اگرچه رابطه والدین اعم از آموزشی یا غیر آموزشی با فرزندان، رابطه ای یکسان و بر طبق یک الگو و مدل خاصی نیست وبه گفته کاستلان “یک مدل فرزند پروری در همه خانواده ها وجود ندارد. بلکه به تعداد خانواده ها, تعداد روش های فرزند پروری وجود دارد.” ولی در هر حال وجود شخصیت سالم روانی و فرهنگی فرزندان در گروِ یک نکته اساسی است که در اکثر خانواده ، مشترک به نظر می رسد و آن مسئله حضور والدین در جمع خانواده است. به عبارت دیگر، مدت زمانی که والدین در خانه می باشند, و یا شکل فضایی که در خانه حاکم است دارای اهمیت است. البته، وجود زمان و یا فضا به تنهایی کافی نبوده، بلکه در این مدت زمانِ حضورِ فیزیکی، داشتن رابطه آموزشی و مسئله وجود ارتباطات کلامی, یعنی گفتگو در بین اعضاء خانواده لازم و مطرح است.( اکرمی نژاد،۱۳۸۸)
نظام آموزشی : پیترز در تعریف آموزش و پرورش می گوید:«آموزش و پرورش به طور ضمنی دلالت دارد بر اینکه چیزی ارزشمند، با قصد و نیت و به شیوه ای متعارف و قابل قبول در حال انتقال است و یا انتقال یافته است» (رابین بارو-رونالدوودز، ترجمه زیباکلام، ۱۳۷۶، ص۲۴). حالا برای عملی کردن این گفته پیترز، باید یک سازمان رسمی به این امر بپردازد. کارکردهای اصلی این سازمان رسمی ارتقای سطح سواد جامعه، ایجاد و توسعه مهارت‌ها، دستیابی به اهداف عالی آموزش و تأمین نیروی انسانی مورد نیاز جامعه، است. صرف نظر از اینکه نظام آموزشی، خود زیرمجموعه ‌نظام کلا‌ن اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور است، در حیطه آموزش _ به معنای عام_ خود مجموعه‌ای است که از زیرمجموعه‌ها یا زیرنظام‌های دیگری تشکیل یافته است.

در این رویکرد سیستمی دانش‌آموزان، معلمان، کتاب‌های درسی، ساختمان مدارس، فضاها و تغییرات آموزشی، هزینه‌ها و غیره بخشی از عوامل ورودی (درون‌داد) نظام آموزشی محسوب می‌شوند. فرایند آموزشی شامل روش‌های تدریس، تعامل دانش‌آموز و معلم، برنامه‌های درسی و آزمایشگاهی و غیره است. طی فرایند آموزش، دانش‌آموختگان یا برون‌داد نظام آموزشی در عین تأثیرپذیری از محیط، تغییراتی می‌پذیرد که این تغییرات در سه حیطه دانش، توانش و نگرش (اهداف آموزشی) قابل مشاهده و اندازه‌گیری است. از این‌رو، کارکرد ی مطلوب شناخته می‌شود که برون‌داد آن بیشترین هدف‌های آموزشی نظام را برآورده باشد (مشایخ، ۱۳۸۲).
