با معین بودن مشخصات فردی، زمینه‌های اجتماع، شرایط اقتصادی و … یک فرد توانایی انجام کاری یا قرار گرفتن در موقعیتی را که برای آن ارزش قائل است، دارد. دلیل ارزش گذاری می‌تواند مستقیم(کارکرد مورد نظر مستقیماً زندگی او را غنا بخشد)، یا غیر مستقیم (کارکرد مورد نظر ممکن است به تولید بیشتر کمک کند یا بر قیمت بازار تاثیر گذار) باشد.

دیدگاه سرمایه انسانی را در اصل می توان به صورت بسیار گسترده ای تعریف کرد تا هر دو نوع ارزش گذاری را در برگیرد؛ اما نوعاً و بنا بر عرف اساسا بر حسب ارزش غیر مستقیم تعریف می شود؛ یعنی کیفیات انسانی که می توان آن ها را به عنوان سرمایه تولید به کار گرفت (همان گونه که سرمایه فیزیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد).

‌به این معنا، دیدگاه محدودتر رویکرد سرمایه انسانی در مقابل دیدگاه عام تر توانمندی انسانی که هر دو دسته نتایج مستقیم و غیر مستقیم توانایی‌های انسانی را عامل می شود، قرار می‌گیرد. این دو دیدگاه ارتباط تنگاتنگی دارند؛ اما متمایز از هم هستند. دگرگونی فوق العاده ای که در سال های اخیر پدید آمده که رسمیت بیشتری به نقش سرمایه انسانی می‌دهد. برای شناخت اهمیت دیدگاه قابلیتی مفید است.

اگر فردی بتواند از طریق تحصیلات بهتر، بهداشت بهتر و از این قبیل توانایی تولید بیشتری در ساخت کالاها کسب کند، غیرطبیعی نیست که انتظار داشته باشیم او بتواند از طریق این وسایل به طور مستقیم هم موفقیت بیشتری داشته باشد و آزادی کسب موفقیت بیشتر داشته باشد تا زندگی خود را به سمتی که مایل است هدایت کند.

دیدگاه توانمندی تا حدودی در بر دارنده بازگشت به رویکرد یکپارچه به توسعه اقتصادی و اجتماعی است. آدام اسمیت به طور خاص از آن در آثارش دفاع می کرد. در تحلیل تعیین امکانات تولید، آدام اسمیت بر نقش آموزش و نیز تقسیم کار، فراگیری از طریق انجام کار و شکل گیری مهارت تأکید کرد.

آدام اسمیت در مباحثه با دیوید هیوم تأکید کرد که در نظر گرفتن انسان ها صرفا برحسب استفاده تولید حقیر شمردن ماهیت انسانی است. با وجود مفید بودن سرمایه انسانی، مهم است که انسان ها در چشم انداز وسیع تری ارزیابی کنیم. بعد از این که بر اهمیت گسترده مفهوم سرمایه انسانی صحه گذاشتیم، باید فراتر از این مفهوم برویم (حبیبا و طاهری مقدم، ۱۳۸۸).

۲-۱۰ شاخص توسعه‌ انسانی HDI

توسعه مفهومی والاتر از رشد اقتصادی، یعنی درآمد سرانه است و کشورهایی که از درآمد سرانه‌ی بالا برخوردارند الزاماًً در رده‌ی کشورهای توسعه یافته تلقی نمی‌شوند. این امر دلالت بر آن دارد که مفهوم توسعه در بر گیرنده اجزاء دیگری مثل کاهش فقر، توزیع عادلانه درآمدها و امثالهم هست که در یک نگاه کلی‌تر به دنبال دستیابی به اموری است که مدنظر توسعه‌ انسانی است. به بیان دیگر می‌توان توسعه‌ انسانی را مهم‌ترین بعد توسعه دانست. نمایه‌ی توسعه‌ انسانی^[۹۰] (HDI) که از سال ۱۹۹۰ همه ساله از سوی برنامه‌ توسعه‌ سازمان ملل متحد منتشر می‌شود و بر اساس آن کشورهای مختلف طبقه‌بندی می‌شوند، بر پایه داده های سطح امید به زندگی، وضع آموزش عمومی و درآمد خانوار استوار بوده و در حقیقت توسعه یافتگی را بر مبنای این اصول تعیین می‌کند (سالزمن، ۲۰۰۳). البته در سال‌های اخیر علاوه بر HDI شاخص‌های دیگری نیز برای درجه‌بندی توسعه‌ انسانی کشورها معرفی شده‌اند که عبارتند از شاخص توسعه‌ جنسیتی^[۹۱] (GDI) ـ شاخص توانمندی جنسیتی^[۹۲] (GEM) ـ شاخص فقر انسانی^[۹۳] (HPI) که به تفکیک کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعه یافته تعریف شده است. نمایه ی زیر برشی است از گزارش سازمان ملل متحد برای سال ۲۰۱۱:

نمایه ۲-۱: شاخص توسعه انسانی

شاخص انسانی سال ۲۰۱۱
ردیف
نام کشور
HDI
ردیف
نام کشور
HDI

۱

نروژ

۹۴۳/۰

۹۸

جمهوری دومینیکن

۶۸۹/۰

۲

استرالیا

۹۲۹/۰

۹۹

ساموآ

۶۸۸/۰

۳

هلند

۹۱۰/۰

۱۰۰

فیجی

۶۸۸/۰

۴

آمریکا

۹۱۰/۰

۱۰۱

چین

۶۸۷/۰

۵

نیوزلند

۹۰۸/۰

۱۰۲

ترکمنستان

۶۸۶/۰

۶

کانادا

۹۰۸/۰

۱۰۳

تایلند

۶۸۲/۰

۷

ایرلند

۹۰۸/۰

۱۰۴

سورینام

۶۸۰/۰

۸

لیختناشتاین

۹۰۵/۰

۱۷۸

گینه

۳۴۴/۰

۹

آلمان

۹۰۵/۰

۱۷۹

جمهوری آفریقای مرکزی

۳۴۳/۰

۱۰

سوئد

۹۰۴/۰

۱۸۰

سیرالئون

۳۳۶/۰

۸۶

ارمنستان

۷۱۶/۰

۱۸۱

بورکینوفاسو

۳۳۱/۰

۸۷

کامبیا

۷۱۰/۰

۱۸۲

لیبریا

۳۲۹/۰

۸۸

ایران

۷۰۱/۰

۱۸۳

چاو

۳۲۸/۰

۸۹

عمان

۷۰۵/۰

۱۸۴

موزامبیک

۳۲۲/۰

۹۵

اردن

۶۹۸/۰

۱۸۵

بوروندی

۳۱۶/۰

۹۶

الجزایر

۶۹۸/۰

۱۸۶

نیجریه

۲۹۵/۰

۹۷

سریلانکا

۶۹۱/۰

۱۸۷

کنگو

۲۸۶/۰

منبع: گزارشات سازمان ملل متحد

همان‌ طور که در جدول فوق مشاهده می شود: در سال ۲۰۱۱، بالاترین HDI در بین ۱۸۷ کشور جهان، مربوط است به کشور نروژ با مقدار ۰٫۹۴۳٫ جایگاه ایران طبق این گزارش ، ۸۸ با مقدار شاخص، ۰٫۷۰۷ جزء کشورهای دارای توسعه انسانی بالا است. ایران در سال ۲۰۱۰ با شاخص ۰٫۷۰۲ و در رتبه ۷۰ در بین کشورهای جهان جای دارد.

همچنین، طبق نمایه بالا، پایین ترین شاخص HDI مربوط است به کشور کنگو با شاخص توسعه انسانی، ۰٫۲۸۶٫

روند شاخص توسعه انسانی از سال ۱۹۸۰ تا سال ۲۰۱۱ طبق گزارشات سازمان ملل متحد برای کشور ایران به شرح شکل ذیل است:

منبع: سایت سازمان ملل متحد

جدول شاخص توسعه انسانی از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۰ برای کشور ایران، در پیوست شماره یک آمده است.

۲-۱۱ پیوند سرمایه فکری و فرایند توسعه انسانی

بعضی از محققان، به ارائه ی راهبردهایی جهت پیش برد توسعه انسانی پرداخته‌اند. اینان منابع سرمایه را به سه بخش ۱- منابع سرمایه ی طبیعی ۲- منابع سرمایه مادی ۳- منابع سرمایه ی انسانی تقسیم نموده اند. منابع سرمایه انسانی تشکیل می شود از دانش، مهارت، تجربه، انرژی و ابتکار انسان ها.