طبق این مدل، کیفیت عملکرد امتحان، ضرورتاً فقط به نقایص و کمبودهای توجهی مربوط نمی‌شود، بلکه نقص در رفتار مطالعه یا کمبود در مهارت‌های امتحان دهی، می‌تواند دلیل خوبی برای عملکرد ضعیف باشد. از این رو، عملکرد ضعیف افراد دارای اضطراب امتحان بالا، تا اندازه‌ای می‌تواند مربوط به شایستگی و صلاحیت انجام امتحان و تا حدی هم ناشی از ظرفیت عملکرد پایین و افکار نا مرتبط با تکلیف باشد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

شیوع اضطراب امتحان
بر اساس برآورد پژوهشگران، سالانه حدود ۱۰ میلیون دانش‌آموز در سطوح دبیرستان و ۱۵ درصد از دانشجویان دانشگاه‌های امریکا، اضطراب امتحان را تجربه می‌نمایند(هیل،۱۹۸۴).
اضطراب امتحان که نوعی اضطراب آموزشگاهی است، مشکلی شایع و بازدارنده است. بر اساس برآورد پژوهشگران، میزان شیوع اضطراب امتحان در دانش‌آموزان را ۱۰ تا ۳۰ درصد گزارش کرده‌اند (هیوز^[۵۷]،۱۹۸۸). این بررسی‌ها نشان می‌دهند که نمره‌های اضطراب امتحان در مدارس ابتدایی با افزایش سن بیشتر می‌شوند. به اعتقاد شوارزر^[۵۸](۱۹۸۴)، اضطراب امتحان بین سنین ۱۰ تا ۱۱ سالگی شکل گرفته، ثبات می‌یابد و تا بزرگسالی تداوم می‌یابد(به نقل از ابوالقاسمی و نجاریان، ۱۳۷۸).
در ادبیات تحقیق در مورد اضطراب امتحان تفاوت‌های معنا‌داری بین دو جنس، با چند استثناء گزارش شده است(توبیاس^[۵۹]، ۱۹۸۶).
اغلب گزارش شده است که رابطه منفی بین اضطراب و عملکرد تحصیلی برای زنان بالا‌تر از مردان است، این رابطه در مورد مولفه نگرانی “اضطراب امتحان” بیشتر از مؤلفه “هیجان‌پذیری” بوده است. در امتحانات شفاهی این رابطه بین اضطراب امتحان و جنس مشاهده شده است(توبیاس، ۱۹۸۶).
در بررسی‌های مختلف، تفاوت‌های معنا‌داری بین پسران و دختران گزارش شده است. چنین به نظر می‌رسد که دختران بیشتر از پسران اضطراب امتحان را تجربه می‌نمایند (اسپیل‌برگر و همکاران، ۱۹۷۶، ماریا و نیوآ^[۶۰]، ۱۹۹۰، ویلیامز^[۶۱]، ۱۹۹۶، به نقل از ابوالقاسمی و نجاریان، ۱۳۷۸). بست و استانفورد^[۶۲] (۱۹۸۳)، و مواموندا^[۶۳]، (۱۹۹۳) بیان می‌کنند که تفاوت جنسیتی در اضطراب، به خوبی با نقش‌پذیری جنسیتی تبیین می‌شود. زیرا دختران به پذیرش اضطراب و قبول آن به عنوان یک ویژگی زنانه تشویق می‌شوند و یاد می‌گیرند که به هنگام اضطراب، به طور منفعل تسلیم شوند. در حالی که پسران در مورد پذیرش اضطراب دفاعی برخورد می‌کنند، زیرا که آن را تهدیدی برای احساس مردانگی خود به حساب می‌آورند. پسران می‌آموزند که با اضطراب کنار بیایند و راه‌هایی برای مقابله با آن پیدا کرده و یا آن را انکار نمایند (ابوالقاسمی و نجاریان، ۱۳۷۸).
علایم و نشانه‌های اضطراب امتحان
با توجه به پژوهش‌های انجام شده تغییر در فشار خون، میزان ضربان نبض، ضعف، سرگیجه، آشفتگی معده، به هم خوردن ساعات خواب و آرامش، تغییر در میل به غذا، ترشح هورمون‌های آدرنالین و نور‌آدرنالین در ایام امتحانات، به ویژه در کودکان دارای اضطراب امتحان افزایش می‌یابد. هم‌چنین در دانش‌آموزان دارای اضطراب امتحان تپش قلب، پریدگی رنگ چهره، لکنت زبان، حرکات غیر ارادی دست و پا، تغییر صدا، لرزش بدن و صدا، تغییر دمای بدن، خشکی دهان، وتعرق، بارز است. ممکن است دانش‌آموزی برخی از علایم فوق را همراه با برخی از علایم شناختی داشته باشد(ابوالقاسمی، و نجاریان، ۱۳۷۸).
