نمی آید و آرزوها از بین می روند و از ترس عذاب دلها افسرده و غمگین می باشند و صداها با خشوع و فروتنی و آهسته می باشند و دهان پر از عرق می شود و ترس از کیفر گناهان، بی اندازه است و از هیبت صدای منادی برای تمییز حق از باطل و جزای خیر و شر و عقاب و کیفر بخشیدن ثواب و پاداش، گوشها به لرزه درآید. روزی است که دیگر جای بازگشت و جبرانی وجود ندارد و پشیمانی دیگر سودی ندارد (فیض الاسلام خطبه ۸۲).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱۶-۷-۴ رعایت عدل و انصاف
یکی از راه های اثر بخشی و نفوذ مدیران در درون زیردستان، عملکرد عادلانهی آنان می باشد. کسانی که بر اساس عدالت در بین مردم عمل می کنند، اگر هر زمان دستوری صادر نمایند همگان با میل و رغبت درونی جهت اجرای اوامر آنان حرکت می کنند. چنانچه امیرالمومنین (ع) می فرمایند: کسی که عادل باشد، حکمش نفوذ خواهد کرد(غررالحکم، ج ۲، ص ۱۵۹).
اجرای عدالت برای همه لازم و پسندیده است، ولی برای مدیران و کسانی که با دیگران ارتباط
گستردهتری دارند و قدرت اجرایی شان بیشتر است ضروریتر و ارزشمندتر خواهد بود. مدیران باید عدالت و مساوات را حتی در نگاه کردن، سلام و احوالپرسی و… رعایت کنند. در این مورد نیز حضرت علی (ع) در نامه ۲۷ نهج البلاغه می فرمایند: «از این رو مدیر مسلمان باید همیشه حرکات، برخوردها و رفتار خود را زیر نظر داشته باشد، تا اینگونه نباشد که عدهای را با آغوش باز بپذیرد و با آنان خلوت کند، اما عدهای دیگر را با بی میلی و بی مهری نابجا از خود دور و مایوس نماید. همچنین امام علی (ع) در نامه ۵۳ خطاب به مالک اشتر فرمودهاند: دوست داشتنیترین چیزها در نزد تو، در حق میانهترین، و در عدل فراگیرترین، و در جلب خشنودی مردم گستردهترین باشد که همانا خشم عمومی مردم خشنودی خواص را از بین می برد، اما خشم خواص را خشنودی همگان بی اثر کند.
۱۷-۷-۴ عدم تعلق به دنیا
همانطور که می دانیم هدف از آفرینش انسان، زندگی در این دنیا نیست، بلکه زندگی دنیایی، مقدمهای بر زندگی جاوید اخروی است و دنیا سرای گذر است و آخرت جای ماندن، پس مدیر در جامعه اسلامی نباید به عزت و ارجمندی و فخر کردن در دنیا دل ببندد و به زیور و نعمت آن فریفته شود، زیرا دنیا شیرین و به شهوتها خواسته های بیهوده پیچیده شده است. حضرت امام علی (ع) در نامهای به امام حسن در این رابطه می فرمایند: بدان ای پسرم، جز این نیست که تو برای آخرت آفریده شدهای نه برای دنیا، و برای فنا به عالم هستی گام گذاشتهای نه برای ابدیت، و برای مرگ نه برای زندگی، و قطعی است که تو در این دنیا در جایگاهی قرار گرفتهای که، باید کوچ کنی و به قدر کفایت از آن برخوردار شوی، چون تو در مسیر آخرت هستی (فیض الاسلام، نامه۳۱).
همچنین امام علی(ع) دل بستن به دنیا را منشأ همه خطاها می دانند(بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۲۵۸) و در خطبه ۲۲۱ به پرهیز و دوری از دنیایی سفارش می کند که بسیار مکر کننده و فریب دهنده و بازی دهنده است.
۱۸-۷-۴ امانتداری
وظیفه امانتداری از دستور موکد دین مقدس اسلام و از وظایف عقلی و انسانی می باشد و بهترین فرد برای سپردن کار و مسئولیت، کسی است که در کار توانا و امین باشد، اگر کسی بندهی حقیقی خدا نباشد برای یک مدیر نیز همکار خوبی نخواهد بود. حضرت علی (ع) در نامهای که به اشعث بن قیس فرستاده چنین می فرمایند: مدیریت و حکمرانی برای تو طمعه نیست، ولی آن مسئولیت در گردن تو امانت است و کسی که از تو بالاتر است از تو خواسته که نگهبان آن باشی(فیض الاسلام، نامه، ۵ ص ۸۳۹). همچنین حضرت در نامهی خود می فرمایند: کسی که امانت را خوار شمارد و دست به خیانت آلاید و خویشتن و دینش را از آن منزه نسازد، درهای خواری و رسوایی را در دنیا به روی خود گشوده است و در آخرت خوارتر و رسواتر خواهد شد(دلشاد تهرانی، ۱۳۷۷، ص۱۵۶). مسئولیتهای دولتی و حکومتی امانتی است که اگر به دست مدیران سپرده شود باید جز مقداری که شرع و قانون اجازه می دهد از آن امکانات بهره برداری نکنند بنابراین باید در انتخاب مدیران دقت لازم به عمل آید تا از افرادی مطمئن و امانتدار باشند چناچه حضرت علی (ع) می فرمایند: ای مالک فردی را به همکاری بپذیر که در امانتداری چهره موجه و شناخته شده باشد(نهج البلاغه، نامه، ۵۳، فیض الاسلام).
۱۹-۷-۴ مشورت کردن
مشورت از روش های عاقلانه و هماهنگ با فطرت اولیه انسانی بوده و در مقابل آن، خودکامگی و خودرأیی، از اخلاق زشت و منکر شمرده شده است. برای مدیر، مشورت امری لازم است و برای آنان که مسئولیت بالاتری دارند، لازمتر است. در واقع از اصول اساسی مدیریت توانا و شایسته اسلامی مشورت کردن با افراد آگاه و متخصص است. حضرت علی (ع) در این باره می فرمایند: کسی که استبداد رأی داشته باشد، هلاک گردد و کسی که با بزرگان مشورت کند در عقل آنان شریک
می گردد(نهج البلاغه، حکمت ۱۶۱، ص۶۶۵).
در سازمانها اگر مدیران سعی کنند که افراد را در امور، شرکت داده و از نظرات آنان در تصمیمات استفاده کنند مطمئناً می توان موافقت آنها را در تصمیمات بهتر جلب کرد و از مقاومت آنها در برابر تغییرات و تصمیم گیریهای جدید بکاهند. در این باره باز حضرت علی(ع) می فرمایند: (ای مالک) جلسات خود را با دانشمندان و حکیمان بیشتر کن و از آنها زیاد نظر خواهی کن، در آنچه که صلاح کار و صلاح مملکت تو در آن است و در آنچه که زندگی مردم در گذشته بدان استوار بود.(نهج البلاغه، صبحی صالح، نامه۵۳) و در جای دیگر نیز می فرمایند: در گفتنِ سخن حق و در مشورت با اهل فن برای اعتدال، خودتان را بی نیاز تصور نکنید.
۲۰-۷-۴ داشتن حسن شهرت و نداشتن سوء پیشینه
از معیارهای مهم دیگر که در نهج البلاغه حضرت علی (ع) در انتخاب مدیران از آن نام می برند سابقه نیکو داشتن است. به طوری که آن حضرت پس از تصدی حکومت والیان، و فرماندارانی را که دارای سابقه سوء بودند و نسبت به مردم ظلم و ستم نموده بودند را عزل نمودند. همچنین آن حضرت در نهج البلاغه در عهد نامه مالک اشتر، حسن شهرت و سوابق خوب افراد را یکی از ملاکهای گزینش معرفی می کنند و می فرمایند: کارگزاران دولتی را از میان مردمی با تجربه و… که در مسلمانی سابقه درخشانی دارند … و آینده نگری آنان بیشتر است، انتخاب کن، در نامه ۵۳ نیز به مالک توصیه می نمایند که «با کسانی همنشین باش که از خانواده های شریف و خوش نام و کسانی که دارای سابقه نیکو باشند. بدترین وزیران تو کسی است که پیش از تو، وزیر بدکاران بوده و در گناهان آنان شرکت داشته باشد. پس مبادا چنین افرادی محرم راز تو باشند! زیرا که آنان، یاوران گناهکاران و یاری دهندگان ستم کارانند. تو باید جانشینانی بهتر از آنان داشته باشی که قدرت فکری امثال آنان را داشته، اما گناهان و کردار زشت آنان را نداشته باشند. پس خوش سابقهترین افراد را برای امور مردم تعیین و منصوب کن تا در تودهی مردم اثر مثبت داشته باشد(نهج البلاغه، نامه ۵۳).
۲۰-۷-۴ پاکی و صلاحیت خانوادگی
یکی دیگر از معیارهای شایستگی مدیران، پاکی و صلاحیت خانوادگی آنها در گزینش و انتخاب
می باشد که امام در نامه ۵۳ برآن تاکید نموده و آن را به عنوان میزانی در کنار سایر موازین مطرح نموده است و حضرت به مالک توصیه می نمایند: کارگزارانی را انتخاب کن که از خانواده های نجیب و شایسته و پیش قدم در اسلام باشند(نهج البلاغه، نامه ۵۳).
