ردیفهایی به فاصله ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر در زمین اصلی کشت میشود. برای هر هکتار زمین به ۳-۲ کیلوگرم بذر نیاز است و زمان مناسب کشت اواخر تابستان تا اوایل پاییز میباشد. در روش غیر مستقیم بذور را در اوایل بهار در خزانه هوای آزاد در ردیفهایی به فاصله ۵ تا ۲۰ سانتی متر کشت میشود. پس از آبیاری و وجین علف هرز در سطح خزانه، اوایل پاییز میتوان نشاها را به زمین اصلی منتقل کرد. فاصله ردیفها در زمین اصلی ۶۰ سانتی متر و فاصله دو بوته در طول ردیف ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر است. بذرهای این گیاه برای جوانه زنی به نور نیاز دارند بنابر این بذرها نباید با خاک پوشیده شوند. درجه حرارت مناسب، جوانه زنی این بذرها ۱۸ تا ۲۱ درجه سانتی گراد است]۱۱[. اگر هدف از کشت این گیاه، تولید گل شاخه بریده باشد، بهترین روش تکثیر استفاده از ریزوم و تقسیم بوته میباشد. تقسیم بوته در اوایل بهار یا بعد از گلدهی گیاه انجام میشود. در این روش هر گیاه را به ۲ تا ۴ بوته تقسیم، در ردیف هایی به فاصله ۶۰ سانتی متر و فاصله دو بوته ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر کشت میشوند. استفاده از تقسیم بوته علاوه بر تکثیر گیاه به منظور حفظ قدرت رشد پایه هم انجام میشود. به عنوان مثال گونه A.clypeolata دارای زندگی کوتاهی است، بنابراین بایستی هر ساله این گیاه برای حفظ پایه تقسیم شود. بیشتر گونه های Achillea همچنین از طریق قلمه تکثیر میشوند]۱۱[. A. ptarmica دارای گلهای به رنگ سفید و نحوه تکثیر آن با بذر و تقسیم بوته انجام میشود. از گونه های استفاده در فضای سبز میتوان A. fanal، A. anthea که با بذر و تقسیم بوته تکثیر میشود]۱۱[.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۵- فنولوژی
بذر گیاه بومادران در اواخر زمستان (اسفند ماه) شروع به جوانه زنی میکند و رشد اندامهای رویشی در اسفند ماه شروع میشود و تا اواخر بهار نیز ادامه مییابد. گلدهی گیاه در خرداد ماه آغاز و تا تابستان ادامه دارد. رسیدن بذور از تیر ماه شروع میشود و تا آذر ماه نیز ادامه مییابد. خشکی و ریزش پاییزه برگ ها از آذر ماه شروع میشود. رشد اندامهای رویشی در اسفند ماه مجدداً آغاز میشود. کشت نشاء بومادران در فروردین ماه صورت میگیرد، البته تفاوتهای بسیار زیادی بین گونه های مختلف به لحاظ فنولوژیک وجود دارد ]۳۴[.
۱-۶- خواص دارویی
این گیاه به علت دارا بودن ترکیبات مؤثره که خواص دارویی دارند از گذشته ها تا کنون مصارف دارویی متعددی دارد
۱-۶-۱- موارد استفاده در طب سنتی
استفاده از خواص دارویی گیاه بومادران بیشینه تاریخی دارد. در کتاب ایلیاد و ادیسه هومر گیاه بومادران به عنوان گیاهی که در درمان خونریزی نقش مهمی را ایفا میکند، نام برده شده است]۱۲[. در قرون گذشته از این گیاه برای بند آوردن خونریزیهای بینی، اختلالات قاعدگی، بیخوابی، اختلالات بینایی، وجود خون در ادرار، دفع سنگ کلیه و غیره استفاده میشد؛ علاوه بر آن تب بر و ضد نفخ هست]۶ و ۱۲[. اشکال قابل مصرف این گیاه عبارتند از: گیاه خشک شده، عصاره، مایع، پماد و اسانس]۲۶ و ۹۴[.
۱-۶-۲- موارد استفاده در طب جدید و صنایع غذایی
یافته های جدید طبی موارد استفاده سنتی را تأیید مینماید]۲۶ و ۲۷[. بر اساس گزارشات جدید، بومادران از فعالیت الستاز نوتروفیلی که به عنوان یک آنزیم پروتئاز در فرآیندهای التهابی نقش دارد جلوگیری مینماید. به عبارت دیگر این گیاه میتواند نقش مهمی در جلوگیری از التهاب داشته باشد. امروزه از این گیاه به عنوان افزودنی دارویی در داروهای مؤثر در درمان زخم ها و التهابات پوستی استفاده میشود]۲۶ و ۲۷[. یکی دیگر از کاربردهای این گیاه دارویی در صنایع غذایی به خصوص در تولید مخلوطهای دارویی چایی]۲۶[ و تولید روغن های دارویی]۵۵[ از بذر برخی گونه های این گیاه میباشد. تجزیه و تحلیل چهل نمونه تجاری بومادران نشان داده است که درصد ترکیبات فنولی در این گیاه بسیار بالاست. بومادران به طور متوسط حاوی ۶/۰% فلاونوئید و ۴۸/۱ % اسیدهای فنولی است. نظر به وجود ساختار قطبی ترکیبات فنولی حلالیت آنها در آب و الکل بالا بوده و به راحتی در آب و الکل حل میشوند. لذا میتوانند به عنوان افزودنی چایی مورد استفاده قرار گیرند]۲۶[. علاوه بر این گزارشات مختلفی در رابطه با فعالیت های ضداسپاسم^[۲] و التهاب در قسمتهای مختلف دستگاه گوارش از این گیاه گزارش شده است. یزدانپرست و همکاران]۱۱۲[ از گونه A. santolina که در ایران به فراوانی یافت میشود؛ برای درمان دیابت از طریق تأثیر عصاره آن روی پارامترهای اکسیداتیو لوزالمعده استفاده نمودند. همچنین حضور ترکیبات سینئول^[۳]، برنئول^[۴]، کامفور^[۵] و ترکیب آلفا پینین^[۶] با غلظت بالا در گونهA. bibersteinii گزارش شده است که این ترکیبات ویژگیهای آنتیاکسیدانی، ضد التهابی و ضدآپوپتوزی دارند]۴۴[. گونه A. nobilisفعالیت قوی در جلوگیری از تکثیر سلولهای سرطان سینه رده MCF7 از خود نشان میدهد]۱۱۲[.
۱-۷- موارد استفاده در فضای سبز
فضای سبز به عنوان جزء ضروری و مهم شهرها نقش اساسی در بهبود و کیفیت زیستی شهرها داشته و کمبود آن میتواند سبب ایجاد اختلال جدی در حیات شهرها شود. این مسأله خصوصا در شهرهای بزرگ و صنعتی از اهمیت بیشتری برخوردار است. زینت شهرها و مطلوب بودن آنها برای زیست مدیون زیبایی آفرینی فضای سبز در شکلهای متنوع آن است، فضای سبز متکی به درختچهها، بوتهها و گیاهان پوششی یکی از مهم ترین و اثر بخش ترین شکلهای فضای شهری است که از پایداری مناسبی برخوردار است مهمترین اثرهای این گیاهان در فضای سبز شهری تعدیل دما، افزایش رطوبت نسبی، کنترل باد، جذب گردو غبار و تلطیف هوا، کاهش آلودگی صوتی،تولید اکسیژن و جذب دیاکسیدکربن و سایر آلایندههای گازی و هم چنین زیبایی آفرینی میباشد. گیاهان پایا با هزینه کم نگهداری و با حفظ برگهای خود در تمام طول سال، نقش مؤثرتری در جذب آلاینده هایی از قبیل سرب، دیاکسیدگوگرد و اکسید های نیتروژن و نیز کاهش آلودگی صوتی ایفا میکنند. گونه های مختلف بومادران به عنوان گیاهان کم توقع میتوانند در فضای سبز مناطق خشک مورد استفاده قرار گیرند. تنوع در رنگ، عادت رشد و مقاومت به انواع عوامل نامساعد محیطی باعث شده این گیاه در سالهای اخیر به عنوان یک گیاه زینتی، مورد توجه بسیاری از پرورشدهندگان گیاهان زینتی قرار گیرد، به طوری که بعضی از کشورهای اروپایی و آمریکا از این گیاه برای تهیه گل شاخه بریده و گل خشک استفاده میکند. بعضی از رقمهای این گیاه به خاطر عادت رشد خزنده به عنوان گیاه پوششی استفاده میشوند. همچنین تنوع رنگ در گلهای این گیاه باعث شده که از این گیاه در فضای سبز استفاده شود.
۱-۸- مهمترین ارقام وگونههای مورد استفاده در جهان
الف) رقم معروف به Coronation Gold که هیبریدی از A.filipendulina× A.clypeolata میباشد. گونه A.clypeolataبا ۲n=2x=18به عنوان والد نر و گونه A. filipendulina با ۲n=2x=18 استفاده میشود.گلهای زرد و طلایی این گونه از اواسط تابستان تا اوایل پاییز ظاهر میشوند. ساقه گل دهنده این گیاه حدود ۹۰-۷۰ سانتیمتر ارتفاع دارد. بر این اساس از این گیاه به عنوان گل شاخه بریده استفاده میشود. عمر ماندگاری این گلها در دمای اتاق حدود ۶ تا ۷ روز میباشد.
ب) رقم Moonshine هیبریدی است که از تلاقی دو گونه A. filipenduli × A. taygeta حاصل شده است. گونه A. taygeta با ۲n=2x=18 به عنوان والد و گونه A. filipenduli با ۲n=2x=18 استفاده میشود. این رقم دارای گلهای زرد و برگهای سبز نقره ای است. ارتفاع این گیاه ۷۰-۵۰ سانتیمتر است و در طول فصل رشد فقط یکبار گل میدهد. از این گیاه بیشتر به خاطر داشتن برگهایی به رنگ نقرهای در حاشیه فضای سبز استفاده میشود]۵۲[.
ج)ارقام متعلق به گونه A. filipendulina دارای سطح دیپلوئیدی و همگی دارای گلهایی به رنگ زرد هستند. گلهای این گونه بر روی گلآذین بسیار بزرگ و فشردهای قرار گرفتهاند. ارتفاع این گیاه بسته به رقم از ۷۰ سانتی متر تا ۱۵۰ سانتی متر متفاوت است. از گلهای این گونه هم برای تهیه گل خشک و هم برای تهیه گل شاخه بریده استفاده میشود]۴۹[.
د) ارقام گونه A. millefolium با سطح پلوئیدی ۲n=45,54 و به خاطر تنوع رنگ و داشتن گلهایی با گلآذین فشرده هم به عنوان گل شاخه بریده و به منظور گل خشک استفاده میشود]۵۲[.
ر)ارقام گونه A. taygeata با تعداد پایه کروموزومی ۱۸۲n=2x= دارای مخلوطی از رنگهای روشن هستند که به عنوان گل باغچهای و گل خشک استفاده میشوند]۹۴[.
ز)گونه A. tomentosa با سطح پلوئیدی ۲n=2x=18دارای گلهای زرد طلایی است که از اواخر اردیبهشتماه تا اواخر شهریور ظاهر میشوند. گلها و برگهای این گیاه بسیار معطر هستند. دارای عادت رشد خزنده است به طوری که در مدت کوتاهی فضای اختصاص داده شده به خود را پر میکند. حداکثر ارتفاع این گیاه ۱۵ سانتی متر است و تا حدودی دارای قدرت پاخوری است. به همین دلیل از این گیاه برای استفاده در باغهای صخرهای و به عنوان گیاه پوششی استفاده میکنند]۳۶[.
س)گونه A. sivasica یک گونه جدید است و در ترکیه شناخته شدهاست]۵۲[.
ش) گونه nobolis.A با سطح پلوئیدی ۲n=2x=18 این گونه با نام بومادران تماشایی نیز نامیده میشود. دارای ارتفاع ۶۰-۳۰ سانتی متر و بومی ایران بوده، دارای گلهایی با طیف رنگی کرم تا سفید می باشد]۹۴[.
ط)گونه aucherii .A با سطح پلوئیدی ۲n=4x=36 بومی ایران بوده و بیشتر به عنوان گیاه دارویی مطرح است]۱۰۷[.
ع) گونه pachycephala .A با سطح پلوئیدی ۲n=4x=36 بومی ایران وخراسان شمالی وبه عنوان گیاه زینتی مطرح میباشد]۴۷[.
غ) گونه A. talagonica با سطح ۲n=2x=18 بومی مرکز ونواحی شرقی ایران است. و بیشتر جنبه دارویی و زینتی دارد]۹۶[.
۱-۹- اهمیت بررسی تنوع فصلی
اگرچه میزان رشد و نمو و همچنین سن بافت]۲۹[ بر روی کمیت و کیفیت مواد موثر گیاهان دارویی تأثیر گذار است. عوامل محیطی مانند سرما، گرما، میزان رطوبت نسبی وغیره بر روی میزان این ترکیبات نیز تأثیر دارد. بر این اساس فصل برداشت گیاهان دارویی معرف میزان ماده موثر، در نهایت باعث افزایش کیفیت، کمیت و بالا رفتن عملکرد آن میشود. نظر به این امر بررسی تنوع فصلی بر روی ترکیبات مادهی موثره گیاهان دارویی حائز اهمیت است. بر این اساس مطالعات بسیاری صورت گرفته است به عنوان مثال: لوییز و جانسون]۷۸[ اثر تنوع فصلی بر روی اسیدهای رزمارینیک و کارنوزیک موجود در عصاره گیاه رزماری مورد مطالعه قرار دادند. در طول تابستان غلظت اسید کارنوزیک کاهش یافته که عامل آن می تواند در کاهش میزان بارندگی و افزایش درجه حرارت محیط باشد و به این نتیجه رسیدند که شرایط زیست محیطی در حال رشد می تواند محتوای اسید رزماریک و کارنوزیک را تحت تأثیر قرار بدهد و در نتیجه فعالیت آنتی اکسیدانی رزماری را تغییر دهد. لیو و همکاران]۷۶[ میزان متابولیتهای ثانویه در فصول مختلف سال و سن بافت گیاه Camptotheca eroxidat را مورد بررسی قرار دادند. با افزایش سن بافت ترکیباتی مانند فنولیک اسید ها در گیاه افزایش پیدا کرد و همچنین میزان این آلکالوئید ها در تنشهای آبی هم افزایش مییابد]۴۲[. این مطالعه نشان داد که تنشهای زنده و غیرزنده فرآیندهای متابولیک را تغییر میدهد و احتمالاً ترکیبات ثانویه در پاسخ به تغییرات محیطی دما، رطوبت نسبی، طول روز، آب و خاک تغییر میکند. بر همین اساس مطالعه بر روی گیاه بومادران میتواند بهترین فصل برداشت با دارا بودن مواد موثره گیاه را مشخص کند. رضازاده و همکاران]۵[ اثر تغییرات فصلی بر روی ترکیبات فلاونوئیدی گیاه Ginkgo biloba L. بررسی کردند. آنها با بهره گرفتن از روش HPLC میزان فلاونول گلیکوزیدها در محیط اسیدی را هیدرولیز کردند. نتیجهای که مشاهده کردند این بود که در ماه های مختلف سال میزان فلاونوئیدها متفاوت است و حداکثر مقدار در خرداد ماه بدست آمد. پوری و همکاران]۴ [اثر تغییرات فصلی بر روی ترکیبات فنولیک در چای سیاهCamellia sinensis L. مطالعه کردند. در ماه های گرم سال بالاترین میزان پلی فنول در نمونه های چای سیاه مشاهده شد. نرگ همکاران]۸۷ [تأثیر تغییرات فصلی و موقعیت جغرافیایی بر روی ترکیبات ثانویه گیاه Pinussylvestris L. مورد بررسی قرار دادند و نتایج بدست آمده مشخص کرد که فاکتورهای محیطی از عواملی هستند که بر روی کیفیت کمیت ترکیبات ثانویه اثر میگذارند. مالا و همکاران تأثیر تغییرات فصل بر روی متابولیتهای ثانویه در گیاه دارویی Calotropis procera مورد آزمایش قرار دادند. آنها ترکیبات ثانویه شامل: آلکالوئیدها، فلاونوئیدها، استروئلها را از گل آن استخراج کردند ونتایج بدست آمده نشان داد که استروئل و فلاونوئیدها در فصل زمستان بیشترین مقدار را داشت و طی فصل مرطوب کمترین میزان را دارا بود. رویوگویا و همکاران اثر تغییرات فصلی بر روی متابولیتهای ثانویه در گیاه Eremanthus mattogrossensis از خانواده Asteraseae را مورد مطالعه قرار دادند. آنها از عصاره برگهای این گیاه با بهره گرفتن از روش HPLC عملکرد ترکیبات اصلی در متابولیتهای ثانویه را شناسایی کردند و نتایج بدست آمده همبستگی بالایی بین کمیت ترکیبات و تغییرات فصل نشان داد. جاکوولژویک و همکاران]۷۰ [اثر تغییرات فصلی بر روی مقدار متابولیتهای ثانویه گیاه Chelibonium majus L. و اثر آنتیاکسیدانی آن مورد ارزیابی قرار دادند. آنها ترکیبات اصلی در متابولیت ثانویه مانند: فنولیک، فلاونوئید و فعالیت آنتیاکسیدانی آنها را در سه دوره فنولوژی گیاه (رزت، گلدهی، میوه دهی) آزمایش کردند. نتایج بدست آمده نشان داد میزان فنولیک و فعالیت آنتیاکسیدانی در مرحله رزت بالاترین میزان و مقدار فلاونوئید در مرحله گلدهی بیشترین را دارا بوده است.
۱-۱۰- ترکیبات فنولیک
یک گروه مهم ترکیبات شیمی گیاهی در مواد غذایی ترکیبات فنولیک هستند. که شامل فلاونوئیدها(مثل کورکومین^[۷] موجود در زرد چوبه، کاری و خردل) و فنولیک اسیدها میباشند. فنولیک اسیدها به مقدار زیاد در غلات حضور دارند به طوریکه گاهی مقدار آنها به ۵۰۰ میلی گرم در کیلوگرم میرسد این اسیدهای فنولیک که از اثر آنتیاکسیدانی دارند، به طور عمده در سبوس غلات یافت میشوند.
ترکیبات فنولیک در غذاهای گیاهی شامل محدوده وسیعی از ترکیبات و طیف گستردهای از فعالیتهای عملکردی هستند، از نظر تجاری اهمیت این ترکیبات به علت نقش طعم زایی آنها در فرآوردههای غذایی(بویژه طی قهوهای شدن آنزیمی) است. اما امروزه توجه زیادی به اهمیت آنها از نظر سلامتی میشود. همچنین اثر آنتیاکسیدانی و ضدمیکروبی آنها مورد توجه است. در سادهترین اصطلاحات شیمیایی، ترکیبات فنولیک شامل یک حلقه آروماتیک هیدروکسیله شده مثل فنول، پاراکروزول^[۸]و ۳- اتیل فنول است. فنولیک اسیدها مثل کافئیک، کوماریک^[۹] و فرولیک، به طور گستردهای در مسیر شیکیمیک اسید^[۱۰] بافتهای گیاهی حضور دارند که این مسیر با اتصال فسفوانول پیرووات واریترز ۴- فسفات آغاز میشود.
ترکیبات فنولیک شامل ویتامینها، رنگدانهها و فلاونوئیدها هستند و ویژگی ضدجهشی و در نتیجه ضدسرطانی را بر عهده دارند. فعالیتهای آنتیاکسیدانی فنولیک به طرق مختلف صورت میگیرد که از جمله آنها میتوان به جمع آوری رادیکالهای آزاد، دادن هیدروژن، جمع آوری اکسیژن منفرد، کلاته نمودن یونها و غیره اشاره نمود.
ترکیبات فنولیک گروه بزرگی از متابولیتهای ثانویه گیاهی بوده و حدود ۸۰۰۰ ترکیب مختلف در این گروه قرار میگیرند. نقش اساسی این ترکیبات در گیاهان، حفاظت از گیاهان در برابر استرسهای رادیکال آزاد ایجاد شده تحت شرایط فتوسنتز و اشعه ماورابنفش میباشد. ترکیبات فنولیک شامل فنولیکهایی با ساختار ساد ه تر( فلاونوئیدها و فنولیک اسیدها) و فنولیکهایی با وزن بالا مانند تاننها هستند. در ساختار تاننها گروه های فنولیک زیادی وجود دارند که این ترکیبات قادرند پروتئین ها را رسوب دهند. تاننها در دانه غلات، بقولات، میوه ها و نوشیدنیهایی مانند چای و قهوه حضور دارند. ترکیبات فنولیک مسئول برخی ویژگیهای حسی مرتبط با کیفیت مواد غذایی گیاهی میباشند که از آن جمله به تأثیر آنها در ایجاد طعم تلخ و گس، رنگ تیره، بو و پایداری اکسیداتیو میتوان اشاره نمود. از آنجا که فنولها مولکولهای فعالی میباشند، به سرعت با سایر فنولها و یا دیگر ترکیبات موجود در مواد غذایی واکنش میدهند و رنگدانههای پلیمری ایجاد میکنند. گیاهان زیادی از نظر فعالیت آنتیاکسیدانی برای استفاده در صنعت مورد مطالعه قرار گرفتهاند و ترکیبات پلی فنول از آنها خالص سازی شده است. تعداد زیادی از پلی فنولهای گیاهی دارای ویژگی آنتیاکسیدانی، مورد بررسی قرار گرفتهاند و استفاده از آنها برای محافظت در برابر اکسیداسیون لیپیدها پیشنهاد شده است. توکوفرول ها ترکیبات مونوفنولی هستند که در روغن خوب حل میشوند. این ترکیبات در تمام قسمتهای گیاه یافت میشوند و رادیکالهای آزاد را با پتانسیل بالا از بین میبرند.
فلاونوئیدها فراوان ترین گروه آنتیاکسیدانهای طبیعی را شامل میشوند که قادرند در محدودهی گستردهای از سیستمها، فعالیت آنتیاکسیدانی داشته باشند. فلاونوئیدها مشتقات دیفنیل پروپان بوده و یک حلقه هیتروسیکلیک^[۱۱] ۶ عضوی همراه با اکسیژن دارند. فلاونوئیدها شامل فلاونولها، فلاونونها، فلاونها و لوکوآنتیسیانینها هستند. فلاونوئیدها قادرند رادیکالهای پراکسیل، آلکیل پراکسیل، سوپراکسید، هیدروکسیل، اسیدنیتریک و پراکسینیتریت، را در محیطهای آلی غیرفعال نماید. با گلیکولیزه شدن فلاونوئیدها، فعالیت آنتیاکسیدانی کاهش مییابد.
کاروتنوئیدها پلی فنولهای ترپنوئیدی هستند که دارای باند دوگانه مزدوج هستند. این ترکیبات شامل کاروتنها که هیدروکربنهای پلی اون بوده و زانتوفیلها که در ساختمان خود اکسیژن را به اشکال مختلف گروه های هیدروکسی، اکسو یا اپوکسی دارند. کارتنوئیدها محلول در چربی بوده و نقش مهمی در کاهش اکسیداسیون چربیها دارا میباشند.
۱-۱۰-۱- خواص بیولوژیک فنولهای گیاهی
نقش آنتیاکسیدانها در پیشگیری از بیماریهای مزمن را به علت توانایی آنها در ممانعت از صدمات اکسیداتیو ناشی از اکسیدانهای فعال به بیومولکولهای فعال مثل DNA، چربیها و پروتئینها میدانند. صدمات اکسیداتیو، عامل احتمالی برخی شرایط پاتولوژیک مثل آترواسکروز (تصلب شرائین)، سرطان و التهاب مزمن است. فنولهای گیاهی به علت حضور گروه های هیدروکسیل متصل به حلقه فنیل، اثر آنتیاکسیدانی دارد. ظرفیت آنتیاکسیدانی این ترکیبات، مشابه ویتامین E است به طور مثال ظرفیت آنتیاکسیدانی معادل تورولوکس در مورد فلاونول کوئرستین، ۴ برابر بیشتر از ویتامین E است. این بررسی بر مبنای به دام انداختن رادیکالهای آزاد در سیستم آبی یا چربی حضور دارند. اما روشی که بیشتر به بیولوژیک نزدیک باشد، شامل تولید رادیکالهای آزادی است که از نظر پاتولوژیک اهمیت دارند مثل رادیکال پراکسیل.
۱-۱۰-۲- اثرات ضد سرطانی
بررسی پتانسیل رابطه بین خواص آنتیاکسیدانی فنولهای گیاهی و ممانعت از بروز بیماریهای قلبی و رگهای خونی، با آزمایشاتی بر LDL^[12] ایزوله شده، انجام میشود. LDL اکسید شده آتروژنیک بوده و یک ماده حدو واسط در پیشرفت بیماریهای قلبی است. فلاونوئیدها از اتصال، تجمع و ترشح پلاکتهای خونی در سیستمهای زنده ممانعت به عمل میآورد. مکانیسم عمل شامل جلوگیری از انجام عمل آنزیمهای سیکلواکسیژناز و نوکلئوتید فسفودیاستراز حلقوی است. در مطالعاتی که بر روی حیوانات انجام میشود، ابتدا با بهره گرفتن از برخی مواد شیمیایی سرطانزا، سرطان را به صورت تحریک شده، در جانور ایجاد میکنند و آنگاه اثر ضدسرطانی مواد مختلف را آزمایش میکنند. فنولهای گیاهی نقش مؤثری در جلوگیری از سرطان دارند. ترکیبات ضدسرطان را بر اساس نقش ممانعتشان در یکی از مراحل بروز سرطان، طبقه بندی میکنند.
فنولهای گیاهی میتوانند در هر یک از این مراحل مداخله کرده و باعث کاهش خطر بروز سرطان شوند. در مرحله آغازین، صدمات DNA توسط مواد کارسینوژن تشدید میشود. فنولها با به دام انداختن کارسینوژنها، به طور مستقیم مانع از ایجاد این صدمات میشوند. چون فنولها آنتیاکسیدان هستند، توانایی به دام انداختن رادیکالهای آزاد را نیز دارند. راه دیگر جلوگیری، القای دفع کارسینوژنها با فعال ساختن سیستمهای آنزیمی فاز۱ و فاز۲ است که در حذف ترکیبات از بدن نقش دارند. اما تحریک و فعال سازی آنزیمهای فاز ۱ زیانبار است چون تبدیل ترکیبات پروکارسینوژنهای حقیقی را تشدید میکند. تعدادی از فنولهای گیاهی از عمل آنزیمهای فاز ۱ ممانعت کرده و بدین ترتیب اثر کارسینوژنی اعمال میکنند.
۱-۱۰-۳-اثر ضدمیکروبی
فنولهای گیاهی حتی میتوانند اثر ضدباکتریایی نیز داشته باشند.که از آن جمله میتوان به فعالیت ضدمیکروبی ترخون و آویشن اشاره نمود. اثر ضدمیکروبی فنولهای گیاهی بستگی به تعداد گروه های هیدروکسیل روی حلقه فنولی دارد. همبستگی مستقیمی بین تعداد گروه های هیدروکسیل و سمیت آنها بر روی میکروارگانیسمها وجود دارد و فنولهای اکسید شده اثر شدیدتری را اعمال میکنند. مکانیزم این ترکیبات احتمالاً به دلیل مهار آنزیمی از طریق واکنش آنزیمی با سولفیدریل^[۱۳] یا واکنشهای غیراختصاصی با پروتئینهای میکروبی است]۵۱ و ۸۲[.
۱-۱۱-استخراج ترکیبات فنولیک
الف)استخراج با حلال
استخراج سوکسله، شامل استخراج یک ترکیب مشخص از بافت ماده غذایی، با بهره گرفتن از یک حلال میباشد که این حلال بایستی ماده مورد نظر را در خود حل نماید. در این روش، ماده غذایی با حلال ترکیب شده و برای مدت مشخصی در تماس با یکدیگر قرار میگیرند و در نهایت پس از عمل استخراج، حلال جداسازی میشود. مدت زمانی که ماده غذایی با حلال در تماس میباشد، انتقال جرم ترکیب مورد نظر از ماده غذایی به حلال صورت میگیرد. روش استخراج با حلال، روش معمول برای استخراج ترکیبات فنولیک میباشد، که راندمان آن به نوع حلال نیز بستگی دارد ولی عمدتاً از آب، متانول، دیاتیلاتر و اتیلاستات برای استخراج پلی فنولها استفاده شده است. در اکثر تحقیقاتی که بر روی استخراج ترکیبات فنولیک صورت گرفته است، از این روش با بهره گرفتن از حلالهای مختلف انجام شده است. در استخراج از پوست و دانه انار، از حلالهایی مانند آب، اتیلاستات و متانول استفاده شده است. همچنین استخراج ترکیبات فنولیک از قارچ خوراکی، توسط چهار نوع حلال( آب، اتیل استات، متانول و پترولیوماتر) انجام شده است.
ب) استخراج توسط امواج اولتراسونیک^[۱۴]
امواج اولتراسونیک یا مافوق صوت، امواج صوتی با فرکانسهای بالاتر ازKHz16 میباشند که توسط گوش انسان قابل تشخیص نیستند. در فرآیندهای غذایی، با بهره گرفتن از این امواج با سرعت کم(wcm^-21 >)، ترکیبات و ساختار غذا مشخص می شود و امواج با شدت بالا (wcm^-2100-10) در فرکانس زیاد(بیش ازMHz 5/2) برای تشکیل امولسیون، تجزیه بافتها و تمیز کردن سطوح استفاده میشوند. هنگام برخورد این امواج با یک ماده، این امواج نیرویی را اعمال میکنند، اگر این نیرو بر سطح عمود باشد به عنوان موج فشاری از درون غذا عبور میکند و در صورتی که موج موازی سطح باشد باعث موج برشی میشود، هر دو موج، در هنگام عبور از غذا ضعیف میشوند. امواج اولتراسونیک باعث تجزیه بافت، نازک کردن غشای سلولی، ایجاد حبابهای هوا در غذاهای مایع و تولید رادیکالهای آزاد ( که این عمل اثر کشنده بر روی میکروارگانیسمها دارد) میشوند. عمل تجزیه بافت و متلاشی کردن آن و همچنین نازک کردن غشای سلولی باعث شده است تا از این امواج در استخراج استفاده کنند. با بهره گرفتن از این روش، میتوان با کاهش چشمگیر زمان، به راندمانی مشابه با استخراج با حلال دست یافت. در استخراج ترکیبات فنولیک از رزماری، از این روش استفاده شده است.
ج) استخراج با کلونجر

