الف- سهم
همانگونه که قبلاً گفته شد سهم یک مال عینی و مادی نیست بلکه مشخص حقوق و تعهدات سهامدار در شرکت است . با وجود این صدور اوراق سهم سبب می گردد که سهام تا حدودی غیبت یافته و جنبه ذهنی و غیر مادی محض نداشته باشد. پس سهم دارای دو جنبه مادی و غیر مادی است.
جنبه مادی سهم
در شرکتهای سهامی، سرمایه به سهام تقسیم می شود که اوراق صادره نماینده تعداد سهام که صاحب آن در دو شرکت دارد می باشد این اوراق سهام مانند سایر کالاها قابلیت نرخ گذاری دارد و همین مسأله تفاوت این اوراق با اسناد تجاری است که تنها در مقابل مبلغ کمتری قابل تنزیل هستند نه نرخ گذاری . نرخ اوراق سهام همانند سایر کالاها تابع قانون عرضه و تقاضاست ^[۴۵]
درست است که ورقه سهم کاغذی بیش نیست ولی چون موید حقوق و تعهدات پیچیده ای در شرکت است مقنن به آن اعتبار ویژه ای بخشیده است و همین امر باعث شده است که ماهیت سهم به سمت اموال مادی و عینی سوق پیدا کند. این تمایل و ماهیت سهم به سوی مال عینی و مادی است که باعث شده سهامداران توجهی به ماهیت غیر مادی سهم نداشته باشند و در تملک داشتن ورقه سهم به آنها اطمینان خاطری می دهد که شخص در هنگام تملک سایر اموال مادی و عینی نیز دارد.
همچنین ورقه سهم برخلاف اسناد مالیکت دیگر علاوه بر جنبه اثباتی جنبه موضوعی هم دارد بویژه در سهام بی نام با انتقال اوراق سهم ،دادوستد دیگری در عالم خارج صورت نمی گیرد.
اکنون شکل مادی سهم را مورد بررسی قرار میدهیم لازم به ذکر است که جنبه مادی سهم دارای چند صورت است:
ورقه سهم، گواهینامه موقت سهم یا گواهینامه نقل و انتقال سهام.
گواهینامه موقت سهم:
این گواهینامه در بدو تشکیل شرکت صادر می شود طبق ماده ۲۷ل.ا.ق.ت شرکت قبل از صدور اوراق سهام باید این گواهینامه را به سهامداران بدهد. این اوراق متحد الشکل چاپی مطابق مقررات اساسنامه صادر و به امضاء دو نفر که در اساسنامه تعیین شده اند می رسد. این گواهینامه طبق مقررات قانون تجارت بایستی حاوی مطالب و نکاتی باشد: نام شرکت و شماره ثبت آن- مبلغ سرمایه ثبت شده و مقدار پرداخت شده – نوع سهم- مبلغ اسمی سهم و مقدار پرداخت شده مبلغ اسمی.
این گواهینامه ممکن است با نام یا بی نام صادر شود و نقل و انتقال این گواهینامه حسب مورد مثل سهام با نام یا بی نام انجام می شود. بعد از صدور اوراق سهام و تسلیم آن به صاحب سهم،گواهینامه موقت سهم مسترد و ابطال می گردد.
ورقه سهم:
بعد از پرداخت تمام مبلغ اسمی سهم، شرکت ظرف یکسال، ورقه سهم صادر و تسلیم صاحب سهم می نماید (ماده ۲۷ل.ا.ق.ت) از شیوه بیان در قانون تجارت چنین برمی آید که صدور اوراق سهم در شرکتهای سهامی(عام و خاص) الزامی است. در حقوق انگلیس نیز الزام قانونی مبنی بر صدور گواهی سهم^[۴۶] وجود دارد.