در این کلام امام معیار صلاحیت خانوادگی را پاکی و پیش قدم بودن فرد در مسلمانی اشاره
می نمایند، زیرا انها دارای اخلاق گرامیتر و ناموس درستتر و طمعهای کمتر و نسبت به عاقبت کارها دارای اندیشه می باشند. همچنین امام(ع) به مالک اشتر توصیه می نمایند: و از آنان که گوهری نیک دارند و از خاندان پارسا و صالحاند و از سابقهای نیکو برخوردارند فرماندهان را برگزین» (دلشاد تهرانی، ۱۳۷۷، ۶۶).
۲۱-۷-۴ ساده زیستی
ساده زیستی در دین اسلام بسیار سفارش شده است، هم بر انان که دارای مقامهای دولتی هستند و هم برای غیر آنان، یکی از موفقیتهای مردان بزرگ بخصوص انبیای عظام ساده زیستی آنان بوده است. مدیران سازمانها اگر عادت به ساده زیستی داشته باشند کاردستان و زیر دستان وقتی ببینند مسئولانشان به حداقل اکتفا می کنند، بالطبع آنان نیز به مقدار امکاناتی که دارند قانع می شوند. حضرت علی (ع) در نامهای برای فرماندارش در بصره نوشتند:«آیا قناعت می کنم که به من بگویند زمامدار و سردار مومنین هستی! در حالی که در سختیهای روزگار با آنان همدرد نبوده و یا در تلخکامی همراه ایشان نباشم؟ پس مرا نیافریدهاند که خوردن طعامهای نیکو بازم دارد، مانند چهارپای بسته شدهای که اندیشهاش علف اوست، یا مانند چهارپای رها گشتهای که خاکروبهها را به هم می زند تا چیزی یافته بخورد، پر می کند شکنبه را از علفی که به دست آورد و غفلت دارد از آنچه برایش در نظر دارند (فیض الاسلام، نامه ۴۵، ص ۹۷۲).
امام علی (ع) در ادامه می فرمایند که زندگی پیغمبران، قناعت و سادگی بود، سیاست الهی آنها هم دلها را جذب می کردند ولی نه با جلال و دبدبه های ظاهری، بلکه با جلال معنی که توام با سادگی بود و لذا می بینیم که امام علی (ع) نیز در زمان خلافت خود، کاملا این اصل را رعایت می کرد.
۲۲-۷-۴ شجاعت
در این ویژگی شجاعت یعنی به موقع گفتن و عمل کردن و دستور دادن. رهبرانی که شجاع باشند یکی از عوامل مهم ایجاد قدرت شخصی را دارا هستند، اما اگر با آفت سطحی نگری آن را بیمار کنند، نه تنها به قدرت شخصی نائل نمی شوند، بلکه موجب تنفر و بیزاری پیروان خود می گردند. در این باره حضرت علی(ع) می فرمایند: باید برگزیدهترین و بهترین کارگزار تو کسی باشد که سخن تلخ حق را به تو زیاد بگوید و کمتر تو را به کاری که خداوند به دوستانش شایسته نمی داند بستاید، اگرچه سخن تلخ و کمتر ستودنش سبب دلتنگی تو گردد(نهج البلاغه، نامه ۵۳، به نقل از حسین زاده،۱۳۸۶، ص۶۶).
۲۳-۷-۴ عبرت از پیشینیان
عبرت و اعتبار از پیشینیان سر منشأ رشد و عامل مهمی برای رفع موانع کمال است، هنگامی که انسان از نتایج و ثمرات گناهان و جنایات و آلودگیهای دیگران مطلع شود و عاقبت و پایان کار آنها را مد نظر داشته باشد و آنها را عبرت زندگی خویش قرار دهد، قلب و دل خویش را از آلودگیها و علائق شهوانی وخویهای حیوانی پاک کرده و با دلی نورانی ومنزه درمقام اطاعت وبندگی حق تعالی برخواهد آمد. حضرت علی(ع) در خطبههای ۹۸ و ۸۲ ضمن پند و اندرز به مردم، آنان را به عبرت گرفتن از گذشته پدران شان توجه می دهند. در خطبه ۱۰۲ اندیشیدن و عبرت گرفتن ازگذشتگان را اندوخته بینایی بیان می نمایند. آن حضرت عبرت گرفتن را یکی از انواع یقین می دانند و می فرمایند: یقین بر چهار گونه است: بینا شدن در زیرکی، رسیدن به حقایق، عبرت گرفتن از دیگران، روش پیشینیان(فیض الاسلام، حکمت۳۰). ایشان همچنین در نامه ۲۱ خطاب به امام حسن می فرمایند: ای پسر من، هرچند من به اندازه همه آنان که پیش از من بودند زندگی نکردم، اما در کارهایشان نگریسته و در سرگذشتهایشان اندیشه و تامل نموده و در آنچه از آنان مانده سیر کردهام. مدیر می تواند به
بهره گیری و عبرت از گذشته و تجربیات آن، مسیر آینده را طی نماید و سعی و تلاش کند که کارنامه خوبی از خود به جای گذارد.
۲۴-۷-۴ نظم و انضباط
نظم و انضباط از صفات بسیار خوب برای مدیران اسلامی است که باید بسیار به آن اهمیت دهند، اگر چه این صفت برای هر فرد زیبنده است. در طول تاریخ اسلام از زندگی پیامبر بزرگمان گرفته تا تمامی امامان معصوم نظم را به وضوح می توان در آن مشاهده نمود، در تایید این بحث در نهج البلاغه چنین آمده است که: مومن باید شبانه روز خود را به سه قسم تقسیم کند؛ زمانی را برای نیایش و عبادت و برای تامین هزینه زندگی و زمانی برای واداشتن نفس به لذتهایی که حلال و مایه زیبایی هستند(نهج البلاغه، حکمت ۳۹۰، ص۷۲۵، به نقل از دهکردی و جوکار، ۱۳۸۶، ص۳۶۵).
تقوای الهی از اخلاقیات مدیر است و نظم در امور از صفات مدیران می باشد. اگر مدیر به نظم سفارش می کند، خود عملاً باید واجد آن باشد، و در عمل خود بر دیگران سبقت داشته باشد. در این باره نیز جملهی معروفی از حضرت امام علی(ع) وجود دارد که می فرمایند: شما را به تقوای الهی و نظم در امور سفارش می کنم(نهج البلاغه، خطبه ۱۷۳).
۲۵-۷-۴ عنایت به کارکنان
از خصوصیات بارز و نیکوی مدیران و مسئولان این است که از مشکلات و معضلات شخصی و روحی کارکنان خود غافل نمانند. در نامه ۵۳ مالک اشتر فرمودهاند: «آنگاه به حد وافی نیازمندیهای آنان را تامین کن که این خود امکان می دهد که در اصلاح خویش بکوشند و از تصرف در اموالی که در اختیارشان می باشد بی نیاز گردند، حجت را بر آنها تمام می کند که عذری برای مخالفت با امر تو یا خیانت به امانت تو نداشته باشند». همچنین حضرت در ادامه می فرمایند: «رحمت بر رعیت و محبت و لطف به آنان را به قلبت قابل دریافت ساز و هرگز درندهی خون آشام بر آنان مباش که خوردن آنان را غنیمت شماری» (احمد خانی، ۱۳۷۹، ص ۱۵۸).
۲۶-۷-۴ مردمی بودن و جلب رضایت آنان
در نظام اسلامی تشکیلات حکومتی برای خدمت به مردم و حفظ امنیت و آسایش آنان بوجود
می آیند، بنابراین همه اهتمام کارگزاران حکومت اسلامی باید در جهت خدمت به مردم و جلب رضایت آنان صورت گیرد. زیرا مردمی بودن، یعنی شناختن دردها و گرفتاریها و مشکلات و نیازهای مردم، همراهی و همدلی با آنان در جهت زدودن گرفتاریها و رفع نیازها. حضرت علی(ع) می فرمایند: کوشش برای اصلاح امور مردم از کمال سعادت است(غررالحکم، ج ۲، ص۲۵۴).
همچنین حضرت علی(ع) خطاب به مالک اشتر می فرمایند: مهربانی و خوشرفتاری و نیکویی با رعایا را در دل خود جای ده، برای آنها همانند جانور درنده و وحشی نباش، زیرا مردم آنجا دو صنف هستند، یا مسلمان و برادر دینی تو اند یا اگر مسلمان نباشند انسان بوده در خلقت همانند تو هستند. پس شانههایت را برای آنان بخوابان، با غرور و تکبر نزد آنان منشین، و با آنها با ملایمت رفتار کن(نهج البلاغه، خطبه ۲۷ و ۵۳).
۲۷-۷-۴ احترام به سنتها
از دیدگاه اسلام، احترام به سنتهای نیک یک ملت، احترام به شخصیت آن ملت است و در مقابل نادیده انگاشتن آداب و عادات پسندیده، بی اعتنایی به منزلت آن مردم قلمداد می شود. بر همین اساس مدیر اسلامی باید در چهار چوب کارتشکیلاتی خود رعایت این اصل اخلاقی را بنماید و به خاطر حفظ حرمت افکار ملی و عقاید عمومی، سنتهای حسنه و آداب صحیح آنها را گرامی بدارد. مولای متقیان(ع) در فرمان حکومت مصر به مالک می فرمایند: ای مالک سنت نیکی را که بزرگان این ملت با عمل خود امضاء نمودهاند و موجبات الفت را در میان مردم فراهم ساخته ومردم برمحورآن به اصلاح وسعادت رسیده اندمشکن(نهج البلاغه، جواد فاصل، ص۲۷۱).

پیوست(۳)

دیفرکتوگرام XRD نانو کامپوزیت
Abstract
Drug quality is increased dramatically by removing of its impurities. The molecularly imprinted polymers have the essential advantages such as high selectivity and chemical stability and low price that can be used as an effective method with high efficiency for obtained pure drug.
In this project، a molecularly imprinted polymer for separation of ۶-hydroxy -2 4 5-tri amino pyrimidine as impurity of folic acid was synthesized. A new molecularly imprinted polymer was synthesized using, methacrylic acid (functional monomer) ،ethylene glycol dimethacrylate (cross-linker) ، ۲,۲-azobisisobutironitril (intiator) ، ۶-hydroxy -2 4 5-tri amino pyrimidine (template) ، and toluene and acetonitrile (solvent) and silica nanoparticle. This process was causing a non-covalent، bulk،thermal radical polymerization.
To compare the performance of this polymer, a molecularly non- imprinted polymer was prepared under the same conditions without the of template molecule. The synthesized polymers were characterized by FT-IR and XRD spectroscopy. In addition, various parameters such as pH ، time ، type of eluent for elution of impurity form polymer wereoptimized.
Keywords: molecularly imprinted polymer،foulic acid، molecularly non-imprinted polymer
Islamic Azad University
Damghan Branch
Faculty of Science Department of Chemistry
M.Sc Thesis of Organic chemistry
Title
Synthesis of Molecularly Methacrylate polymer contains specefic nano hole for Separation of 6-hydroxy -2 4 5-tri amino pyrimidine as impurity of folic acid drug
Supervisor
Dr.Hamid Hashemi-Moghaddam
Advisor
Dr.Masoud Shaabanzadeh
By
Elaheh Vahedi
September 2013