علایم و نشانه‌های اضطراب امتحان را می‌توان در چند مؤلفه جای داد.
۱-علایم شناختی
بخشی مهم از علایم شناختی اضطراب امتحان افکار و خود‌گویی‌های منفی است که قبل از امتحان، در حین امتحان و یا بعد از امتحان در ذهن شخص می‌گذرد(به عنوان مثال “من باید بالاترین نمره را بگیرم”، “هیچ سئوالی را بلد نیستم”، “دارم خودم را گول می‌زنم”).
علایم شناختی دیگر عبارت‌اند از ناتوانی در سازمان‌دهی افکار، اشکال در تمرکز، افکاری نگران‌کننده در مورد بهتر عمل‌کردن دیگران و مقایسه خود با آنها، اشکال در خواندن یا فهم سئوالات، اشکال در به خاطر آوردن واژه‌ها و مفاهیم کلیدی به هنگام پاسخ‌دادن به سئوالات تشریحی و احساس خالی بودن سر یا وقفه ذهنی.
۲ – علایم عاطفی و هیجانی
جنبه‌های هیجانی اضطراب امتحان شامل احساساتی در ارتباط با موقعیت اضطراب‌زا است. این علایم عبارت‌اند از احساس دلهره، سراسیمگی، یأس، خشم، ترس، غمگینی و احساس آسودگی به محض پایان‌یافتن امتحان، گاه گریه‌کردن نیز به عنوان یک واکنش عاطفی در افراد دچار اضطراب امتحان دیده می‌شود.
۳-نشانه‌های رفتاری
همچون سایر حالات اضطرابی، در اضطراب امتحان نیز برخی نشانه‌های رفتاری به چشم می‌خورد، بیقراری، بازی‌کردن با انگشتان، با سرعت قدم‌زدن، تنش حرکتی، لرزش و حتی سوء مصرف دارو و مواد و رفتار‌ها‌یی که در نهایت نتیجه معکوس به همراه دارند از این قرارند.
۴-علایم و نشانه‌های فیزیولوژیک
بدن انسان به لحاظ فیزیولوژیک به استرس و اضطراب امتحان پاسخ می‌دهد. علایم بدنی و فیزیولوژیک عبارت‌اند از تعریق، خشکی دهان، اسهال، تکرر ادرار، افزایش ضربان قلب، احساس گیجی، کوتاه‌شدن تنفس، احساس دل‌به‌هم‌خوردگی، خیس‌شدن کف دست‌ها، سر‌درد، تنش عضلانی، تهوع، استفراغ، احساس ضعف یا از حال‌رفتن و لرزش.
سایر علایم و نشانه‌ها
علاوه بر نشانه‌هایی که در بالا به آن اشاره شد ممکن است افراد دچار اضطراب امتحان مسایل دیگری نیز داشته باشند. عملکرد ضعیف در امتحان با وجود فهم کامل مطالب در کلاس درس یا به هنگام مطالعه، باز‌خوانی مکرّر سئوالات امتحانی به منظور درک درست آنها، بدون جواب گذاشتن سئوالات و به خاطر‌آوردن پاسخ‌ها بلا‌فاصله پس از ترک جلسه امتحان از جمله مسایلی است که بسیاری از افراد دچار اضطراب امتحان از آن رنج می‌برند. برخی از این افراد با تمارض، مطرح‌کردن یک وضعیت اضطراری یا دلیل‌تراشی سعی می‌کنند امتحان ندهند یا آن را به تعویق بیا‌ندازند. و بالاخره ترس از نمره نیاوردن و احساس تنش مداوم حتی بعد از این که امتحان پشت سر گذاشته شده است، از جمله مسایل رایج دیگر به شمار می‌روند(جمعه‌پور، ۱۳۹۰).
عوامل موثر در بروز اضطراب امتحان
عوامل موثر در ایجاد اضطراب امتحان را می‌توان در یک طبقه بندی کلی به سه دسته عوامل فردی و شخصیتی، عوامل آموزشگاهی و اجتماعی، و عوامل خانوادگی تقسیم بندی کرد.
عوامل فردی و شخصیتی
عوامل فردی و شخصیتی موثر در ایجاد اضطراب امتحان عبارت از:
۱ – اضطراب عمومی: بین اضطراب امتحان و اضطراب عمومی که یک خصیصه و صفت شخصیتی است، رابطه وجود دارد.
۲ – جنسیت: یکی از مواردی که بسیار مورد تحقیق قرارگرفته، نقش جنسیت در تجربه اضطراب امتحان است. در بسیاری از مطالعات گزارش شده است که دختران نسبت به پسران سطوح بالاتری از اضطراب امتحان را گزارش می‌کنند(مهرابی زاده و همکاران، ۱۳۸۷).
۳- عزت نفس میزان ارزش و اعتباری است که یک فرد در زمینه‌های مختلف زندگی، به ویژه خانوادگی، تحصیلی، اجتماعی و جسمانی، برای خود قائل است. افراد دارای عزت نفس بالا، توانایی برخورد شایسته با امتحان و مشکلات آن را در خود می‌بینند، تحت تأثیر تغییرات محیطی قرار نمیگیرند و به توانایی‌های خود اطمینان دارند. در مقابل، افراد دارای عزت نفس پایین، به دلیل عدم اعتماد به توانایی‌های خود در موقعیت‌های اجتماعی، عملکرد ضعیفی را نشان می‌دهند. وقتی فرد خود را دست کم بگیرد و به توانایی‌های خود اعتماد نداشته باشد، در او اضطراب به وجود می‌آید.
۴- هوش: یک توانایی ذهنی و شناختی است که نقش عمده‌ای در کلیه رفتارها، فعالیت‌ها، اندیشه‌ها، عواطف و هیجان‌های انسان ایفا می‌کند(کاظمیان مقدم ،۱۳۸۹).
بین هوش و اضطراب امتحان رابطه معناداری وجود دارد. کودکان با سطح هوشی مختلف از نظر تجربه اضطراب امتحان متفاوت هستند. کودکان با هوش بالا، بهتر از همسالان با هوش متوسط یا پایین انطباق می‌یابند و همین امر باعث می‌شود که بر اضطراب خود غلبه یافته، راه حل مناسب را انتخاب کنند و واکنش مناسب نشان دهند؛ چنانچه در بعضی از مطالعات رابطه معکوسی بین اضطراب امتحان و هوش یافت گردیده است(بیر^[۶۴]،۱۹۹۱).
۵-ارزیابی شناختی: افرادی که افکار منفی و غیر واقع‌بینانه‌ای از خود دارند و یا افرادی که خود را انسان لایق و شایسته‌ای نمی‌دانند، و از توانایی‌های خود ارزیابی صحیح ندارند، و کسانی که از شکست می‌ترسند و نمره بالا نگرفتن را برابر با شکست می‌دانند، معمولاً اضطراب امتحان بیشتری را تجربه می‌کنند. همچنین، دانش آموزانی که دارای نمرات بالای اضطراب امتحان هستند، تنها با دیدن چند سوال اول در مورد کل امتحان قضاوت عجولانه‌ای دارند، در حالی که دانش آموزان دارای نمرات پایین اضطراب امتحان، قضاوت را تا آخر امتحان به تعویق می‌اندازند(شولتز و دیویس^[۶۵]،۲۰۰۰).
۶-خودکارآمدی: ادراکی است که فرد تصور می‌کند می‌تواند به طور موفقیت آمیزی رفتارهای لازم را برای ایجاد یک پیامد مطلوب و خوشایند انجام دهد(ساپ^[۶۶]،۱۹۹۹؛ به نقل از کاظمیان مقدم،۱۳۹۰).
افراد دارای اضطراب امتحان معمولاً سطوح پایینی از خود کارآمدی را دارند. فرد مبتلا به اضطراب امتحان احساس درماندگی می‌کند و نیز قادر نیست که رویدادهای امتحان را تحت کنترل و نفوذ خود در آورد(شانک^[۶۷]،۲۰۰۰).
افراد دارای خودکارآمدی بالا ،برخلاف افراد دارای خود کارآمدی پایین، قادر به مقابله بهتر با موانع موجود در امتحان هستند. سطوح بالاتر خود کارآمدی در افراد، به اضطراب امتحان کمتر منجر می‌شود و این موجب می‌شود که آن‌ها به توانایی خود اعتماد بیشتری کنند.
۷-عدم آمادگی: گاهی اضطراب امتحان به خاطر نداشتن آمادگی کافی برای امتحان دهنده است، به گونه‌ای که هر اندازه میزان آمادگی پایین‌تر باشد، اضطراب شدید تر خواهد بود.
۸-توجه و تمرکز: برخی صاحب نظران معتقدند که بازدهی و عملکرد دانش آموزان دارای اضطراب بالا، به میزان زیادی به کیفیت توجه و تمرکز آنان به هنگام امتحان مربوط می‌شود. فرد مضطرب، به علت توجه به تشویش و نگرانی‌های خود در ضمن امتحان، به محتوای اصلی توجه کمتری کرده و همین امر به عملکرد پایین وی منجر می‌شود.
۹-روش‌های نادرست مطالعه: گاهی اضطراب امتحان به خاطر صحیح نبودن روش مطالعه دانش آموز است. پژوهش‌های متعدد حاکی از این امر است که دانش آموزان دارای اضطراب امتحان بالا در مقایسه با دانش آموزان دارای اضطراب پایین، به طور معناداری کمتر از روش‌های علمی و درست مطالعه استفاده می‌کنند و در این زمینه مهارت کمتری دارند.
۱۰- انتظارات دانش آموزان: یکی از عوامل موثر در پیشرفت تحصیلی، تصور و برداشت دانش‌آموزان از توانایی‌های خود در هر درس و انتظار موفقیت در آن درس است. افراد دارای اضطراب امتحان، به موقعیت‌های ارزیابی کننده با انتظارات بد بینانه پاسخ می‌دهند، اما افراد غیر مضطرب، در موقعیت‌های ارزیابی مشابه، با اطمینان و اعتماد بیشتر عملکرد تحصیلی خود را تسهیل می‌سازند.
۱۱-تعمیم تجارب امتحانی گذشته به موقعیت‌های امتحانی جدید: موقعیت‌ها و تجربه‌های ناموفق قبلی و تعمیم آن‌ها به موقعیت فعلی، منجر به ایجاد اضطراب می‌شود.
۱۲-آشنا نبودن دانش آموز با جلسه امتحان و نوع امتحان و نحوه سوالات: عدم آشنایی دانش آموز با شرایط امتحان و نحوه سوالات باعث ایجاد اضطراب در وی می‌شود(کاظمیان مقدم،۱۳۸۹).
عوامل آموزشگاهی و اجتماعی
از جمله عوامل آموزشگاهی و اجتماعی موثر در ایجاد اضطراب امتحان عبارت از:

1. 1. انتظارات معلمان: انتظارات مناسب و واقع‌گرایانه معلم از دانش آموز در پیشرفت تحصیلی او نقش مهمی دارد. نداشتن شناخت کافی از توانایی‌های وی، ممکن است شرایط نامطلوبی در کلاس درس و امتحان برای دانش آموز به وجود آورد. همچنین ممکن است انتظارت و توقعاتی را در معلم به وجود آورد که اگر خارج از توان دانش آموزان باشد، باعث بروز اضطراب در وی می‌گردد.

1. 1. رقابت: می‌توان تخمین زد که در کشور ما یکی از عوامل مهم اضطراب امتحان، رقابت نادرستی است که بین دنش آموزان وجود دارد و خواسته و ناخواسته، آگاهانه و ناآگاهانه توسط معلمان، خانواده و جامعه نیز بعضا مورد تشویق قرارمی گیرد.

1. 1. سیستم آموزشی حاکم بر مدارس: شیوه برخورد معلمان، مربیان و والدین، و ارزش بیش از حد قائل شدن برای امتحان و تأثیر سر نوشت سازی که برخی از امتحانات بر زندگی فرد دارد، عامل اساسی در ایجاد، شکل گیری و افزایش اضطراب امتحان است.

۴ – نوع درس: میزان اضطراب امتحان دانش آموزان، در همه دروس یکسان نیست. نتایج اغلب مطالعات (برای مثال، زاتس وچاسین^[۶۸]، ۱۹۸۵؛ تریون^[۶۹]،۱۹۹۰) حاکی از این است که اضطراب امتحان دانش آموزان در دروس اختصاصی و اصلی بیشتر از دروس عمومی است و از این مطلب می‌توان نتیجه گرفت که بین اضطراب امتحان و دشواری درس رابطه معناداری وجود دارد.
۵ – موقعیت و مراقبان امتحان: عامل موثر دیگر در بروز و یا افزایش اضطراب امتحان، محیط و موقعیت امتحان و مراقبان آن است. زمانی که دانش آموزان در یک موقعیت امتحان ناآشنا با مراقبان ناآشنا قرار می‌گیرند، اضطراب امتحان بیشتری را تجربه می‌کنند و عملکردشان پایین‌تر می‌آید. موقفت فیزیکی مکان امتحان، از نظر نور و صدا و… نیز نوع برخورد مراقبان با دانش آموزان در میزان اضطراب آنان موثر است.