وسایل ارتباط جمعی :وسیله ارتباطی ممکن است یک صدا یا یک حرکت باشد و نیز ممکن است یک وسیلۀ طبیعی باشد که انسان با بهره گرفتن از آن عملا قدرت یک فرستنده را پیدا کند . در حقیقت وسایل ارتباطی متوجه حواس گوناگون است ؛صدا متوجه شنوایی است و متن نوشته شده از طریق دیدن باز شناسی می شود . اینکه آگاهی موجود در پیام به وسیله کدام یک از حواس ما ادراک شود تفاوت شرایط زیادی به وجود می آید ( کازنوو،۱۳۸۱،۲۱۴)ارتباط ، فرایندی است که از طریق آن »پیام ها « صرف نظر از ماهیت آن و وسیله ای که به کار گرفته می شود از فردی به فرد دیگر انتقال پیدا میکند و به این ترتیب کنش متقابل اجتماعی امکان پذیر می گردد (براوون ،۱۹۹۶،۲۲)
بازی: بازی، عبارت است از فعالیتی که بدون وجود نیروی خارجی(زور و اجبار) و کاملا اختیاری و بدون هدف و منظور خاص انجام می‌شود، به‌طوری که انجام آن سبب لذت و آرامش گردد. تفاوت بازی با کار در انگیزه انجام فعالیت می‌باشد. اگر فعالیتی به منظور رسیدن به هدف خاص و مشخص دنبال شود، آن را کار می‌نامند و اگر هدف، صرفا لذت و خوشی باشد آن فعالیت را بازی می‌نامند. (سید محمد مهدی طباطبائی نیا، ۱۳۶۶ ، ۱۴-۱۶)
اگر به فرهنگ لغت دربارۀ بازی مراجعه شود ، با معادل هایی مانند ، سرگرمی ، مشغولیت ، تفریح ، لعب مواجه می شویم . تداعی این معانی ابتدایی از همان آغاز نشان می دهدکه بازی در فرهنگ گذشته همچنان که امروز مرسوم است ، دارای کارکردهای فرهنگی ، ورزشی ، اجتماعی ، آموزشی و.. بوده است . چه بسا ابداع بعضی دیگر با کارکردهای سیاسی قرین است . به عنوان نمونه می توان به بازی شطرنج اشاره کرد. (عباس یکرنگی ،۱۳۹۰)
۱-۹ ) تعاریف عملیاتی:
هویت ایرانی : در این تحقیق هویت ایرانی در پرسشنامه الف (۱۱ سوال ۵ گویه ای ) با بهره گرفتن از مولفه های اساطیر و تاریخ کشور ایران ، مهربانی و صلح دوستی ،علاقه به علم و دانش ، آشنایی با زبان و ادبیات فارسی و داشتن غرور ایرانی تعریف شده است
آشنایی با اساطیر و تاریخ ایران : با توجه به دوره سنی دانش آموزان مورد مطالعه منظور از آشنایی با اساطیر و تاریخ کشور ایران شنیدن نام و یا داستانهایی از نام آوران ایرانی در صحنه های مختلف و سر آمدن بودن کشور ایران در میان سایر کشورهای هم عصر خود ، پیروزی ها و شکستها ایرانیان در طول تاریخ حتی در حد شنیدن نامی و عنوانی.عوامل تاثیر گذار در این شاخص ازهویت ایرانی در ردیف ۱ هرسوال در پرسشنامه الف مورد سنجش قرار گرفته است.
مهربانی وصلح دوستی : آشنایی با این مطلب که ایرانیان مهربان و دیگردوست هستند و همواره دیگری را برخود ترجیح داده و همه ی انسانها را دوست دارند از جنگ بیزارند و آرامش طلب هستندزیرکی را در حل مشکلاتشان بدون استفاده از ظلم و مرافعه با دیگران می دانند .عوامل تاثیر گذار دراین شاخص از هویت ایرانی در ردیف ۲ هر سوال از پرسشنامه الف مورد سنجش قرار گرفته است .
علاقه به علم و دانش : آشنایی با سرآمدان ایران که در صحنه علم اندوزی جزو پیشروان بوده اند نظیر انوشیروان ، دکتر حسابی ،بوعلی و غیره .ایرانیان در کلیه زمانها برای عالمان احترام ویژه برخوردار بوده اند و توانمند بودن کسی را در قوت تفکر و اندیشه او می دانسته اند . عوامل تاثیر گذار دراین شاخص از هویت ایرانی در ردیف ۳ هر سوال از پرسشنامه الف مورد سنجش قرار گرفته است .
آشنایی با زبان و ادبیات فارسی : دانش آموز این دوره باید با اساطیر ادبی ایران آشنا بوده و حتی داستانهایی را از سعدی ، ناصر خسرو ، نظامی و فردوسی بداند یا حداقل شنیده باشد. عوامل تاثیر گذار دراین شاخص از هویت ایرانی در ردیف ۴ هر سوال از پرسشنامه الف مورد سنجش قرار گرفته است .
داشتن غرور ایرانی : ایرانی همواره به اینکه در کشور ایران زندگی می کند به خود می بالد و باعث افتخار و مباهات اوست که یک ایرانی است. عوامل تاثیر گذار دراین شاخص از هویت ایرانی در ردیف ۵ هر سوال از پرسشنامه الف مورد سنجش قرار گرفته است .