1. 1. Jöns Jacob Berzelius ↑

1. 1. Homopolymer ↑

1. 1. Copolymer ↑

1. 1. Terpolymer ↑

1. 1. Heteropolymer ↑

1. 1. Step-growth polymerization ↑

1. 1. Chain-growth polymerization ↑

1. 1. Hsieh & Quirk ↑

1. 1. Blackeley & Twaits ↑

1. 1. Mark et al.
      ↑

1. 1. stevenson ↑

1. 1. Pojman et al. ↑

1. 1. Chain transfer ↑

1. 1. Solid phase extraction ↑

1. 1. Octadecyl ↑

1. 1. Silanol ↑

1. 1. Graphitized carbon black ↑

1. 1. Porous graphitic carbon ↑

1. 1. Yan et al. ↑

1. 1. Molecularly imprinted solid phase extraction ↑

1. 1. Mullett et al. ↑

1. 1. Watabe et al. ↑

1. 1. Claudio et al. ↑

1. 1. Xingliang et al. ↑

1. 1. Surong Mei et al. ↑

1. 1. Carolina et al. ↑

1. 1. Yun Shi et al. ↑

1. 1. Molecularly Imprinted Polymer ↑

1. 1. Emil Fischer ↑

1. 1. Polyakov ↑

1. 1. Huse et al. ↑

1. 1. Allender et al. ↑

1. 1. Gupta & cai ↑

1. 1. Klotz ↑

1. wulff ↑

• سازمان تجارت جهانی (WTO)

اکنون جامعه جهانی شاهد رابطه ای نزدیک میان مسائل زیست محیطی و امور تجاری است. سازمان تجارت جهانی دارای نهاد خاص حل و فصل اختلافات، از جمله در خصوص مسائل زیست محیطی است. درست است که از اهداف این سازمان این است که با رویکردی بین المللی، مسائل زیستی را برای نخستین بار در چهارچوب نظام تجارت جهانی مطرح نماید و برنامه هایی نظیر توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست را در نظر دارد، اما رویکرد این سازمان به مسائل زیست محیطی، رویکردی است تجاری در سطح بین المللی و نمی توان این سازمان را یک مرجع بین المللی تخصصی در جهت حل وفصل اختلافات زیست محیطی در سطح جهانی تلقی کرد زیرا در آن ساز و کارهای پیچیده متناسب با تمامی موضوعات مرتبط با محیط زیست بین الملل دیده نمی شود(جلالی، پیشین،۶۹_۷۱).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

• دادگاه ها و نهادهای داوری منطقه ای

امروزه دادگاه ها و نهادهای منطقه ای وفراملی متعددی در سطح جهان، جهت حل وفصل اختلافات زیست محیطی بین المللی وجود دارد. دیوان دادگستری اروپایی، نه تنها نسبت به کشورهای عضو اتحادیه اروپا بلکه نسبت به تمام ارگان های اتحادیه، مؤسسات خصوصی و افراد حقیقی صلاحیت تصمیم گیری قانونی دارد. درآراء دیوان دادگستری اروپایی می توان آراء وتصمیمات فراوانی را درخصوص حقوق بین الملل محیط زیست بخصوص درموردآب، هوا، زباله وطبیعت یافت. هرچند تصمیمات متعددی در خصوص حقوق بین الملل محیط زیست دراین دادگاه اتخاذ شده است، اما این دادگاه متعلق به محدوده جغرافیایی خاصی است(جلالی، پیشین،۷۹) .دادگاه هایی نظیر دادگاه اروپایی حقوقی بشر و شورای اروپا نیز، نمونه های دیگری ازدادگاه ها هستند که در سطح منطقه ای وجود دارند. بیشتر این دادگاه ها در اروپا وامریکا قرار دارند به همین دلیل ما در ذیل اشاره مختصری به دعاوی محیط زیستی که در این دیوان ها مطرح بوده اند می نماییم:
بیشترین تلاش های صورت گرفته برای حفاظت از محیط زیست در اروپا وامریکا متمرکز بوده است. دیوان عدالت اروپایی (ICJ) دادگاه حقوق بشر اروپایی وشورای اروپا قواعدی برای محیط زیست که درمراجع ملی منطقه ای قابل استناد است وضع نموده اند وبه مرحله اجرا گذارده اند. برای نمونه دیوان عدالت اروپایی درمواردی توسل به افراد وسازمان های غیر دولتی را برای اجرای آیین نامه ها دستورالعمل های اتحادیه اروپا راجع به محیط زیست تجویز نموده است (Fitzmaurice 1999:629,).
دادگاه اروپایی حقوق بشر وشورای اروپا هم درزمینه ارائه تعریف واجرای مقررات بین المللی محیط زیست که قابل استفاده در مراجع قضایی منطقه ای ویا دادگاه های داخلی باشد، پیشرفت های زیادی داشته اند. شورای اروپا علاوه برتصویب کنوانسیون مسئولیت مدنی در رابطه با خسارات ناشی از فعالیت های تهدید کننده محیط زیست، در ۴ نوامبر۱۹۹۸ کنوانسیونی را در حمایت کیفری از محیط زیست، برای امضاء کشورها تهیه کرد. این کنوانسیون دربردارنده قوانینی در زمینه جرایم خاصی است که به جرایم عمدی، غیرعمدی وشبه عمدی تقسیم می شوند ومرتکبین آن جرایم، با ایجادآلودگی،خسارت به محیط زیست وارد می کنند. این کنوانسیون ها فقط در سطح منطقه ای قدرت اجرایی دارند وبعنوان نظامی که بتواند به طورکامل در سطح بین المللی از حقوق محیط زیست حمایت کند، تلقی نمی شوند.
دادگاه حقوق بشر اروپایی در تصمیم خود در پرونده لوپز_استرا در سال ۱۹۹۴ با تمسک به قواعد سنتی حقوق بشر، حمایت از محیط زیست را توسعه داد، هرچند درمجموع از تسری این رویه قضایی به پرونده های بعدی خودداری نموده است.
شورای اروپا نیز کوشیده است که استانداردهای حمایت از حقوق محیط زیست در اروپا و درسطح بین المللی را هماهنگ نموده وبا تدوین معاهداتی چند جانبه دولت ها را ملزم سازد تا قوانین داخلی خود را با استانداردهای مذکور مطابقت دهند. علاوه برمعاهده ناظر برمسئولیت مدنی خسارات ناشی از فعالیت های خطرناک برای محیط زیست، شورا در۴ نوامبر۱۹۹۸ معاهده دیگری به نام حفاظت از محیط زیست به وسیله قوانین کیفری را برای امضا اعضا آماده کرد.این معاهده دولت های عضو راموظف می کند تا با وضع قوانین داخلی انواع خاصی ازآلودگی وتخریب محیط زیست را قطع نظر از عمدی یاغیزعمد بودن آنها جرم محسوب نمایند^[۳].
دادگاه حقوق بشر اروپایی با استناد به مواد مختلفی از کنوانسیون اروپایی حقوق بشر، حق به محیط زیست سالم به عنوان مصداقی از حق حیات، را مورد توجه قرار داده است. دادگاه اروپایی حقوق بشر حق حمایت خانه ویا زندگی خانوادگی شخصی در برابر آلودگی شدید را طبق ماده ۸ کنوانسیون اروپایی در قضیه« Ostra Lopez, V Spain 1994 Zo Ehrr277 »و حق اطلاع یافتن از سوانح زیست محیطی را باز هم طبق ماده۸ در قضیه «Guerra (Guerra V Italy 1988/ehrr 357)» به رسمیت شناخته است. میزان برخورداری از حق حمایت در برابر خطرات زیست محیطی براساس ماده۲ وحق حیات، البته با صراحت کمتر مورد بحث وپذیرش قرار گرفته است، برای مثال درقضیه (M&R L.M&R.V.Suiss 1996,2, Ehrr,cd.130). با استناد به بند یک ماده ۶ کنوانسیون حقوق بشر، دادگاه حقوق بشر اروپایی اعلام نمود که فشارهای مستقیم یا غیر مستقیم برمحیط زیست به شرط اینکه درمحدوده حقوق وتکالیف مدنی قرار بگیرد، تحت پوشش کنوانسیون قرار می گیرد. اعمال ماده ۶ کنوانسیون حقوق بشر نسبت به حقوق طرف ثالث در مسائل مربوط به برنامه ریزی های زیست محیطی در قضیه Ortenberg علیه اتریش پذیرفته شده است. ماده یک پروتکل الحاقی کنوانسیون حقوق بشر اروپایی ناظر بر حق حمایت از اموال وماده۱۴ کنوانسیون ناظر برعدم اعمال تبعیض دربرخورداری از حقوق مندرج در کنوانسیون نیز مورد استناد دادگاه حقوق بشری اروپا قرار گرفته است Cook and Chambers,2033,19)).
در امریکا قانون دعاوی شبه جرم بیگانگان تا حدودی امکان تعقیب نقض مقررات محیط زیستی در دادگاه های فدرال را فراهم ساخته است. همانطور که شعبه دوم در دادگاه استیناف درپرونده کادیک علیه کارازیک یادآوری کرده حقوق بین الملل نیز به دولتها اجازه می دهد که راهکارهای حقوقی مناسب مانند امکان اقامه دعاوی شبه جرم به نحوی که درقانون شبه جرم خارجیان مقرر شده، پیشبینی نمایند. قانون دعاوی شبه جرم خارجیان دارای محدوده وسیعی است(kadik,388,1997).
تخلف از اصول وقواعد جهانی، الزام آور وتعریف شده حقوق بین الملل عرفی، درمحاکم مذکور قابل تعقیب قضایی است ومحاکم کشور امریکا با مراجعه به رویه دولتها براساس معاهدات، تصمیمات قضایی، اعلامیه های سازمان ملل وآراء علمای حقوق بین الملل محتوا وماهیت حقوق بین الملل عرفی در این زمینه را روشن می کنند(Habana,677,1990).
باوجود توصیفاتی که از دیوان های بین المللی ومنطقه ای بیان شد وتلاش این دیوان ها برای بررسی دعاوی با موضوعات محیط زیستی، اما اقدامات عملی کافی بخصوص درمورد ریزگردها صورت نگرفته است. لذا نیاز به تشکیل یک دیوان بین المللی برای برسی دعاوی با موضوع محیط زیست ضروری بنظر می رسد. اگر دعاوی مربوط به ریزگردها در یک دادگاه بین المللی محیط زیست مطرح شود، اولاً هزینه ها برای طرفین اختلاف یکسان و برابرمی شود و ثانیاً، برخی مسائل زیست محیطی که به دلیل دارا بودن ابعاد بین المللی، در حوزه حقوق داخلی امکان حل وفصل ندارند، با ایجاد دادگاه بین المللی محیط زیست قابل رسیدگی می شوند (جلالی، پیشین،۷۵). دادگاه مستقل قضایی جهت رسیدگی به تعرضات نسبت به محیط زیست، قادرخواهد بود میان تمامی بازیگران حوزه بین الملل ایفای نقش نماید و متناسب با شرایط از محیط زیست به عنوان میراث مشترک انسانی حفظ و حراست کند.
فصل دوم اصول کلی حقوق بین الملل محیط زیست
براساس قواعد کلاسیک حقوق بین الملل، هرگاه تاثیر آلودگی از یک کشور به کشور دیگر سرایت پیدا نماید باید قواعد کلی مربوط به آلودگی های فرامرزی اجرا شود. موارد زیر را می توان ازجمله اصول خاص مربوط به آلودگی فرامرزی دانست؛