محتویات و مندرجات ورقه سهم علاوه برآنچه در مورد گواهینامه موقت ذکر شده موارد دیگری نیز هست که برای ایجاد علم بیشتر برای دارنده آن یا منتقل الیه آن می باشد تا بداند چه چیزی را معامله نموده است. برخی موراد ضروری که بایستی در ورقه سهم درج شود عبارتنداز : نام شرکت و شماره ثبت آن- مبلغ سرمایه ثبت شده و مقدار پرداخت شده آن- تعیین نوع سهم از لحاظ با نام یا بی نام بودن- مبلغ اسمی سهم و مقدار پرداخت شده آن- تعداد سهامی که هر ورقه نماینده آن است.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ذکر هر کدام از موارد فوق و ضرورت آن به منظور خاصی است مثلاً ذکر نام شرکت و شماره ثبت آن برای این است که دارنده آن بداند سهام چه شرکتی را دارا می باشد و یا اینکه آیا شرکت بصورت قانونی تشکیل و ثبت گردیده است. همچنین ذکر مبلغ سرمایه ثبت شده شرکت برای آن است که منتقل الیه سهام از میزان سرمایه شرکت و اعتبار و قدرت مادی شرکت مطلع گردد.
گواهینامه نقل و انتقال سهام:
نقل و انتقال سهام در بورس به استناد اوراق سهام یا اوراق صادره توسط بورس انجام می شود هر چند امروزه سعی بر آن است که نقش این اوراق کم شود.
۱- بورس تهران
در روش سنتی نقل و انتقال سهام در بورس قبلاً انتقال مثل معاملات خارج بورس انجام می شد ولی با رایانه ای شدن سیستم بورس و ایجاد رایانه مرکزی و ارتباط کارگزاران با این مرکز از طریق رایانه این روش سنتی به نوعی منسوخ شده و از گواهینامه نقل و انتقال و سپرده سهام(ضمیمه ه) استفاده می شود این گواهینامه به درخواست شرکت مستقیماً یا از طریق بورس صادر می شود و جانشین ورقه سهم که صدور آن هزینه بیشتری دارد می شود و در معاملات بورس جایگزین ورقه سهم می شود و در اختیار سهامداران قرار می گیرد و نقشی که برای ورقه سهم درمعاملات خارج بورس وجود دارد امروزه در معاملات داخل بورس بر عهده گواهینامه نقل و انتقال و سپرده سهام قرارداده شده است.
پس هر سهامدار برای انتقال سهم خود در بورس بایستی این گواهینامه را در دست داشته باشد و گرنه قادر به نقل و انتقال سهام در بورس نخواهد بود مگر اینکه گواهینامه جدیدی به نام او صادر شود. همچنین سهامدار برای اعمال حقوق خود در شرکت از جمله شرکت در مجامع عمومی بایستی گواهینامه مذکور را در دست داشته باشد.
این گواهینامه حاوی مشخصات سهامدار و شرکت صادر کننده سهام است و همچنین بیانگر دارایی سهام شخص دارنده و تعداد سهام سپرده شده و قابل معامله است. این گواهینامه در بردارنده کد سهامدار در رایانه مرکزی بورس است حتی شخصی که فقط یکبار در بورس به دادوستد سهام می پردازند کدی رایانه ای به او اختصاص می یابد و معاملات او در بورس از این پس تحت همین کد رایانه ای انجام می شود.^[۴۷]
۲-بورس لندن
قبل از سال ۱۹۷۹ میلادی معاملات بورس لندن به روش سنتی و استفاده از اوراق سهام در هنگام معامله انجام می گردید. بعد از این سال با رایانه ای شدن سیستم بورس لندن، سرعت در انجام معاملات بورس حرف اول را می زند. همانگونه که قبلاً گفته شد بورس مشتمل بر یک شبکه رایانه ای و خزانه رایانه ای بورس و همچنین یک شرکت (سهامی خاص) رایانه ای که پایاپای نمودن معاملات را برعهده داشت گردید. اوراق صادره توسط این شرکت رایانه ای جایگزین اوراق سهام گردید. البته امروزه با استقرار سیستم «تاروس»^[۴۸] که از سال ۱۹۹۳ در بورس لندن ایجاد شد و کد رایانه ای برای سهامداران اختصاص یافت استفاده از اوراق صادره توسط شرکت رایانه ای فوق الذکر کمتر شده است. امروزه اوراق سهام و وجوه مشتریان در صندوق امانات بورس که شخصیت حقوقی مستقل دارد نگهداری می شود و این صندوق بر اساس دستور مشتری اقدام به خرید و فروش سهام می کند البته بدون اینکه اوراقی صادر شود.