بحث و تفسیر ۴۳
نتیجه گیری کلی ۴۵
پیشنهادات ۴۶
منابع ۴۷
چکیده انگلیسی ۵۱
فهرست جداول
عنوان جداول صفحه
جدول ۴-۱- جدول علائم اختصاری تیمارها ۲۶
جدول ۴-۲- جداول تجزیه واریانس ۳۲
جدول ۴-۳- همبستگی بین صفات مورد ارزیابی ۳۲
فهرست نمودارها
عنوان نمودارها صفحه
نمودار ۴-۱- اثر تیمارهای مختلف بر ماندگاری گل های رز و مریم ۳۶
نمودار ۴-۲- اثر تیمارهای مختلف بر وزن تر نسبی گل های رز و مریم ۳۷
نمودار ۴-۳- اثر تیمارهای مختلف بر محتوی آب نسبی گل های رز و مریم ۳۸
نمودار ۴-۴- اثر تیمارهای مختلف بر محتوای مواد جامد محلول ساقه گل های رز و مریم ۳۹
نمودار ۴-۵- اثر تیمارهای مختلف بر جذب محلول گل های رز و مریم ۴۰
نمودار ۴-۶- اثر تیمارهای مختلف بر شاخص ثبات غشاء سلول گل های رز و مریم ۴۱
نمودار ۴-۷- اثر تیمارهای مختلف بر فعالیت آنزیم کاتالاز گل های رز و مریم ۴۲
نمودار ۴-۸- اثر تیمارهای مختلف بر فعالیت آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز گل های رز و مریم ۴۳
چکیده
گل های رز و مریم از مهم ترین گل های شاخه بریده دنیا می باشند. مهم ترین فاکتور در ارزیابی گل های شاخه بریده رز و مریم در بازارهای داخلی و خارجی، حفظ کیفیت و مدت ماندگاری آن می باشد. بنابراین هدف از این تحقیق بررسی اثرات کاربرد پس از برداشت اتانول و ساکارز روی خصوصیات کیفی و عمر گلجای گل های شاخه بریده رز و مریم می باشد. این آزمایش در قالب آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح کاملاً تصادفی با ۱۲ تیمار و ۳ تکرار انجام شد. گل ها شاخه بریده رز و مریم پس از برداشت درون محلول های نگهدارنده حاوی ساکارز ۴ درصد ، اتانول ۵/۲ درصد و اتانول به همراه ساکارز ۴ درصد قرار داده شدند. نتایج نشان داد که استفاده از اتانول به همراه ساکارز باعث افزایش ماندگاری گل های بریده رز و مریم می شود. تیمار ترکیب اتانول به همراه ساکارز خصوصیات کیفی و عمر گلجای را نسبت به تیمار شاهد به طور معنی داری در سطح احتمال ۱ درصد افزایش داد و کاربرد پس از برداشت ترکیب اتانول به همراه ساکارز بر روی عملکرد صفات اندازه گیری شده موثرتر از کاربرد اتانول و ساکارز به تنهایی بود. در نهایت نتایج این آزمایش نشان داد که خصوصیات کیفی و عمر گلجایی گل های شاخه بریده رز و مریم با بهره گرفتن از تیمارهای اتانول و ساکارز بهبود می یابد.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