• ازخلل رویه قضایی بین المللی واجرای قواعد کلی حقوق بین الملل اصل بنیادین حقوق محیط زیست درخصوص آلودگی های فرامرزی شکل گرفت که دراصل ۲۱ اعلامیه استکهلم به صورت زیر آمده است: «دولت ها برطبق منشور سازمان ملل متحد واصول کلی حقوق بین الملل دارای حق حاکمه برای بهره برداری از منابعشان، مطابق سیاست های محیط زیستی خود می باشند و مسئولند ترتیبی دهند تا فعالیت هایی انجام شده درحیطه صلاحیت یا نظارت آنها موجب زیان به محیط زیست کشورها یادرمناطق خارج ازمحدوده صلاحیت ملی نگردد». این اصل مانند بسیاری از اعلامیه های مجمع عمومی سازمان ملل متحد واسناد بین المللی مربوط به حمایت بین المللی ازحقوق بشر، برحق حاکمه دولت ها دربهره برداری از منابع طبیعی خود تاکید می نماید. اما اشاره به سیاست های ملی زیست محیطی به این اصل رنگ زیست محیطی می دهد وتلویحا ًدولت ها را تشویق به انجام اقدامات هماهنگ برای حفاظت ازمحیط زیست می نماید. نکته دیگر این است که به موجب این اصل دولت ها تنها درمقابل فعالیت های خود مسئول نیستند بلکه دربرابر فعالیت های اشخاصی که تحت نفوذ ونظارت آنها نیز هستند خواه خصوصی یا عمومی مسئول می باشند.پس دولت ها موظف می گردند فعالیت هایی را که ممکن است برای محیط زیست درخارج از حیطه صلاحیت ملی آنها ایجاد خسارت می کند، تحت کنترل ومراقبت خود قرار دهند.این اصل بیشتر در رابطه با حرص دولت ها برای احداث سدهای بیشتر وبیشتر در مسیر رودخانه ها وخشک کردن تالاب ها موثر واقع شود.که برای نمونه می توان کشورهای ترکیه وایران را نام برد که با احداث سددر مسیر رودخانه های پرآب باعث ایجاد منبع عظیمی از ریزگرده بخصوص در کشور عراق شده اند. این اصل از نظرحقوقی یک متن غیر الزام آور است اما تبدیل به یک قاعده عرفی حقوق بین الملل شده است.

• اصل همکاری: همکاری، کار با یکدیگر است برای رسیدن به هدفی مشترک(Harrison, 1998, P 53). ویژگی یکپارچگی محیط زیست ضرورت همکاری بین دولت ها را گریزناپذیر کرده است. همکاری عنصر ضروری هرگونه اقدام بین المللی در حفاظت از محیط زیست است. همکاری درانتقال تکنولوژی، روش ها و رویه های کنترل آلودگی، همکاری برای تمهید در سازگاری با آثار تغییرات ایجاد شده، همکاری در تبادل اطلاعات علمی، فنی، تکنولوژیکی، آموزش وارتقای آگاهی های عمومی نسبت به تغییرات ایجاد شده در محیط زیست براثرآلاینده ها و… را می توان مورد تأکید قرار داد.

این اصل در خیلی ازکنفرانس ها ومجامع بین المللی مورد تأکید قرار گرفته است. بدون شک این اصل به نحوی که دراصل ۲۴ اعلامیه استکهلم بیان شده است قلمرو وسیع تری ازآلودگی های فرامرزی دارد. دراین اصل آمده است: موضوعات بین المللی مربوط به حفاظت و بهبود محیط زیست باید باروح همکاری و برپایه مساوات به وسیله تمام کشورها، کوچک وبزرگ ، مورد بررسی قرار گیرند. همکاری ازطریق قراردادهای دوجانبه یا چند جانبه یاطرق موثر دیگر برای تحدید موثر، پیشگیری،کاهش وازبین بردن و محو صدمات وارده برمحیط زیست درنتیجه فعالیت های انجام شده درتمامی زمینه ها ، با رعایت حق حاکمیت وعلائق همه کشورها ضروری است. این اصل که به اشکال گوناگون درمتون غیرالزام آور^[۴] وهمچنین در مواد معاهدات وکنوانسیون های بین المللی مختلف آورده شده است درکل مضمون حقوق بین الملل محیط زیست است.

• اصول پیشگیری و کنترل: بکاربردن اصل احتیاط مستلزم آنست که درجایی که تهدیدات جدی یا امکان ورود خسارت های غیر قابل جبران بر محیط زیست وجود داشته باشد، نبود قطعیت علمی کافی در خصوص آثار زیانبار فعالیت مؤثر برمحیط زیست نباید به عنوان عذری برای تعلیق تدابیر اتخاذی به منظور حفاظت از محیط زیست قرار گیرد.(Bergen Ministerial Declaration, 1990)

یکی از تحولات مثبتی که در عرصه مسئولیت بین المللی ناشی از خسارات زیست محیطی در سال های اخیر واقع گردیده است، توجه جامعه بین المللی به اقدامات پیشگیرانه است. این امر با نگرش سنتی که بر اساس آن مسئولیت به دولتی منتسب است که باعث زیان شده مغایر می باشد. متفکران جدید حقوق بین الملل را عقیده بر این است که اعمال نظریه مسئولیت دولت پس از وقوع خسارت در بدو امر موجب گسترش و رشد منازعات، تضعیف همکاری وعدم امکان جلوگیری از انجام زیان می گردد. متخصصان حقوق بین الملل چنین استدلال می کنند که انجام اقدامات شکلی واجرایی از پیش، دولت هارا قادر می سازد تا از طریق یک نظام همکاری متقابل با بحران آلودگی های جوی فرامرزی برخورد نمایند. یکی از مهمترین اقدامات پیشگیرانه، مسئولیت دولت ها به اطلاع رسانی دقیق وکامل می باشد. این موضوع در اصل بیستم اعلامیه استکهلم به صراحت بیان گردیده است.
اصل پیشگیری یکی از مهم ترین اصول شناخته شده حقوق بین الملل محیط زیست می باشد. این اصل به طور صریح در اعلامیه ی ریو ۱۹۹۲ در مورد محیط زیست و توسعه پیش بینی شده است. تحقق این اصل در راستای اجرای فصل ۲۷ دستورکار۲۱ مستلزم نقش دهی به سازمان های غیردولتی است. این دستور کار به نقش بازیگران اجتماعی توجه دارد به طور کلی این بازیگران به دو قسمت افراد و مجامع و گروه ها طبقه بندی می شوند؛ زنان، جوانان، افراد بومی، کشاورزان، دانشمندان از جمله اشخاص حقیقی هستند که در حوزه ی حفاظت از محیط زیست مورد توجه قرار گرفته اند؛ در حالی که مجامع محلی، سندیکاها و سازمان های غیردولتی از جمله بازیگران گروهی می باشند؛که نقش هایی برای آن ها لحاظ شده است. تأمل در این بازیگران گویای چند واقعیت است؛ نخست اینکه، این بازیگران به دو گروه بزرگ اشخاص حقیقی و حقوقی تقسیم می شوند، دیگر آنکه در ماهیت غیردولتی بودن اشتراک دارند و سرانجام اینکه بطور مستقیم یا غیرمستقیم در صیانت از محیط زیست، اشتراک هدف دارند. امروزه سازمان های غیر دولتی از دو جهت به نظام عدالت کیفری در راستای تحقق اهداف خود کمک می ک‌نند. ازیک سو، با ایفای وظایف خود در زمینه ی اعلام و گزارش جرایم، نظام عدالت کیفری را در کشف و تعقیب جرائم کمک می کنند و از سوی دیگر با نقش آفرینی خود در فرایند کیفری به بزه دیدگان خاص یاری می رسانند. افزون بر این، با حساس سازی افکار عمومی و تبلیغات و اطلاع رسانی به موقع خود می توانند نقش مهمی در حمایت از محیط زیست ایفاء کنند.
پیشگیری همیشه بهتر از درمان بوده است، این قاعده در ارتباط با محیط زیست بسیار مهم تر است زیرا در برخی موارد از خسارات زیست محیطی، امکان اعاده وضع به حال سابق ممکن نیست. مثلا به سختی می توان نمک زاری که در اثر خشک شدن تالاب ها تشکیل شده است به حالت سابق برگرداند.
اقدمات احتیاطی دولت ها و ارگان ها می تواند نقش موثری در پیشگیری از خسارات زیست محیطی داشته باشد. طبق بند۳ ماده۳ کنوانسیون ساختاری سازمان ملل راجع به تغییرات اقلیمی« نباید به بهانه عدم وجود دلایل علمی مبنی بر وقوع تغییرات اقلیمی از انجام اقدامات احتیاطی خودداری یااین اقدامات را به تاخیر انداخت»(طلایی، ۱۳۸۲،۳۲).