جنبه غیر مادی سهم:
همانگونه که قبلاً ذکر گردید سهم مجموعه ای از حقوق و تعهدات سهامدار در شرکت محسوب می گردد و نمایانگر این حقوق و تعهدات می باشد که اینها جنبه غیر مادی ناشی ازسهم را شامل می شود. همچنین گاهی غیر از این حقوق و تعهدات عمومی که برای هر سهمی وجود دارد برای بعضی از سهام و به تبع آن برای سهامداران این سهام حقوق و مزایای ممتازه ای در نظر گرفته می شود این مزایا هم جزو جنبه غیر مادی سهم است. آنچه برای سهامدار هم از درجه اول اهیمت برخوردار است استفاده از همین حقوق و مزایایی است که بموجب اساسنامه و قانون به سهم تعلق می گیرد.
پس حقوق و مزایای ناشی از مالکیت سهم است که هنگام انتقال سهام و به تبع انتقال سهم همانند انتقال سایر اموال که به تبع انتقال اصل مال ،حقوق و تعهدات ناشی از مالکیت آن مال نیز منتقل می شود،انتقال خواهد یافت و چون این حقوق و مزایا عینیت ندارد بوسیله ی اوراق سهام انتقال می یابد.
ب- قیمت سهام
در هر نوع معامله معوض یکی از عوضین مبیع و دیگری ثمن است. اگر انتقال سهم نیز بصورت معوض انجام شود. قیمت سهم که در برابر انتقال سهم توسط انتقال دهنده به منتقل الیه به انتقال دهنده تملیک می شود موضوع دیگر معامله علاوه بر سهم می باشد. تعیین این قیمت در مورد سهم از اهمیت ویژه ای برخوردار است که در علوم اقتصادی و حسابداری از پیچیده ترین مباحث است. تعیین قیمت سهام بسته به اینکه سهام در بورس یا خارج بورس عرضه شود به طرق مختلفی انجام می گیرد.
تعیین قیمت سهام در انتقال سهام در خارج از بورس اوراق بهادار
در این حالت ارزیابی بر اساس برآورد ذاتی یا واقعی انجام می شود و این با توجه به دارائیهای شرکت از قبیل :تأسیسات، اموال غیر منقول و منقول و عواید احتمالی شرکت و امکان توسعه آتی صورت می گیرد. پس ساختار مالی شرکت و سایر عوامل شرکت مثل مدیریت شرکت و سیاستهای شرکت مبنای قیمت گذاری شرکت در این شیوه می باشند.
در شرکت های سهامی خاص معمولاً اساسنامه نحوه ارزیابی و قیمت گذاری سهام را مشخص می کند که این امر معمولاً بر عهده بازرسان شرکت گذاشته می شود و هر قیمتی که بازرسان تعیین کنند سهامداران ملزم به پرداخت آن و تبعیت از ان هستند . البته بازرسان بایستی با حُسن نیت اقدام نمایند. در صورت عدم تعیین تکلیف در اساسنامه شرکت در اینخصوص و عدم توافق بین انتقال دهنده و انتقال گیرنده، تعیین قیمت توسط کارشناس رسمی دادگستری یا حسابدار رسمی صورت می گیرد.
تعیین قیمت سهام در انتقال سهام در بورس اوراق بهادار
بورس اوراق بهادار همانند بازار کالاهای دیگر مثل بازار فلزات و … محل مبادله اوراق بورس از جمله سهام است. اوارق بورس برخلاف سایر اوراق بهادار، مانند سایر کالاها قابل نرخ گذاری است و این امر تحت تأثیر عواملی چند است.
در مورد سهام شرکتی که تازه وارد بورس شده است کمیته ای به نام کمیته ی قیمت گذاری سهام متشکل از کارشناسان مالی و اقتصادی با تحلیل ساختار مالی شرکت و داده ها و اطلاعات مالی ۳ سال گذشته شرکت که از صورتحسابها و صورتجلسات مالی بازرسان استخراج شده است، مبادرت به تعیین قیمت سهام می نمایند. همچنین عوامل دیگری از جمله وضع عمومی بازار سهام و میزان رونق بازار بورس و سهام در تعیین قیمت دخیل هستند. بدین ترتیب قیمت پایه سهام تعیین می شود و پس از عرضه سهام در بورس با توجه به میزان عرضه و تقاضا و شناور بودن قیمت سهام از این پس قیمت واقعی سهام تعیین می شود البته میزان استقبال افراد در سرمایه گذاری خصوصی و سیاستهای اقتصادی کشور تأثیر مطلوبی بر نوسان قیمت شناور سهام دارد.
