غزالی از دریچه مذهب و اخلاق به سیاست می‌نگرد، از این رو از نظر وی سیاست، علم قدرت و کسب قدرت به تعریف مصطلح نیست، بلکه وسیله اصلاح خلق و هدایت آنان در طریقی است که برای دنیا و آخرت منجی است. در ادامه می‌توان اشاره داشت که مراتب بعدی در اندیشه‌های احمد غزالی عمدتا می‌تواند بر مبنای ماهیت سلوک صوفیانه وی و تبیین معنایی روند‌های ادبی در شعر بر مبنای استعارات و کنایات و به طور کل صنایع ادبی در باب عشق و آن هم عشق عارفانه متجلی ساخت. بسیای از حقایق و اصطلاحات عرفانی در آثار غزالی رنگ و بوی دینی و مضمون الهی دارد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در ادامه به بررسی اندیشه‌های خواجه حافظ پرداخته شده است.در اندیشه‌های حافظ، عرفان جایگاه متعالی دارد و وی را به اعماق محصور خشکه مقدسان راهب منش نمی‌کشاند بلکه اخلاق فردی توأم با اخلاق اجتماعی را در حافظ به تعالی می‌کشاند تا آنجا که شدیدترین انتقادات به بداخلاقی‌های فردی و اجتماعی را می‌توان در اشعار حافظ مشاهده کرد.
از دیگر جنبه‌های اندیشه حافظ می‌توان به موضوع عشق اشاره داشت. ژرف‌ترین و عمیق‌ترین مفهوم در اشعار حافظ عشق است که می‌توان هم رگه‌هایی از عشق مجازی و هم رشحاتی از عشق حقیقی را در کلام او یافت، خود را بنده عشق می‌داند و از دیدگاه او عشق روح و حقیت عالم هستی است، عشق است که انگیزه آفرینش است، آدمی و پری همه طفیل هستی عشق‌اند. باب دیگر اندیشه‌های حافظ، آزادمنشی متوکل به قضا و قدر الهی است. او مرحله تکمیل سیر متعالی شخصیت انسانی در تقوی و دانش را توکل می‌داند و تکیه صرف به دانش و اعمال بشری را حتی کفر می‌پندارد اما از منظری دیگر خود را نوشنده باده الهی الست می‌داند و در برابر رضای خدا دم بر نمی‌آرد. (زرین کوب، ۱۳۷۳: ۱۱۸).
شاید در بررسی اولیه به ماهیت تا حدودی یکسان اندیشه‌های عرفانی و سلوکانه این دو شاعر و عارف بتوان اشاره داشت، لیکن بنا بر اهیمت اندیشه‌های شعرا و ادبا در بررسی جایگاه آثار آنان و پویش معنایی آن، این پژوهش با هدف مقایسه اندیشه حافظ و احمد غزالی، سعی دارد به بررسی جامعی از سیر اندیشه‌های این دو شاعر گرانقدر در باب عرفان، عشق، جهان بینی و… بپردازد.
۱-۳. اهمیت و ضرورت انجام پژوهش
پایش ماهیت اندیشه‌های عرفانی و غیر عرفانی آثار بجای مانده بخصوص از ادبای قرون گذشته می‌تواند در بررسی و تبیین تاثیر گذاری سبک ادبی هریک از شعرای پارسی بر روی آثار دیگری و یا ایجاد سبک خاص معنایی که آغاز گر یک جریان نوین در عرصه ادبی مد نظر قرار داشته گیرد.
غزالی و حافظ از جمله شخصیت‌های بزرک ادبی شهیر سده‌های ۵ و ۸ هجری بوده که صراحت و بلاغت کلام ایشان در آثار خود زمینه ساز شکل گیری سلسله آثار فاخر از سایر ادبای پارسی قرار گرفته است. بنابر این بررسی اندیشه‌های غزالی و حافظ می‌تواند در ایجاد یک رهیافت دقیق‌تر در تبیین آثار ایشان مثمر ثمر باشد.
این دو شاعر با توجه به سبک معنایی که خود منتج از اندیشه منطبق بر شریعت اسلامی و چشم انداز دینی در تفکرات خلاق ادبی خود است، توانسته‌اند نقش مهمی در ایجاد رویه‌های الگو پذیر از نحوه تبیین آثار در سایر شعرای هم عصر و یا پس از آن به وجود آورند.
غزالی احاطه کامل بر معارف دینی داشت و علاوه بر یک جستجوی درونی در دقائق عالم نفس، به یک جستجوی وسیع بیرونی در معارف دینی هم دست زده بود و علی رغم عمر نسبتا کوتاه پنجاه و پنج ساله، کتاب‌ها و آثار فوق العاده مهمی پدید آورد که حقیقتا جاودانه شد .