• • • نقش آموزش در پیشگیری از آلودگی محیط زیستی

آموزش در حقوق محیط زیست نقش اساسی در حفظ محیط زیست وجلوگیری از آلودگی، تخریب ویا سایر خسارات زیست محیطی دارد. آموزش هم در حقوق داخلی وهم در حقوق بین الملل باید بسیار مورد تاکید قرار گیرد. شاید خیلی از دولت مردان از دلایل شکل گیری، گسترش، آثار مخرب ونحوه مبارزه با ریزگردها آگاهی نداشته باشند، تا یک دولت مرد به اهمیت موضوع پی نبرد نه تنها نمی تواند برای این معزل راهکار مناسبی ارائه نماید بلکه ممکن است با اتخاذ تصمیمات اشتباه وتفکر کوتاه مدت به شدت به محیط زیست آسیب برساند. همانگونه که در ایران در طی چند سال حکومت دولت منسوب به دولت مهرورزی این مورد مشاهده شد. نقشNGO ها در امر آموزش می تواند بسیار مهم باشد. سازمان های غیردولتی می توانند با تشکیل شبکه های زیست محیطی، آموزش هایی را برای آشنایی افراد با طبیعت و نحوه ی تعامل با آن انجام دهند. بخصوص درزمینه بیابان زدایی از طریق آموزش وتقویت گروه های محلی بسیار می توانند در پایداری و حفاظت از محیط زیست کمک کنند. هدف اصلی این آموزش ها آشنایی هرچه بیشتر با محیط زیست وتبادل اطلاعات وتجربیات است. انجام تحقیق در خصوص جنبه های مختلف ریزگردها، جهت گردآوری اطلاعات و آمار دقیق درمورد وضعیت این ذرات در مناطق مختلف و هم چنین تحقیق بر روی تاثیرات سویی که این ذرات بر محیط زیست دارند، از جمله مواردی است که در چارچوب اقدامات این سازمان ها می تواند انجام بگیرد.
اصل پیشگیری در کنار اصل اطلاع رسانی در اسناد متعدد بین المللی زیست محیطی به مثابه، تعهد عمومی دولت­ها مورد تأکید قرار گرفته است. در پدیده گرد وغبار هرچند نمی توان از یک تعهد عمومی عرفی کشورهای همسایه مبنی بر رعایت این اصول صحبت نمود. لیکن رعایت اصل اطلاع رسانی و نیز اتخاذ رویکرد پیشیگرانه از طریق وضع ممنوعیت تخریب بیابان­ها، اجرای پایدار سیاست­های مقابله بیابان زدایی، می تواند نقش بسیار مهمی در کاهش میزان خسارات ناشی از این پدیده داشته باشد،دولت ها موظفند به فوریت دولت های دیگر را از وقوع حادثه یا وضعیتی که می تواند موجب ورودخسارت به محیط زیست آنها گردد مطلع سازند. این اصل که ریشه درحقوق بین الملل عام دارد، کاملا ً مشابه قاعده ای است که به موجب آن دیوان بین المللی دادگستری مطلع نمودن کشتی های جنگی انگلیس را از وجود مین در آب های آلبانی لازم تشخیص داد.

• اصل بعدی وظیفه کمک رسانی ومددیاری به دولت خارجی است که دچار موارد اضطراری می گردد: هر چند درغالب موارد درکنوانسیون های مختلف اصل مددیاری همراه با وظیفه اطلاع رسانی آمده است^[۵]، اما بنظر می رسد با توجه به اینکه کمک رسانی در سرزمین یک دولت خارجی به توافقات خاصی نیاز دارد بعید است بتوان چنین الزام و وظیفه ای را برای دولت خارجی قائل شد.

• اصل گسترش ضمانت اجراها وتوسعه آن به سیستم حقوق ملی: یکی از تحولات مثبت در عرصه مسئولیت بین المللی ناشی از خسارات زیست محیطی گسترش دامنه ضمانت اجراهای مربوط به تخلفات زیست محیطی است. در این راستا دومسئله مهم باید یادآوری ومورد بحث وبررسی قرار گیرد. اولاًرژیم مسئولیتی وشیوه های جبران خسارت بنا به علل مختلفی از جمله ملاحظات مربوط به حاکمیت عمدتا در قالب پروتکل های اختیاری تنظیم می گردد، که مسلما این امر از سویی بسیار مطلوب است اما از سویی دیگر مشکل بسیار جدی واساسی بر سر راه حمایت از محیط زیست وتضمین آن بوجود می آورد. مطلوبیت این شیوه عمدتا از این جهت می باشد که کشورها بدلیل اختیاری بودن اینگونه پروتکل ها، بدون داشتن هیچگونه اجبار و الزامی و با میل خود به عضویت آنها در می آیند، درنتیجه با میل ورغبت بیشتری هم تن به اجرای تعدات وتکالیف ناشی از آنها می دهند اما اختیاری بودن رژیم های مسئولیت این پیامد منفی را بدنبال خواهد داشت که کشورها در مواردی تن به آنها می دهند که پای منافع شان در بین نباشد و لذا حمایت از محیط زیست ومسئولیت ناشی از نقض این تعهد نسبت به منافع کشورها امری فرعی وتبعی خواهد گردید.

دوماً از آنجایی که یک سیستم کارآمد برای اجرای مسئولیت بین المللی وجبران خسارت در نظام بین المللی وجود ندارد و از سوی دیگر امروزه مسئولیت بخش خصوصی نیز قسمت عمده ای از رژیم مسئولیت ناشی از خسارات زیست محیطی را تشکیل می دهد عملاٌ سیستم های حقوقی ملی نیز در جهت اجرای مسئولیت بین المللی ناشی از خسارات محیط زیستی درگیر می باشند.
البته لازم به یادآوری است که اجرای مسئولیت از طریق سیستم های ملی توام با مشکلات وموانع زیادی همراه است ودر بسیاری از موارد عملا مسئولیت وبحث جبران خسارت عقیم وبی نتیجه می ماند. از سوی دیگر نمی توان مسئله اجرای مسئولیت بین المللی وتضمین آنرا به نظام بین الملل محدود نمود، چرا که مهمترین مکانیسم در این مورد توسل به دیوان دادگستری لاهه می باشد که امکان مراجعه به آن فقط برای کشورها وجود دارد وسازمان ها وافراد که بازیگران مهم عرصه های محیط زیستی هستند امکان توسل به این مرجع را ندارند.

• وظیفه یک دولت درمطلع نمودن دولت خارجی از اقداماتی است که قصد انجام آنها یاصدور مجوز برای انجام آنهارا دارد وممکن است در نتیجه این اقدامات وفعالیت ها به محیط زیست این دولت خارجی خسارت وارد شود: اصل اطلاع قبلی از طرح ها دربسیاری از کنوانسیون های چند جانبه^[۶]. ودو جانبه^[۷].واسناد غیرالزام آور با قوت وضعف متفاوت آمده است. البته این اصل می تواند مشکلاتی را به همراه داشته باشد زیرا آنچه باعث می شود یک دولت ملزم به مطلع نمودن طرف دیگر از طرح ها ومقاصد خود باشد احتمال ورودخسارت به محیط زیست دولت ذی ربط است. که پیش بینی احتمال ایجاد چنین خطری در سرزمین کشور خارجی به مقدار زیاد به تشخیص وارزیابی دولت صاحب طرح بستگی دارد.

• اصل برابری قضایی: منظور این است که هرگاه بر اثر فعالیت ها یا اقدامات انجام شده در قلمرو تحت صلاحیت یا نظارت کشورA محیط زیست درکشورB درمعرض خطرقرار گیرد یا بدان آسیب وارد گردد، اتباع یا اشخاص مقیم درکشورB که از این امر متضرر شده اند یا احتمال دارد متضرر شوند بتوانند درشرایطی همانند اتباع کشورA به محاکم این کشور رجوع وبه همانگونه با آنها رفتار گردد.

الف) عملکرد سریع و مدل‌سازی آسان با MODAEM، عنصر آنالیتیکی مدل که با GMS کامل می‌شود‌‌.
ب) شبیه‌سازی نشت از سد و دیواره‌‌های آب بند با مدل SEEP2D.
۲- مدل جریان سه بعدی^[۳۰] که موارد زیر را در بر می‌گیرد:
الف) مدل سه بعدی عناصر محدود محیط اشباع با MODFLOW.
ب) مدل سه بعدی عناصر محدود محیط اشباع و غیر اشباع با FEMWATER.
۳- مدل انتقال جرم حل شده^[۳۱] شامل:
الف) شبیه‌سازی ساده انتقال تحلیلی^[۳۲] با ART3D.
ب) شبیه‌سازی ساده انتقال سه بعدی با MT3D، MODPATH و FEMWATER.
ج) مدل انتقال فعال سه بعدی با RT3D یا SEAM3D.
د) مدل انتقال فعال چند فازی با UTCHEM.
۴- جریان و انتقال در محیط غیر اشباع^[۳۳] شامل:
مدل جریان و انتقال کامل سه بعدی در محیط اشباع و غیر اشباع با FEMWATER و UTCHEM.
GMS نرم افزاری تحت ویندوز می‌باشد که کار کردن با آن را بسیار ساده می‌سازد. موتور محاسباتی آن Modflow می‌باشد که معادلات جریان را به عنوان یک مدل شبیه‌سازی جریان یک، دو و سه بعدی مدولار در آبخوان­‌های محصور، نیمه محصور و آزاد در حالت پایدار و گذرا می‌سازد. معادلات حاکم در این مدل در دستگاه مختصات دکارتی نوشته شده و به روش تفاضل محدود حل می‌شوند (افتخاری، ۱۳۸۹). این نرم افزار یک مدل قابل دسترس برای عموم به طور رایگان است که به راحتی می‌توان از طریق شبکه اینترنت به آن دسترسی پیدا کرد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در این قسمت به منظور آشنایی با نرم افزار و شناخت ویژگی‌هایی که آن را از سایر نرم افزارهای مدل‌سازی کمی و کیفی متمایز ساخته است، به اختصار به معرفی نرم افزار و ابزار‌های موجود در آن پرداخته می‌شود‌‌.
GMS شامل ده مدول می‌باشد که در ذیل به طور خلاصه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
۲-۳-۸-۱- Map Module
مدول ترسیمی ابزار‌های مناسبی برای استفاده از انواع مختلف اجزای ساده GIS (نقطه، خط و چند ضلعی) را برای تهیه مدل عددی فراهم می‌آورد. مدول ترسیمی چهار پدیده را که شامل feature objects, drawing objects, digital image و فایل‌‌های DFX می باشند، پشتیبانی می کند. صرفه جویی در زمان و دقت بالا از خصوصیات مهم GMS می‌باشد.
وجود مدول ترسیمی و گرافیکی، GMS را با دیگر نرم افزار‌ها و کد‌های تهیه مدل (جریان و انتقال) کاملاً متمایز ساخته ‌است. مدول ترسیمی با ارائه یک سری ابزار‌های GIS در کلیه مراحل تهیه مدل به خصوص تهیه مدل مفهومی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وارد کردن داده‌‌ها با فرمت‌های گوناگون از نرم افزار‌‌های مختلف به خصوص از پایگاه اطلاعاتی GIS از دیگر خصوصیات بارز GMS می‌باشد. با گذشت زمان و جمع آوری داده‌‌های هیدروژئولوژیکی، هیدرولوژی و چینه نگاری جدید و شناخت بیشتر آبخوان و با بهره گرفتن از ابزار‌‌های موجود در مدول ترسیمی به راحتی می‌توان مدل تفهیمی جدید را با صرف زمان بسیار کم تهیه کرد و پس از تبدیل مدل مفهومی به مدل MODFLOW آن را دوباره اجرا کرد. وجود ابزار‌های GIS نظیر انتخاب و تهیه نقطه، خط و پلیگون و جدول اسنادی برای هر یک از پدیده‌‌های فوق، امکان ساخت مدل‌‌های تفهیمی در مناطقی با پدیده‌‌های زیاد هیدرولوژیکی (نظیر چاه، چشمه، رودخانه، زهکش، آب‌های سطحی و….) را به سادگی امکان پذیر می‌سازد.
هر یک از پدیده‌‌های هیدرولوژیکی یاد شده دارای چندین خصوصیات هیدرولیکی می‌باشند. به عنوان مثال هریک از چاه‌‌های بهره برداری علاوه بر موقعیت جغرافیایی آن‌ها دارای خصوصیات نوع چاه، نرخ پمپاژ و … می‌باشند که می‌توان در صفحه گسترده‌‌ها با انتخاب فرمت قابل قبول برای GMS، تهیه و وارد مدل کرد و از آن پس به عنوان یک پوشش در پنجره Data tree و در مدول ترسیمی قرار داد. البته در حال حاضر در کشور ما اغلب ویژگی‌‌های فوق از چاه‌‌های بهره برداری به صورت مدون موجود نیست ولی در صورت وجود وجود پایگاه اطلاعاتی GIS و یا حداقل فایل کامپیوتری آن‌ها (به صورت اکسل و غیره) وارد کردن آن‌ها به سادگی و با صرف زمانی اندک صورت می‌گیرد.
صرفه جویی در زمان وقتی از اهمیت فوق العاده زیادی برخوردار خواهد بود که تعداد چاه‌‌های بهره برداری زیاد باشند و به خصوص آماده کردن آن‌ها برای ورود به مدل آب زیرزمینی در شرایط ناپایدار نیاز باشد که هرچه دوره‌‌های تنش بیشتر باشد به همان اندازه داده‌‌های مورد نیاز چند برابر شده و نیاز به مدیریت داده‌‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود. نرم افزار GMS به خوبی تمامی مطالب فوق را بر آورده می‌کند که از معیار‌های مهم در انتخاب آن برای تهیه مدل جریان آب زیر زمینی آبخوان دشت ایج نیز می‌باشد.
۲-۳-۸-۲- TIN^[34] Module
مدول شبکه مثلثی بی قاعده، در مدل کردن سطوح به کار می‌‌رود. این شبکه‌ها‌‌ برای نشان دادن سطوح یک واحد زمین‌شناسی یا سطحی که توسط یک تابع ریاضی تعریف شده، به کار می‌رود. مقادیر هریک از لبه‌‌های سطوح تشکیل شده مثلثی TIN به صورت خطی تغییر می یابد. در GMS می‌توان به طور همزمان چندین TIN را مدل کرد و با فعال کردن یکی از آن‌ها و غیر فعال کردن بقیه عملیات مختلفی از جمله نمایش سه بعدی درون‌یابی و … را بر روی TIN فعال انجام داد. با بهره گرفتن از ابزار‌های موجود در مدول TIN می‌توان آن‌ها را ویرایش کرد و همچنین به انواع دیگر داده‌‌های GMS تبدیل نمود.
۲-۳-۸-۳- ۲D Scatter Point Module
مدول نقاط پخش شده دو بعدی برای درون‌یابی و تعمیم داده‌‌های نقطه‌ای پراکنده که در سطوح توزیع شده‌اند به کار برده می‌شوند که برای این کار از چهار تابع خطی و غیر خطی درون‌یابی از جمله کریجینگ^[۳۵] استفاده می‌کند. یکی از مهمترین مدول موجود در GMS، مدول نقاط پخش شده دو بعدی است. در GMS از این مدول، استفاده گسترده ای صورت می‌گیرد. درون‌یابی نقاط، تبدیل آن‌ها به دیگر داده‌‌های GMS نظیر TIN، نقاط مشاهده‌ای، گره‌‌های شبکه و آزمون و آنالیز داده‌‌های نقاط با بهره گرفتن از توابع آماری مختلف از مزیت‌‌های مدول نقاط پخش شده می‌باشد. داده‌‌ها با فرمت‌‌های مختلف را می‌توان به هنگام وارد کردن به GMS به نقاط پخش شده دو بعدی تبدیل کرد. این فرمت‌‌ها عبارتند ازText، dbf، shp.
مدول گمانه‌‌ها در مدیریت داده‌‌های گمانه‌ای و حفاری‌‌ها به کار برده می‌شود‌‌. تهیه مقاطع در طول گمانه‌‌های مختلف از جنبه‌‌های مهم آن است. داده‌‌های گمانه شامل داده‌‌های نمونه و داده‌‌های چینه نگاری یا هر دو می‌باشد. داده‌‌های چینه نگاری برای نمایش لایه‌‌های خاک موجود در لاگ‌‌های حفاری به کار می‌رود. لایه‌‌های خاک با بهره گرفتن از بخش‌‌ها و مرز‌‌های مجاورتی نمایش داده می‌شود‌‌. یک بخش، یک لایه خاک و مرز مجاورتی، اینترفاز بین دو بخش می‌باشند و در ساخت و تهیه TIN، Solid و شبکه سه بعدی با المان محدود به کار می‌روند. داده‌‌های نمونه، داده‌‌های حاصل از نمونه‌برداری پیوسته در طول چاه را نشان می‌دهند. داده‌‌های نفوذسنج مخروطی و داده‌‌های ژئوفیزیکی چاه مثال‌‌هایی از داده‌‌های نمونه هستند. داده‌‌های نمونه‌ای در یک سری داده‌‌هایی که می‌توان آن‌ها را دستکاری کرد ذخیره می‌شوند. از داده‌‌های نمونه‌ای می‌توان در تفسیر چینه نگاری خاک استفاده کرد.
۲-۳-۸-۴- Solid Module
مدول حجمی یا سه بعدی GMS در تهیه مدل‌‌های سه بعدی چینه نگاری به کار برده می‌شود‌‌. پس از تهیه این مدل می‌توان از مکان‌‌های مختلف آن برش تهیه کرد. در واقع از این مدول برای شناسایی بهتر منطقه مورد مطالعه استفاده می‌شود‌‌. همچنین با بهره گرفتن از آن می‌توان داده‌‌های ارتفاعی لایه‌‌های مختلف آبخوان را برای مدل Modflow مستقیماً استخراج کرد.
از مدول حجمی GMS با بهره گرفتن از لاگ‌‌های حفاری، مدل سه بعدی استراتیگرافی^[۳۶] منطقه مورد مطالعه تهیه می‌شود. پس از تهیه مدل سه بعدی می‌توان از هر منطقه مدل، مقطع عرضی تهیه کرد. همچنین از آن در محاسبه حجم مدل سه بعدی و تعریف داده‌‌های ارتفاعی مدل عددی (تراز سنگ کف، توپوگرافی، تراز لایه‌‌های محبوس کننده) Modflow استفاده می‌شود.
۲-۳-۸-۵- ۳D Scatter Point Module
این مدول برای درون‌یابی از یک سری نقاط سه بعدی به شبکه‌‌ها یا TIN به کار می‌رود. علاوه بر موارد گفته شده در بالا در GMS با بهره گرفتن از بسته نرم افزاری T-progress، مدل‌‌های چندگانه احتمالی هتروژنیتی آبخوان تهیه می‌گردد که در تهیه مدل به روش تصادفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بسته نرم افزاری T-progress با بهره گرفتن از داده‌‌های چاه‌‌های حفاری (لاگ حفاری)، چگونگی توزیع لاگ‌‌ها در دشت، وضعیت قرارگیری لایه‌‌های زمین‌شناسی تشکیل شده از مواد مختلف، نسبت فراوانی این مواد به یکدیگر و نیز با بهره گرفتن از توابع آماری نظیر زنجیره مارکف سری‌‌های مواد زمین‌شناسی چند گانه‌ای را در بسته نرم افزاری ^[۳۷] LPFبه وجود می‌آورد. استفاده از بسته نرم افزاری T-progress برای مناطقی که هتروژنیتی پیچیده‌ای دارند و انطباق کافی بین لاگ‌‌های حفاری برای تهیه مقاطع عرضی از آن‌ها نیست، مناسب می‌باشند.
۲-۳-۸-۶- Modflow
یک مدل سه بعدی به زبان فورترن موجود در GMS می‌باشد که قابلیت تهیه شبکه با هر دو روش مرکزبلوکی و مرکزشبکه‌ای را دارد. GMS به عنوان یک پیش و پس پردازشگر، Modflow را پشتیبانی می‌کند. داده‌‌های ورودی برای Modflow توسط GMS تهیه و در فایل‌‌هایی ذخیره می‌شوند که این فایل‌‌ها توسط Modflow به هنگام راه اندازی از GMS فراخوانی می‌شوند. منظور از مدولار^[۳۸] بودن برنامه این است که برنامه از قسمت‌‌های مجزا و مستقل تشکیل شده‌ است که وظیفه خاصی را به عهده دارند. ساختار مدولار آن شامل یک برنامه اصلی و یک سری از برنامه‌‌های فرعی کاملاً مستقل می‌باشد که مدول نامیده می شود.
مدول‌‌ها به صورت بسته‌‌هایی گروه بندی شده‌اند که هر بسته در ارتباط با قسمتی از سیستم هیدرولوژیکی که بایستی شبیه‌سازی شود، می‌باشد. از آن جمله می‌توان به جریان آب به سمت زهکش‌ها، ارتباط هیدرولیکی با رودخانه یا حتی حل معادلات خطی اشاره کرد. طراحی مدولار برنامه این توانایی را به کاربر می‌دهد که بتواند شرایط هیدروژئولوژیکی متفاوت را به صورت جداگانه در داخل مدل مورد آزمایش قرار دهد. مزیت دیگر این طراحی در این است که مدول‌‌های جدید را بدون تغییر نسخه موجود می‌توان مورد استفاده قرار داد. انواع آبخوان‌‌ها که می‌توانند مورد شبیه‌سازی واقع شوند تحت فشار، آزاد یا ترکیبی از این دو می‌باشند. تنش‌‌های خارجی از قبیل چاه‌‌ها، تغذیه ناحیه‌ای، تبخیر و تعرق زهکش‌‌ها و رودخانه‌‌ها نیز می‌تواند شبیه‌سازی شود.
۲-۴- مبانی فیزیکی و معادلات حاکم بر جریان آب زیرزمینی
معادلات حاکم بر جریان آب زیرزمینی مانند معادلات در یک محیط متخلخل است. این جریان به خصوصیات ماده متخلخل، خصوصیات جریان و پارامترهای جریان بخصوص گرادیان هیدرولیکی بستگی دارد. رابطه دینامیک میان این پارامترها با در نظر گرفتن دامنه جریان توسط معادلات جزئی بیان می‌شود‌‌. با ترکیب قانون دارسی و معادله پیوستگی معادلات جزئی آب زیرزمینی به دست می‌آید. اگر ابعاد آبخوان، شرایط مرزی، شرایط اولیه و خصوصیات هیدورلیکی مشخص باشند این معادلات را می‌توان حل کرد و هد هیدرولیکی در نقاط مختلف را پیدا کرد.
۲-۴-۱- قانون دارسی
هنری دارسی در سال ۱۸۵۶ آزمایشی ترتیب داد تا به وسیله آن فاکتورهای موثر بر جریان آب در یک فیلتر شنی را تعیین کند. شکل ۲-۲، نمایشگر نمونه‌ای از آزمایش دارسی است. برای این کار، با اندازه گیری زمان پر شدن یک ظرف به حجم یک متر مکعب که در انتهای استوانه ماسه‌ای قرار داشت دبی را اندازه گرفت و همچنین افت هد در طول ستون را با انجام آزمایشات متعدد اندازه گیری کرد.
دارسی تعیین کرد که برای یک نوع ماسه، نرخ حجمی تخلیه Q به ­طور مستقیم با افت هد و با سطح مقطع جریان A و به ­طور معکوس با طول ستون ماسه ارتباط دارد. ثابتی که برای تبدیل این تناسب به تساوی به کار برده می‌شود‌‌، ثابت K یا هدایت هیدرولیکی است. با این شرایط قانون دارسی به صورت زیر تعریف می‌شود‌‌:
(۲-۱)
علامت منفی نشان دهنده این است که جهت جریان به سمت هد کمتر است.
شکل (۲-۲): نحوه تغییرات هد در ستون ماسه در آزمایش دارسی (محمدی، ۱۳۸۶)
اگر ما در اینجا تخلیه ویژه را به صورت V=Q/A تعریف کنیم هنگامی که در حالت حدی افت در یک فاصله کوتاه اتفاق می­افتد، می‌توان رابطه دارسی را به فرم دیفرانسیلی زیر نوشت:
(۲-۲)
واحد تخلیه ویژه، همان واحد سرعت است و به عنوان سرعت دارسی شناخته می‌شود‌‌. بایستی توجه شود سرعت دارسی یک سرعت مصنوعی است. سرعت متوسط آب از تقسیم سرعت دارسی بر تخلخل ویژه، به دست می‌آید.
(۲-۳)
با تعمیم قانون دارسی برای سه بعد در جهت z, y, x خواهیم داشت:
(۲-۴)