از دیگر پارامترهای موثر در قیمت سهام میزان نقد شوندگی آن سهم می باشد . هر چقدر قدرت نقد شوندگی سهمی بیشتر باشد قابلیت فروش آن سریعتر است (در اصل رتبه ۱ بهترین نقد شوندگی را داراست) و توجه به این فاکتور از عوامل مهم زمان سرمایه گذاری می باشد.
درهنگام خصوصی سازی شرکتهای دولتی که طبق قانون خصوصی سازی شرکتهای دولتی انجام می شود و سهام آنها به بخش خصوصی واگذار می شود تعین قیمت سهام این نوع شرکتها که بدوا در بورس پذیرفته می شوند مطابق ماده۱۴ آیین نامه اجرای ماده۱۵قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی،اجتماعی….ایران،از طریق عرضه حداکثر ۵% سهام شرکت بدون تشریفات درج آگهی برای کشف قیمت سهام شرکت خواهد بود.
در بورس لندن ، عده ای مفسر اقتصادی و مالی به کار گزاران بورس در دادوستد سهام به مناسب ترین قیمت کمک می رسانند این مفسران اقتصادی از ضوابط و مقررات حرفه ای خاص خود تبعیت می نمایند.
ج) انتقال حقوق ناشی از مالکیت سهم
قبلاً گفته شد که سهم بیانگر حقوق و تعهدات دارنده سهم در شرکت است و با انتقال سهم این حقوق و تعهدات به منتقل الیه انتقال می یابدالبته به تبع انتقال سهم،واین امر نباید باعث اختلاط موضوع گردد. یعنی نباید چنین تصور شود که این حقوق و تعهدات ماهیتی مجزا از سهم و سهامداری دارند بلکه تابع و وابسته به سهام می باشند. آنچه می تواند محل بحث باشد اینست که انتقالی که فقط شامل بخشی از آن حقوق و تعهدات باشد از نظر شرکت معتبر نیست و شرکت دارنده سهم را دارای کلیه حقوق و تعهدات ناشی از مالکیت سهم می شناسد.
امّا سوالی اینجا پیش می آید و آن اینست که جدا از اعتباری که نزد شرکت برای انتقال تمامی حقوق و تعهدات ناشی از انتقال سهم وجود دارد ، آیا اشخاص در روابط بین خودشان می توانند بخشی از این حقوق و تعهدات را با توافق معامله نمایند و انتقال دهند؟
البته در قانون ایران پاسخی به این مسأله داده نشده است. پس به اصول و قواعد عمومی حقوقی مراجعه می کنیم و این نوع انتقال را در مورد حقوق مالی و غیر مالی سهم بررسی می کنیم.
حقوق مالی
در مورد حقوق مالی اصل بر قابلیت انتقال آنهاست و عدم قابلیت انتقال یک استثنا بر این اصل است . آیا می توان حقوق مالی ناشی از مالیکت سهام را نیز طبق این اصل کلی انتقال داد؟ مثلاً آیا می توان حق تقدم ناشی از سهم یا حق انتقاع از سهم را منتقل نمود؟
در عقد اجاره و واگذاری انتفاع طبق قانون مدنی بایستی موضوع عقد عین باشد در حالیکه سهم مال عینی ذاتی نیست و بین عین و منفعت سهم انفکاک با مشکل مواجه است و این امر باعث می شود که نتوان منافع ناشی از سهام را به اجاره یا به هر عقد دیگری مثل صلح منافع واگذار نمود.^[۴۹]
همچنین منفعت مادی و مالی ناشی از سهم تابع زمان آینده است و در آینده مشخص و معین می شود که آیا منافع مالی موجود خواهد بود یا خیر و همین امر نیز مانع از واگذاری چنین منافع و مزایای مالی است همچنین تفکیک بین حقوق غیر مالی ناشی از سهم و منافع و حقوق مالی ناشی از سهم غیر ممکن بنظر می رسد زیرا نمی توان به صراحت گفت که حقوق مالی ناشی از سهم متعلق به دارنده ورقه سهم خواهد بود یا به دارنده منافع مالی ناشی از سهم؟ (البته به فرض اعتقاد به جدایی عین سهم از منفعت آن و به تبع آن مالک عین ورقه سهم از مالک منفعت سهم)
در حقوق فرانسه واگذاری حق انتفاع ناشی از سهم پذیرفته شده است.