غزالی نماینده و مروج تصوف خوفی و زهدی بود. در سلسله کتابهای او خوف از خداوند موج می‌زند. او (خدا) در چهره موجود مهیبی ظاهر می‌شود که آدمی هر چه به او نزدیک‌تر می‌شود، خود را حقیرتر می‌یابد. مهابت خداوندی او را چنان در کام می‌کشد که از وی هیچ چیز باقی نمی‌گذارد .
غزالی توصیه می‌کرد که برای تهذیب باطن باید یکایک رذیلت‌هایی را که در جانتان نشسته، بازشناسی کنید و سپس با حوصله و صبوری بکوشید تا یک یک آنها را دفع کنید. شیوه دفع هم این بود که هر رذیلتی را با ضد خودش درمان کنید. … این صحنه مجاهدت با نفس، یک میدان جنگ واقعی است، جهاد اکبر است، و هیچ کس نمی‌تواند مطمئن باشد که به آسانی بر دشمن نفس پیروز خواهد شد .
این در حالی است که، حافظ شاعر عارف عاشقی است که چندقرن پس از غزالی به دنیا آمد و تجربه‌های عشقی، معرفتی غزالی را کاملا در اختیار داشت و مسلما از ذخائر تصویری و معنوی آثار وی لفظا و معنا استفاده بسیاری کرد.
اصلا شغل شاغل حافظ تتبع در دیوان شاعران بود، هم در آنها تامل می‌کرد و هم خود مردی هنرمند، نکته یاب و گوهر شناس بود و از ذخائر عظیم عرفانی و ادبیی که در اختیار داشت گوهرهای ارزشمند استخراج می‌نمود و در دیوان خود می‌نشاند. بعلاوه مرتب و مکرر به آثار هنری خود مراجعه و آنها را تصحیح می‌کرد، تراش می‌داد و به اصطلاح امروز ویرایش می‌نمود، غزل‌های پست‌تر و نازل‌تر را از آثار خود حذف می‌کرد و غزل‌های درخشنده‌تر را باقی می‌گذاشت. عاشقی هم قافیه اندیشی را از او نستانده و او را بی تاب نکرده بود .
۱-۴. جنبه جدید بودن و نوآوری در پژوهش
اطلاع از مراتب دیدگاه‌ها و اندیشه‌های عرفانی حافظ و احمد غزالی و نیز بررسی مضامینی همچون عشق، شریعت، اخلاق، زندگی اجتماعی و … در اندیشه‌های حافظ و احمد غزالی می‌تواند در ایجاد یک رهیافت جامع از ماهیت آثار و تبیین معنا و مفهوم آنان بسیار مثمر ثمر بوده و نشان دهد که تا چه میزان سبک ادبی این دو در ایجاد الگوی جامع برای سایر ادبای پارسی مورد لحاظ قرار گرفته‌اند.
۱-۵. اهداف مشخص پژوهش

هدف اصلی این پژوهش عبارت است از:
مقایسه اندیشه حافظ و احمد غزالی

ترتیب سایر اهداف پژوهش:
۱- بررسی مضمون عرفان در اندیشه حافظ و احمد غزالی
۲- بررسی جایگاه عشق در اندیشه حافظ و احمد غزالی
۳- بررسی جایگاه اخلاق در اندیشه حافظ و احمد غزالی
۱-۶. سؤالات پژوهش
۱- آیا مضمون عرفان در اندیشه حافظ و احمد غزالی با یکدیگر متفاوت است؟
۲- جایگاه عشق در اندیشه حافظ و احمد غزالی با یکدیگر تا چه میزان قرابت دارند؟
۳- آیا جایگاه اخلاق در اندیشه حافظ و احمد غزالی دارای محدوده‌های مشترک می‌باشند؟
۱-۷. فرضیه ‏های پژوهش
۱- مضمون و مفهوم عرفان در اندیشه حافظ و احمد غزالی با یکدیگر مشابهت دارد.
۲- جایگاه عشق در اندیشه حافظ و احمد غزالی دارای مراتب غیر یکسانی است.
۳- جایگاه اخلاق در اندیشه حافظ و احمد غزالی با یکدیگر مشابهت دارد.
۱-۸. تعریف واژه‏ ها و اصطلاحات فنی و تخصصی
۱- عرفان:
در واقع یک مرام و یک مکتب است، که بر جهان بینی عشق بنا شده. در واقع، طریقه‌ای است در میان برخی مکاتب، که برای کشف حقیقت، نه بر عقل و استدلال، بلکه بر «ذوق» و «اشراق» و «اتحاد با حقیقت»، تکیه دارد. و در بسیاری از اقوام و ملل و مذاهب مختلف جهان، شایع و رایج است.
عرفان در اصطلاح عبارت است از شناخت قلبی که از طریق کشف و شهود، نه بحث و استدلال حاصل می‌شود و آن را علم وجدانی هم می‌خوانند.
۲- اخلاق:
علم اخلاق شاخه‌ای از علوم انسانی، است که موضوع آن شناخت مصادیق ارزش‌ها و بیانگر راه‌های کسب فضائل و ترک رذائل اخلاقی است.در فلسفه اخلاق درباره‌ی خوب یا بد بودن یک امر چند گرایش وجود دارد. یک گرایش تنها در صورتی یک امر را خوب می‌داند که نتیجه‌(ها)یی دلخواه به همراه داشته باشد(نتیجه گرایی/پیامدگرایی/غایت گروی) اما گرایشی دیگر بدون رد نتیجه‌های دلخواه خوب بودن یک امر را ذاتی می‌داند (وظیفه گرایی) برخی از ادیان گرایش دوم در اخلاق را پذیرفته و ادعا می‌نمایند. در اخلاق دین‌مدار این نتیجه‌ها ممکن است در جهان دیگر که فرامادی است نیز اتفاق بیافتند اما در اخلاق نا-دین‌مدار رخداد نتیجه‌های دلخواه برای مثلا جامعه‌ی انسانی تنها در جهان مادی مد نظر است. در این اخلاق ریز الگوهای اخلاقی و این‌که چه اموری نتیجه‌هایی دلخواه برای مثلا جامعه‌ی انسانی دارند، ممکن است با اجماع روانشناسان و جامعه‌شناسان برجسته تعیین شود نه متولیان دین.
۳- عشق:
عشق لذّتی اغلب مثبت است که موضوع آن زیبایی است.همچنین احساسی عمیق، علاقه‌ای لطیف و یا جاذبه‌ای شدید است که محدودیتی در موجودات و مفاهیم ندارد و می‌تواند در حوزه‌هایی غیر قابل تصور ظهور کند.
۴- عشق عرفانی:
عشق از مسائل بنیادین عرفان و تصوف اسلامی است، چندانکه بدون در نظر گرفتن آن، عرفان وحکمت متعالیه قابل فهم نیست. البته عشق ار مقولاتی است که تعریفش به ذات، نامیسر است و کنهش درغایت خفا وپوشیدگی است.
عشق برای صوفی از جمله عواطف نیست، بلکه جذبه‌ای است الهی. در تصوف وقتی صحبت از عشق الهی به میان می‌آید منظور کششی است که از جانب حق متوجه صوفی می‌شود و صوفی را به حق می‌کشاند. بنابراین تآکید نه بر کوشش عاشق بلکه بر کشش حق است.
۱-۹. روش شناسی پژوهش
پژوهش یه عنوان یک فرایند نظامند برای یافتن پاسخ یک پرسش یا راه حل یک مساله نقش ایفاء می‌کند. به عبارت دیگر در پژوهش محقق با توجه به پرسشی که در ذهن دارد به جمع آوری اطلاعات پیرامون آن پرداخته و با شکلی هدفمند و دارای نظام آن اطلاعات جمع آوری شده را تنظیم و با ارائه‌ راهکارها و پیشنهادات به نتیجه‌ی دلخواه دست پیدا خواهد.
این پژوهش با توجه با ماهیت آن در حوزه ادبیات و اندیشه‌های دو ادیب در قرن پنجم و هشتم به عبارتی احمد غزالی و حافظ و با موضوع مقایسه اندیشه حافظ و احمد غزالی، یک پژوهش ادبی بحساب می‌آید.
پژوهش ادبی فعالیتی است برای شناخت ادبیات نثر و نظم مربوط به یک شاعر و یا یک نویسنه مطرح با در نظر گرفتن اندیشه‌های نویسنه و یا شاعر، بررسی اسلوب ادبی، نحوه بکار بردن آرایه‌ها، واژگان و …، استفاده از وقایع و رخداد‌ها، شخصیت‌ها.
این پژوهش به روش کتابخانه‌ای صورت گرفته و روش جمع آوری داده‌ها و اطلاعات مورد لحاظ در پژوهش به صورت فیش برداری از مهمترین نکات ادبی بوده است.
پژوهش‌های تاریخی یکی از دشوارترین انواع پژوهش است این پژوهش ضمن بررسی آثار خلق شده منظوم و یا منثور، پژوهش‌های در رابطه با ارتباط بین عوامل دخیل در اثر را مورد تعبیر و تفسیر و ارزیابی قرار می‌دهد. در این روش هدف این است که با بررسی کیفیت اثر، شناخت دقیق و درستی از ضعف‌ها و کمی‌ها و کاستی‌ها ارائه شود تا وضع موجود بهتر درک گردد در روش های دیگر مانند توصیفی یا تجربی محقق می‌تواند نمونه مورد مطالعه را با میل خود انتخاب نماید, اما در پژوهش تاریخی مجبور است فقط اطلاعات و اسنادی را که از گذشته باقی مانده‌اند مورد بررسی قرار دهد.
۱-۱۰. هدف
۱- رسیدن به نتایج مربوط به وضعیت کیفی اثراز منظر نقص‌ها و کمبودها، نقاط قوت اثر