هویت اسلامی : در این تحقیق هویت اسلامی در پرسشنامه ب (۱۱سوال ۵ گویه ای ) تحت تاثیر مولفه های آشنایی با اساطیر و تاریخ اسلام ، اصول دین ، فروع دین ، دوری از محرمات و عمل به سفارشات اسلام تعریف شده است .
آشنایی با اساطیر و تاریخ اسلام : آشنایی با پیامبر اکرم ، ائمه اطهار و اهل بیت پیامبر همچنین بزرگانی چون ابوذر ، مالک و…در حد شنیدن داستانهایی و یا حتی آشنا بودن با اسامی آنها همچنین آشنایی با تاریخ اسلام ، مشقات پیامبر برای فراگیر شدن اسلام و سایر وقایع مهم اتفاق افتاده در تاریخ اسلام . این شاخص از هویت اسلامی در ردیف ۱هرسوال در پرسشنامه ب سنجیده می شود . این شاخص از هویت اسلامی در ردیف ۵ هرسوال از پرسشنامه ب قرار دارد .
اصول دین : اصول دین در مذهب شیعه پنج و شامل توحید ، عدل ، معاد ، نبوت و امامت می باشد و همچنین در مذهب تسنن سه مورد نخست می باشد که پاسخ دهندگان طبق شیعه یا سنی بودن بدان پاسخ می دهند ، شایان به ذکر است با توجه به اینکه اکثریت پاسخ دهندگان را شیعیان تشکیل می دهند اصول دین پنج موردی ملاک قرار گرفته است
فروع دین : فروع دین در مذهب شیعه ده مورد می باشد شامل نماز ، روزه ، خمس ، زکات ، جهاد ، حج ، امر بمعروف ، نهی ازمنکر ، تولی و تبری که در مذهب تسنن هشت موردی است و شامل هشت مورد نخست البته در این دوره برای دختران که مکلف می شوند اجرای برخی واجب می شود و بالطبع بیشتر با آن آشنا می شوند ( به علت برگزاری جشن تکلیف ) و مسئله آشنا کردن بیشتر در مورد پسران معنا پیدا می کند پس به طور کل فروع دین شامل آندسته از اموری است که دارای وجوب برای هر مسلمان هستند این شاخص از هویت اسلامی در ردیف ۲ هرسوال در پرسشنامه ب سنجیده می شود .
دوری از محرمات اسلام : دانش آموز این دوره باید حرام بودن دزدی، غیبت ، تهمت ، دروغ و … را بداند و از انجام این اعمال بیزار گردد زشتی و بدی آنهار ابداند و از آنها دوری کند. این شاخص از هویت اسلامی در ردیف ۳ هرسوال در پرسشنامه ب سنجیده می شود .
عمل به سفارشات اسلام : دانش اموز این دوره باید با سفارشات فردی و اجتماعی اسلام آشنا شود نظافت فردی و عمومی ، مهربانی با انسانها ، حیوانات و حتی درختان ، اسراف نکردن ،روحیه کار وفعالیت و آبادانی و غیره که هر فرد مسلمان با عمل کردن به این دستورات و سفارشات خودر ا بیشتر از قبل مقبول خداوند بداند و احساس نزدیکی بیشتری به خداوند و اقربای او کند. این شاخص از هویت اسلامی در ردیف ۴ هرسوال در پرسشنامه ب سنجیده می شود .
خانواده: که در این تحقیق منظور از خانواده مشترک میان همه خانواده ها یعنی پدر و مادر است که بیشترین تاثیر را قبل و بعد از تولد کودک بر او دارند .طبیعی است در خانواده های خاصی که سرپرست خانواده یکی از والدین و یا حتی شخص دیگری به جز والدین است شخصی که در نقش پدر و مادر قرار دارد مورد نظر می باشد که در هردو پرسشنامه” الف” و” ب” سوالات ۱و ۲ هرکدام با ۵ گویه به بررسی این عامل پرداخته شده است .با این توضیح که سوال ۱ در هر دو پرسشنامه تاثیر تحصیلات والدین و سوال۲ در پرسشنامه الف تاثیر عرق ملی والدین و در پرسشنامه ب تاثیر اعتقادات شخصی والدین را مورد سنجش قرار می دهد.
نظام آموزشی : با توجه به گستره بودن معنا و مفهوم این مقوله مورد نظر این تحقیق صلاحیت حرفه ای معلم ، برنامه درسی و وضعیت ظاهری و فیزیک مدرسه می باشد و در هردو پرسشنامه” الف” و “ب ” با سوالات۳ ،۴ و ۵ و هرکدام با ۵ گویه به بررسی این عامل پرداخته شده است.بدین ترتیب که سوال ۳ تاثیر صلاحیت حرفه ای معلمان ، سوال ۴ تاثیر برنامه درسی و سوال ۵ تاثیر وضعیت ظاهری و فیزیک مدرسه را سنجیده اند .
رسانه : از آنجائی که معنای رسانه بسیار وسیع می باشد به جهت سهولت بررسی صرفا به موارد برنامه های خاص کودکان در تلویزیون ، مجلات و کتابهای خاص کودکان و اینترنت و رایانه پرداخته شده است و در هردو پرسشنامه” الف” و “ب “با سوالات ۶، ۷و ۸ ، هرکدام با ۵ گویه به این عوامل پرداخته شده است . بدین ترتیب که برنامه خاص کودکان در تلویزیون در سوال ۶ ، تاثیر استفاده از اینترنت و رایانه در سوال ۷ و تاثیر مجلات و کتابهای خاص کودکان در سوال ۷مورد بررسی قرار گرفته اند .
گروه همسالان : منظور رابطه های دوستانه ای است که دانش آموز با دوستان خود برقرار می کند که ممکن است در محیط مدرسه و یا خارج از مدرسه باشد و در هردو پرسشنامه” الف” و “ب “سوال۹ با ۵ گویه به بررسی این عامل پرداخته است.
بازیها : که تحت عنوان بازیهای سنتی و بازیهای رایانه ای می باشد . و در هردو پرسشنامه” الف” و “ب “سوالات ۱۰ و ۱۱ هر یک با ۵ گویه به بررسی این عامل پرداخته اند . در سوال ۱۰ به بازیهای سنتی و در سوال ۱۱ به بازیهای رایانه ای پرداخته شده است .
فصل دوم :
ادبیات و مبانی نظری تحقیق
( سابقه موضوع تحقیق )
۲-۱) مقدمه
در این فصل با توجه به تحقیقات و نظریات موجود به بیان تعاریف و مفاهیم و نظریات مرتبط با موضوع تحقیق پرداخته شده است . این فصل شامل سه بخش اصلی ادبیات ، بخش دوم پیشینه تحقیق و در بخش پایانی نیز جمع بندی و تدوین چهارچوب تحقیق می باشد .در ادبیات به تعاریف ، سیر تکوین مفهوم پردازی و نظریات گوناگون در زمینه موضوع تحقیق پرداخته شده است در بخش دوم به جهت مقایسه یافته های تحقیق با تحقیقات مشابه به پیشینه تحقیقات پرداخته می شود با و در بخش پایانی نیز با بهره گرفتن از مبانی نظری آورده شده به انتخاب چهارچوب نظری مناسب و جمع بندی پرداخته شده است .
بخش اول : ادبیات تحقیق
۲-۲) مفهوم لغوی هویت ^[۱]
در لغت نامه دهخدا ، هویت «تشخص » معنا شده که میان حکما و متکلمان مشهور است و در فرهنگ معین ، ذات باری تعالی ، هستی وجود ، آنچه موجب شناسایی شخص باشد و حقیقت جزئیه – یعنی گاه ماهیت با تشخص است و گاه بالذات یا بالعرض است – تعریف شده است .بدین معنی که هویت اصطلاحا مجموعه ای از شاخص ها و علائم در حوزه های مولفه های مادی ، زیستی ، فرهنگی و روانی است که موجب شناسایی فرد از فرد دیگر ،گروه از گروه یا اهلیتی از اهلیت دیگر و فرهنگی از فرهنگ دیگر می شود . هویت یعنی وجه اختصاصی هر فرد یا گروه .
فرهنگ آکسفورد ، از هویت به عنوان چیستی و کیستی فرد، از هویت یاد می کند. فرهنگ وبستر نیز ، هویت را وضعیت یا حالتی می داند که اجازه می دهد یک شخص یا یک چیز متمایز باشد .
واژه نامه اندیشه اجتماعی بلا کول ^[۲] می نویسد : «هویت مشتق از ریشه لاتینIdem است به معنای تشابه و تداوم». یعنی هم در آن یک اشتراک وجود دارد و هم یک استمرار و پایایی . به عبارتی آنچه در طول تاریخ ثابت و مشترک مانده و تحول و دگرگونی تاریخی روی آن اثر نگذاشته است . به لحاظ عرضی نیز می تواند به معنای وحدت ( تشابه ) در عین کثرت باشد.(عماد افروغ،۱۳۸۷، ۲۲)
فرهنگ فرانسوی روبرت هویت را ویژگی یک واحد می داند که برای آن واحد به صورت متمایز کننده باقی می ماند و بازشناسی یک شخص را از دیگران ممکن می سازد . آنچنانکه ملاحظه می شود فرهنگ روبرت ویژگی هویت دهنده را وسیله ای می داند که امکان بازشناسی یک واحد را از دیگران متمایز می سازد . اما از اینکه مرجع و منشأ این بازشناسی خود است یا دیگری بحث نمی کند . (کیومرث اشتریون ،۱۳۸۵ ،۵)
صاحب کشاف اصطلاحات الفنون ، هویت را تشخص معنی کرده و آن را اصطلاحی رایج بین حکما و متکلمان می داند که با “ماهیت برابر است و به “حقیقت جزئیه “نیز اطلاق می شود و از نظر عارفان “مرتبه ذات بحت”است و مرتبه احدیت و لاهوت خوانده می شود (مولوی محم اعلی بن علی تهانوی ۱۸۶۲،۱۵۳۹)
۲-۳) هویت در علوم مختلف
هویت واژه چتر گونه ای است که در تمامی رشته های علوم اجتماعی و علوم انسانی برای درک فرد از خود به عنوان یک موجود مشخص و مجزا کاربرد پیدا می کند . گرچه بیشتر رشته های علوم انسانی و اجتماعی بحث هویت را در تحولات نظری خود بکار گرفته اند ، اما در واقع چند رشته متمایز توانسته اند پیرامون آن مطالعات جدی به عمل آورند که از آن جمله می توان به جامعه شناسی ، روان شناسی ، روان شناسی اجتماعی و روان شناسی اشاره کرد (حمید احمدی ، ۱۳۸۸،۴۰)
عالمان علوم سیاسی و علوم تربیتی ، جغرافی دانان و عالمان مدیریت و اقتصاد ؛ هویت ( به ویژه هویت جمعی ) را ابزار سودمند برای تحلیل مسائل خود یافته اند .عالمان سیاست به حسب تمرکزشان بر واحدهای مستقل سیاسی ، نظیر دولت – ملت ها ، به هویت جمعی پرداخته اند و علمای تربیتی نه تنها بنا بر نقش بنیادین هویت در فرایند یادگیری ، بلکه نظر به وضعیت بحرانی آن در جوامع معاصر ، برنامه های آموزشی ویژ ه را ضروری دانسته اند هر هویت لاجرم در حدود جغرافیایی گروهی شکل می گیرد و با پس و پیش شدن این حدود ، دچار قبض و بسط ، ویا تکثیر می شود یا وحدت می یابد و البته به همین ترتیب در قلمرو تاریخ نیز قرار می گیرد . هویت ، متضمن تعلق و تعهدی است که عالمان مدیریت برای اداره سازمان بدان محتاجند . علمای اقتصاد و بازار نیز دریافته اند که فروش کالا در واقع فروش یک هویت است (Reed II)
زبان شناسی و ادبیات ، چشم اندازی انتزاعی تر دارند که به رویکرد فلسفی بسیار نزدیک است ، با این تفاوت که هویت در اینجا ، به مثابه چیزی سیال که از طریق روایت ها و (و روایت های بازتابی ) پیوسته ساخته و باز ساخته می شود ، تامل پذیر است و نه چیزی ثابت و مستمر ، آن چنان که موضوع بحث فلسفه بوده است (Gergon forthcoming ) به نقل از بهزاد دوران ،۱۳۸۶، ۲۷
رویکرد فلاسفه به هویت ، از بن مایه های فلسفه نشات می گیرد . چرا که به ظاهر همه اتفاق نظر دارند که خود شناسی ، عالی ترین مقصد و منظور تحقیق فلسفی است . شاید به همین دلیل در نهایت تاملات فلسفی ، ویلیام جیمز^[۳] در خود ، سرچشمه شکل گیری روان شناسی علمی در آمریکا گردید^[۴] ( بهزاد دوران و منوچهر محسنی ،۱۳۸۶،۸۲ (
درفلسفه یونان باستان،هویت به معنی هماتستی وهمانی تعریف شده است. مطابق این تعبیر ، هرگاه چیزی مثل(سنگ ) در شرایط واحوال گوناگون ،همان چیز(سنگ) بماند ، بطوریکه همواره به عنوان سنگ قابل تشخیص باشد آنگاه دارای (هویت سنگ) است،این اصل راهمانستی میگویند. این اصل به آن معناست که تمام موجودات دارای اندازه ای از تداوم وپایداری وجودی هستند که میتوان آنها راشناسایی کرد وتجربه انسانی،تنها به دلیل همین اصل همانستی تحقیق پذیروشدنی است زیرااگر دنیای وجود بدون قانون وثبات نسبی بود امکان دسترسی به هیچ دانشی برا ما نبود ( محمد حسین ایراندوست ۱۳۸۷، ۱۲)
درفلسفه اسلامی این نکته اثبات شده که برای هر “هویت” دو موطن وجوددارد یکی در ذهن ودیگری درخارج آنچه در ذهن تحقق پیدا میکند تصوری از ماهیت خارجی است.درواقع همان ماهیت درمرحله ذهن وجود دیگری پیدا کرده است .هرگاه سنگ ،عدد یاخط و … را تصور کنیم واقعا در ذهن سنگ ،عدد،خط و… وجود پیدا میکند ولی نحوه وجودسنگ ذهنی بانحوه وجودسنگ خارجی تفاوت دارد.بی تردید،وجود ذهنی وجود جداگانه ای داردوغیر از وجود خارجی است.زیرا قطعا وجود خارجی به ذهن منتقل نمیشودواگرهمچنان که وجود مغایر وجود ذهنی است ،”هویت”در خارج نیزمغایر”هویت”در ذهن باشد وذهن با خارج نه وجود تطابق داشته باشدونه از لحاظ ماهیت وذات ،آنگاه فرقی میان علم وجهان مرکب نخواهد بود وادراکات بشری ارزشی نخواهد داشت”. به عبارت دیگر به هیچ وجه علوم وادراکات بشری کشف واقعیات نخواهد بود (همان ص۲۰)
روان شناسی اجتماعی را باید به لحاظ طرح نظریات مستقل در این باره ، و ملاحظه آن از خلال بررسی جریانهای گروهی و بین گروهی مهد هویت دانست . البته توجه به جریانهای بین گروهی طی سه دهه اخیر اسباب شکل گیری نظریات هویت را نیز فراهم آورد (بهزاد دوران و منوچهر محسنی ،۱۳۸۶،۸۳)
یکی ازموضوعات مهم درحوزه روانشناسی اجتماعی ورابطه آن با هویت ، موضوع” استراتژی شکل گیری هویت” ^[۵] است .شکل گیری هویت فرایند ساختن شخصیت متمایز یک فرد به عنوان یک وجود مداوم (معروف به تداوم شخصی) در مرحله خاصی از زندگی است که درآن ویژگیهای فردی شخص که به وسیله آنها شناخته می شود شکل می گیرد . این فرایند فرد را برای دیگران وخودش تعریف می کند .احساس تداوم ،احساس تک بودن از دیگران واحساس وابستگی ،از اجزاءهویت واقعی فرد هستند فرایند شکل گیری هویت به بروزبرخی موضوعات مربوط به هویت شخصی واجتماعی منجرمیشود که فرد بر اساس آنها نوعی درک از خود به عنوان یک وجود مشخص وجداگانه ای پیدا می کند.(حمید احمدی ،۱۳۸۸ ،۴۰)