کلمات کلیدی: اتانول، رز، ساکارز، عمر گلجای، مریم
فصل اول
کلیات پژوهش
۱-۱- مقدمه
در دهه های اخیر پیشرفت های زیادی در زمینه مدیریت پس از برداشت محصولات باغبانی به ویژه گل های بریده حاصل شده است. ضرورت بازار رسانی مناسب و عرضه محصولات تولیدی در بازارهای جهانی از عواملی است که سهم عمده ای در شکل گیری روش های جدید و مناسب بسته بندی، انبار گل ها داشته است (Reid and Jiang, 2001 ).
گل های شاخه بریده عمر انباری محدودی دارند. بر این اساس، از دهه ۱۹۷۰ به بعد محققین متعددی بر روی فیزیولوژی پس از برداشت گل های بریده جهت طولانی تر کردن عمر آن ها، تحقیق را آغاز کردند. امروزه تفاوت های قابل ملاحظه ای در کشورها بین روش های نگهداری گل های بریده وجود دارد. در بین کشورهای اروپایی، هلند پیشرفته ترین تکنولوژی برای تیمارهای پس از برداشت را دارا می باشد. استفاده از انبارهای خنک و محلول های محافظ باعث شده تا هلندی ها بتوانند به روش هایی دست پیدا کنند که به طور موثری در نگهداری گل بریده موثر می باشد (Silva, 2003).
پیری یک عامل مهم در کاهش کیفیت و عمر پس از برداشت گیاهان زینتی است و گیاهان زینتی بر این اساس به دو گروه تقسیم میشوند: برخی دارای عمر پس از برداشت کوتاه و برخی دارای عمر پس از برداشت طولانی هستند. افزایش عمر پس از برداشت گیاهان زینتی بسته به میزان فراهم آوردن آب برای گیاه است. پژمردگی سریع گلبرگها و برگها در اثر انسداد آوندی و عدم حضور آب در گیاهان زینتی اتفاق میافتد. حفظ شادابی گیاهان زینتی نیاز به درک فاکتورهایی دارد که در گیاه مورد نظر موجب از بین رفتن این شادابی میگردد. از طرفی یک سری از عوامل قبل از برداشت بر عمر پس از برداشت گلها تاثیر میگذارند، مثلا آبیاری و تغذیه مناسب و همچنین مبارزه به موقع با بیماریهاو علفهای هرز باعث میشود که گیاه تولیدی سالم باشد و به همین دلیل عمر پس از برداشت محصول افزایش یابد (Reid and Jiang, 2001).
مدیریت در زمان کشت و برداشت باعث حفظ کیفیت محصول و بالا رفتن عمر پس از برداشت آن میشود. به عنوان مثال برداشت در زمان مناسب یکی از عوامل حفظ کیفیت محسوب میشود. برداشت گلهای بریده در اوایل صبح یعنی زمانی که دما پایین تر است و محتوای آب گیاه بالاتر است انجام میشود و در زمان برداشت در نظر گرفتن فاصله بازار نیز در مدیریت زمان برداشت مهم است. برداشت برای بازارهای دور زمانی که گلها جوانه و در حال رنگ گرفتن هستند انجام می شود و برای بازارهای محلی زمانی صورت میگیرد که بخشی از گلها باز شده باشند (Coy, 2000).
عمر گل های بریده از یک سو مرتبط با شرایط درونی گیاه (مثل رقم آن) و از یک سو مرتبط با شرایط بیرونی، مثل زمان برداشت گل است. به طور کلی پیری در گل ها با افزایش نفوذ پذیری غشاهای سلولی در اثر حمله گونه های فعال اکسیژن تسریع می یابد که معمولاً با کاهش پروتئین و اسیدهای نوکلئیک در اثر فعالیت پروتئازها و نوکلئازها مختلف همراه می باشد.
از طرف دیگر، عواملی مثل گرده افشانی، خشکی و تنش های دمایی با تغییر سطح هورمونی و تولید گونه های فعال اکسیژن، پیری گل ها را تسریع می کند. پیری نیز یک فرایند اکسیداتیو می باشد و در آن گونه های فعال اکسیژن و سیستم آنتی اکسیدانی دخالت دارد. کاهش فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی و افزایش پراکسیده شدن لیپیدهای غشای سلولی به عنوان دلیلی بر پیری در گونه های مختلف گیاهی ذکر شده است (Barbara, 2011).
ناهنجاریهای موجود در گلهای شاخه بریده به دو دسته تقسیم میشوند:
ناهنجاریهای عفونی که در اثر پاتوژنها، قارچها و باکتریها ایجاد میشوند.
ناهنجاریهایی که در اثر عوامل تغذیه ای و محیطی به وجود میآیند.
مدیریت این عوامل منجر به افزایش عمر گلجایی و حفظ کیفیت گیاهان زینتی میگردد (Whipker, 2000). مطالعات نشان میدهد که عمر گلجای با تنفس رابطه عکس دارد و با مدیریت مناسب مثل تیمار خنک کردن اولیه، استفاده از ترکیبات نگهدارنده مناسب میتوان عمر گلجایی را بهبود بخشید (Reid and Jiang, 2012). مدیریت پس از برداشت یک مساله مهم در مورد گیاهان زینتی است و در این زمینه نسبت به سایر محصولات باغبانی توجه کمتری شده است. مصرف کنندگان نیاز دارند که گیاهان زینتی دارای عمر گلجایی طولانی باشند که بخشی از آن از طریق ایجاد واریتههای جدید و بخشی از طریق اعمال مدیریت پس از برداشت افزایش در عمر گلجای تامین میشود (Silva, 2003). در مدیریت پس از برداشت برخی ترکیبات شیمیایی به منظور حفظ کیفیت گل و افزایش عمر گلجایی آن به کار میرود.
با توجه به موضوعات یاد شده به حداقل رساندن ضایعات پس از برداشت گل های بریده و افزایش عمر آنها، با در نظر گرفتن هزینه های بالای تولید امری بسیار ضروری است. بررسی نسبت های مواد شمیایی مورد استفاده در محلول های نگهدارنده جهت شناسایی مؤثرترین محلول، برای هر نوع از گل ها ی شاخه بریده و همچنین برای هر رقم به طور اختصاصی و از طرف دیگر بررسی اثر متقابل گل های شاخه بریده از تیره های مختلف بر روی یکدیگر، از هدف ها و ضرورت هایی است که جهت حفظ و توسعه این صنعت الزامی می باشد. با عنایت به این که امروزه تولید گل های شاخه بریده یکی از جنبه های مهم اقتصادی کشورهای پیشرفته می باشد، تولید این گروه از محصولات کشاورزی از اهمیت اقتصادی ویژه ای برخوردار است. مشکل مهم در تولید گل و گیاهان زینتی نگهداری و جابجایی صحیح آن ها در جهت حفظ کیفیت و بازارپسندی تا زمان رسیدن آن ها به دست مصرف کنندگان می باشد. تا کنون تحقیق جامع و کاملی در خصوص نگهداری توام گل های شاخه بریده رز و مریم و نیز اثرات متقابل آن ها بر یکدیگر انجام نشده است. برای این منظور تحقیق پیشرو در نظر داشته قدمی را در جهت شناسایی بهترین و اقتصادی ترین روش و محلول نگهدارنده برای گل ها و ارقام مورد نظر آن ها بردارد. امید است که نتایج حاصل از این تحقیق بتواند تا حدی، هر چند کوچک، این مشکلات را مرتفع ساخته و نتایج حاصل از آن بتواند برای تولید کنندگان و فروشندگان گل های شاخه بریده، دانشگاه ها و مراکز علمی، وزارت جهاد کشاورزی و … مفید و سودمند واقع شود.
۱-۲- اهداف
ارزیابی تغییرات برخی از خصوصیات کمی و کیفی گل شاخه بریده رز در پس از برداشت
ارزیابی تغییرات برخی از خصوصیات کمی و کیفی گل شاخه بریده مریم در پس از برداشت
بررسی تیمار ساکارز، اتانول و اتانول به همراه ساکارز بر خصوصیات کمی و کیفی گل های شاخه بریده رز و مریم در نگهداری همزمان گل های شاخه بریده
بررسی تیمار ساکارز، اتانول و اتانول به همراه ساکارز بر خصوصیات کمی و کیفی گل های شاخه بریده رز و مریم در نگهداری جداگانه گل های شاخه بریده
بررسی ترکیب ساکارز و اتانول بر خصوصیات کیفی و ماندگاری گل های شاخه بریده رز و مریم
۱-۳- گل رز
گل رز (Rosa spp.) به عنوان ملکه گل ها از زمان عهد باستان مورد توجه بشر بوده است. در آن موقع استفاده از خواص دارویی آن بیشتر مورد توجه بوده، ولی به تدریج کشت و کار آن در باغ ها گسترش یافت. علاقه و اشتیاق انسان به داشتن این گل در تمام فصول سال باعث گردید تا تولید آن در گلخانه انجام گیرد. در حال حاضر گل رز یکی از محبوب ترین گل های جهان است و از لحاظ میزان تولید در صدر قرار دارد.
صفات مورد پسند گل رز در بازار های جهانی عبارت است از:
شاخه بلند و محکم که توانایی نگهداری استوار گل را داشته باشد
اندازه و رنگ مناسب گل که مختص رقم مورد نظر است
یکنواختی در مرحله برداشت گل ها
عاری بودن گل ها از انواع رنگ پریدگی، سوختگی، آفات و بیماری ها
یکنواختی در اندازه شاخه ها

توجه به علایق و اهداف کارکنان
اجرای برنامه در کل تمام سازمان
آموزش مدیران در مورد شیوه صحیح انتخاب

Burns-Martin(2002), Byham, Smith & Paese(2002), Kesler(2002), Larson(2005), Diamond(2006),Australian Public Servic Commission(2003),Washington State Department of personnel(2006)

توسعه جانشین

اصل قرار نهادن توسعه درونی و استثنا بودن آوردن جانشین بیرونی
تعیین برنامه توسعه برای هر کاندیدا و الزام پیگیری آن، گره­زدن پاداش مدیران به مشارکت در برنامه ریزی و پیگیری آن

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

توسعه برنامه آموزشی براساس نیازهای هر فرد و فرصت های جانشینی
به کارگیری گردش شغلی و تکالیف شغلی

Patton & Pratt(2002), Hicks(2000), Ingraham & Getha-Taylor(2004)

منبع : )گارمن، گلاو^[۱۴۳]،۲۰۰۴(
۲٫۳٫ بخش سوم : مدیریت فناوری اطلاعات^[۱۴۴]
مقدمه
امروزه دنیای سازمان­ها در حال تغییر است و تنها موضوع ثابت و دائمی، همان تغییر می‌باشد. لذا با نظر به این مهم، که در حال حاضر گسترش امواج سهمگین فناوری اطلاعات، فضای کاری و ارتباطات اکثر سازمان­ها را در نوردیده است و همچنان با شدت هر چه تمام­تر و با ابعاد گسترده­تر در سطح جهان در حال پیشروی است، فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان عامل اساسی این تحول محسوب می شود و همچنین به عنوان یکی از زمینه ­های نوین، به سرعت در حال تاثیرگذاری بر زندگی بشر است .
۲٫۳٫۱٫ داده و اطلاعات
داده^[۱۴۵]، حقایق جمع­آوری شده از اندازه­ها و مقادیر یا مشاهدات درباره افراد، وقایع یا موضوعات است، که به تنهایی معنای واقعی ندارد ولی اگر ارزشی کسب کند لازم است تعبیر و تفسیر شود. اطلاعات^[۱۴۶]، عبارت است از داده­هایی است که در بافتی با معنی و مفید جا­گرفته و در اختیار دریافت کننده قرار داده می­ شود، تا از آنها برای تصمیم ­گیری استفاده کند. اطلاعات متضمن انتقال و دریافت آگاهی و دانش است. اطلاعات نیاز اولیه هر گونه تصمیم ­گیری است، هدف اطلاعات در هر زمان باید انتقال داده ­ها به شخص یا ماشین باشد. اهداف اساسی اطلاعات عبارتند از، آگاهی دادن، ارزیابی کردن، ترغیب کردن، خلق مفاهیم جدید، تعریف مسئله، حل مسئله، تصمیم گیری، برنامه­ ریزی ،آشنا­سازی، کنترل کردن و تحقیق می_­باشد.(مهدوی ،۱۳۷۹،۱۶۹)
۲٫۳٫۲٫ تفاوت داده و اطلاعات
داده، ورودی­های خام می­باشد که به یک سیستم اطلاعاتی داده می­ شود ولی به طور مجرد قابل استفاده نیستند مانند اسامی کارکنان ولی اگر داده ­ها مورد پذیرش قرار گیرند، به اطلاعات تبدیل شده و قابل استفاده می­ شود و افراد مختلف از جمله مدیران می­توانند از آنها بهره جویند. البته ممکن است با پردازش داده، اطلاعاتی بدست آید که خود نیاز به پردازش و تلخیص داشته باشد(علی پناهی،۱۳۷۹،۲۷).
داده ­ها حقایق و پدیده­هایی هستند که در رابطه با یک شی یا یک پدیده به طور عام مطرح می­شوند (یک ویژگی از آن پدیده را به ما منتقل می­ کند، به خودی خود مفهوم دارند، ولی کاربردی بر آنها متصور نیست، اما اگر مورد پردازش قرار گیرند و به اطلا عات تبدیل شوند دارای معنا می­شوند(صرافی زاده و علی پناه ،۱۳۷۹،۱۷).
با توجه به اینکه کاربران در یک سازمان دارای آگاهی و تجربه اولیه متفاوتی هستند، لذا داده ­های معین که به کاربران می­رسد، همیشه اطلاعات نیست، پس داده ­ها فقط برای برخی از افراد در زمان خاصی اطلاعات است و نه برای تمام افراد در همه اوقات (همان منبع ص۱۸)
اطلاعات برخلاف داده، اثر رفتاری دارند و بر خلاف آن توانایی انتقال معنی و مفهوم خاص، قابلیت تفسیر و تبدیل شدن داشته و مبنایی برای تصمیم ­گیری می ­تواند باشند. اطلاعات همان چیزی است که موجب تقویت یا تغییر فرایند درک کردن می­ شود، در حالیکه داده ­ها چیزی جز درون­دادی نیستند، که وارد کانال ارتباطی می­شوند. داده ­ها محسوس و ملموس هستند و شامل تعداد تلفن، برگ مرخصی، چک­های پرداخته شده یا تعدادی واژه و لغت می­شوند . داده ­ها در صورتی به اطلاعات تبدیل می­شوند که افراد بخواهند برای درک بیشتر از آنها استفاده کنند مدیران خواستار اطلاعات هستند (و نه داده ) و سیستم اطلاعاتی باید بتواند اطلاعات (و نه داده) را به مدیران ارائه نماید (دفت و ماسینتوش،۱۹۹۸، ۲۴).
۲٫۳٫۳٫ فناوری
فناوری سازمان، تمام فرایندهایی را که یک سازمان برای تبدیل ستاده­ها به داده ­ها به کار می­گیرد شامل می­ شود . (موردهد وگرفین،۱۳۸۰،۳۸۵) فناوری اصطلاحی است، قراردادی که دارای مضامین زیادی است و نویسندگان مختلف هر یک، این واژه را به گونه ­ای تعریف کرده و به آن از زاویه به خصوصی نگاه کرده ­اند. بعضی از آنها در تعاریف خود از فناوری، بر ماشین­آلات مورد استفاده تاکید کرده ­اند و برخی تاکیدشان پردازش مورد استفاده بوده است. گروهی به تعامل انسان و ماشین توجه کرده و گروهی دیگری توجه خود را به مواد به عنوان بخشی از فناوری معطوف داشته اند.(هودج و آنتونی ،۱۹۸۸،۴۲۷) از دیدگاه دیگر، مفهوم فناوری به مراتب از مفاهیم ماشینی و صنعتی شدن گسترده­تر و پر مضمون­تر در نظر گرفته شده و به عنوان کاربرد سیستماتیک دانش علمی یا دانش منظم دیگر، برای امور علمی به وسیله سیستم­های منظمی که شامل مردم، سازمانها، اشیا زنده و ماشین­ها، تعریف می­ شود .(پیسی،۱۳۶۷،۱۰)
۲٫۳٫۴٫ اطلاعات
اطلاعات عبارت است از، جریان­هایی که مجموعه دانایی­ها را تغییر می­دهد، این تغییر زمانی اتفاق می­افتد، که یا مطلبی به مجموعه دانایی­ها افزوده شود و یا تجدید ساختاری در آن به وجود آید (شولتز،۲۰۰۰،۵)
۲٫۳٫۵٫ فناوری اطلاعات
گروهی اعتقاد دارند که واژه فناوری اطلاعات^[۱۴۷] اولین بار از سوی لویت^[۱۴۸]و وایزلر^[۱۴۹] در سال ۱۹۸۵ به منظور بیان نقش رایانه در پشتیبانی از تصمیم گیری­ها و پردازش اطلاعات در سازمان به کار گرفته شده است (صرافی زاد ،۱۳۸۳).گروهی دیگر بیان می­دارند، که واژه فناوری اطلاعات احتمالا در اواخر دهه۱۹۷۰ میلادی برای اشاره به استفاده از فناوری کامپیوتر برای کار با اطلاعات ابداع شد.
در واقع اطلاعات، رایانه ­ها را به عنوان زیر ساخت اصلی تحول و تبدیل فناوری اطلاعات در نظر گرفته و رایانه ­ها در طی این تبدیل نقش­محوری ایفا کردند. این نقش شامل سازگاری و ترغیب دیدگاه­ های وسیع­تر اطلاعاتی و نحوه تبدیل و مخاطره آن در طول زمان و مکان می­ شود. از دهه ۱۹۵۰ رایانه ­ها روش­های سنتی حسابداری و نگهداری سوابق را از طریق صنعت نوپای پردازش داده جایگزین نمودند. به طور کلی اصطلاح فناوری اطلاعات برای توصیف فناوری­هایی به کار می­رود که ما را در ضبط، پردازش، بازیابی و انتقال اطلاعات از طریق فکس، میکروگراف­ها و سایر ابزارهای ارتباط از راه دور یاری داده، همچنین فناوری­های قدیمی­تر بایگانی اسناد، ماشین­های محاسباتی مکانیکی، چاپ و حکاکی را در بر می­گیرد(توربن^[۱۵۰] و همکاران ،۲۰۰۶). سایر محققان از جمله اسلیرز و همکارانش(۲۰۰۲) فناوری اطلاعات را به عنوان چتر معرفی کرده ­اند، که اشکال زیادی از نرم­افزار ،سخت­افزار و خدمات به کار گرفته شده برای جمع آوری، ذخیره، بازیابی و انتقال اطلاعات را در بر­می­گیرد و پس از رشد و نمو اینگونه فناوری و به خاطر تاثیرات زیاد و قدرتمندی که بر همه جنبه­ های کسب و کار داشته است. فناوری اطلاعات تنها زمانی می­­تواند به عنوان یک اهرم، سازمان را به اثربخشی که برایش پیش ­بینی شده برساند و برای سازمان ارزش افزوده به همراه داشته باشد که سازمان پنج دارایی کلیدی نیروی کار، مالی، فیزیکی، مالکیت معنوی و روابط را داشته باشد.
فناوری اطلاعات شامل وسایل و ابزاری است، که برای تبادل اطلاعات در سازمان از آن استفاده می­ شود. اما باید در نظر داشت که فناوری اطلاعات قبل از اینکه یک سیستم سخت­افزاری و مجموعه ­ای از الگوها باشد، یک نظام فکری و فرهنگی است و می­توان آن را فرهنگ تولید اطلاعات نامید. بدون ایجاد فرهنگ اطلاعات، نظام فناوری نمی­تواند دوام داشته باشد. بنابراین آنچه در فناوری اطلاعات مهم است، تفکر اطلاعات­گر است. فناوری اطلاعات از اتصال و ترکیب مجموعه ­ای از فکرهای مفید تولید شده شکل می­گیرد و تنها رایانه، ابر رایانه، سیم کابل و ابزارهایی از این قبیل نیست. در هر صورت سازمان بایستی روندهای محیطی را پیش بینی و کنترل نمایند و اطلاعات لازم را از وضعیت­های گوناگون جهت اتخاذ استراتژی لازم بدست آورند. اما اینکه سازمان­ها چگونه خود را با این تغییر و تحولات سازگار می­ کنند مسئله­ای است که سیستم­های اطلاعاتی را مطرح می­ کند.
۲٫۳٫۶٫ ارتباط بین فناوری، فناوری اطلاعات و سیستم­های اطلاعاتی مبتنی بر کامپیوتر
زمانیکه ما واژه سیستم­های اطلاعاتی استفاده می­کنیم ،در مورد سیستم­های اطلاعاتی مبتنی بر کامپیوتر صحبت می­کنیم. سیستم­های اطلاعاتی مبتنی بر کامپیوتر نوعی از فناوری می­باشند. هر نوع ماشین یا وسیله الکترونیکی که به منظور جایگزینی انسان، فعالیت­های دستی یا سایر وسایل مورد استفاده قرار می­گیرد را فناوری می­گویند. فناوری اطلاعات اشاره به فناوری­های ماشینی دارد که برای پشتیبانی و کنترل اطلاعات مورد استفاده تعریف می­ شود. همان طور که در شکل۲-۸ نشان داده شده است سیستم­های اطلاعاتی مبتنی بر کامپیوتر زیر مجموعه فناوری اطلاعات و فناوری اطلاعات هم زیر مجموعه فناوری می­باشد.(جساپ و ولسیچ^[۱۵۱] ،۲۰۰۳،۹-۱۰)
فناوری
فناوری
فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات
سیستم اطلاعات مبتنی بر کامپیو تر
نمودار۸-۲: ارتباط بین فناوری، فناوری اطلاعات و سیستم­های مبتنی بر کامپیوتر (جساپ و ولسیچ،۲۰۰۳:۹)
۲٫۳٫۷٫ تفاوت بین سیستم های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات
اگر چه اغلب دو اصطلاح سیستم­های اطلاعات و فناوری اطلاعات را به جای یکدیگر به کار می­برند، اما در کل از هم متفاوت می­باشند. به خاطر داشته باشید که سیستم اطلاعات قبل از ظهور فناوری اطلاعات، در سازمان­ها وجوددارد، در حالیکه فناوری در هیچ بخشی از این سازمان­ها به چشم نمی­خورد(رودساز و همکاران،۱۳۹۰). اما در این تحقیق تکیه ما بر سیستم­های اطلاعاتی متکی به فناوری اطلاعات می­باشد.
توجه فناوری اطلاعات معطوف به بکارگیری آن دسته ابزاری است، که قابلیت برنامه­ ریزی داشته و بواسطه آن بتوان نسبت به تامین و ارائه اطلاعات به منظور استفاده کاربران مبادرت کرد. فناوری اطلاعات ما را قادر می­سازد، تا سیستم اطلاعاتی کارآمدی را بوجود آوریم. بدون کارکرد معقول فناوری اطلاعات، فعالیت­ها تقریبا بی­فایده و بی­حاصل خواهد بود. در واقع می­توان گفت فناوری اطلاعات بستر مناسب را برای بکارگیری سیستم اطلاعاتی فراهم می­­­­کند و سیستم­ فرایندی است، که از طریق فناوری اطلاعات اجرا می­ شود.(کیت و دیانا^[۱۵۲]،۱۳۷۷)

– بعد مناسكي كه عبارت است از آداب و رسوم و مراسمي كه هر دين از پيروان خود انتظار دارد كه آن‌ ها را به جا آورند.
– بعدعاطفي يا تجربي كه ناظر به عواطف، تصورات و احساسات پيروان يك دين به وجودي ربوبي همچون خدا يا واقعيتي غايي و اقتداري متعالي است.
– بعد فكري يا دانش ديني كه مشتمل بر اطلاعات و دانسته‌هاي بنيادي در مورد معتقدات هر دين است.
– بعد پيامدي يا آثار ديني كه ناظر بر اثرات باورها، اعمال، تجارب و دانش ديني بر زندگي روزانه است و به عبارت ديگر تأثير و انعكاس ديني در رفتارهاي روزمره است ( كتابي و ديگران، 177:1383).
بنابراين براساس تئوري هويت اجتماعي تاجفل و با تركيب ابعاد هويت ديني از ديدگاه گلارك و استارك سه بعد هويت اجتماعي و ديني را براي بررسي هويت ديني کاربران شبكه‌هاي اجتماعي انتخاب و پرسشنامه نيز بر همين مبنا طراحي مي‌شود. اين سه بعد عبارتند از: ” احساس، باور و عمل ” .
گيدنز تأمل و بازانديشي در مورد هويت را منحصر به دوران مدرن مي‌داند. در متن چالش‌هاي دنياي مدرن است که سنت و طبيعت، مرجعيت خود را از دست داده‌ و فرد در يک فضاي آکنده از اطلاعات دائماً به تأمل در مورد هستي خويش مي‌پردازد ( نش^[41]، 1382: 91 ). با توجه به رويکرد گيدنز می‌توان چنين گفت که فرد در جريان هويت‌يابی خود به طور عام و هويت ديني به طور خاص موجودي صرفاً منفعل و پذيرنده نيست؛ بلکه به تفسير هويت خويش مي‌پردازد، اين تفسير بريده بريده و منقطع نيست؛ بلکه از مقداري ثبات و استمرار برخوردار است. پس بر اين اساس می‌توان دو گونه هويت ديني سنتی و مدرن را از يکديگر متمايز کرد. اين دو گونه هويت ديني، دو نمونه‌ی آرماني هستند که براساس هدف اين تحقيق ساخته شده و به شرح زير تعريف می‌شود:
الف- هويت ديني سنتي: ارزش‌ها, احساسات و شناخت‌هاي اين نوع هويت در شرايط جامعه‌پذيري به فرد منتقل شده و کمتر مورد وارسي و کندو کاو قرار گرفته است. در واقع فردي که هويت ديني سنتي دارد يا اين‌گونه طبقه‌بندي مي‌شود، کمتر حقايق و قطعيت‌هاي ديني را مورد پرسش و بازبيني قرار داده, ارزش‌هاي ديني را امري نسبتاً مطلق در نظر گرفته و احساساتش نسبت به دين بيشتر متعصبانه و تزلزل ناپذير است.
ب- هويت ديني مدرن: در اين نوع هويت ارزش‌ها, احساسات و شناخت همواره مورد بازبيني و نقد قرار گرفته و فرايند شک انديشي در مورد آن‌ ها, به آن‌ ها ويژگي سيال و مدرن داده است. فردي که هويت ديني مدرن دارد، حقايق و ارزش‌هاي ديني را کمتر امور مطلق ديده؛ بلکه براي آن‌ ها بيشتر منزلت نسبي قايل است و بيشتر اين حقايق و ارزش‌ها را مورد پرسش و بازبيني قرار داده و احساسات منعطف‌تر و شک انديشانه‌تر نسبت به دين دارد.
پیشینه تحقیق
2-4 تحقيقات داخلي
رساله دكتراي بهزاد دوران در سال 1381 در دانشگاه تربيت مدرس تهران در مورد ” تأثيرات فضاي سايبرنتيك بر هويت “ از جهاتي به موضوع اين پژوهش نزديك است كه به طور مختصر به آن اشاره مي‌شود.
محقق با طرح سؤالاتي در مورد تجربه‌ی فضاي سايبرنتيك و تأثير آن بر هويت‌هاي خانوادگي، همالان و هويت ملي؛ با پرداختن به تئوري‌هاي مربوط به فضاي سايبرنتيك و همچنين هويت، ارتباط مستقيمي را ميان ارتباط و هويت برقرار مي‌سازد. نتايج تحقيق به طور خلاصه به شرح زير است:

• • وجود رابطه ميان فضاي سايبرنتيك و تضعيف هويت خانوادگي مورد تأييد قرار نمي‌گيرد.

• • وجود رابطه ميان فضاي سايبرنتيك و تضعيف هويت همالان مورد تأييد قرار نمي‌گيرد.

• • وجود رابطه ميان فضاي سايبرنتيك و تضعيف هويت ملي مورد تأييد قرار نمي‌گيرد.

• • به‌نظر مي‌رسد تجربه‌ی فضاي سايبرنتيك نه تنها تجربه‌اي منحصر به فرد در خانواده محسوب نمي‌شود، بلكه مي‌توان آن را تجربه‌اي نسبتاً جمعي به حساب آورد. علاوه بر اينكه اينترنت به خودي خود مي‌تواند محور تجمع‌هاي خانوادگي قرار گيرد، مي‌تواند موضوع گفتگوها و تعاملات خانوادگي نيز واقع شود. پس مي‌توان چنين نتيجه گرفت كه اگرچه فضاي سايبرنتيك فرصت تعاملات رو در رو را كمتر ساخته ولي در عين حال محور تجمع اعضاي خانواده و موضوع گفت‌وگوها و تعاملات فيمابين گرديده‌است.

• • دامنه‌ی دوستي‌هاي فضاي واقعي غالباً به فضاي سايبرنتيك نيز بسط يافته است، به قسمي كه دوستان كماكان توانسته‌اند پيوندهاي قوي ميان خود را محفوظ دارند. از سوي ديگر، به‌نظر مي‌رسد عمق پيوندهاي دوستي تازه شكل گرفته بر روي اينترنت چيزي كمتر از دوستي‌هاي فضاي واقعي نباشد (دوران؛ 1381).

مقاله‌ی “جوانان و فراغت مجازي” به بررسي كاركردهاي چت در كافي‌نت‌هاي تهران پرداخته‌است. پژوهشگر با طرح دو مفهوم “رسانه‌اي شدن” و “خانگي‌ شدن” به توصيف نحوه‌ی گذران اوقات فراغت در جامعه‌ی جوان ايراني پرداخته است و در اين ميان فضاي چت‌روم‌هاي اينترنتي به منزله‌ی عرصه‌اي مدرن براي سرگرمي مورد توجه قرار گرفته است. در نهايت سرگرمي‌هاي مجازي را عاملي مي‌داند كه علاقه‌ی جوانان به مشاركت اجتماعي و فعاليت‌هاي مدني را با انگيزه‌هاي مختلف تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد و ممكن است بر مهارت‌هاي اجتماعي آنان در تدارك فراغت‌هاي گروهي و تفريحات و بازي‌هاي غيرمجازي تأثير منفي بگذارد. همچنين مجاورت طولاني با فضاي مجازي مي‌تواند به تأثيرپذيري افراطي از هنجارها و ارزش‌ها در عرصه‌هاي مختلف ارتباطي و اجتماعي انجاميده و با تقويت جهان‌وطني تعلقات ملي و سنتي كاربران را تحت تأثير قرار دهد (ذكايي،1383).
تحقيق ديگر مربوط به “بررسي تأثيرات استفاده از اينترنت بر نسبي‌نگري هنجاري و جهاني‌نگري دانشجويان دانشگاه تبريز “ است. بر اساس نتيجه‌ی اين پژوهش، اختلاف معناداري بين كاربران و غير كاربران اينترنت در مورد احساس تعلق به ملل و جوامع ديگر وجود نداشته است. اما بين كاربران و غيركاربران در ميزان نسبي‌نگري هنجاري تفاوت وجود دارد و كساني‌كه بيشتر از اينترنت استفاده نموده‌اند، نسبت به‌آن‌هايي كه استفاده ننموده‌اند نسبي‌نگرتر بودند ( گدازگر و موسي پور، 1383).
” بررسي رابطه استفاده از اينترنت و هويت ديني كاربران “ عنوان پايان‌نامه‌ی ديگري ‌است كه با رويكردي تلفيقي برگرفته از تئوري‌هاي استفاده و خوشنودي، كاشت يا پرورش و تئوري ساخت‌يابي گيدنز با روش پيماشي، به شناسايي اين رابطه پرداخته‌است. و در نهايت به اين جمع بندي مي‌رسد كه: متغير مدت استفاده کاربران از اينترنت به صورت مستقيم، و متغيرهای ميزان استفاده کاربران از اينترنت، نوع استفاده کاربران از اينترنت، انگيزه و هدف کاربران در استفاده از اينترنت، مشارکت و فعال بودن کاربران در استفاده از اينترنت و ميزان تحصيلات کاربران به صورت غيرمستقيم و متغيرهای واقعی تلقی کردن محتوای سايت‌های اينترنت از سوی کاربران و پايگاه اقتصادی- اجتماعی کاربران هم به صورت مستقيم و هم به صورت غيرمستقيم بر متغير وابسته تحقيق؛ يعنی هويت‌دينی کاربران تأثير می‌گذارند (عباسي قادي؛1386).
” بررسي كاركردهاي شبكه‌هاي اجتماعي، مطالعه موردي فيس‌بوك “ عنوان پايان‌نامه‌ی ديگري است كه پژوهشگر در آن از يك سو دانشجويان را كه به‌طور معمول قشر جوان جامعه را تشكيل مي‌دهند، يكي از مخاطبان اصلي شبكه‌هاي اجتماعي مي‌داند كه به دليل برخورداري از سواد رسانه‌اي بيشتر و آشنايي با فن‌آوري‌‌هاي رسانه‌اي بيشتر از ساير اقشار جامعه از فيس‌بوك استفاده مي‌كنند و از سوي ديگر، مسأله‌ی سرمايه اجتماعي در شبكه‌هاي اجتماعي را به عنوان يكي از موضوعات قابل توجه در تحليل مسائل اجتماعي دانسته و شبكه‌هاي اجتماعي اينترنتي را به عنوان منبعي براي تعيين سطح سرمايه اجتماعي مورد سنجش قرار مي‌دهد.
نتايج اين تحقيق كه به روش پيمايشي صورت گرفته‌است، نشان داده كه ميزان سرمايه‌اجتماعي در شبكه اجتماعي فيس‌بوك، كمي بيشتر از حد متوسط است، بر اساس يافته‌هاي اين پژوهش نزديك به 48 درصد از دانشجويان يك دقيقه تا نيم ساعت از وقت خود را در فيس‌بوك مي‌گذرانند. براساس اعلام فيس‌بوك 50 درصد از كاربران هر روز به اين سايت مراجعه مي‌كنند؛ اين در حالي است كه اين آمار در بين دانشجويان ايراني، 39 درصد است. هم‌چنين 79 درصد پاسخگويان از نام واقعي خود در فيس‌بوك استفاده مي‌كنند و اغلب بين يك تا 50 دوست در فيس‌بوك دارند درحالي كه متوسط دوستان هر كاربر در فيس‌بوك 130 دوست است ( قوانلو قاجار، 1389).
” بازنمايي گرايش‌هاي سياسي كاربران ايراني در شبكه‌هاي اجتماعي مجازي با مطالعه موردي فيس‌بوك ” عنوان پايان‌نامه‌اي است كه در پي پاسخ به اين سؤال اساسي است كه: در شبكه‌هاي اجتماعي مجازي مانند فيس‌بوك، نحوه‌ی ابراز گرايش‌هاي سياسي كاربران و دليل انتخاب اين فضا براي بازنماياندن اين گرايشات سياسي چيست؟ و نيز دلايل خودگشودگي افراد در زمينه‌هاي مختلف در اين شبكه مجازي چيست؟
نتايج حاصل از يافته‌هاي اين تحقيق نشان مي‌دهد كه دلايل خودگشودگي افراد در زمينه‌هاي مختلف به ويژه در زمينه سياست در وب سايت شبكه اجتماعي فيس‌بوك به خاطر فضاي آزادي است كه در فيس‌بوك و هم‌چنين در فضاي واقعي در روزهاي منتهي به پايان انتخابات در خيابان‌ها شكل گرفته بود، كه در نهايت منجر به خود اظهاري كاربران و آشكارا ابراز كردن علايق و عقايدشان شده‌است (رجبي، 1389).
” بررسي نقش و تأثير فيس‌بوك بر شكل‌گيري شبكه‌هاي اجتماعي از ديدگاه متخصصان و كارشناسان امور رسانه “ عنوانپايان‌نامه‌اي است كه با هدف شناخت و توصيف شبكه‌هاي اجتماعي مجازي به عنوان يك كانال جديد ارتباطي، معرفي كاربردهاي آن و توصيف مدل ارتباطي كاربران ارائه شده‌است. توصيف وسعت تأثيرگذاري ساختار اين شبكه‌ها بر هنجارهاي رفتاري كاربران آن در فضاي واقعي،‌ هم‌چنين نقش و موقعيت رهبران فكري، گروه‌هاي نخستين و ثانويه در بستر شبكه‌هاي اجتماعي مجازي بررسي شده‌است. اين پژوهش در پي بررسي ديدگاه بومي و مقايسه‌ی آن با ديدگاه صاحب‌نظران خارجي نسبت به تنوع كاركرد شبكه‌هاي اجتماعي مجازي در مناسبات اجتماعي، به رشته‌ تحرير درآمده‌است (پوري، 1389).
” بررسی فرصت‌ها و چالش‌های موجود پیرامون وضعیت هویت ایرانی در فضای مجازی” نیز عنوان پايان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد فرهاد مهدوی، دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی است که در بهمن ماه 89 دفاع شده‌است. این پژوهش با هدف شناسایی فرصت‌های پیرامون وضعیت هویت ایرانی در فضای مجازی، شناخت راه‌کارهای دفاع سایبری از هویت کشورمان صورت گرفته‌است که براساس نتایج حاصل از این پژوهش مشخص شده که بین فرصت‌های موجود در فضای سایبر و تقویت هویت ایرانی؛ بین چالش‌های هویت ایرانی و فضای سایبر و هم‌چنین بین فعالیت دولت و سازمان‌های غیر دولتی در فضای مجازی و تقویت هویت ایرانی رابطه وجود دارد.
تحقیقات زیر توسط محققان و مراکز مطالعاتی و دانشگاه های مختلف انجام شده است :
بررسی نفوذ شبکه های اجتماعی در میان کاربران ایرانی
حمید ضیایی پرور پژوهشگر حوزه رسانه‌های جدید در سال 1388 در پي شروع پروژه اي تحقيقاتي به سفارش موسسه مطالعات بين المللي ابرار معاصر تهران در باره شبكه هاي اجتماعي ، دست به انجام تحقيقي گسترده در اين باره زد .(دید،1389) در حين انجام اين فرآيند، محقق از طريق يك پرسشنامه آنلاين ميزان نفوذ شبكه هاي اجتماعي مجازی در ميان كاربران ايراني را مورد اندازه گيري و سنجش قرار داد . هدف اصلی این تحقیق ، این بود که میزان نفوذ شبکه های اجتماعی مورد نظر در این پژوهش را در میان کاربران ایرانی اینترنت مورد سنجش قرار دهد ، همچنین محقق به دنبال کسب پاسخ سوالاتی در باره میزان نفوذ شبکه های اجتماعی مجازی مختلف و تاثیر آنها بر تحولات سیاسی و اجتماعی و به ویژه انتخابات سال 88 و مسایل بعد از آن بود . مقایسه بین شبکه های مختلف اجتماعی و میزان محبوبیت آنها در میان کاربران اینترنت در ایران از دیگر هدف های این تحقیق بود.
بر این اساس پژوهش با استفاده روش تحقيق پيمايشي مبتني بر پرسشنامه آنلاين ، با جامعه آماري 1750 نفر انجام شد و نمودارها و جداول و اطلاعات اوليه با دو ابزار تحليل آماري Polldaddy و Excel 2007 مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت و نتایج زیر به دست آمد:
شرکت کنندگان در این تحقیق پیمایشی از 10 کشور جهان شامل ایران ، انگلستان ، افغانستان ، استرالیا ، چین ، فرانسه ، آمریکا ، ایرلند ، هند ، روسیه بودند که به ترتیب ایران با 55 درصد ، انگلستان با 15 درصد و بقیه کشورها هر یک با حدود 3 تا7 درصد به ترتیب بیشترین فراوانی را از نظر منطقه جغرافیایی کاربران تشکیل می دادند .
نتایج به دست آمده نشان داد 78 درصد شرکت کنندگان به این سوال پاسخ مثبت و 22 درصد پاسخ منفی داده اند . این نسبت بالا می تواند نشان دهنده میزان بالای نفوذ شبکه های اجتماعی در میان کاربران ایرانی تلقی شود. به عبارت ديگر بر اساس يافته اين تحقيق 78 درصد كاربران اينترنت در ايران عضو يكي از انواع شبكه هاي اجتماعي هستند .
2-4-1- جنگ نرم سایبری در فضای شبکه های اجتماعی
این تحقیق با عنوان «جنگ نرم سایبری در فضای شبکه های اجتماعی مجازی» به سفارش موسسه مطالعات بين المللي ابرار معاصر تهران در سالهای 1388و 1389 توسط حمید ضیایی پرور انجام شد ، هدف از این تحقیق بررسی مهمترین اقدامات جریان های معاند نظام و کشورهای خارجی علیه منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از طریق شبکه های اجتماعی مجازی بود . در این پژوهش ، روش تحلیل محتوای شبکه های اجتماعی مجازی مورد نظر بوده و روش گرد آوری اطلاعات نیز استفاده از سایتهای اینترنتی و فناوری های خبرخوان آنلاین بوده است . دوره زمانی مورد بررسی نیز خرداد تا بهمن ماه 1388 بود . جامعه آماری تحقیق 8 وب سایت اصلی شبکه های اجتماعی مجازی ( 1- فیس بوک2-توئیتر3-یوتیوب4- بالاترین5- فیلکر6- ویکی پدیا 7 – گوگل ریدر 8- اورکات) بوده و در هر ماه رخدادهای مهم سیاسی به صورت هدفمند انتخاب شده و تحولات مربوط به آن مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت.بر این اساس 7 تاکتیک اساسی جنگ نرم سایبری در فضای شبکه های اجتماعی مجازی طی ماه های مورد بررسی شناسایی و بررسی شد . یافته های این تحقیق نشان دهنده رشد بی سابقه فیس بوک در ایران بود به گونه ای که این سایت پس از گوگل و یاهو در چند روز مانده به انتخابات به سومین سایت محبوب در کشور بدل شد، بررسی سایت الکسا نیز نشان می دهد فیس بوک اکنون پنجمین سایت پر بازدید کننده ایران است.
2-4-2 بررسی فرصت ها و چالشهای موجود پیرامون وضعیت هویت ایرانی در فضای مجازی
فرهاد مهدوی دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد تهران مرکزی پژوهشی با عنوان «بررسی فرصت ها و چالشهای موجود پیرامون وضعیت هویت ایرانی در فضای مجازی» در زمستان 1388 انجام داد و نتایج آن در سال 1389 به صورت رساله کارشناسی ارشد دفاع شد . در این تحقیق که با هدف شناسایی فرصتها و تهدیدهای پیرامون وضعیت هویت ایرانی در فضای مجازی و با روش پیمایشی دیدگاه های استادان ارتباطات دانشگاه های تهران را مورد سنجش قرار می داد نتیجه گیری شد که: بین هویت ایرانی و فرصتهای موجود در فضای سایبر رابطه وجود دارد ، بین دفاع سایبری و تقویت هویت ایرانی رابطه وجود دارد ، بین چالشهای هویت ایرانی و فضای سایبررابطه وجود دارد و سرانجام اینکه بین فعالیت دولت، سازمانهای غیر دولتی درفضای مجازی وتقویت هویت ایرانی رابطه وجود دارد. این تحقیق همچنین نشان داد عملکرد کاربر در جهت خوشایند شبکه های بین المللی برای محتوا آفرینی در فضای سایبر نبوده و فعالیت کاربران این شبکه های اجتماعی مجازی صرفا در جهت برآورده کردن نیازهای اطلاعاتی و سرگرمی کاربران می باشد و چنانچه شبکه های اجتماعی بومی و ملی در ایران راه اندازی شود به گونه ای که بتواند نیازهای مذکور را پاسخ دهد مورد استقبال کاربران قرار خواهد گرفت .
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

2-4-3- بررسی نقش شبکه های اجتماعی مجازی در تحولات سال 1388
تحقیق چهارم توسط دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد قوچان با نام ایمان آخی زاد در سال 1390 انجام شده است . پژوهش مذکور با عنوان « بررسی نقش شبکه های اجتماعی مجازی در تحولات سال 1388 از نگاه دانشجویان ارشد ارتباطات دانشگاه های تهران» ،در صدد تبیین ابعاد مختلف جنگ نرم سایبری علیه ایران وتکنیک های به کار برده دشمن بخصوص با تمرکز بر فضای شبکه های اجتماعی مجازی برآمد . اهداف این تحقیق عبارت بود از: «بررسی نقش شبکه های اجتماعی در تحولات سال1388 و رخدادهای بعد از انتخابات ریاست جمهوری دهم در ایران» و «آگاه سازی افکار عمومی از برنامه های دشمن در فضای شبکه های اجتماعی » و ارائه راهکارهایی برای مقابله با جنگ سایبری در فضای شبکه های اجتماعی مجازی» .در این تحقیق از روش پیمایشی استفاده شده و تکنیک گردآوری اطلاعات نیز پرسشنامه بود. جامعه آماری تحقیق نیز عبارت بودند از : دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات اجتماعی در چهار دانشگاه :1- دانشگاه تهران2- دانشگاه علامه 3- دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات 4- دانشگاه آزادتهران مرکزی که جمعا 350 نفر را شامل می شود که از این میان یک جامعه نمونه 100 نفری انتخاب شدند . تحقیق مشخص کرد که جامعه دانشجویان کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات در تهران با محدودسازی شبکه های اجتماعی مخالف بوده و با آنالیز کردن این شبکه ها در رسانه ملی به وسیله متخصصان این حوزه موافق هستند . با توجه به نتایج پژوهش ،برخی پیشنهاد های موثر برخاسته از تحقیق عبارت بودند از:
1- کنترل و رصد کردن برنامه های دشمن به وسیله متخصصان ارتباطی و کالبد شکافی آنها در رسانه ملی.
2- ضرورت تجزیه و تحلیل شبکه های اجتماعی مجازی و تبیین هدف آنها از بمباران اطلاعاتی منفی کاربران.
3- محدود نکردن اینترنت(شبکه های مجازی)و افزایش پهنای باند اینترنتی به شرط استفاده درست در جهت ارتقای علمی و امنیت ملی و تبلیغ فرهنگ ایرانی اسلامی.
2-4-4 بررسي رابطه شبكه هاي اجتماعي مجازي بر ارتباطات اجتماعي دانش آموزان دبيرستان شهر تهران
پنجمین تحقیق در این حوزه با کمک دانشجوی کارشناسی ارشد دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره آقای علی پورضرابیان با عنوان «بررسي رابطه شبكه هاي اجتماعي مجازي بر ارتباطات اجتماعي دانش آموزان دبيرستان شهر تهران » در سال 1390 انجام گردید . این تحقیق نیز با روش پیمایشی و نمونه گیری بر روی 314 نفر از جامعه آماری پژوهش با روش نمونه گیری کوکران انجام شد و نتایج زیر به دست آمد:
با توجه به یافته‌های به دست آمده از این تحقیق می توان بیان داشت که شبکه های اجتماعی مجازی، تاثیرات بسیار شدیدی بر هنجارهای اخلاقی، مهارتهای ذهنی، سرگرمی و سپس اعتقادات دینی کاربران آنها داشته اند. به عبارت دیگر، تغییرات انجام شده در کیفیت و کمیت استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی، با تغییرات نسبتاً بالایی در این متغیرها همراه خواهد بود. از این رو همسویی یا عدم همسویی محتوای شبکه‌های اجتماعی مجازی با اهداف مورد نظر در هنجارهای اخلاقی، مهارتهای ذهنی، سرگرمی و اعتقادات دینی، می‌تواند همسویی‌ها یا عدم همسویی‌ها در این قشر از جوانان را تبیین نماید. نتایج استخراج شده از پژوهش نشان دهنده ارتباط معنادار، مثبت و شدیدی ما بین استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی و ارتباطات اجتماعی دانش آموزان بود . این پژوهش رابطه معنا دار میان استفاده دانش آموزان تهرانی با 10 متغیر زیر را اثبات کرد : هنجارهای اخلاقِ ، میزان روابط با خانواده ، روابط با دوستان ، فعالیت های آموزشی، مهارت های اجتماعی ، اعتقادات دینی ، خلاقیت و ابتکار ، مهارت های ذهنی ، سرگرمی، اوقات فراغت، ارتباطات اجتماعی .
* تحقیقی با عنوان «بررسی نقش و تاثیر فیس‌بوک بر شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی از دیدگاه متخصصان و کارشناسان امور رسانه» به‌راهنمایی دکتر سید وحید عقیلی در مقطع کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز توسط آقای احسان پوری انجام شده است.
*پژوهش دیگر با عنوان «برساخت سوژه‏ی لاکانی وبلاگرهای نوجوان در شبکه‏های مجازی (تحلیلی نشانه‏شناختی)» به‌راهنمایی دکتر مهران سهراب‏زاده در مقطع کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی، دانشگاه کاشان اسماعیل حسام مقدم انجام شده است.
* پژوهشی دیگر با عنوان ((كاركردهای شبكه‌های اجتماعی مجازی برای دانشجویان؛ مطالعه موردی فیس بوک))در دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به‌راهنمایی دکتر محمد سلطانی‌فر در مقطع کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی توسط آقای مصطفی قوانلو قاجار انجام شده است .

۶٫ علامه سید ضیاءالدین رضوى، امام جمعه در شهر گلگت؛
۷٫ خورشید انور، وکیل دادگسترى و دبیر نهضت جعفریه پاکستان؛
۸٫ دکتر جعفر محسن، پزشک برجسته در شهر کراچى؛
۹٫ سبط جعفر، شاعر و استاد دانشگاه.
علاوه بر این، عناصر وهابیت تکفیرى، در سال‏هاى گذشته بسیارى از چهره‏هاى سیاسى، نظامى، و مذهبى و شخصیت‏هاى برجسته از جمله: پزشکان، وکیلان و افسران عالى رتبه دیگر را در این کشور به شهادت رسانده‏اند.
مبحث ششم: استفاده از کودکان به عنوان سرباز
کودکان آواره و بی سرپرست از جمله کودکان قربانی جنگ و مخاصمات مسلحانه داخلی هستند. براساس آمار از بین سی میلیون آواره دنیا ، ۸۰ % آنان را کودکان تشکیل می دهند۱ و هر روز حدود ۵۰۰۰ کودک آواره به جمع آوارگان اضافه می شود. این کودکان آواره در دو گروه آوارگان داخلی و بین المللی تقسیم می شوند.^[۲۹۵] از زمان های قدیم , حمایت از حقوق کودکان قربانی جنگ یکی از موضوعات اساسی حقوق جنگ بود و نخست درحقوق بین المللی عرفی و پس از آن در قالب اسناد بین المللی به این موضوع پرداخته شده است.
اعلامیه ۱۶ سپتامبر ۱۹۲۶ جامعه ملل, اولین اعلامیه حمایت از کودکان است که تحت عنوان اعلامیه ژنو تصویب شد و در مقدمه و پنج ماده آن به حمایت جسمی و روحی کودکان توجه زیاد به عمل آمد. پس از آن در ماده ۱۴ اعلامیه جهانی حقوق بشر در ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ حق پناهندگی برای همه ازجمله کودکان، در کشورهای دیگر مورد پذیرش قرار گرفت. سپس کنوانسیون ۱۹۴۹ ژنو در مورد حقوق کودکان قربانی مخاصمات مسلحانه تدوین گردید و در۲۰ نوامبر ۱۹۵۹ اعلامیه حقوق کودک تحت نظارت سازمان ملل۱ تصویب شد و بر اعلامیه ژنو تأکید ورزید. در قطعنامه های ۲۴۴۴ (XXIII ) 19 دسامبر ۱۹۶۸ و ۲۵۹۷ ( XXIV ) 16 دسامبر ۱۹۶۹ و ۲۶۷۴ (XXV) و ۲۶۷۵ ( XXV ) 9 دسامبر ۱۹۷۰ به موضوع حمایت از حقوق بشر و اصول بنیادی راجع به حمایت از افراد غیرنظامی در زمان مخاصمات مسلحانه اشاره شده است. در قطعنامه ۱۵۱۵ (XLVIII ) شورای اقتصادی و اجتماعی مورخه ۲۸ مه ۱۹۷۰ از مجمع عمومی سازمان ملل تقاضای تدوین اعلامیه ای در مورد حمایت از زنان و کودکان در مواقع بحرانی یا جنگ گردید که در پاسخ مجمع عمومی در ۱۴ دسامبر ۱۹۷۴ اعلامیه مربوط به حمایت از زنان و کودکان در مواقع بحرانی و مخاصمات مسلحانه را به تصویب رساند. سه سال بعد در ۱۹۷۷ دو پروتکل الحاقی به کنوانسیون ژنو ۱۹۴۹ در مورد حمایت از قربانیان مخاصمات مسلحانه بین المللی و داخلی به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسید.^[۲۹۶] در ۱۹۹۵ شورای امنیت طی قطعنامه۱۲۶۱ حمله به مراکز مورد حمایت بین المللی ازجمله مکانهای تجمع کودکان مانند مدارس و بیمارستانها را محکوم کرد. سازمان بین المللی کار در مقاوله نامه ۱۸۲ خود در سال ۱۹۹۹ به کار گیری کودکان در جنگ و مخاصمات مسلحانه داخلی را بعنوان یکی از اشکال اشتغال سخت و زیان آور کودکان ممنوع دانست.^[۲۹۷] در قطعنامه ۱۲۶۱ شورای امنیت در سال ۱۹۹۹ تأکید شد، که همه دولتها باید به عدم مجازات ناقضان کنوانسیونهای ژنو ۱۹۴۹ پایان داده، مسؤولان را تعقیب کنند. مأموریت های ویژه سازمان ملل متحد برای حقیقت یابی در این موارد می تواند نقش عمده ای ایفاء کند. برای مثال , یونیسف در تیمور^[۲۹۸] شرقی کمیسیون تحقیق در مورد جرایم برضد کودکان تشکیل داده ، مأموریت تطبیق سازمان ملل در گواتمالا وظایفی شبیه به کمیسیون تحقیق به عهده دارد. در همین زمینه , یونیسف و کمیسیاریای عالی حقوق بشر در جهت ایجاد یک کمیسیون ویژه برای جستجوی کودکان ناپدید شده در مخاصمات مسلحانه بین المللی و داخلی گام بر می دارند. در حال حاضر براساس تحولات حقوق بین الملل ، دولتها امکان اعمال صلاحیت خود را بر اشخاصی که در قلمرو آنها حضور دارند و مظنون به ارتکاب جرایم جنگی بر ضد کودکان می باشند , دارا هستند و بویژه در موارد نقض شدید کنوانسیون ژنو ۱۹۴۹ و کنوانسیونهای مشابه یا اعمال غیرانسانی و بیرحمانه امکان اعمال صلاحیت جهانی را دارند. به هر حال ، جامعه بین المللی در مورد مجازات مرتکبان جرایم جنگی بر ضد کودکان نقش تعیین کننده ای دارد.

اقدامات عملی در مورد کشور ناقض حقوق کودکان و طرد و مجازات مسؤولان امور, و تعهد و تعقیب و مجازات مجرمان باید بعنوان اصول اولیه مورد رعایت همه کشورها قرار گیرد تا وضعیت غیرقابل تحمل کودکان قربانی جنگ تعدیل شود. در این مورد، وظیفه اصلی به عهده مقامات کشور محل ارتکاب جرم است که چنین انتظاری به سختی برآورده می شود ؛ درحالیکه فشارهای بین المللی می تواند تا حدی آنان را مجبور به تمکین نماید.
در اساسنامه دیوان کیفری بین المللی (رم ۱۹۹۸) یکی از اهداف ، مجازات مرتکبان جنایات جنگی بر ضد کودکان است. در این اساسنامه بکارگیری کودکان زیر ۱۵ سال در مخاصمات داخلی یا بین المللی ، حمله به مدارس و بیمارستانها و جرایم خشونت آمیز شدید علیه کودکان می تواند در چارچوب وظیفه این دیوان قرار گیرد.^[۲۹۹] باید بدانیم که اکثر جنگ ها بخاطر قدرت طلبی , غفلت ازعدالت و مساوات, سرکوبی حقوق اولیه و فقرشدید شکل می گیرد که جامعه جهانی باید به رفع آن اقدام کند.
وزارت حقوق بشر عراق با صدور بیانیه‌ای از جذب کودکان زیر ۱۲ سال از سوی تروریست‌های داعش و شستشوی مغزی آنها برای اعزام به الانبار برای دست زدن به عملیات‌ های انتحاری پرده برداشت وزارت حقوق بشر عراق با صدور بیانی های اعلام کرد: تروریستهای داعش کودکان زیر ۱۲ سال را جذب و آنها را به استان الانبار برای عملیات‌های انتحاری اعزام می‌کنند. این اقدام بر خلاف بند د ماده ۸ اساسنامه دیوان بین الملل کیفری است که بسیج اجباری یا داوطلبانه کودکان زیر ۱۵ سال در درگیری مسلحانه را جنایت جنگی بر شمرده است با توجه به موارد فوق مشاهده می شود که جریانات تکفیری با مسلط شدن به مناطق تحت حاکمیت خود از هیچ جنایتی فروگذار نیستند و این امر با توجه به نمونه های فوق قابل اثبات است.
بنابر گزارش دیده‌بان حقوق بشر، سازمان داعش در درگیری‌های نظامی خود از کودکان و نوجوانان استفاده می‌کند. این گزارش بر پایه اطلاعات داده شده توسط ۲۵ نهاد تنظیم شده است. در این گزارش نه تنها داعش متهم به استفاده نظامی از کودکان شده است، بلکه گروهک‌ها و سازمان‌های دیگری از جمله جبهه النصره سازمان نزدیک به القاعده، ارتش آزاد سوریه، جبهه اسلامی سوری و نیروهای امنیتی در مناطق کردنشین هم متهم به استفاده نظامی از کودکان شده‌اند.^[۳۰۰]
بخش دوم: مسئولیت حقوقی و کیفری تکفیریان و دولت های حامی
با توجه مطالب ارائه شده در بخش قبل، با بررسی برخی از اقدامات گروه های تکفیری در مناطق تحت سلطه و تطبیق آن با اسناد و مقررات بین المللی به وضوح مشاهده گردید که اقدامات انجام شده، مغایر اسناد بین المللی و بشر دوستانه است. اینک با ملحوظ قرار دادن یافته های بخش قبل در این بخش، مسئولیت حقوقی و کیفری تکفیریان و کشورهای حامی آنان در قبال اقدامات ارتکابی در نقض مقررات بین المللی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. لذا این بخش را با عنوان مسئولیت حقوقی و کیفری تکفیریان و دولت های حامی آن نام نهادم تا به پاسخ فرضیه و سوال سوم این رساله دست یابم. بنابر این موضوع این بخش را در دو مبحث پی می گیرم؛ نظر به این که جهت تحمیل مسئولیت های حقوقی و کیفری به تکفیریان و پیرو آن تحمیل مسئولیت به کشورهای حامی می بایست بدواً وضعیت حقوقی تکفیریان در جامعه جهانی مشخص گردد لذا در مبحث اول وضعیت حقوقی تکفیریان مورد بررسی قرار می گیرد تا در مبحث دوم، مسئولیت آنان در برابر اسناد بین المللی تبیین گردد.
مبحث اول: وضعیت حقوقی تکفیریان در عرصه بین الملل
گفتار اول: مخاصمات بین المللی و غیر بین الملی
در ادبیات بین المللی حقوق، بر اساس این که آیا این مخاصمات در داخل مرزهای یک کشور به وقوع پیوسته یا مخاصمه به بیرون مرزهای داخلی، امتدا یافته، می توان مخاصمات مسلحانه را به مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی و مخاصمات مسلحانه بین المللی تقسیم نماییم.
مادۀ ۲ مشترک کنوانسیون‌های ژنو^[۳۰۱] مقرر می‌دارد: «علاوه بر مقرراتی که باید در زمان صلح به موقع اجرا گذاشته شود، کنوانسیون حاضر در صورت وقوع جنگی که رسماً اعلام شده باشد و یا هر نوع مخاصمه مسلحانه‌ای که بین دو یا چند دولت معظم متعاهد بروز نماید اجرا خواهد شد ولو اینکه یکی از دول مزبور وجود چنین مخاصمه‌ای را تصدیق ننمایند. این کنوانسیون در هر مورد که تمام و یا قسمتی از خاک یکی از دول معظم متعاهد اشغال نشود نیز مجری است حتی اگر این اشغال با هیچ گونه مقاومت نظامی مواجهه نگردد».^[۳۰۲] ماده فوق بیانگر نکاتی است از جمله این که اولاً مخاصمات مسلحانه بین المللی مخاصماتی هستند که میان دول متعاهد روی می‌دهند و این وضعیت زمانی است که یک و یا چندین دولت در مقابل دولت دیگر به نیروی مسلح متوسل می‌شوند. ثانیاً شدت و میزان و هم چنین مدت زمان چنین مخاصماتی متفاوت و متغیر است. ثالثاً عدم اعلام حالت جنگی و یا عدم شناسایی آن از سوی طرفین مخاصمه، ملاک و ضابطه‌ای برای تشخیص مخاصمات مسلحانه بین المللی نیست. بنابراین می‌توان گفت که هر اختلافی که بین دولت‌ها بوجود آمد و موجب درگیری و در نتیجه بکارگیری نیروی مسلح میان آنها شود یک مخاصمه مسلحانه بین المللی و به معنای ماده ۲ مشترک کنوانسیون چهارگانه ۱۹۴۹ ژنو می‌باشد. در حال حاضر، درگیری مسلحانه بین دولت به ندرت اتفاق می‌افتد و بیشتر درگیری‌ها از نوع مخاصمات مسلحانه غیر بین مللی است که در قلمرو داخلی دولت‌ها روی می‌دهند. مادۀ ۳ مشترک کنوانسیون چهارگانه ژنو ۱۹۴۹ و مکمل آن پروتکل الحاقی شماره ۲ به کنوانسیون‌های ژنو در سال ۱۹۷۷ در مورد مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی هستند.^[۳۰۳] تعریف مخاصمه مسلحانه غیر بین المللی مطابق ماده ۳ کنوانسیون مذکور بدین صورت است که چنین مخاصماتی ویژگی‌ بین المللی ندارند و در قلمرو یک دولت میان نیروهای مسلح حکومتی، گروه‌های مسلح غیر بین المللی مطابق با ماده ۱ پروتکل الحاقی شماره ۲ همراه با تحقق شرایطی است و گروه‌های مسلح مخالف بایستی این شرایط را دارا باشند. شرایط مذکور عبارتند از برخورداری از نیروهای مسلح سازمان یافته و دارا بودن یک فرمانده مسئول و نیز کنترل بخشی از قلمرو کشور تا مجموع این ها موجب عملیات نظامی مداوم و مجتمع و نیز اجرای پروتکل حاضر گردد. در یک ارزیابی نهایی می‌توان گفت که مخاصمه مسلحانه بین المللی مخاصماتی هستند که میان دولت‌ها با توسل به نیروهای مسلح روی می‌دهند اما مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی مخاصماتی هستند که در قلمرو یک دولت میان نیروهای مسلح حکومتی و گروه‌های مسلح مخالف و یا بین خود این گروه ها در یک مدت زمان متعارف روی می‌دهد.
گفتار دوم: شورش
افراد حاظر در مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی را «شورشی»^[۳۰۴] می نامند. از دوران برده داری تاکنون، شورش و مقابله با آن از دغدغه های عمده حاکمان بوده است.^[۳۰۵] اندیشمندان مختلفی در مورد تعریف شورش به اظهارنظر پرداخته اند. به عنوان مثال: سازمان سیا در تعریفی، شورش را این گونه توصیف می کند: «شورش یک اقدام نظامی ـ سیاسی مدت داری است که جهت گیری آن در راستای کنترل تمام یا بخشی از منابع یک کشور با استفـاده از نیروی نظامی نامنظم و سازمانهای سیاسی غیرقانونی می باشد.^[۳۰۶] تد رابرت گر،^[۳۰۷] یکی از برجسته ترین صاحب نظران حوزه شورشگری، این تعریف را از شورش ارائه می دهد: «تمامی حملاتی که در درون مرزهای یک واحدسیاسی مستقل یا مستعمره به شکل جمعی و غیردولتی متوجه افراد یا مایملک آنها می شود، شورش نامیده می شود».^[۳۰۸] از نظر ویلیام لوکاس،^[۳۰۹] شورش عبارت است از:«جنبش سازمان یافتهای که هدفش سرنگونی حکومت ایجاد شده با بهره گرفتن از عملیات های خرابکاری و مناقشات نظامی».^[۳۱۰] اونیل^[۳۱۱] در نظریه خود بین مقولات و ویژگی های مختلف جنبش های شورشگری تمایز قائل می شود. او این تعریف را از شورش ارائه می دهد:« شورش مبارزه بین گروه های غیر حاکم و مقامات حاکم است که در آن، گروه نخست به گونه ای جدی منابع سیاسی (مهارت های سازمانی، تبلیغات و یا تظاهرات ها) و ابزارهای خشونت را جهت ایجاد مشروعیت برای برخی از جنبه های سیستم سیاسی که به نظر آنها نامشروع است، به کار می برد.^[۳۱۲]
واژه شورشی زمانی به یک گروه اطلاق می شود که مورد شناسایی قرار بگیرد. به عبارت دیگر برخی نویسندگان از اصطلاح آشوبگر (insurgents) برای معرفی گروه مبارزی استفاده می کنند که حتی اگر تمام شرایط پروتکل دوم را دارا باشد بطور صریح یا ضمنی از سوی دولت مرکزی مورد شناسایی قرار نگرفته باشد و به محض مورد شناسایی قرار گرفتن وضعیت آن ها تبدیل به شورشی می شود که حق مطالبه حقوق خود را طبق پروتکل دوم خواهد داشت که از این زمان به آن «belligerent» گفته می شود^[۳۱۳]. نکته ای که باید در تعریف شورشیان مورد توجه قرار گیرد بررسی نسبت آنها با تروریسم است. شورشیان عمدتاً برای نیل به اهداف خود دست به اعمال تروریستی می زنند اما لزماً تمام اقدامات مسلحانه شورشیان در طول مبارزه تروریستی نیست. به علاوه بسیاری از اقدامات تروریستی از سوی خود دولت مرکزی علیه غیر نظامیان صورت می گیرد (غیر نظامیان کسانی هستند که شرکت فعال در مخاصمه ندارند و شامل کسانی می شوند که سلاح خود را بر زمین گذارده اند یا به علت زخمی شدن یا بیماری یا بازداشت یا به دلایل دیگر قادر به ادامه مبارزه نیستند).^[۳۱۴] شورشیان در مخاصمات مسلحانه می بایست الزامات حقوقی را رعایت نمایند. البته نظر به این که معمولاً دولت مرکزی از حیث امکانات دارای قدرت برتری نسبت به شورشیان است لذا شورشیان جهت جلوگیری از شکست و ارعاب و تضعیف روحیه نظامیان دولت مرکزی امکان دارد دست به اقداماتی بزنند که آنان را از حالت شورشی خارج و به حالت تروریسم تبدیل نماید.
تکفیریان در سوریه تلاش‌های فراوانی را برای ایجاد ائتلاف‌های فراگیر و تشکیل کنفرانس‌هایی به منظور شناسایی بین المللی و تجویز اقداماتشان در و سایر مناطق تحت سلطه به عمل می آورند.^[۳۱۵] نتیجه یکی از این تلاش ها در سوریه سبب تشکیل شورای ملی سوریه در استانبول ترکیه، در سال ۲۰۱۱ گردید. این شورا هدف خود در منشور وفاق ملی سوریه، متحد کردن دیگر گروه‌های اپوزیسیون و طرفداران انقلاب مسالمت‌آمیز، بیان نگرانی‌ها و خواست‌های مردم سوریه، رعایت حقوق بشر، استقلال دستگاه قضایی، آزادی مطبوعات، دموکراسی و تکثرگرایی بیان کرده‌است.^[۳۱۶] یاسر تبارا، سخنگوی شورای ملی سوریه، اعضای فعال گروه را ۱۱۵ تا ۱۲۰ نفر از تمامی گروه‌های گوناگون مخالف رژیم سوریه اعلام کرده‌است که به دلایل امنیتی فقط نام ۷۱ نفر از اعضای شورای ملی به طور کامل معلوم شده‌است.^[۳۱۷] ئبسمه قضمانی، برهان غلیون و حاتم المالح در نخستین نشت کنگره شورای ملی سوریه در تونس، ۱۹ دسامبر ۲۰۱۱ ترکیب شورای ملی سوریه را گروه‌های مختلفی نظیر اعضای تبعید شده گروه اخوان‌المسلمین، اعلامیه دمشق برای تغییرات دموکراتیک، کمیته هماهنگ محلی، کمسیون انقلاب سوریه، احزاب کرد، رهبران طوایف و قبایل و نیروهای مستقل شکل داده‌است. برهان غلیون از اصلی‌ترین اعضای شورا است و در سپتامبر ۲۰۱۱ به عنوان رئیس شورای ملی مخالفان سوریه برگزیده شد. در تاریخ ۱۰ ژوئن ۲۰۱۲ میلادی، اعضای شورای ملی سوریه در نشستی در ترکیه، عبدالباسط سیدا از فعالین سیاسی کُردتبار سوریه را به عنوان رهبر جدید خود انتخاب کردند. شورای ملی سوریه توسط ۱۲ عضو سازمان ملل متحد که ۲ عضو از این تعداد از کشورهای دائم عضو شورای امنیت (ایالات متحده آمریکا و فرانسه)، ۲ سازمان بین‌المللی (اتحادیه اروپا و اتحادیه عرب) و شورای ملی انتقالی لیبی مورد شناسایی بین‌المللی قرار گرفته‌است. بلژیک، کانادا، آلمان، ایتالیا، هلند و ترکیه هنوز به صورت رسمی شورای ملی سوریه را به رسمیت نشناخته‌اند.^[۳۱۸] در ۱ آوریل ۲۰۱۲ کشورهای شرکت‌کننده در دومین نشت دوستان مردم سوریه (بیش از ۸۰ کشور جهان) این شورا را به عنوان نماینده قانونی مردم سوریه به رسمیت شناختند.^[۳۱۹]
همانگونه که گفته شد اقدامات شورشیان در راستای نیل به اهداف خود و سرنگون ساختن دولت مرکزی، می تواند سبب اقدامات تروریستی و مغایر حقوق بشر شود. جنایت گروه های تکفیری تا آنجا ادامه داشت که به ناچار سکوت جامعه بین المللی شکسته شد و شورای امنیت در قطعنامه ۲۱۶۹ مورخ ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۴ (۸ مرداد ۱۳۹۳) تکفیریان حاظر در سوریه و عراق را به عنوان گروه تروریستی شناخت.^[۳۲۰]
گفتار سوم: مفهوم تروریسم
این واژه در طى ۲۰۰ سال اخیر در معرض تغییرات زیادى قرار گرفته است؛ در آغاز کاربرد خود، براى دلالت بر فعّالیت حکومت‏هاى پس از انقلاب فرانسه به کار رفته؛ و تنها در آخر قرن ۱۹ و آغاز قرن بیستم میلادى بر اعمال خشونت‏آمیز بر ضدّ حکومت دلالت کرده است‏^[۳۲۱] تروریسم یکى از نمادهاى خشونتى است که انسان در جامعه انجام مى‏دهد. این فعّالیت زاییده امروز نیست؛ بلکه در طول تاریخ در جریان بوده است. مصرى‏هاى باستان شاهد آن بوده‏اند و تا دوران یونانیان باستان و سپس دوران روم باستان و در فرانسه در قرن ۱۹ هم‏زمان با اعلام جمهورى ادامه یافته است. تروریسم، پا به پاى جنبش‏هاى آزادى‏بخش در نقاط مختلف دنیا در آسیا، آمریکاى لاتین و آفریقا جان گرفت و به جاى‏گزینى براى جنگ‏هاى سنّتى و مرسوم تبدیل شده است. در سال‏هاى اخیر فعّالیت‏هاى تروریستى به صورت قابل توجّهى افزایش یافته است.
تروریسم از واژه «إرهاب» و در زبان عربى از مادّه (ر ه- ب) به معناى ترساندن آمده است. «إرهاب» صداى ترسیدن شتر است. «إرهابیون» (تروریست‏ها) ویژگى‏اى است که بر افرادى اطلاق مى‏شود که براى جامه عمل پوشیدن به اهداف سیاسى خودشان گام در راه‏هاى خشن مى‏گذارند. «إرهاب» در لغت به معناى تاکتیک یا ابزارى است که گروه‏هاى مطرود جامعه تلاش مى‏کنند تا از این راه به دنبال کسب قدرت و دفاع از خود بروند. هم‏چنین این واژه در لغت به معناى ترساندن و گرفتن امنیت به معناى گسترده‏اش با هدف محقّق ساختن منافع مشخّصى آمده است. معادل این واژه در زبان انگلیسى «terror» به معناى وحشت و هراس است.^[۳۲۲] واژه «إرهاب» در قرآن کریم در چندین آیه و با معانى متفاوت آمده است. در آیه ۴۰ از سوره بقره به معناى «ترس از خداوند متعال» آمده است: وَ أَوْفُواْ بِعَهْدِى أُوفِ بِعَهْدِکُمْ‏ وَ إِیَّاىَ فَارْهَبُون‏.^[۳۲۳] در آیه ۶۰ سوره انفال به معناى ایجاد هیبت و ترساندن آمده است: وَ أَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّهٍ وَ مِن رِّبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ ءَاخَرِینَ مِن دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَ مَا تُنفِقُواْ مِن شىْ‏ءٍ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنتُمْ لَا تُظْلَمُون‏^[۳۲۴]. هم‏چنین در آیه ۲۶ سوره انفال مبارزه اسلام با آدم‏ربایى ذکر شده است: وَ اذْکُرُواْ إِذْ أَنتُمْ قَلِیلٌ مُّسْتَضْعَفُونَ فىِ الْأَرْضِ تخَافُونَ أَن یَتَخَطَّفَکُمُ النَّاسُ فَاوَئکُمْ وَ أَیَّدَکُم بِنَصْرِهِ وَ رَزَقَکُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُون‏^[۳۲۵]؛ و آدم‏ربایى را از مظاهر خشن تروریسم شمرده است؛ زیرا مشتمل بر ایجاد رعب و وحشت و ترساندن دیگران است‏^[۳۲۶]. حال که فهمیدیم «إرهاب» به معناى تجاوزگرى است؛ باید به این مطلب اشاره کنیم که این کار در شریعت اسلامى از دو حالت خارج نیست؛ یا به حقّ است که در نتیجه جایز، و یا ناحقّ است که حرام است.
قلمرو معنایى این واژه (إرهاب) در بستر زمان نزد دانشمندان مسلمان اهل سنّت گسترش یافت؛ تا آنجایى‏که این تعبیر بر مخالفت با حکمرانان (اولى الأمر) منطبق شد. خلفاى اموى و عبّاسى و پس از آن‏ها پادشاهان و حکمرانان دیگر از این واژه سوء استفاده کردند تا مخالفین آن‏ها و یا به تعبیر شناخته شده امروزین، معارضین سیاسى را در بر بگیرد. بر این اساس ضرورى است که به دنبال واژه‏اى باشیم که با دقّت بیشترى از ترساندن بر اساس فهم اسلامى تعبیر مى‏کند^[۳۲۷].
معجم الوسیط، «إرهاب» را این‏گونه تعریف کرده است: ویژگى‏اى است که بر افرادى اطلاق مى‏شود که براى محقّق ساختن اهداف سیاسى خود راه خشونت و ترساندن را برمى‏گزینند^[۳۲۸]. فرهنگ لغت آکسفورد واژه «terrorism» یا «الإرهاب» را این‏گونه شرح داده است: کاربرد غیر قانونى و غیر مجاز خشونت و ایجاد رعب و وحشت در راه تحقّق اهداف سیاسى‏^[۳۲۹]. تروریسم از طریق خشونت‏^[۳۳۰] یا تهدید به خشونت و سپس اجبار، نیروى قهرى و ربایش جهت نابودى دشمنان قوى و خفه کردن صداهاى اعتراضى آن‏ها و ترساندن بیشتر مردم تحقّق پیدا مى‏کند. تروریسم، یکى از بزرگ‏ترین ابزارهاى فشار اجتماعى است‏^[۳۳۱].
مجمع عمومى سازمان ملل در سال ۱۹۳۷ این واژه را این‏گونه تعریف کرده است: همه اعمال مجرمانه ضدّ کشورها که به حکم ماهیت یا هدف این اعمال، کارش برانگیختن ترس در جان شخصیت‏هاى مشخّص یا گروهى از افراد جامعه و یا توده مردم است‏^[۳۳۲].
قانون تصویب شده توسّط مجمع عمومى سازمان ملل در سال ۱۹۹۹ در مورد اقدامات مقابله با تروریسم بین‏المللى دربردارنده این تاکید است که اقدامات مجرمانه که طبیعت آن‏ها برانگیختن ترس در جان عموم مردم یا گروهى از اشخاص به خاطر اهداف سیاسى است؛ در هیچ شرایطى و با هیچ دیدگاه و راهبردى توجیه‏پذیر نیست؛ فرقى نمى‏کند که دیدگاه و نظریاتى که براى این توجیه به کار گرفته مى‏شود سیاسى باشد یا فلسفى یا ایدئولوژیک یا رادیکالى یا نژادپرستانه یا دینى و یا هر دیدگاه دیگر.
تروریسم بین‏المللى، عبارت است از اقدامات و ابزار ناموجّهى که سازمان‏ها یا کشورها براى برانگیختن ترس عموم مردم یا گروهى از آن‏ها به علل سیاسى بدون توجّه به انگیزه‏هاى گوناگون آن از آن‏ها بهره مى‏برند. در سایت فرهنگ لغت «لاروس» به زبان فرانسوى در کنار چند سطر نخست تعریف واژه «ارهاب» (تروریسم) تصویرى از «مناحم بیگن»، نخست‏وزیر اسبق رژیم صهیونیستى قرار داده شده که پشت‏سر او پرچم اسرائیل نمایان است‏^[۳۳۳]. فرهنگ لغت لاروس که مرجع و ضامن علمیت و بى‏طرفى براى میلیون‏ها فرانسوى و همه ملّت‏هاى فرانسوى‏زبان در گوشه و کنار دنیا (فرانکفونى)^[۳۳۴] به حساب مى‏آید؛ مناحم بیگن و اسرائیل را به عنوان نماد برجسته ارهاب معرّفى مى‏کند؛ نه مواردى مانند: سازمان‏هاى تروریستى القاعده، یا «پرچم‏هاى سرخ» در ایتالیا، یا «راه درخشان» در پرو، یا ارتش سرّى فرانسه و یا سازمان‏هاى تروریستى پیرامون اسرائیل؛ بلکه برعکس، لاروس تروریسم را این‏گونه تعریف مى‏کند: اقدامات خشنى که با هدف ایجاد فضایى از ناامنى، تصرّف حکومت یا با انگیزه ایجاد نفرت نسبت به یک جامعه یا حکومت و یا باورهاى دینى صورت مى‏پذیرد. در کتاب معجم مصطلحات العلوم الإجتماعیه مقصود از ارهاب انتشار ترسى دانسته شده که جسم و عقل را برمى‏انگیزد؛ یعنى روشى که گروه‏هاى سازمان‏یافته یا احزاب تلاش مى‏کنند تا بوسیله آن، اهداف خود را از راه به کارگیرى خشونت و متوجّه کردن فعّالیت‏هاى تروریستى به سمت ضدّیت با افراد عادّى یا نمایندگان حکومت که با اهداف این گروه مخالف و معارض هستند؛ محقّق سازند. تخریب مستغلّات و املاک و از بین بردن محصولات کشاورزى در برخى از اوقات، نمادهاى فعّالیت تروریستى به شمار مى‏روند^[۳۳۵].
جامعه‏شناسى سیاسى تروریسم را این‏گونه تعریف کرده است: هر حرکت یا رفتار بشرى که در تعامل با مدیریت روابط انسانى به هنگام اختلافات آن‏ها در زمینه‏هاى فرهنگى، اجتماعى، اقتصادى و سیاسى به سراغ به کارگیرى مقدارى از قوه قهریه شامل اجبار و آزار جسمى و به کارگیرى غیر قانونى اسلحه و تکنولوژى‏هاى سنّتى و مدرن شکنجه که مخالف با حقوق اساسى بشر مورد تاکید و تایید ادیان آسمانى و پیمان‏هاى بین‏المللى مى‏رود. هدف آن‏ها از این کار محقّق ساختن اهدافى در آن زمینه‏ها و عرصه‏ها است که بین مقهورسازى، فشار، اصلاح، به حاشیه راندن و تبعید کردن در نوسان است. گاهى افراد دیگرى غیر از گروه هدف هم مورد تجاوز و ستم قرار مى‏گیرند^[۳۳۶]. قانون عراقى مقابله با تروریسم مصوّب سال ۲۰۰۵، تروریسم را این‏گونه تعریف کرده است: هر اقدام مجرمانه توسّط یک فرد یا گروه سازمان‏یافته که در آن فرد یا مجموعه‏اى از افراد یا گروه‏ها یا نهادهاى رسمى یا غیر رسمى را با هدف‏هاى تروریستى مانند: اختلال در وضعیت امنیتى یا ثبات یا وحدت ملّى یا وارد کردن رعب و وحشت بین مردم و یا ایجاد هرج و مرج مورد هدف خود قرار داده و باعث وارد آمدن زیان‏هایى به دارایى‏هاى عمومى یا خصوصى شود^[۳۳۷]. الکس اشمید در اثر خود به نام راهنماى تحقیق درباره مفاهیم، نظریه‏ها، اطلاعات پایه و تألیفات در باب تروریسم بیش از صد تعریف از تروریسم گردآورى کرده است. در مجموع به عناصرى مشترک در تعاریف رسیده است که عبارتند از: «خشونت، جنبه سیاسى پدیده، وحشت و ترس».^[۳۳۸] عمومى‏ترین ویژگى تروریسم، خشونت یا تهدید به خشونت مى‏باشد.^[۳۳۹] هر اقدام تروریستى نوعى اقدام خشونت‏آمیز نیز مى‏باشد، اما هر عمل خشونت‏آمیز، اقدامى تروریستى نیست. اقدام خشونت‏آمیز دو وجهى است: قاتل و مقتول یا ضارب و مجروح، درحالى‏که اقدام تروریستى یک وجه آن انجام «خشونت و تهدید»، وجه دوم آن «انتقال پیام خشونت» و وجه سوم آن «احساس وحشت جدى» مى‏باشد. از نظر اشمید بین هدف خشونت و هدف ترور و بین قربانى و حریف تفاوت وجود دارد؛ در یک‏ قتل تروریستى قربانى به راحتى مى‏تواند تغییر کند، زیرا هدف غایى تأثیر بر افکار عمومى است.^[۳۴۰] الکس اشمید، چهار دلیل اصلى براى مشکلات موجود بر سر راه ارائه تعریف قابل قبولى براى همگان از واژه «تروریسم» مى‏آورد:
۱٫ تروریسم، مفهومى اختلافى است؛ زیرا تروریست از دیدگاه برخى، پیکارگرى است که براى آزادى مى‏جنگد و از دیدگاه فرد دیگر، تروریست، افرادى مانند بن‏لادن است و بس.
۲٫ تروریسم مرتبط با مجرمانه دانستن یا نداستن برخى از فعّالیت‏ها و مجموعه‏ها است؛ مانند لوایح سازمان‏هاى تروریستى در ایالات متّحده آمریکا، سازمان ملل و اتّحادیه اروپا به عنوان نمونه. شاخصه ها و اجزای مفهومی تروریسم به شرح زیر ترسیم گردیده است :
خشونت: عمومی ترین ویژگی تروریسم خشونت یا تهدید به استفاده از خشونت می باشد . با این وجود این واژه نمی تواند مفهوم اختصاصی از خشونت تروریستی ارائه دهد و بسیاری از دیگراقدامات که نمی تواند مفهوم اختصاصی از خشونت تروریستی ارائه دهد و بسیاری از دیگر اقدامات که نمی توان آنها را تروریسم نامید از قبیل شورش ، جنایت سازماندهی شده جنگ را در بر می گیرد.
قربانی : انتخاب تصادفی یااز روی هدف غیر نظامیان یکی از ویژگیها و معیارهای اقدامات تروریستی است. در این خصوص برخی گروه ها ی تروریستی نظیر ارتش جمهوری خواه ایرلند قبل از حملات خود به مردم هشدار می دهند تا از شما قربانیان کاسته شود و برخی نظیر القاعده به دنبال بیشرین قربانی می باشد.
هدف : هدف تروریسم ایجاد وحشت و ترس در قربانی است که این قربانی می توانند حکومت کل جامعه یا گروهی از اعضای جامعه باشد.
انگیزه : اقدامات تروریستی ممکن است برای رسیدن به اهداف سیاسی یا مذهبی انجام شود و یا ممکن است بر اساس کسب منافع شخصی صورت گیرد. اگر سارقی به بانک حمله کند و پس از کشتن رئیس بانک با مقداری پول فرار کند نمی توان او را تروریست نامید ولی اگر انگیزه همین شخص در سرقت از بانک ایجاد ترس و وحشت در مردم با مقاصدی مانند بی اعتقاد کردن مردم به بانکها و بی ثبات کردن اقتصاد باشد این کار یک اقدام تروریستی به حساب می آید.
قانونمندی : غیر قانونی بودن یکی از ویژگی های بارز تروریسم است .
قبول مسئولیت: صدور بیانیه پس از اقدام تروریستی یکی از ویژگیهای تروریسم است. این بیانیه می تواند ضمن قبول مسئولیت اقدام ترویج کننده مواضع عقیدتی ، سیاسی یا ملی تروریست ها نیز باشد.
عامل اقدام تروریستی: بسیاری از تعاریف تروریسم اقدامات حکومتهای قانونی را به عنوان اقدام تروریستی در نظر نمی گیرند مگر آنکه کار آن ها پنهانی و در زمانی غیر از جنگ انجام شود.
پلیس اتّحادیه اروپا (یوروپل) بر اساس دانش نامه های مربوط به تروریسم، تروریسم را بر اساس ایدئولوژى تعریف کرده است: تروریسم ملی گرا، تروریسم سیاسی، نارکو تروریسم، تروریسم مذهبی، تروریسم تحت حمایت حکومت ها، تروریسم دولتی، سایبر تروریسم، تروریسم آزاد، تروریسم هسته ایی، تروریسم شیمیایی، تروریسم کشاورزی، تروریسم جنایی و تروریسم انتحاری.
تروریسم ملی گرا: گونه ای از تروریسم معرفی گردیده که به واسطه آن تروریست ها به دنبال یک حکومت مستقل و پایان دادن به اشغال کشور و یا حرکت ضد استعماری برای پایان دادن به استعمار کشور و کسب استقلال آن می باشند. این واژه همچنین برای توصیف گروه هایی که به دنبال ایجاد یک حکومت مستقل در یک منطقه قومی و مذهبی می باشند نیز بکار رفته است. با وجود معرفی تروریسم ملی گرا به عنوان یکی از انواع تروریسم ویژگیهای آن محل مناقشه است و هنوز مشخص نیست چه نوع جنگ یا خشونت مشروع تلقی می گردد. از سوی دیگر این گونه گروه ها بیشتر خود را مبارزان راه آزادی درگیر در یک جنگ نا متقارن معرفی می کنند.
تروریسم سیاسی: نوعی از تروریسم معرفی شده که برای تحت تاثیر قرار دادن تحولات اجتماعی سیاسی که احتمال وقوع آنها به طرق مسالمت آمیز میسر نمی باشدبه کار می رود و گفته می شود این نوع از تروریسم از سوی گروه های کوچک فاقد پایگاه قدرت مورد استفاده قرار می گیرد و زمانی بیشترین تاثیر را دارد که علیه یک حکومت ظالم یا استبدادی به کار گرفته شود.
نارکو تروریسم: تروریسم و اقدامات تروریستی ای معرفی شده که از سوی سوداگران مواد مخدر به کار گرفته می شود. این نوع تروریسم اولین بار از سوی رئیس جمهور پرو در سال ۱۹۸۳ میلادی برای توصیف حملات تروریست گونه علیه پلیس مبارزه با مواد مخدر این کشور بکار برده شد. نارکو تروریسم برای توصیف حملات سوداگران مواد مخدر برای تاثیر گذاری بر سیاست های دولت و عدم اجرای قانون به واسطه تهدیدات منظم و استفاده از خشونت استفاده می شود.
تروریسم مذهبی : نوعی از خشونت مذهبی است که اقدامات آن به واسطه مذهب توجیه می شود. در این چارچوب تروریسم مسیحی ،تروریسم اسلامی، تروریسم یهودی و هندو به عنوان تروریسم مذهبی معرفی شده است.
تروریسم تحت حمایت حکومت ها : نوعی از تروریسم معرفی شده که برای توصیف حمایتها خصوصا حمایت مالی از سازمانهای تروریستی توسط حکومتها بکار می رود. این کمکها اغلب به عنوان پاداش حملات تروریستی توسط کشور یا کشورها به گروه های تروریستی اعطا می گردد. تروریست تحت حمایت حکومتها دارای نتایج استراتژیک معرفی شده و در مواقعی بکارگرفته میشود که امکان استفاده از نیروهای نظامی و متعارف وجود ندارد . در غرب تروریسم تحت حمایت حکومتها اغلب برای نشان دادن و توصیف سیاستهای مشخص و تامین منابع مالی گروه های تروریستی توسط کشور های غربی و اسلامی بکارگرفته شده است. کشورهای کوبا ،پاکستان ،ایران ،برتانیا، ایالات متحده به عنوان حامیان تروریسم تحت حمایت حکومتها معرفی شده اند.