در این زمینه، مطالعات بی‌شماری نظیر گزارش معروف وینبرگ^[۳۶] در سال ۱۹۶۳ تحت عنوان “علوم،دولت و اطلاعات: مسئولیت جوامع فنی و دولت در انتقال اطلاعات”^[۳۷] انجام شد. وینبرگ توصیه کرد سازمان‌هایی برای گردآوری و اشاعه اطلاعات تأسيس شود که اهمیت منابع خاکستری را به عنوان شیوه‌ای برای اشاعه دانش و انتقال فناوری مورد توجه قرار دهد. همچنین در این دهه کمیته اطلاعات علمی و فنی^[۳۸] در امریکا، زیر نظر شورای فدرال علوم و فناوری^[۳۹] برای هماهنگی و اشاعه اطلاعات علمی و فنی تأسيس شد.به‌طوری که تاکنون مشخص شده منابع خاکستری عمدتاً با پیشرفت علوم فیزیک و نیز پیشرفت‌های فناوری رشد ‌کرده‌است. در حقیقت، از آنجایی که این‌گونه اسناد فاقد تأیید مجلات علمی بسیار مشهور بودند، اصحاب علوم انسانی و اجتماعی با دیده شک و تردید بدان‌ها می‌نگریستند. هر چند جالب استتوجه شود که بعضی از گروه‌های اقلیت مهجور از این نوع متون برای انتشار عقاید خود استفاده می‌کنند. در واقع، این گروه‌ها می‌توانستند از طریق منابع خاکستری عقاید خود را اشاعه و با تبلیغات آن را تعمیم دهند. برای مثال، دانوزیا مالینا در مقاله خود تحت عنوان “منابع خاکستری، مسئله‌ای فمینیستی است: دانش زنان و شبکه تأکید کرد”. مطالبی که به صورت غیرتجاری منتشر می‌شود همیشه برای حرکت‌های فمینیستی نقش مهمی داشته است و نقش حساسی در انتقال تجربیات و عقاید زنان در جامعه‌ای که سخن و نوشته های آنان با سانسور مواجه بوده، داشته است (همان، ص. ۳۴۰).

۲-۱-۴-۲-۳سال‌های ۱۹۷۰-۱۹۸۰

در دهه ۱۹۷۰ توجه زیادی به مدیریت منابع خاکستری شده است. مطالعه روی جنبه‌های گوناگون این منابع از جمله نمایه‌سازی و فهرست‌نویسی، اشاعه و انتشار، بازیابی داده ها و نظایر آن افزایش یافت. محور اصلی این توجهات شناسایی منابع خاکستری و تامین دسترسی به آن‌ ها بود. اولین همایش‌های تخصصی منابع خاکستری برگزار شد. خصوصاً همایش بسیار مهم یورک^[۴۰] در دسامبر ۱۹۷۸ تشکیل شد و همکاری بین کتابخانه‌ها و مراکز اسناد اروپایی را پایه‌گذاری کرد که مقدمات پایگاه اطلاعاتی سایگل^[۴۱]بود که کمی بعد ایجاد شد. در این همایش، اصطلاح “منابع خاکستری” رسما اعلام و تأیید شد و توسط کتابخانه‌ها و مراکز اسناد مهم در امریکا و اروپا مورد استفاده قرار گرفت (همان).

همچنین در این دهه، پایگاه‌های تخصصی پیوسته برای منابع خاکستری ایجاد شد. این پایگاه‌ها، اولین پایگاه‌هایی بودند که بر مبنای اهداف تجاری طراحی شده بودند. در سال ۱۹۷۰ مرکز خدمات ملی اطلاعات فنی^[۴۲] جایگزین شورای انتشارات آمریکا شد و به منظور تداوم “‌کتاب‌شناسی تحقیقات علمی و فنی” اقدام به انتشار “خبرنامه گزارش‌های دولتی”^[۴۳] نمود. این مرکز زیر نظر مدیریت فناوری وزارت بازرگانی^[۴۴] و با استقلال مالی، به بزرگ‌ترین و مهم‌ترین سازمان تخصصی منابع خاکستری آمریکا تبدیل شد. در حال حاضر، این مرکز اکنون هدایت اطلاعات علمی، فنی، دولتی، مهندسی و تجاری صدها مؤسسه‌ امریکایی را عهده‌دار است و دسترسی به بیش از دو میلیون فقره از انتشارات در ۳۵۰ رشته علمی را فراهم می‌کند. تحکیم رشد اقتصادی آمریکا و ایجاد کار از طریق فراهم کردن دسترسی به اطلاعاتی که منجر به نوآوری و اکتشافات می‌شود، مأموریت‌ این سازمان است (همان، ص. ۳۴۱).

۲-۱-۴-۲-۴ سال‌های۱۹۸۰-۱۹۹۰

در دهه ۱۹۸۰ پایگاه نظام اطلاعاتی منابع خاکستری^[۴۵] تحت مدیریت انجمن اروپایی بهره‌برداری از منابع خاکستری^[۴۶] تشکیل شد که کنسرسیومی متشکل از کتابخانه‌ها و مراکز اسناد حقوقی در اروپا بود. این پایگاه چند رشته‌ای، گزارش‌ها، پایان‌نامه‌ها و سایر منابع خاکستری کشورهای عضو را تحت پوشش دارد و با موجودی بیش از ۶۷۴ هزار رکورد از طریق اینترنت، لوح فشرده یا لوح سخت، قابل دستیابی است. پایگاه، اسناد سال ۱۹۸۰ به بعد در کلیه رشته‌های تحقیق و توسعه، علوم و فناوری، و اقتصاد را دربرمی‌گیرد و سالانه ۵۵ هزار رکورد جدید به آن افزوده می‌شود (همان).

۲-۱-۴-۲-۵سال‌های ۱۹۹۰ به بعد

دهه ۱۹۹۰ شاهد ظهور اینترنت یا شبکه ارتباطات گسترده جهانی بود. اینترنت همراه با گسترش سریع رایانه های شخصی و رواج برنامه های واژه‌پرداز، موجب رشد ‌خیره کننده منابع خاکستری شد. همان طور که قبلا اشاره شد، اسناد الکترونیکی که در شمول منابع خاکستری درآمد سبب جلب توجه کتابداران شد. همچنین از سال ۱۹۹۳ به بعد همایش‌های بین‌المللی منابع خاکستری، هر دو سال یک بار برگزار می‌شود (همان).

اینترنت نیاز دانشمندان و سایر متخصصان را به اشاعه سریع دانش خود و همچنین کسب اطلاع در رابطه با پروژه های مطالعاتی و تحقیقاتی در دست انجام، در همه جای جهان را برآورده می‌کند. همچنین مشکلات ردیابی اسناد و دستیابی به آن‌ ها از این طریق به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. این تسهیلات موجب افزایش بی‌سابقه انتشار دانش و امکان انتقال به مراتب سریع‌تر فناوری شده است. شایان ذکر است که اینترنت صرفا ابزاری برای انتشار اسناد و یا دسترسی به آن‌ ها محسوب نمی‌شود؛ بلکه در ذات خود، یک تولیدکننده عمده منابع خاکستری است. طرح ژنوم انسانی^[۴۷] یکی از نمونه های خارق‌العاده از همکاری انسان از طریق رایانه، اینترنت و منابع خاکستری است.در اواخر قرن ۲۰ و اوایل قرن جاری، پدیده جدیدی شروع به ظهور کرد. منابع خاکستری که توسط سازمان‌های غیردولتی^[۴۸] در کشورهای در حال رشد تولید می‌شد، گستره‌ای از موضوعات را در برمی‌گیرد از جمله محیط زیست، عدالت، فمینیسم، مشکلات بومی، سلح و سیاست، و به طور کامل روی اینترنت منتشر می‌شود. گروه زاپاتیستا^[۴۹] در مکزیک از فعال‌ترین گروه‌ها در حوزه وب جهانی به‌شمار می‌رود. همین جایی که گروه‌های دیگری هم کار بیان عقاید خود برای جهانیان را آغاز کرده‌اند (همان، ص. ۳۴۲).

۲-۱-۵انواع منابع خاکستری

ویژگی مشترک و بارز منابع خاکستری این است که به شیوه های معمولی تولید و توزیع نمی‌شوند.با توجه به تعاریفی که از منابع خاکستری آمده است و جست‌وجوهایی که پژوهشگر ‌در کتابخانه ملی انجام داده است، می‌توان انواع منابع خاکستری را ‌به این ترتیب معرفی کرد: پایان نامه­؛ طرح تحقیقاتی؛ انواع گزارش‌ها شامل گزارش‌های آماری؛ گزارش‌های فنی، گزارش‌های دولتی، گزارش‌های تحقیقاتی، گزارش‌های سفر، گزارش‌های هنری؛ خبرنامه‌؛ وب‌سایت‌؛ گروه‌های بحث الکترونیکی؛ نامه‌های الکترونیکی؛ یادداشت‌؛ ‌کتاب‌شناسی؛ عکس؛ اسناد؛ پوستر؛ نقشه‌؛ مجموعه مقالات و برنامه گردهمایی‌ها؛ استاندارد؛ جزوه؛ بروشور، اسلاید و نظایر آن‌ ها.

در جدول ۲-۱انواع منابع خاکستری معرفی می‌شوند: