برای انجام مطالعات می‌دانی از روش‌های مختلفی می‌توان استفاده نمود. که یکی از کار‌آمد‌ترین این شیوه ها استفاده از پرسشنامه می‌باشد. ‌بنابرین‏ در این پروژه به منظور جمع‌ آوری داده های موردنیاز نسبت به طراحی پرسشنامه مطابق با استانداردهای تعریف شده اقدام گردید. از آنجایی که تجزیه و تحلیل اطلاعات اخذ شده از پرسشنامه‌ها اساس این پژوهش را تشکیل می‌دهد. ذیلاً به تشریح چگونگی طراحی پرسشنامه مورد استفاده و روش جمع‌ آوری و ثبت داده ها می پردازیم.

۳-۲-۱- طراحی پرسشنامه :

با توجه به اهداف و ماهیت این پژوهش، بایستی از روشی برای مطالعه استفاده می‌شد که بتوان از طریق آن اطلاعات توصیفی را به صورت کمی تحلیل نمود. کاربرد پرسشنامه یکی از شیوه هایی است که می‌تواند ما را در دستیابی ‌به این منظور یاری نماید.

اما آنچه که بیش از هرچیز در اخذ نتایج و تحلیل صحیح از داده های جمع‌ آوری شده مؤثر است، انتخاب دقیق و مناسب شاخص‌ها و روش‌های مربوطه در مراحل تدوین، طراحی و اجرای پرسشنامه می‌باشد. در این تحقیق از آنجایی که جامعه آماری ما را روستائیان تشکیل می‌دهند و لزوماًً از همه‌ اقشار با سطوح مختلف سواد نظر‌سنجی صورت می‌گیرد، لذا از سیستم بسته در طراحی سؤالات استفاده گردید.

برای اینکه بتوانیم مشاهدات عینی و توصیفی را در قالب پرسشنامه به واحدهای کمی و قابل شمارش تبدیل کنیم بایستی از طیف‌های سنجش استفاده گردد.

طیف‌های متعددی در این زمینه طراحی و تبیین گردیده که از مهمترین آن ها می توان به طیف لیکرت^[۱]– طیف بوگاردوس^[۲]– طیف گاتمن^[۳]و مقایسه‌زوجی اشاره نمود.

با توجه به نوع و اهداف مطالعه، تعداد متغیرها، تعداد نمونه ها و سطح سنجش متغیرها نسبت به انتخاب طیف مناسب اقدام می‌گردد.

یکی از متداول‌ترین وکاربردی‌ترین روش های سنجش که در مطالعات اجتماعی و اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد، طیف لیکرت می‌باشد.

این طیف در نظرسنجی‌ها نسبت به یک موضوع با سطح سنجش ترتیبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مقیاس لیکرت حداقل تعداد پاسخگویان مورد نیاز بایستی بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ نفر وتعداد سؤالات یا گویه های مطروحه نبایستی از ۱۵ سؤال کمتر باشد.

در تدوین پرسش‌ها باید سعی شود از سؤالات بی‌ربط و مبهم خودداری شود.

پاسخ سؤالات در این روش معمولاً از ۵ قسمت تشکیل گردیده که شامل خیلی موافقم – موافقم – تا‌حدودی – مخالفم – خیلی‌مخالفم، می‌باشد.البته بر اساس هدف و روش تحقیق می‌توان کلمات این گویه‌ها را تغییر داد.

گزینه‌های مربوط به منظور انجام تحلیل‌های آماری، شماره گذاری می‌گردند. انتخاب این شماره ها دلخواه می‌باشد. اما معمولا ً اعداد ۱ تا ۵ را برای پاسخ‌های ۵ گانه در نظر می‌گیرند. در این روش مجموع نمراتی که پاسخگویان به دست می‌آورند، نمایانگر نوع نظر و گرایش آن ها به موضوع مورد مطالعه می‌باشد. به همین دلیل این روش را طیف مجموع نمرات نیز می‌نامند]۱۷[.

با توجه به مزایا و تناسب این روش با اهداف مطالعه‌ حاضر، از آن در طراحی پرسشنامه استفاده گردید.