در روان شناسی از واژه هویت اولین بار فروید ^[۶] استفاده نمود . سپس آن را با معنای ذهنی – روانی – اجتماعی در آمیخت.( شکوه نوابی نژاد ، ۱۳۸۶،۲۲۵) روان‏شناسی ایجاد هویت را مهم‏ترین عامل پیشرفت شخصی در دوره نوجوانی دانسته و آن را گامی حیاتی در جهت نیل به حیاتی شادمانه و مولد معرفی کرده است. از نظر اریکسون موفقیت در زندگی و دستیابی به اهداف و آرمان‏های انسانی در دوران بزرگسالی به نحوه ی شکل‏گیری هویت وابسته است که بیشتر در دوران نوجوانی و جوانی روی می‏دهد. فرد در دوران نوجوانی و جوانی، ‏ ارزش‏ها، باورها، داوری‏ها و هنجارهای مورد قبول خانواده و جامعه را زیر سوال می‏برد و در جست‏وجوی راه‏حل و پاسخ های مناسب به کندوکاو می‏پردازد. نتایج موفقیت‏آمیز فرایند رشد روانی و اجتماعی در دوران کودکی، امکان حل تعارضات روانی و اجتماعی را در مراحل بعدی زندگی به فرد می‏دهد. لذا در مقابل آشفتگی و بحران هویت، فرایند «شکل‏گیری هویت» و انسجام هویتی قرار دارد (لطف‏آبادی، ۱۳۷۹: ۷۴). از نظر روان شناسان روندهای روانی شخص ، نقش ضروری در ساخت و پرداخت هویت ایفا می کنند.این نظریه ها عمدتا با دیدگاه شناخت اجتماعی^[۷] همپوشی دارد دیدگاه شناخت اجتماعی ، اصولا در این باره است که ما چگونه اطلاعات را پردازش^[۸] و ذخیره^[۹] می کنیم . (بهزاد دوران ،۱۳۸۶)
شناخت اجتماعی : یعنی ظرفیت درک روابط اجتماعی ، در کودکان ، این اصطلاح به معنی توانایی درک دیگران است ، شناخت اجتماعی در تمامی تعاملات انسانی جنبه بنیادی دارد. .(مهشیدفروغان ،۱۳۸۷، ۲۷۲)
هویت ، در زمره مفاهیمی است که از اوان پیدایش جامعه شناسی تا به امروز به یک مفهوم نظری اصلی در نظریه اجتماعی مبدل گشته است .(امید قادر زاده ، ۱۳۸۷،۳ )مفهوم هویت در این علوم به اقدام افراد در عنوان دادن به خود به عنوان اعضاءگروههای خاص (ملت ،طبقه اجتماعی )مربوط می شود ..فرایند کنش فردی با سایرین برای آفرینش یک هویت ،بر اساس نظریه جرج هربرت مید ^[۱۰]۱۹۳۴ وشلدون استایکر^[۱۱] ۱۹۶۸ چانه زنی هویت ^[۱۲]نام دارد هدف چانه زنی هویت ، ایجاد مجموعه منسجمی از رفتارهاست که هویت شخصی را تقویت می کند. بطوریکه هر شخص بر اساس نوع هویتی که در سطح اجتماعی ایجاد می کند ناچار است جداگانه ای با دیگرانی که همان نقش هویتی رادارند وارد ،چانه زنی شود بحث های هویت در جامعه شناسی اهمیت برجسته ای دارد و ادبیات بسیار گسترده ای از جمله بسیاری نمایشنامه ها وداستان ها را بوجود آورده است که در آن جستجوبرای هویت ،موضوع محوری بحث است.
نمودار ۲-۱- مدل شماتیک رشته های علاقمند به موضوع هویت (دوران ۱۳۸۶،۲۷)
۲-۴) مراتب هویت
در مرتبه نخست هویت را به دو سطح فردی و جمعی (اجتماعی ) تقسیم می کنند زیرا انسان دارای دو گونه “خود ” است . خود فردی و خود اجتماعی .
۲-۴-۱ ) هویت فردی
هویت فردی به این سوال پاسخ می دهد که من کیستم ؟ و به کجای این جهان تعلق دارم ؟) Mitchel ,2003:44)