۱-۸- ویژگی‌های زمین شناسی استان فارس

فارس یکی از استان‌های جنوبی ایران است که میان اشکال مورفولوژیک و ویژگی‌های زمین شناسی آن همخوانی در خور توجهی وجود دارد. از دیدگاه ژئومورفولوژی نواحی واقع در شمال و شمال غربی استان متشکل از ارتفاعات بهم پیوسته و دره‌های عمیق است، در حالیکه در گستره‌های جنوب و جنوب غربی استان در حد فاصل کوه‌ها، دشت‌های حاصلخیز شیراز، کازرون، نی ریز، مرودشت و… قرار دارد که توسط رود‌ها آبیاری می‌شوند، این رود‌ها در نهایت به دریاچه بختگان، پریشان، مهارلو و کافتر می‌ریزند (۵۳).
براساس تقسیمات حوضه‌های ساختاری- رسوبی، استان فارس در بر گیرنده منطقه سنندج- سیرجان و منطقه زاگرس است و بیشتر برجستگی‌ها و ساختار‌ها روند شمال غربی- جنوب شرقی دارند(۵۳).
از نگاه ساختاری، حاشیه شمال غربی استان فارس محل برخورد دو ورقه قاره‌ای است. به همین لحاظ در این گستره صفحه‌های رانده شده بسیار زیاد است که حاصل آن شکل‌گیری ساختمان‌های دوبلکس با شیب راندگی (گسل‌های معکوس با شیب کم) به سمت شمال- شمال شرقی است. سیستم‌های راندگی که در هر رویداد زمین ساختی بوجود آمده‌اند، در روی ساختمان‌های قبلی قرار‌گرفته،آن‌ها را قطع نموده ویا جا به جا کرده و به این ترتیب در شمال شرقی استان فارس مجموعه‌ای از صفحه‌های تراستی را می‌توان دید(۵۳).
در یک روند شمال شرقی به جنوب غربی، فارس را می‌توان به زیر پهنه‌های مورفولوژیک و ساختاری_رسوبی زیر تقسیم کرد:

۱-۸-۱- پهنه سنندج-سیرجان:

ویژگی‌های ساختاری و سنگی نوار باریکی از حاشیه شمال شرقی استان فارس واقع در شمال شرق اقلید و شمال شرق کفه و نی‌ریز شباهت کامل به پهنه سنندج- سیرجان دارد (۵۳). در این نواحی سنگ‌های پلاتفرمی (صفحه‌های بسیار وسیع) پالئوزوئیک پایین و بالا، ضمن داشتن حجم‌های در خور توجه، در اثر تکان‌های زمین و به صورت جریان‌های آشفته به قسمت‌های ژرف نقل مکان یافته‌اند. افزون بر ناآرامی‌های هم‌زمان، رسوب‌گذاری، شواهد چینه‌شناسی و ساختاری نشان می‌دهد که ساختار حاکم بر این باریکه از نوع راندگی‌های ورقه‌ای است که حاصل جابه‌جایی ورقه‌ها و افزایش ستبرای پوسته است(۵۳).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱-۸-۲- زاگرس مرتفع

در این نواحی ، سنگ‌های مزوزوئیک، نهشته‌های رادیو لاریتی (مواد سیلیسی کف دریا) به همراه مجموعه‌های اولترا مافیکی (دارای یون‌های دو ظرفیتی آهن و منیزیم زیاد) هستند که در حوضه‌های عمیق شرق زاگرس انباشته شده‌اند و امروزه بر اثر کنش راندگی‌ها بلندترین قسمت‌های زاگرس را تشکیل می‌دهند(۵۳).

۱-۸-۳- زاگرس چین خورده

بخش بیشتر استان فارس قسمتی از پهنه ساختاری-رسوبی زاگرس چین خورده است که به نام پلاتفرم (صفحه‌های بسیار وسیع) فارس از آن یاد می‌شود. در این نواحی برونزد توالی‌های پروکامبرین پسین- تریاس میانی محدود به رخنمون‌هایی از گنبد‌های نمکی و یا برونزدهایی است که گسترش محدود دارند(۵۳).

