در آیه «وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ» (شوری، ۴۲/ ۴۳). نیز دعوت به صبر می­ کند و علت آن را عظمت صبر ذکر می کند.
خداوند پس از دعوت مسلمانان به صبر سختی هایی را که در مسیر صبر در راه خدا وجود دارد را بیان می کند اما در هیچ یک از آیات خود، مسلمانان را از این سختی ها نمی ترساند بلکه در تمام آیات خود با بیان سختی های صبر به صابران وعده بالاترین پاداش ها را می دهد تا آسانتر بتوانند آن سختی ها را پشت سر گذارند و بدانند که در پس این سختی ها آسایشی بزرگ و جاودان را پیش رو خواهند داشت «وَأْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلَاهِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْهَا لَا نَسْأَلُکَ رِزْقًا نَّحْنُ نَرْزُقُکَ وَالْعَاقِبَهُ لِلتَّقْوَی» (طه، ۲۰/ ۱۳۲).
۴-۲-۱-۲-۱- صبر انسان در روایات و سیره عملی انبیاء
علاوه بر قرآن کریم در احادیث وروایات متعددی از امامان شیعه وبزرگان دین و علمای اخلاق نیز به ارزش صبر و منزلت صابران در نزد خداوند اشاره شده است. چنانچه در حدیثی معروفی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که فرمودند: «الصَّبْرُ نِصْفُ الْإِیمَان‏» (دیلمی، ۱۴۱۲، ج۱: ۱۲۷)، و نیز از جابر روایتی نقل شده است که از پیامبر (ص) درباره ایمان پرسیدند وایشان فرمودند : «أفضل الإیمان الصّبر و السّماحه» (پاینده، ۱۳۸۲: ۲۲۹) و نیز فرمودند: «الصبرُکََنزُ من کُنوُزالجنه» (باقری، ۱۳۶۳: ۳۳۷)، و در جایی دیگر بیان نموده ­اند: «الْإِیمَانُ نِصْفَانِ نِصْفٌ فِی الصَّبْرِ وَ نِصْفٌ فِی الشُّکْر؛ ایمان دو نیم است: نصف آن در صبر و نیم دیگر آن در شکر می باشد. » (مجلسی، بی تا، ج۵۷: ۲۶). و از امیرالمومنان (ع) نقل شده است که جایگاه صبر نسبت به ایمان مانند جایگاه سر نسبت به بدن است: «الصَّبْرُ مِنَ الْإِیمَانِ بِمَنْزِلَهِ الرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ وَ لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَا صَبْرَ لَه» (دیلمی، ۱۴۱۲، ج۱: ۱۲۶). ‏‏
در میان پیامبران الهی که هر یک ویژگی خاصی از فضایل اخلاقی را (به صورت‏درخشانتر) دارا بودند، حضرت ایوب(ع) به عنوان پیامبر صبور شناخته می‏شود. اوالگوی‏ «صبر»و مقاومت در برابر مشکلات بود. در آیه ۴۴ سوره‏ «ص‏»آمده است: «إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا نِّعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّاب» (ص، ۳۸/ ۴۴). حضرت ایوب(ع) به عنوان یک آزمون بزرگ، گرفتار مصائب عظیمی شد تا درجه‏شکرگزاری او آشکار گردد و به مقام قرب پروردگار نزدیکتر شود. او که اموال، زراعت‏و گوسفندان فراوان و فرزندان برومند و لایق و متعدد داشت، در یک آزمون بزرگ، همه چیز، حتی فرزندان خویش را از دست داد و خود نیز به بیماری شدیدی مبتلا شد. آن حضرت چنان بیمار گشت که از شدت درد به خود می‏پیچید و بدین سان اسیر ودربند بستر بیماری و درد گردید، ولی هیچ یک از این امور، از شکر او نسبت‏به درگاه‏خداوند نکاست. زخم زبان‏های زیادی از دوست و دشمن شنید، مصیبتی که شاید بالاترین مصائب‏بود، گاهی عباد و راهبان بنی اسرائیل به دیدنش می‏آمدند و به صراحت می‏گفتند: تو چه‏گناه عظیمی کرده‏ای که به این عذاب‏ «الیم‏»گرفتار شده‏ای؟ولی آن حضرت باز رشته‏صبر را از کف نمی‏داد، و چشمه زلال شکر و سپاس الهی را به کفران و ناشکری آلوده‏نمی‏ساخت. تنها کاری که کرد این بود که بعد از مدتی طولانی به پیشگاه خداوند عرض‏کرد: «وَ اذْکُرْ عَبْدَنا أَیُّوبَ إِذْ نادی‏ رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الشَّیْطانُ بِنُصْبٍ وَ عَذابٍ: بار پروردگارا!شیطان مرا به رنج و عذاب افکند و انتظار گشایش تنها از تو دارم» (ص، ۳۸/ ۴۱). هنگامی که این پیامبر عظیم الشان تمام مراحل این آزمایش بزرگ را پشت‏سرگذاشت و با کوهی از صبر و استقامت در برابر مصائب بزرگ ایستادگی کرد، و شیطان راشرمنده‏تر و مایوس‏تر ساخت، درهای رحمت الهی به روی او گشوده شد و نه تنها اموال‏و فرزندانش به لطف الهی به او بازگشت (ص، ۳۸/ ۴۳)، بلکه افزون‏تر از آن به ‏مقام پرافتخار «نعم العبد انه اواب» رسید.
«حضرت یعقوب‏» الگوی دیگر در صبر وشکیبایی است، که در قرآن از آن سخن به میان آمده است: «وَ جَاءُو عَلی‏ قَمِیصِهِ بِدَمٍ کَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنفُسُکُمْ أَمْرًا فَصَبرٌْ جَمِیلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلی‏ مَا تَصِفُون‏» (یوسف، ۱۲/ ۱۸). او به فراق فرزند دلبندش حضرت یوسف(ع) ‏که سخت مورد علاقه‏اش بود گرفتار شد. سالیان دراز با چشمانی اشکبار صبر کرد تا سرانجام دیده‏اش نابینا شد، اما هرگز سخنی بر خلاف رضای حق بر زبان نراند و پیوسته‏شاکر و صابر بود، به تعبیر خودش‏ «صبر جمیل‏»داشت.