البته در حقوق ایران در ماده ۱۶۶ل.ا.ق.ت نوعی واگذاری حق انتفاع در سهام صراحتاً پیش بینی شده است و آن واگذاری حق تقدم در خرید سهام جدید می باشد.
امروزه این حق بصورت یک حق مستقل و بوسیله ی اوراقی که شبیه اوراق سهام هستند و در بورس قابل دادوسند هستند تنظیم شده است. انتقال این حق همانند انتقال سهم انجام می شود و قیمت آن تابع وضعیت بازار و رونق شرکت است.
حقوق غیر مالی :
حقوق غیر مالی به شخصیت صاحب آن بستگی دارد و قابل نرخ گذاری نیست و ا صل کلی در این نوع حقوق غیر قابل انتقال بودن این حقوق است . یکی از این حقوق غیر مالی ناشی از مالکیت سهم، حق شرکت در مجمع عمومی(عادی یا فوق العاده) و دادن رأی در این مجمع ها است. می دانیم که اعطای نمایندگی در این خصوص از طرف سهامدار به شخص دیگر طبق ماده ۱۰۲ ل.ا.ق.ت صحیح است.
یکی دیگر از این نوع حقوق،حق اطلاع است. حق اطلاع سهامداران از وضعیت شرکت، وسیله ای برای اجرای درست حق رأی است. هر سهامدار می تواند ۱۵ روز قبل از برگزاری مجمع عمومی در مرکز شرکت به صورت حسابها مراجعه کند و از تراز نامه صورتهای مالی رونوشت بگیرد.حق نامزد شدن برای سمتهای موجود در شرکت از جمله، عضو هیأت مدیره شدن، نیز از دیگر حقوق غیرمادی متصور برای سهامداران است.
البته واگذاری این نوع حقوق (غیر مالی) بصورت موقت صرفاً و برای چند بار محدود محل اختلاف و بحث نیست آنچه محل بحث و سوال است انتقال بخشی از این حقوق بصورت دائمی و همیشگی و سلب آن از دارنده و مالک اصلی آن به واسطه این انتقال دائمی است.
در حقوق ایران تکلیف مشخص نشده است. عده ای از حقوقدانان بنا به دلایلی با این نوع انتقال مخالف هستند و آنرا باطل می دانند از جمله دلایل مخالفان عبارت است از: الف: انتقال حقوق غیر مالی و از جمله حق رای بطور دائم باعث می شود دارندگان این حق جزو سهامداران نباشند و بالطبع این اشخاص دارای حق وابستگی چندانی به شرکت و منافع آن ندارند و این امر به ضرر شرکت تمام می شود.
ب: فلسفه شرکت و سهامداری اشخاص در آن حقوق مساوی برای سهامداران است که انتقال این حقوق این تساوی و همکاری را برهم می زند .
ج: حق رأی شخص در شرکت وابسته به آزادی شخص و محدود نمودن آن بطور دائم مخالف اخلاق حسنه است پس صحیح نیست از مجموعه آنچه گفته شد و اینکه حقوق غیر مالی به تنهایی فاقد ارزش مالی است می توان معتقد به عدم جواز این نوع انتقال بود.
مبحث سوم- شرایط اختصاصی انتقال و واگذاری سهام
شرایطی برای انتقال سهام باید رعایت گردد که در صورت عدم رعایت آنها ممکن است انتقال در مقابل شرکت و اشخاص ثالث قابل استناد نباشد. در این مبحث این شرایط را احصاء نموده و بررسی می نماییم.