۱-۹- ناهمواری‌های استان و نحوه شکل گیری آن‌ها

کوه‌های زاگرس ، بخش اعظم استان را در بر گرفته است . در مجموع بخش چین خورده رشته کوه‌های زاگرس ، خود به ۳ قسمت زاگرس شمال غرب (منطقه کرمانشاه و ایلام ) ، زاگرس میانی (منطقه لرستان و بختیاری ) و زاگرس جنوب شرق (منطقه فارس ) تقسیم می‌شود . بخش سوم زاگرس به طور کلی در استان پهناورفارس گسترده شده و به همین دلیل است که به آن زاگرس فارس نیز می‌گویند(۵۴).
این واحد زاگرس ،حداکثر پهنا را داشته و چهره ظاهری آن با دو بخش دیگر زاگرس تفاوت دارد . در فارس امواج چین‌ها ملایم‌تر و بازتر شده و بیشتر به صورت چاله‌های ناودیسی و برجستگی‌های طاقدیسی ساده مشخص میگردد . همین چاله‌های ناودیسی به مرور زمان تبدیل به دشت‌های وسیع گردیده است . از دیگر مشخصات زاگرس فارس این است که هر چه از طرف شمال غرب استان به طرف شرق و جنوب شرق استان پیش می‌رویم ، محور چین‌ها از جهت شمال غرب جنوب شرق به سمت غرب به شرق منتهی می‌گردد (۵۴).
از نظر زمین شناسی در کوه‌های استان فارس طبقات ائوسن، توده‌های عظیمی را تشکیل داده است. زاگرس در فارس بر روی سنگ‌های شیستی، آهکی و مارنی و تشکیلات جوان‌تر متعلق به دوره کرتاسه تشکیل شده که دارای سنگواره پالئوسن می‌باشد. بعد از مدتی محیط رسوبی عمیق‌تر شده و لایه‌های آهکی به وجود آمده همراه با مارن و شیست بوجود آمده‌اند . در حوضه رسوبی زاگرس رسوب‌گذاری از دوره الیگوسن به میوسن همچنان ادامه داشته و سازند آهک آسماری تشکیل شده است(۵۴).
در این سازند دو بخش تبخیری و ماسه سنگی نیز شناخته شده است. در سازند فارس رخساره‌های نرم تنان، خار پوستان، مرجان‌ها و میکرو فسیل‌ها مختلف دیده شده است. بنابراین به طور کلی ناهمواری‌های استان فارس مربوط به دوره یا عهد میوسن و قسمتی از پلیوسن ((از دوره ترشیاری و از دوران سنوزوئیک)) ودر مجموع ناهمواری‌های جوان می‌باشد. از مشخصات این چنین مناطقی زلزله خیز بودن است . کما اینکه از سال ۱۹۰۰ میلادی تا کنون ۱۱۱۵ زمین لرزه دستگاهی در استان فارس رخ داده است. وگاه و بیگاه نیز شاهد بروز زلزله در نواحی مختلف استان می‌باشیم که این خود ناشی از جوان بودن منطقه از نظر زمین شناسی و برخورد مداوم سپر عربستان به سپر ایران می‌باشد (۵۴).

۱-۱۰- زمین شناسی منطقه مورد مطالعه:

محیط رسوبی و چینه نگاری سکانسی سازند فهلیان در منطقه مورد مطالعه نشان می‌دهد که نهشته‌های سازند فهلیان در بر گیرنده سه زیر گروه رخساره کربناته تالابی، سدی و دریای باز همراه با رسوبات دوباره نهشته شده هستند.
رسوبات یاد شده در یک پلاتفرم شلف حاشیه‌دار کربناته پدید آمده‌اند. سازند فهلیان از دو سکانس رسوبی تشکیل شده است. مرز پایینی سکانس یک (مرز پایین سازند فهلیان با سازند سورمه) ناپیوستگی نوع یک است. مرز بالایی سکانس دوم (مرز بالایی سازند فهلیان با سازند داریان) و مرز بین سکانس‌های سازند فهلیان (فهلیان۱و۲) ناپیوستگی نوع دومند. سکانس‌های تشخیص داده شده با بخش سوم زون پایینی از سوپر سکانس زونی هم‌خوانی دارند و به اشکوب‌های تیتونین بالایی تا والانژینین پایینی وابسته‌اند (۱۶).

۱-۱۱- آب و هوا

در استان فارس، تحت تاثیر ویژگی‌های توپوگرافیک، سه ناحیه آب و هوایی مشخص پدیدار شده است.

۱-۱۱-۱- ناحیه کوهستانی شمال، شمال باختر و باختر

دارای زمستان‌های سرد معتدل و پوشش گیاهی قابل توجه می‌باشد. میزان بارندگی این ناحیه در حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلی‌متر در سال گزارش شده است (۵۳).

۱-۱۱-۲- ناحیه مرکزی

این ناحیه درزمستان‌ها آب و هوای نسبتا معتدل توام با بارندگی و در تابستان‌ها، هوایی گرم وخشک دارد. آب و هوای این ناحیه به علت بارندگی نسبی ارتفاعات، نسبت به شمال و شمال باختر وضعیتی کاملا متفاوت دارد، میزان باران این ناحیه بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌متر در سال است. شهرهای شیراز، کازرون، فسا و فیروزآباد در این ناحیه قرار گرفته‌اند (۵۳).

۱-۱۱-۳- ناحیه جنوب و جنوب خاوری

به علت کاهش ارتفاع و پهنای جغرافیایی و نحوه استقرار کوه‌ها، میزان بارندگی این ناحیه درفصل زمستان نسبت به دو فصل بهار و پاییز کم‌تر می‌باشد. هوای این ناحیه در زمستان‌ها معتدل و در تابستان‌ها بسیار گرم و میزان بارندگی سالانه آن ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلی‌متر است. شهرهای لار، اوز و خنج جزو این ناحیه خشک به شمار می‌روند (۵۳).

۱-۱۲- جریان‌های توده‌های هوایی استان:

استان فارس تحت تاثیر بادهای شمالی، باختری، جنوبی و محلی نیز قرار دارد، به طوری که جریان توده‌های هوایی آن به چهار گروه تقسیم می شود:

۱-۱۲-۱- بادهای شمالی

که از سیبری به ایران می‌‍وزند و بسیار سرد و خشک هستند و باعث برودت هوا در زمستان، به ویژه در مناطق کوهستانی می‌شود (۵۶).

۱-۱۲-۲- بادهای باختری

که از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه به سوی ارتفاعات زاگرس می‌وزند و جزو بادهای باران آوری هستند که سبب ریزش برف و باران می‌شوند. این بارندگی از اواسط بهار ادامه پیدا می کند (۵۶).

۱-۱۲-۳- توده‌های هوای جنوبی

که از عربستان به سوی استان فارس می‌وزند. این توده‌های گرم و خشک هستند و سبب افزایش دما در تابستان می‌شوند. بادهای محلی که از سمت کوهستان به دشت می‌وزند عکس این مسیر را می‌پیمایند. نام یکی از آن‌ها باد قهره است که در ممسنی در امتداد رودخانه فهلیان می‌وزد (۵۶).

۱-۱۳- طبقه بندی اقلیمی استان

براساس طبقه بندی اقلیمی دمارتن گسترش یافته، محاسبه رابطه بین آن بین ایستگاه‌های مختلف استان، نوع اقلیم موجود به شرح زیر مشخص شده است:
۱۱/۸ درصد از سطح استان دارای اقلیم فرا خشک سرد تا فرا خشک گرم می‌باشد.
۳۶/۵ درصد از سطح استان دارای اقلیم خشک فرا سرد تا خشک گرم می‌باشد.
۴۰/۷ درصد از سطح استان دارای اقلیم نیمه خشک فرا سرد تا نیمه خشک گرم می‌باشد.
۵/۳ درصد از سطح استان دارای اقلیم مدیترانه‌ای فراسرد تا مدیترانه‌ای معتدل می‌باشد.
۲/۸ درصد از سطح استان دارای اقلیم نیمه مرطوب فرا سرد تا نیمه مرطوب معتدل می‌باشد.
۲/۳ درصد از سطح استان دارای اقلیم مرطوب فرا سرد تا فراسرد معتدل می‌باشد.
۰/۶ درصد از سطح استان دارای اقلیم خیلی مرطوب فراسرد تا سرد می‌باشد.(۱)
شکل شماره ۳-۱: پهنه بندی اقلیمی در استان فارس

۱-۱۴- اقلیم منطقه

اقلیم منطقه مورد مطالعه از نوع نیمه خشک است. به منظور بررسی کلی آب و هوای منطقه از آمار هواشناسی ایستگاه تخت جمشید که در۲۷ کیلومتری روستای سیوند قرار دارد استفاده شده است. (جدول۱-۱). بارندگی سالانه در منطقه مورد مطالعه از ماه‌های پاییز تا میانه بهار روی می‌دهد. متوسط بارندگی درسال ۹۰-۹۱، ۳۲۰ و در سال ۹۱-۹۲، ۳۲۶ میلی‌متر در سال بود. متوسط حداقل دما ۹.۰ و متوسط حداکثر دما ۷/۲۵ درجه سانتی‌گراد است (۵۱). داده‌های آماری مربوط به وضعیت دما و بارندگی طی ۱۳ سال از سال ۱۳۷۷-۱۳۹۰ است که می‌تواند بیانگر اقلیم منطقه باشد. اما با توجه به دور بودن ایستگاه از منطقه و تفاوت ارتفاع آن‌ها انتظار می‌رود میزان بارندگی در منطقه و سردی هوا هوا بیشتر باشد. (شکل‌های۴-۱، ۵-۱، ۶-۱، ۷-۱).
جدول شماره۱-۱: مشخصات ایستگاه هوا شناسی تخت جمشید

سینوپتیک تکمیلی

نوع ایستگاه

۱۳۵۲

سال تاسیس