پرسشنامه طراحی شده در این پژوهش شامل ۲۸ سؤال، در قالب ۱۰ زیر مجموعه (متغیر فرعی ) شامل‌آب‌سطحی – آب‌زیرزمینی – پوشش‌گیاه-خاک – تولید‌کشاورزی – تولید‌دامی – آفات‌و‌بیماری‌ها – سبد‌غذائی – منابع آب و‌زمین و جمعیت به عنوان شاخص‌های توسعه‌کشاورزی در منطقه مورد مطالعه می‌باشد. پاسخ‌ها به صورت ۵ گزینه‌ای و شامل گویه‌های زیر طراحی گردیده‌اند.

الف)اثر بسیار خوبی داشته ب) تا حدودی اثر خوبی داشته ج) بی تأثیر بوده د)تا حدودی اثر بدی داشته ه)اثر بسیار بدی داشته

در تهیه و تدوین سؤالات سعی گردیده حتی الامکان کلیه نکاتی را که در تنظیم پرسشنامه به لحاظ درک مفاهیم – سادگی – شفافیت – دقت – ارتباط با موضوع – شکل و شیوه ارائه ضرورت دارد، رعایت شود. این پرسشنامه به لحاظ محتوایی به منظور نظر‌سنجی روستائیان وساکنین محلی در خصوص فرضیه تحقیق تدوین و طراحی گردیده است.(رجوع شود به پیوست شماره ۳) در مراحل بعدی تعیین روایی^[۴]و پایایی^[۵] پرسشنامه بایستی انجام گردد که از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد.پس از طی این مراحل و انجام اصلاحات احتمالی، پرسشنامه آماده توزیع خواهد بود.

۳-۲-۲- تعیین اعتبار یا پایایی پرسشنامه :

در بررسی پایایی، هدف این است که بدانیم ابزار اندازه‌گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می‌دهد. به بیان دیگر اگر ابزار اندازه‌گیری را در یک فاصله زمانی کوتاه،چندین بار به گروه واحدی از افراد بدهیم نتایج حاصل نزدیک به هم خواهد بود یا خیر ؟

برای اندازه‌گیری پایایی معمولاً از شاخصی به نام ضریب‌پایایی استفاده می‌کنیم. دامنه ضریب پایایی از ۰ تا ۱ می‌باشد. هر چه این ضریب به یک نزدیک‌تر باشد پایایی بیشتر است‌.

برای تعیین ضریب پایایی شیوه های مختلفی استفاده می‌شود‌، اما متداول‌ترین روش اندازه‌گیری پایایی‌، ضریب آلفای کرونباخ^[۶] می‌باشد.

محاسبه این ضریب مبتنی بر واریانس بوده و با بهره گرفتن از نرم‌افزار Spss براحتی قابل محاسبه می‌باشد. چنانچه مقدار این ضریب از ۷/۰ کمتر باشد پرسشنامه از اعتبار قابل قبولی برخوردار نبوده و بایستی اصلاح گردد. اما ضرایب بالاتر از ۷/۰ نمایانگر وجود پایایی لازم می‌باشند.در این مطالعه به منظور تعیین پایایی بدواً‌، تعداد ۲۷ پرسشنامه به صورت تصادفی بین افرادی از جامعه آماری مورد نظر که بایستی در این نظرسنجی شرکت نمایند توزیع و پس از تکمیل نتایج مقدار آلفای کرونباخ با بهره گرفتن از نرم افزار Spss تعیین گردید. مقدار ضریب آلفا معادل ۹۳۹/۰ محاسبه،که نمایانگر اعتبار و پایایی قابل قبول پرسشنامه می‌باشد.

جدول شماره ۳-۶ خلاصه نتایج آمار مربوط به محاسبه ضریب کرونباخ

تعداد نمونه

واریانس

میانگین

ماکزیمم

می نیمم

ضریب آلفای کرونباخ

۲۷

۰۶۱/۰

۸۷۷/۳

۲۷۴/۴

۵۱۱/۳

۹۳۹/۰

۳-۲-۳- تعیین روایی پرسشنامه :

مفهوم روایی ‌به این سؤال پاسخ ‌می‌دهد که ابزار اندازه‌گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می‌سنجد ؟وآیا اصولاً قادر است خصوصیتی را که برای سنجش آن طراحی شده اندازه‌گیری کند ؟