بند دوم : آشنا کردن بیمه­گذار با حقوق و تکالیف خود

بیمه­گذار در برابر بیمه­گر وظایف و تعهدات مختلفی دارد که برخی از آن ها به مرحله انعقاد قرارداد و برخی به مرحله پس از انعقاد قرارداد مربوط می­ شود. یکی از وظایف مهم بیمه­گذار افشای با حسن­نیت حقایق عمده در خصوص موضوع بیمه است، لیکن در صورتی ‌می‌توان از او انتظار انجام کامل این وظیفه ­را داشت که نه تنها به وجود چنین تکلیفی بلکه به نحوه ایفا و ضمانت اجرای نقض آن تعهد نیز واقف باشد.

برای مثال در تحلیل بیمه­نامه­ های باربری در سرفصل شرایط عمومی به موادی که شرکت بیمه در آن ها تعهدی ندارد، پرداخته می­ شود. اطلاع از این موارد همان­قدر برای صاحبان کالا اهمیت دارد، که بی­اطلاعی از آن می ­تواند موجب خسارت­شان شود.^[۱۵۲]

در قانون بیمه ایران ماده­ای که به عنوان پیش­شرط بیمه­گر را مکلف به دادن تذکرهای لازم به بیمه­گذار کرده باشد، وجود ندارد. لذا با فقدان مقرره قانونی در این خصوص ‌می‌توان گفت از آنجا که در بیشتر قراردادها وظیفه ­ای به نام افشای کامل و درست اطلاعات وجود ندارد، اگر بیمه­گذار در عقد بیمه نیز به مانند یک متعامل در سایر عقود عمل کرده باشد، نمی­ توان او را سرزنش نمود مگر آنکه قبلا نسبت به به ماهیت و ویژگی عقد بیمه و وظیفه خود در این خصوص آگاه شده باشد.^[۱۵۳]

بند سوم : ارائه اطلاعات مشاوره­ای

تنوع خدمات ارائه شده از سوی بیمه­گران و گستردگی این خدمات و شرایط حاکم بر هر یک از آن ها و استثنائاتی که در هر بیمه­نامه وجود دارد، موجب می­گردد متقاضی بیمه دچار سردرگمی شده و چنانچه به درستی راهنمایی نگردد، ممکن است بیمه­نامه­ای انتخاب نماید که با نیازهای او همخوانی نداشته باشد.^[۱۵۴]

بیمه­گر به عنوان طرف متخصص موظف به ارائه اطلاعاتی تفصیلی و منطبق بر موضوع قرارداد و نیازهای بیمه­گذار است. او باید با طرح سوالاتی از بیمه­گذار نیازهای او را شناسایی کند و بداند که به دنبال چه چیزی است، آنگاه از میان پوشش ­های مختلف بیمه­ای، بیمه­نامه­ای را که بیشتر پاسخگوی نیازهای بیمه­گذار باشد، به او پیشنهاد نماید.^[۱۵۵]

مشاوره و اطلاع­رسانی لزوماً رودررو و از طریق مراجعه مستقیم بیمه­گذار به بیمه­گر صورت نمی­گیرد، بلکه با توجه به عدم آشنایی جمع کثیری از متقاضیان بیمه با خدمات این صنعت، نیاز بیشتری برای اطلاع­‌رسانی به روش‌های جدید احساس می‌شود.^[۱۵۶]

این امر به طرق مختلف می‌تواند در صنعت بیمه اتفاق بیفتد. از جمله روش­های جدید اطلاع­رسانی و تبلیغات ‌می‌توان به موارد زیر اشاره نمود؛ ارسال پیامک برای اطلاع‌رسانی انواع رشته­ های بیمه­ای بنا به درخواست مخاطب با سیستم ارسال پیامک خودکار. اطلاع‌رسانی خودکار زمان تمدید بیمه‌نامه‌های مختلف به وسیله پیامک و تأیید آنان از همین طریق برای صدور. اطلاع‌رسانی شرایط بیمه‌نامه‌های گروهی به اعضا و صدور کارت بیمه به صورت آنلاین و آموزش نحوه استفاده از آن.^[۱۵۷]

مبحث پنجم : تکالیف و تعهدات اطلاعاتی بیمه­گذار

بیمه­گر برای ارزیابی صحیح خطر موضوع بیمه به اطلاعات بیمه­گذار نیاز دارد، ‌بنابرین‏ بیمه گذار باید با رعایت حسن­نیت به طور کامل به سوالات بیمه­گر پاسخ داده و حقایق عمده و اساسی را به اطلاع بیمه­گر برساند. تعهد بیمه­گذار به ارائه اطلاعات نه فقط موضوعاتی که می­داند بلکه همچنین شامل مواردی که باید بداند نیز هست.^[۱۵۸]

این الزام شامل حقایق گذشته و حال می­ شود و نه آینده، زیرا هیچ قطعیتی درباره آینده وجود ندارد. مگر آنکه بر مبنای وجود شواهدی در حال حاضر، احتمال تحقق آن اوضاع احوال در آینده یقینی و یا نزدیک به یقین شده باشد. در حقیقت تمام آنچه که در طی اعتبار قرارداد بیمه در آینده قرار است رخ بدهد، تحت عنوان تعهد به ارائه اطلاعات بعد از انعقاد قرارداد قابل بررسی ‌می‌باشد، مانند تعهد به اعلام تشدید خطر یا تغییر اوضاع احوال و یا تحقق خطر موضوع بیمه. بیمه­گذار نباید به هیچ عنوان تشویق شود که به هر شکل درباره رخدادهای آینده حدس بزند و بعدا در صورت عدم تحقق آن رخدادها، با ضمانت اجرای اظهارات خلاف واقع مواجه شود.

تعهدات اطلاعاتی بیمه­گذار را ‌می‌توان شامل موارد زیر دانست؛

۱- افشای دقیق کیفیات خطر موضوع بیمه.

۲– بیان موارد تشدید خطر.

۳- اعلام به ­موقع وقوع حادثه.

گفتار اول : بیان حقایق عمده قبل از انعقاد قرارداد بیمه

از مهمترین وظایف بیمه­گذار اعلام کیفیات و خصوصیات خطر موضوع بیمه در مرحله پیش قراردادی است، به طوری که بیمه­گر در وضعیتی قرار گیرد که بتواند به­درستی خطر مورد بیمه را ارزیابی کرده و با شناخت کافی در زمینه رد یا قبول پیشنهاد بیمه تصمیم بگیرد.

اگرچه بیمه­گر می ­تواند علاوه بر بررسی پیشنهاد بیمه­گذار خود نیز با اعزام کارشناس بازدید اولیه را انجام داده یا به هر طریق دیگر کسب اطلاع کند، اما اساس ارزیابی بیمه­گر متکی به اظهارات بیمه­گذار است و اگر بیمه­گذار به طریقی اطمینان­بخش اقدام به اطلاع­رسانی نماید، به شکلی که دیگر نیازی به تحقیق از سوی بیمه­گر نباشد یا میزان آن کاهش یابد، در نهایت به نفع خود بیمه­گذار خواهد بود، زیرا هزینه ­هایی که بیمه­گر در راه ارزیابی خطر متحمل می­ شود در نهایت بر دوش بیمه­گذار گذاشته می­ شود و در محاسبه حق­بیمه این هزینه­ ها نیز در نظر گرفته می­شوند. علاوه بر اینکه اطلاع از برخی موارد جز با مساعدت بیمه­گذار میسر نخواهد شد و با تحقیق و کارشناسی معلوم نمی­شوند.^[۱۵۹]

بیمه­گذار مکلف به افشای دو دسته از اطلاعات است­؛ حقایقی که از آن ها آگاه است و حقایقی که از یک شخص متعارف در موقعیت او انتظار می­رود که آگاه باشد. این فرض ‌به این معنی است که هرگاه بیمه­گذار در افشای آنچه باید بداند نیز کوتاه نماید، بیمه­گر می ­تواند علیه او ادعا نماید. همچنین بیمه­گذار در این مرحله مکلف به افشای اطلاعات عمومی درباره خود می‌باشد که جهت تشکیل پرونده یا در جریان عادی امور ضروری هستند. به عنوان مثال بیمه گذار باید مشخصات کامل فردی خود را در اختیار بیمه­گر قرار دهد.^[۱۶۰]

به موجب ماده ۱۲ قانون بیمه «هرگاه بیمه­گذار عمدا از اظهار مطالبی خودداری کند یا عمدا اظهارات کاذبه بنماید و مطالب اظهار نشده یا اظهارات کاذبه طوری باشد که موضوع خطر را تغییر داده یا از اهمیت آن در نظر بیمه­گر بکاهد عقد بیمه باطل خواهد بود حتی اگر مراتب مذکوره تاثیری در وقوع حادثه نداشته باشد… .»