(۲-۵)

سندی است که در دفاتر اسناد رسمی (نه اداره‌ی ثبت) برای طرفین معامله تنظیم می‌شود که نشانگر انتقال ملک (ثبت شده یا ثبت نشده) از صاحب ملک به خریدار است و از سوی سردفتر و به مسئولیّت او در دفتر و فرم مخصوص تنظیم و ثبت می‌شود که سند یاد شده دارای مقرّراتی به شرح زیر است:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

أ: تنظیم اسناد در اوراق مخصوص؛
ب: تعداد نسخه‌های سند؛
ج: لزوم تنظیم اسناد به زبان فارسی؛
چ: لزوم امضا و مهر و شماره و تاریخ سند؛
ح: لزوم ثبت تمام مندرجات سند؛
خ: ممنوع بودن تراشیدن و پاک کردن و الحاق؛
د: لزوم تصدیق مطابقت ثبت با اصل سند؛
ذ: رضایت متعاملین یا متعهّد؛
ر: لزوم حضور معتمد و قرائت سند توسط او و فهماندن آن؛
ز: امضای دفتر به وسیله مشهود و معرفین.^[۳۱]
۲-۲- سند مالکیّت
سندی است رسمی که پس از تشریفات قانونی ثبت مال غیر منقول و نیز پس از ثبت آن در دفتر املاک محلّ وقوع ملک توسط اداره‌ی ثبت به نام متقاضی ثبت، صادر می‌شود و دولت فقط دارنده‌ی آن را مالک می‌شناسد هر چند که از تصرّف او خارج باشد. سند مالکیّت در واقع خلاصه‌ای از محتویات دفتر املاک است که پس از ثبت ملک و صدور سند، دعوای مخالف مدلول سند مالکیّت شنیده نمی‌شود و باید قرار ردّ دعوی صادر گردد.
قرار رد دعوی از آرایی است که بیش از سایر قرارهای قاطع دعوا از دادگاه‌ها صادر می‌شوند. قانون گذار صدور قرار رد دعوا را در مواردی پیش بینی نموده که یکی از ایرادات مذکور در بندهای ۳ تا ۱۱ مادّه‌ی ۸۴ قانون آیین دادرسی جدید طرح شده باشد.
در حقیقت مادّه‌ی ۸۹ قانون جدید دادگاه در موارد مزبور، قرار ردّ دعوی صادر می کند.^[۳۲]
اسناد دیگری وجود دارد که نه از نظر قانون مدنی سند رسمی محسوب می‌شود و نه از نظر قانون ثبت، لذا قانون برای مصالحی آن‌ها را در ردیف اسناد رسمی ثبتی قرار داده و لازم الاجرا کرده است، همچون چک که به موجب مادّه اصلاحیه قانون ،چک جزو اسناد در حکم رسمی هستند. طبق مادّه دو قانون صدور چک می‌گوید:
«چک‌های صادره‌ی عمده‌ی بانک‌هایی که طبق قوانین ایران در داخل کشور دایر شده یا می‌شوند، همچنین شعب آن‌ها در خارج از کشور در حکم اسناد لازم الاجراء است و دارنده‌ی چک در صورت مراجعه به بانک و عدم دریافت تمام یا قسمتی از وجه آن به نبودن محل یا به هر علّت دیگری که منتهی به برگشت چک و عدم پرداخت گردد می‌تواند طبق قوانین آئین‌نامه‌های مربوط به اجرای اسناد رسمی وجه چک یا باقیمانده‌ی آن را از صادرکننده وصول نماید.»
دیگر از اسنادی که در حکم اسناد ثبت شده‌ی لازم الاجرا می‌باشد قراردادهایی است که بین اشخاص و بانک‌ها در اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا منعقد می‌شود مشروط بر اینکه موضوع قرارداد، معامله مربوط به اموال غیر منقول یا منقولی است که ثبت آن قانوناً لازم شناخته شده است نباشد. در این مورد مادّه‌ی ۱۵ اصلاحی قانون عملیات بانکی بدون ربا مصوّب ۲۸ اسفند ۱۳۶۵ می‌گوید:
«کلیّه‌ی قراردادهایی که در اجرای این قانون مبادله می‌گردد و به موجب قراردادی که بین طرفین منعقد می‌شود در حکم اسناد رسمی بوده و در صورتی که در مفاد آن اختلافی نداشته باشند لازم الاجرا بوده و تابع مفاد آیین‌نامه‌ی اجرایی اسناد رسمی می‌باشد.»
در دو مورد مذکور مصالح اقتصادی و اهمیّت چک‌های صادره بر عهده‌ی بانک‌ها و معاملات بانکی در گردش اقتصاد کشور، دادن چنین اعتباری را به آن‌ها ایجاب کرده است.^[۳۳]
۲-۳- ارکان سند رسمی
ارکان سند رسمی عبارتند از:
۱- تنظیم سند بوسیله‌ی مأمور رسمی باشد. سند برای اینکه رسمی شمرده شود باید بوسیله‌ی مأمور رسمی تنظیم شده باشد، خواه مستخدم دولت باشد یا غیر مستخدم مانند سردفتران اسناد رسمی.
منظور از مأمور رسمی شخصی است که مأموریت او در قانون پیش‌بینی شده باشد. بنابراین نه تنها مأموران وزارتخانه‌ها و مأمورین شهرداری، بلکه اعضای هیأت مدیره‌ی کودکان وکلای دادگستری و کانون کارشناسان رسمی و نیز مؤسّسات و سازمان‌هایی که با اجازه‌ی قانون تأسیس شده‌اند می‌توان مأمور رسمی دانست.
پس هر یک از مأمورین یاد شده، اگر سندی را در حدود صلاحیّت خود و با توجّه به مقرّرات قانونی تنظیم نمایند سند مزبور باید رسمی شمرده شود.^[۳۴]
۲- رعایت حدود صلاحیّت مأمور در تنظیم سند:
سند رسمی نه تنها باید توسط مأمور رسمی تنظیم شود، بلکه مأمور باید در محدوده‌ی صلاحیّت ذاتی و نسبی خود مبادرت به تنظیم سند کرده باشد. بنابراین مأمور باید در نوع امری که سند آن را تنظیم نموده صالح باشد، یعنی صلاحیّت ذاتی داشته باشد. در نتیجه، برای مثال، مأموری که برای ثبت و دفتر املاک معیّن شده نمی‌تواند سندی را در دفتر اسناد رسمی ثبت نماید یا سند سجلّی احوال تنظیم کند، زیرا تنظیم آن سند در صلاحیّت سردفتر و این سند در صلاحیّت مأمور ثبت احوال است. افزون بر آن، مأمور تنظیم کننده‌ی سند باید در محدوده‌ی صلاحیّت نسبی خود اقدام کرده باشد. به این معنا که مکان، زمان و وضعیّت حقوقی اشخاصی که سند برای آنان تنظیم می‌گردد را رعایت کرده باشد. برای مثال، مأموری که ثبت متوّفیات بیگانگان حوزه‌ی تهران را عهده‌دار است، صلاحیّت ثبت متوفیّات بیگانگان خارج از حوزه‌ی تهران را ندارد. هرگاه مأمور در تنظیم سند رعایت محدوده‌ی صلاحیّت ذاتی و نسبی خود را نکرده باشد، آن سند رسمی شمرده نمی‌شود.^[۳۵]
۳- رعایت مقرّرات قانونی در تنظیم سند:
مأمور رسمی باید سند را در محدوده‌ی صلاحیّت خود بر طبق مقرّرات قانونی تنظیم کرده باشد (مادّه‌ی ۱۲۸۷) قانون مدنی، تشریفاتی که رعایت آن در تنظیم سند رسمی لازم می‌باشد به دو دسته تقسیم می‌شوند:
نخست تشریفاتی که رعایت نکردن آن‌ها سند را از رسمیّت می‌اندازد، مانند الصاق تمبر که در مادّه‌ی ۱۲۹۴ قانون مدنی به آن تصریح شده است.
دسته‌ی دوم تشریفاتی که عدم رعایت آن‌ها مانع می‌شود که سند رسمی توصیف شود. تمام تشریفاتی که در قانون و آئین‌نامه برای تنظیم سند رسمی پیش بینی شده، باید رعایت شود تا بتوان سند را «رسمی» توصیف کرد.^[۳۶]
گفتار سوم: سند عادّی
یکی دیگر از انواع سند، اسناد عادّی هستند. این اسناد، بدون تشریفات قانونی تنظیم می‌شوند مگر در صورتی که قانون صورت خاصّی برای آن‌ها مقرّر کرده باشد مانند وصیّت‌نامه خود نوشت که تمام به خط موصی نوشته و به امضای او برسد. همچنین در مورد اسناد تجاری از قبیل چک، سفته و برات و دفاتر تجاری، به غیر از این موارد افراد در تحریر سند عادّی آزادی کامل دارند و قانونگذار محدودیتی از نظر تشریفات تنظیم آن‌ها اعمال ننموده است.^[۳۷]
در قانون تعریفی از سند عادّی ارائه نشده است فقط در مادّه‌ی ۱۲۸۹ قانون مدنی گفته شده:
«غیر از اسناد مذکور در مادّه‌ی ۱۲۸۷ سایر اسناد عادّی است.»
بنابراین در تعریف سند عادّی از نظر حقوقدانان آمده است:
«سند عادّی عبارت از نوشته‌ای است که بوسیله‌ی افراد تنظیم شده، بدون آنکه مأمور رسمی طبق مقرّرات قانونی در آن مداخله داشته باشد.»^[۳۸]
به عبارت دیگر، سندی است که بدون دخالت مأمور رسمی به وسیله‌ی اشخاص عادّی تنظیم و امضاء شود.^[۳۹]
اسناد عادّی تابع تشریفات خاصی نمی‌باشند و از نظر قانون مدنی هرگاه سند رسمی فاقد یکی از شرایط تنظیم باشد، آن سند عادّی است. بنابراین سندی که توسط مأمور رسمی و خارج از صلاحیّت او تنظیم شده باشد مثلاً محلّ خدمت مأمور رسمی در یک حوزه‌ی شهرستان می‌باشد و در محلّ دیگری که مأموریت ندارد اقدام به تنظیم سند نماید، آن سند رسمیّت نداشته بلکه عادّی تلقی می‌شود.
شاید برای تسهیل تشریفات تنظیم سند رسمی و شاید به دلیل راحتی و نبود تشریفات در برخی شرایط افراد به تنظیم سند عادّی روی می‌آورند و اسناد خود را به صورت عادّی تنظیم می‌کنند. البتّه در بسیاری از موارد همین اسناد عادّی چه از طریق ضوابط قانونی و یا از طریق تنفیذ محاکم، اعتبار قانونی و رسمی پیدا می‌کنند و از مزایای سند رسمی برخوردار می‌شوند.
اصولاً نوشته‌ی خصوصی اگر بوسیله‌ی طرف امضا شود تابع هیچ گونه شرط دیگر نیست ممکن است به زبان فارسی یا زبان دیگری باشد، با قلم یا ماشین تحریر و با هر وسیله یا مادّه‌ی رنگی دیگر نوشته یا چاپ شود. ممکن است بوسیله‌ی الفبای معمولی نوشته شود یا در نوشتن آن الفبای خاص بکار رود. از طرفی قید تاریخ یا مکان نگارش سند الزامی نیست و سفید مهر هم سند عادّی محسوب می‌شود و تنظیم آن به صورت رسمی جایز نیست. اگر چه عدّه‌ای عقیده دارند اگر سند سفید امضا باشد در واقع امضا کننده یک نوع وکالت در تنظیم به طرف خود داده است که به جای او امور را به انجام برساند.
نگارش سند عادّی در اوراق مخصوص انجام نمی‌گیرد بلکه در کاغذهای معمولی به عمل می‌آید حتّی ممکن است در روی صفحه‌ای غیر از کاغذ، مانند چوب و آهن و غیره نوشته شود.
به طور کلّی شرایط سند عادّی امضای آن بوسیله‌ی طرف است و تا نوشته‌ای امضا نشود اعتبار ندارد و سند محسوب نمی‌شود. امضا شرط لازم یک سند عادّی است در نتیجه وقتی که صاحب سند نتواند اصل آن را ارائه دهد رونوشت سند نمی‌تواند هیچ گونه اعتباری داشته باشد و بجای آن بکار رود.^[۴۰]
۳-۱- انواع سند عادّی
با تعریفی که قانون مدنی از سند نموده، می‌توان آن را از چند جهت عادّی فرض نمود:
أ: تنظیم سند توسط مأمورین رسمی بدون رعایت مقرّرات:
در مادّه‌ی ۱۲۸۷ قانون مدنی مأمور رسمی مکلّف گردیده اسناد را مطابق مقرّرات قانونی تنظیم نماید و به همین دلیل از واژه‌ی «طبق قوانین» استفاده نموده است.
منظور از قوانین و مقرّرات تشریفاتی است که در این موارد برای هر سندی پیش بینی شده است. بنابراین هرگاه سند رسمی بدون رعایت تشریفات مصرّح در قانون تنظیم شود باعث می‌گردد این سند به یک سند عادّی تبدیل شود و از اعتبار سند رسمی محروم گردد. به عنوان مثال یک سر دفتر ثبت سند را بجای ثبت در دفتر سردفتر در دفتر دیگری به ثبت برساند یا از اوراق دیگری بجای اوراق مخصوص آن سند استفاده نماید، این‌ها مواردی است که سند را از رسمیّت خارج می‌کند.^[۴۱]
البتّه در مواردی نیز عدم رعایت یک سری تشریفات باعث نمی‌شود که سند از رسمیّت خارج شود. مثل عدم الصاق تمبر و مقرّرات راجع به آن فقط ممکن است از نظر انتظامی و اداری برای مأمور موجب مسئولیّت می‌شود.
در این خصوص مادّه‌ی ۱۲۹۳ قانون مدنی مقرّر می‌دارد:
«هرگاه سند به وسیله‌ی یکی از مأمورین رسمی تنظیم اسناد تهیّه شود لیکن مأمور صلاحیّت تنظیم آن سند را نداشته یا رعایت ترتیبات مقرّره‌ی قانونی را در تنظیم سند نکرده باشد سند مزبور در صورتی که دارای مهر و امضای طرف باشد عادّی است.»
همچنین مادّه‌ی ۱۲۹۴ قانون فوق الذکر مقرر می‌دارد:
«عدم رعایت مقرّرات راجع به حق تمبر که به اسناد تعلق می‌گیرد، سند را از رسمیّت خارج نمی‌کند.»
ب: اسنادی که مأمور رسمی خارج از حدود صلاحیّت خود تنظیم کند:
هرگاه مأمور رسمی بخواهد سند رسمی تنظیم نماید طبق مادّه‌ی ۱۲۸۷ قانون مدنی باید در حدود صلاحیّت خود مبادرت به تنظیم و ثبت سند نماید. در غیر این صورت سند رسمی که بدون صلاحیّت مأمور تنظیم گردیده باشد، فاقد اعتبار رسمی است و صرفاً یک سند عادّی محسوب می‌شود، مانند سند معامله که نزد پلیس تنظیم شود و یا ثبت ازدواج و طلاق که در دفتر اسناد رسمی ثبت گردد، این گونه اسناد در صورتی که دارای امضا یا مهر یا اثر انگشت باشد عادّی است یا آنکه سردفتر اسناد رسمی بر خلاف مادّه‌ی ۵۳ قانون ثبت، اسنادی را که منفعت خود یا کسانی که تحت ولایت یا وصایت یا قیّومیّت او واقع‌اند یا با او قرابت نسبی تا درجه‌ی چهارم یا سببی تا درجه‌ی سوم دارند و یا در خدمت او هستند ثبت کند.^[۴۲]
همچنین مادّه‌ی ۳۱ قانون دفاتر اسناد رسمی در این رابطه مقرّر می‌دارد:
«سردفتران و دفتر یاران نباید اسنادی را که مربوط به خود یا کسانی که تحت ولایت یا وصایت یا قیّومیت آن‌ها هستند یا با آن‌ها قرابت نسبی یا سببی تا درجه‌ی چهارم از طبقه‌ی سوم را دارند یا در خدمت آن‌ها هستند، ثبت نمایند و در صورتی که در محل، دفترخانه‌ی دیگری نباشد، سند با حضور دادستان شهرستان محلّی که دفترخانه در حوزه‌ی آن واقع است یا رئیس دادگاه بخش یا نماینده‌ی آن‌ها با توضیح مراتب در ذیل آن، در همان دفترخانه، تنظیم و ثبت خواهد شد.»
ج: اسنادی که به وسیله‌ی افراد تنظیم می‌شوند: