کتاب تاریخ رویان تألیف مولانا اولیاءالله آملی به نقل از فقیه همدانی صاحب کتاب “البلدان” که در سال ۲۹۰ قمری آن را گرد آوردی کرد در فصلی به عنوان « القول فی طبرستان » می نویسد: اما آنچه از خاک طبرستان که بطرف دیلمان است این شهر ها است: در پنج فرسنگی آمل شهری است که آن را ناتل می خوانند، پس از ناتل چالوس است که حد دیلمان است. این شهر ها در دشت و زمین های هموار قرار دارند. میان آبادی های کوهستانی، شهریست که آن را « کلار » می خوانند که خود نیز حد و سامان دیلمان است ( ۱۳۴۸: ۵ ).
در نزهت الغلوب حمدالله مستوفی از کلار این گونه سخن به میان می آید که: کورد شهرکی است و کلار ده بزرگی و ناحیتی به آن می رود و جمله غله و بوم است و هوای سرد دارد ( مستوفی، ۱۳۸۷: ۱۸۲ ).
چنانچه از نوشته های جغرافیا نگاران و گواهی های دیگر بر می آید، رویان در گذشته نام بخش هایی از باختر تبرستان و شامل نواحی تنکابن و کلارستاق و نوشهر و کجور و چالوس و رودبار و طالقان بوده است ( مهجوری، ۱۳۸۱: ۵۶-۵۵ ).
اومستد نیز راهی را یاد آور می شود که از قزوین به یک شاخه پهلوی به مازندران می رسید و استخری و مقدسی راه ری به آمل را که از پلور واسک می گذشت آورده اند. ضمن آنکه استخری راه آمل به کلار را یاد آور می شود که به دیلم می رسد ( یزدان پناه لموکی، ۱۳۸۳: ۷۸ ).
در کتاب« حدودالعالم من المشرق الی المغرب » که به سال ۳۲۷قمری تألیف شده آمده است که: خاک طبرستان از شرق به تمیشه و از غرب به چالوس می رسید، قسمتی از خاک طبرستان، سلطانی جداگانه داشت به نام ( استندار ) و شهر های ناتل و چالوس رودان ( رویان ) وکلار، جزء این قسمت بود ( فقیه نصیری، ۱۳۸۲: ۲۱ ).
منطقه کلاردشت شامل دشت کوهستان و نواحی کوهستان است. دشتی که امروز به آن قشلاق کوهستان گویند از قدیمی ترین ایام از طرف غرب به رود خانه نمک آبرود خم می شده و حد شرقی آن به رودخانه چالوس. نواحی کوهستان به بیرون بشم کلاردشت و کوهستان کلارستاق تقسیم می شده اند. ناخیه بیرون بشم که مرکز آن مرزان آباد است و ناحیه کلاردشت مرکز آن حسن کیف و دهکده های دارد که در کوه های اطراف این دشت قرار گرفته اند. کوهستان کلارستاق شامل دو بخش شرقی و غربی است ( ستوده ۱۳۳۵ : ۱۰۲-۱۰۱ ).
کلار نام شهر و قلعه باستانی در محدوده کلاردشت امروزی است و کلمه « کلار » در لغت نامه دهخدا به معنی غوک و وزغ می باشد. چرایی نامگذاری این بلاد به این نام شاید به این سبب باشد که در گذشته های دور در این سرزمین باتلاقی وسیعی وجود داشته است که اصطلاحاً به آن « لَش » می گفتند. این زمین ها محل تجمع غوک و وزغ می بوده است که هم اکنون روستایی به نام لَش سر نیز در دشت کلاردشت وجود دارد که بیشتر باتلاق امروزی کلاردشت در آن نقطه است. به نظر می رسد در گذشته وسعت این باتلاق بیشتر بوده است و این دشت مملو از جانوران مزبور بوده باشد که نام دشت کلار که بعدها کلاردشت نامیده شده است از آنها وام گرفته شده باشد ( ملک پور، ۱۳۷۷: ۹ ).
۲-۳: چشم انداز طبیعی کلاردشت
کلاردشت دشتی است در میان دره ای باز و گسترده که ییلاقات و آبادی های فراوانی را در بر گرفته است. کلاردشت با ۳۹ آبادی در دشت کوچکی در دامنه ی تخت سلیمان واقع و مرکز آن حسنکیف است. این منطقه با دو جاده فرعی به راه اصلی کرج – چالوس که از طرف شرق به مرزن آباد می رود و دیگری جاده عباس آباد از طرف شمال که از دل جنگل های انبوه به ساحل مازندران می رسد. از ویژگی های دشت مرتفع کوهستانی چراگاه های وسیع جنگلی و آب و هوای لطیف کوهستانی است. مجموعه کوه های تخت سلیمان با بیش از ۴۵ قله بالای ۴۰۰۰ متر یکی از کوهستان های کم نظیر ایران و جهان بشمار می رود. بلند ترین قله از مجموعه کوه های تخت سلیمان علم کوه نام دارد، که ارتفاع آن ۴۸۴۵ متر از سطح دریای آزاد است و در سمت شمال شرقی به دیواره ای به طول ۷۰۰ متر و عرض ۴۵۰ متر منتهی می شود. این دیواره به عنوان یکی از هشت دیواره سخت گذر جهان شناسایی شده و از این لحاظ برای کوهنوردان ایران و جهان بسیار مهم بشمار می رود. اولین گزارش در مورد شناسایی کوه های تخت سلیمان مربوط به سال ۱۲۸۱ هجری شمسی از برادران برن مولر گیاه شناسان آلمانی است. به غیر از مجموعه تخت سلیمان که در جنوب کلاردشت قرار دارد می توان از جنگل های انبوهی که در شرق و غرب و شمال آن یاد کرد که بهترین فضا را برای جلب توریست فراهم می آورد. از نمونه های طبیعی دیگر در منطقه کلاردشت می توان به رودخانه سرد آبرود اشاره داشت که از دل یخچال های تخت سلیمان سر چشمه می گیرد و از درون دشت کلاردشت سر ازیر می شود و بعد از گذر از جنگل به دریای خزر می ریزد. همچنین بناهایی از عصر پهلوی در این منطقه به صورت کاخ و ساختمان سازمانی وجود دارند ( فقیه نصیری، ۱۳۸۲: ۴۷-۴۱ ).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

هر چند رود خانه سرد آب رود به علت پر آب بودن و شتاب آن نمی تواند نهشته های آبرفتی زیادی در دشت کلار بجای بگذارد تا تقویت مکرر زمین های کشاورزی را در فرایند فرهنگی بلند مدت موجب شود اما بدون شک سنگ های بستر آن منبع غنی برای مصارف ساختمان سازی و ابزار سنگی مورد نیاز ساکنان دشت در دوره های مختلف بوده باشد (امیر عضدی، ۱۳۸۶: ۳۲ ).
۲-۴: آب و هوا و پوشش گیاهی و جانوری
کلاردشت در میان آّب و هوای سرد کوهستانی طبقه بندی شود، زمستان های طولانی و تابستان های کوتاه دارد و دمای کلاردشت در روزهای سرد زمستان به سی درجه سانتی گراد زیر صفر نیز می رسد و حتی در روزهای ابری و بارانی تیر و مرداد نیز از دمای هوا بشدت کاسته می شود که مجبور به پوشیدن لباس های گرم زمستانی می شوند. این امر باعث می شود در فصل بهار و تابستان در ارتفاعات علم کوه بارش برف را داشته باشد که پدیده کم نظیر بشمار می رود گرم ترین محل در سطح منطقه کلاردشت شهر مرزن آباد است که با دمایی مثبت ۳۵درجه بشمار می آید و سرد ترین منطقه رودبارک با دمای ۳۰- می باشد. باد ها نیز در منطقه کلاردشت اغلب از سمت غرب و از نوع باد ها مدیترانه ای بشمار می آید و آب و هوای غرب و شمال ایران آب و هوای کلاردشت را مورد تأثیر قرار می دهد. ویژگی دیگر آب و هوای کلاردشت وجود مه نسبتا دائمی در منطقه است و پدیده ای پایدار بشمار می آید.
بارندگی نیز در کلاردشت در فصول پاییز، زمستان و فروردین بیشتر و در اواخر بهار و ماه های تابستان شاهد بارندگی کمتری هستیم و بارش سنگین برف در زمستانهای گذشته به حدود ۱۷۰ سانتی متر نیز می رسد. از جمله رودهای مهم منطقه کلاردشت رودخانه سرد آبرود است که بعضاٌ( سرد رو ) نیز می گویند. این رود خانه از یخچالهای علم کوه و چشمه های مسیر سر چشمه می گیرد. سرد آب رود در حوضه کلاردشت و ناحیه علیای رود بارک با شیبی ملایم سرازیر می شود. سرد آب رود پس از گذراندن محله ها و روستا ها از کلاردشت خارج و بسمت چالوس و به دریای مازندران سرازیر می ریزد ( ملکپور، ۱۳۷۷: ۳۰-۲۹ ).
مهمترین نهرهای انشعابی از سرد آبرود عبارتند از:
۱- ملک جوی با طول ۴ کیلومتر از بالادست آباد های کلاردشت از رودخانه منشعب می شود ( ملک شاه )که در اصطلاح محلی به آن ملک جوی می گویند ( فقیه نصیری، ۱۳۸۲: ۶۸ ).
۲- کلک جوی غربی که آبگیر آن از داخل محله ولوال به طول ۸۰۰ متر طول دارد و حدود ۱۳ هکتار از اراضی را آبیاری می کند.
۲- آسیاب کیله به طول ۶ کیلومتر و محل آبگیر آن داخل محله رود بارک و در نزدیکی روستای لاهو به عباس کیله ملحق می شود و حدود ۲۲۶ هکتار از اراضی این منطقه را آبیاری می کند.
۴- عباس کیله به طول ۱۰ کیلومتر و محل آبگیر آن محله مکاء و حدود ۵۲۹ هکتار را آبیاری می کند ( ملکپور، ۱۳۷۷: ۴۰ ).
دریاچه
دریاچه ولشت با وسعتی حدود ۲۰ هکتار در ارتفاع ۱۰۵۰ متری در نزدیکی دهکده سماء واقع شده است که یکی از ده دریاچه شیرین ایران بشمار می آید. این دریاچه دائمی است و ۶۵۰ متر طول و ۳۰۰ متر عرض و ۳۰ متر عمق دارد ارتفاع دریا از سطح آبهای آزاد ۱۱۰۰ متر و از سطح دریای خزر ۱۱۲۸ متر می باشد. این دریاچه در عمق تپه های شرقی کلاردشت و شمال شرقی شهر مرزن آباد واقع است. محلی ها به آن کَئودریا یا کبود دریا می گویند که علت آن سبز تیره مایل به کبود رنگ آب است. در کنار دریاچه چشمه های جداگانه ای برای آب آشامیدنی وجود دارد. زمستانها نیز پرندگان مهاجری از قبیل، مرغابی وحشی، غاز وحشی به عنوان پناگاه زمستانی خود انتخاب می کنند ( فقیه نصیری، ۱۳۸۲: ۷۰ ).
پوشش گیاهی
کلاردشت همچون دیگر نقاط شمال کشور دارای بخش وسیعی را جنگل در بر گرفته است و مساحت جنگلی آن حدود۶۱۵۰ هکتار می باشد. کلاردشت منطقه ای سر سبز و پوشیده از انواع گونه های گیاهی که در کمتر جای این خطه نقطه خشک و بی آب و علفی به چشم می خورد. در میان مهمترین گونه های خودرو در مزارع و باغها می توان به نمونه هایی از گلپر، گزنه، پونه، گل گاو زبان، یونجه وحشی و گل ختمی اشاره داشت. از درختان میوه و گیاهان زراعی نیز می توان آلبالو، آلو، گردو، انگور، گیلاس و گلابی می توان نام برد. میان گونه های زراعی به اسفناج، گشنیز، سیب زمینی، کدو، کلم، سیب، خیار، پیاز، گندم، لوبیا، جو، از نوع درختان و بوته های جنگلی نیز از درخت آزاد، آل سفید، سپیدار، انجیر، چنار، افرا، راش، توسکا، ملج، تمشک وغیره… نام برد ( ملکپور، ۱۳۷۷: ۵۰-۴۷ ).
حیات جانوری
در کلاردشت بدلیل وسعت نسبی منطقه و وجود زیستگاه های حیات وحش، گونه های متنوع جانوری را می توان یافت. این ویژگی در گذشته و از دیر باز موجب جلب توجه شاهان و در باریان بوده و هر ساله سلاطین وقت برای شکار و تفرج به این خطه روی می آوردند. این تنوع جانوری در کنار تنوع پوشش گیاهی، طبیعت کلاردشت را از جایگاه ویژه ای برخوردار کرده است. از گونه های وحشی خزنده در کلاردشت می توان از مار، سوسمار و از نوع حشرات از پروانه، سوسک و مورچه و عنکبوت نام برد. از گونه پرنده های وحشی در کلاردشت که در نوزده گونه دسته بندی شده اند می توان از قوش، لاشخور، بلبل، قرقاول، کلاغ، جغد و گنجشک، دارکوب، بلدرچین و خروس وحشی و غیره… نام برد. ازنمونه های پستانداران وحشی می توان از گرگ، گورکن، شغال، گربه وحشی، و جوجه تیغی، بز کوهی، کَل، گوزن، خرس، پلنگ، خرگوش، خوک، اِشکار و بز اشاره کرد. همچنین از نمونه پستانداران اهلی نیز گاو، گوسفند، اسب، الاغ، سگ، خروس و اردک و بقلمون نام برد ( ملک پور،۱۳۷۷: ۶۰-۵۶ ).
۲-۵: موقعیت جغرافیایی تپه کلار
تپۀ کلار از موقعیت ممتاز جغرافیایی برخوردار بوده است، زیرا دور تا دور آن را کوه ها و جنگل های انبوه فراوان در بر گرفته اند و محوطه باستانی تپه کلار در میان دشت و شمال شرق شهر کنونی کلاردشت واقعه گردیده است.
این تپه به شماره ۴۸۹ به ثبت آثار تاریخی و جزئی از میراث فرهنگی در آمده است و از جایگاه بارزی برای گردشگری برخوردار است. تپه کلار با ارتفاع حدود دوازده تا هفت متر خود را از دشت های پیرامون خود تمایز گردانیده است و به شکل بیضی و حدودا ۶ هکتار وسعت را در بر می گیرد و کلاردشت نام امروزی خورد را از این تپه باستانی به عاریت گرفته است ( موسوی کوهپر، عباس نژاد، ۱۳۸۵: ۲۴ ) .با توجه به نمونه های بدست آمده در حفاری های تپه کلار می توان اینگونه بیان داشت که قدمت این تپه باستانی را ۳۶۵۷-۳۷۹۲ ق.م و دوره مس و سنگ میانی دانست پس می توان گفت سابقه سکونت در دشت کلاردشت را حدود ۶۰۰۰ هزار سال تخمین زد. تپه کلار در ردیف یکی ازمحوطه های مهم شمال کشور محسوب می شود که توالی دوره ها را در خود جای داده است ( موسوی کوهپر، عباس نژاد، ۱۳۸۵: ۱۲۷ ).
۲-۶: پیشینه سفالگری در ایران
سفال همواره در حکم کار آمد ترین عنصر از دوره نوسنگی تا دهه های اخیر در عرصه زندگی انسان حضور داشته است مناسب ترین وسیله برای هنر نمایی و تجلی گاه افکار و اعتقادات وعلوم و فنون در اقتصاد و ارتباط اقوام و ملتها محسوب می شود. بنابراین بررسی اشیاء سفالی به جا مانده از اقوام گوناگون در زمان های گوناگون به پژوهشگران امکان می دهد تا از جنبه های متعدد جوامع سازنده آن اشیاء را بهتر بشناسند چه بسا همین هنر و صنعت سفالگری الگویی برای هنر و دست آورد های دیگر بشر باشد ( کامبخش فرد، ۱۳۸۹: ۹ ).
اصطلاحی را که یونانیان برای نامیدن گل کوزه گری و در اصل به خاک ساخته شده اطلاق شده می شود را سفال جای دادند که در دمای بالاقرار می گیرد. از جمله هنرهای که اول بار در دوره نوسنگی پدید آمد، سفالینه سازی بود. ضروریت حضور سفال بیشتر به سبب تغیراتی شکل گرفت که وضعیت اقتصادی پدید آمد، یعنی جابجای و گرد آوری خوراک با تولید آن، سفالینه های اولیه عموما دست ساز بوده اند و اختراع چرخ سفالگری که تولید ظروف بزرگ و نیز صنعت کوزه گری را دگرگون کرده، چینی ها معتقدند که اول بار آنها به این مهم دست یافته اند اما این فن اولین بار در حوزه حلال حاصلخیز بوقوع پیوست و احتمالا قدمت سفالینه چرخ ساز در اور ۵۰۰۰ق.م می رسد ( معیری، ۱۳۸۹: ۲۳۳-۲۳۲ ).
طبق تحقیق های به عمل آمده قدیمی ترین سفال کشف شده را به دوازده هزار سال پیش بر می گردانند که از شرق دور بدست آمده است. در ایران در غاری به نام کمربند که در مازندران و شهر بهشهر واقعه است سفالی بدست آمده است که قدمت آن را به ده هزار سال پیش می رسانند که نمی توان گفت قدیمی ترین سفالی که بدست انسان در ایران ساخته شده است در این محوطه کشف گردیده است. سفال بدست آمده بسیار ضخیم، پخت نا کافی، خشن، و به رنگ قهوه ای است که مقدار قابل توجهی علف خرد شده را جهت چسبندگی ( شاموت ) در خمیر مایه سفال به کار برده شده و برای جلوگیری از ترک خوردگی سفال استفاده شده است ( توحیدی، ۱۳۸۶: ۴۶ ).
ازجمله محوطه هایی که دارای سفال های اولیه در ایران هستند مانند:
تپه سنگ چخماق، لایه های زیرین تپه سیلک، مناطق اسکان اولیه سراب کرمانشاه، و لایه های زیرین گیان، نهاوند، حاجی فیروز اشاره داشت. با شروع عصر نو سنگی و اختراع پدیده ای به نام سفال کم کم سفال روی ظریف تر و بهتر را به خود می گیرد و بعد از سفالهای که در کمربند از آن یاد شد نمونه ای بهتری همراه با نقوش جدید تری دیده شده است که می توان در جنوب غربی ایران از علی کش و محمد جعفر و بزمرده نام برد با تاریخی حدود ۶۶۰۰-۷۰۰۰ق.م با سفال نرم و سبک و دست ساز اشاره داشت. در فلات مرکزی ایران هم می توان از تپه زاغه نام برد که نزدیک دشت قزوین است که دارای سفالهای با نقوش حیوانی چهار پا که به شیوه خطی ترسیم شده است و حیواناتی که دارای شاخ و بدن رنگ آمیزی شده می باشد. از نمونه های شاخص در این زمان می توان به سفالینه های پیش از تاریخ سیلک اشاره داشت که توالی سفالینه سازی را بخوبی نمایش می دهد که از سفالینه های دست ساز که هنوز رسم نقش گیاهان و حیوانات متداول نشده بود تا سفالینه های که در گورستان بدست آمده با موضوع نقش تصویر جنگجویان، زین و برگ اسب و خورشید که این نمونه ها بسیار متنوع و بشکل قوری شکل و نوک دار هستند. به طور کلی سفالینه های دوره نوسنگی با سفال بیشتر از نقوش هندسی و گیاهی تبعیّت می کند ( توحیدی، ۱۳۸۶: ۵۴-۴۷ ).
براساس توزیع سفالهای مشخص در فرهنگ های بین سالهای ۲۰۰۰-۱۵۰۰، فلات ایران را می توان به چند دسته تقسیم کرد که عبارتند از:
۱- فرهنگ یانیق، شامل آذربایجان، غرب ایران و دشت قزوین.
۲- فرهنگ گیان و گودین، شامل قسمتهای شمال شرقی و لرستان.
۳- فرهنگ حصار سه، شامل شمال شرقی ایران و قسمتهای شرقی فلات مرکزی.
۴- تمدن ایلام، شامل دشت خوزستان و قسمتهایی از شرق ایران و کرمان.
فرهنگ یانیق با سفالهای دست ساز خاکستری روشن و تیره که با نقش کنده شده هندسی تزئین شده مشخص می شود. نفوذ فرهنگ یانیق پس از استقرار اولیه در شمال غربی ایران به ویژه در سمت جنوب شرق گسترش یافت ( طلائی، ۱۳۸۷: ۸-۶ ).
تپه های گیان و گودین در غرب و شمال غربی ایران واقع شده اند. مرحله اول تکامل فرهنگ گیان با سفالهای منقوش که به دو دسته تقسیم می شوند، سفال تک رنگ و رنگارنگ مشخص شده اند. سفالها اغلب قرمز و دارای نقوش سیاه که بر روی لبه و گردن نقاشی شده است. اغلب خطوط مستقیم و موجی و ترکیبات مختلف تشکیل می دهد ( طلائی، ۱۳۸۷: ۱۵-۱۱ ).
فرهنگ حصار سه با سفال خاکستری ظریف براق مشخص شده است. سفالهای داغدار و خاکستری این فرهنگ با خطوط متقاطع و هاشور نامنظم داغدار شده اند. تمدن ایلام نیز با فرهنگ سفالهای قرمز و زرد با رنگ سیاه منقوش شده و نقش های آن بیشتر هندسی که ازجمله، خطوط موجی، تصویر حیوانات و پرندگان است که شبیه به سفال شوش و گیان است (طلائی، ۱۳۸۷: ۲۰-۱۷ ).
از نمونه های سفالینه سازی در عصر آهن نیز که با فرهنگ سفال خاکستری- سیاه جلوه گر است می توان از سفالینه های املش، مارلیک، کلورز گیلان، کلاردشت مازندران و آذربایجان نام برد. پدیده سفال خاکستری از نیمه هزاره سوم قبل از میلاد آغاز شد و تا نیمه هزاره اول قبل از میلاد ادامه یافته است. گفتنی است که این گونه سفالینه­­ها با مهاجرت اقوام حرکت کرده است و جای سفالینه های نقش­دار دوره پبشین را گرفته است و آثار خود را در گورستان­های مسیر حرکت جای نهاده اند. حوزه فرهنگی این دوران را بیشتر در فلات مرکزی ایران جست و این پدیده فرهنگی از شمال شرقی شروع شده، تا خورین، سیلک و قیطریه امتداد یافته است. از مشخصه این دسته سفال بادوام و سخت، پوسته صیقلی و قابلیت دارد که روی اجاق قرار گیرد و آب جوش آورد و حبوبات را طبخ کند (کامبخش فرد، ۱۳۷۹: ۲۹۰-۲۵۰).
سفالینه های سده هفتم و هشتم قبل از مبلاد به صورت منقوش و پر تکلف ساخته می شده است یعنی بطوری که نقوش تمام سطح ظروف را می پوشانده و تقریبا فضای خالی کمی را در ظرف بجا می گذاشته است. اواخر قرن هشتم میلادی کاشی های لعاب داری بدست آمده که گفتنی است قدیمی ترین نوع سفال لعاب دار بشمار می آید و در دوران آشور می باشد و سفالینه های ساده و لعابدار و چند رنگ از دوران ماد و ماننایی در زیویه بدست آمده که کاسه ها، ظروف لعابدار و دسته دار، ساغر های مجسم به سر حیوانات، که تجسم سه بعدی از پرندگان، جانوران، و انسان در حال شکار و بز کوهی و اسب مزین گردیده است. تزیین با بهره گرفتن از نقوش جناقی و هندسی در سفالینه های این دوران نیز متداول بوده است. در این دوران که قدم در دوره تاریخی نهاده ایم می توان از کاشی های دوران هخامنشی یاد کرد، در هر صورت بعلت شکوفایی و رونق صنعت فلزگری در این دوران کمتر سفال مورد توجه امپراطوری بوده است. اما سفالینه های این دوران دارای نقوش رنگین و خطوط خلاصه رنگین بوده است و یا به صورت تجسم انسان و حیوان در ترکیب ظروف آمده است. در این زمان در نمونه های بارز می توان به کاشی های لعاب دار در شوش و تخت جمشید اشاره نمود که ترسیم نقوش حیوان و گل و گیاه می باشد که در رنگ های مختلف تزیین بندی شده است و این کاشی ها شاهکار هنر کاشیکاری هفت رنگ است (کامبخش فرد، ۱۳۷۹: ۳۵۱-۳۷۹ ).
سفالینه های دوران اشکانی را ارنی هرنیگ به نُه منطقه در ایران دسته بندی کرده است که در زیر به تعدادی از محوطه ها به شکل خلاصه اشاره خواهیم داشت:
در جنوب و جنوب غربی ایران انواع متنوع “سفال دالبری”، ودر اردبیل با سفال خشِن در این دوران مواجه هستیم که به “سفال مثلثی” مشهور است. تا سدهّ اول در فارس با “سفال نوازی” روبه رو می شویم. در غرب ایران از “سفال جلینگی” می توان یاد کرد که از سدهّ دوم پیش از میلاد تا سده سوم میلادی مشخص و تصویر می شد ( هرینگ، ۱۳۷۹: ۶۵-۲۴ ). درمنطقه شمال ایران در گیلان سفال خاکستری مایل به سبز کم رنگ تا تیره و قرمز تا قهوه ای تیره مشاهده می شودکه در دروه اولیه دارای شکل و گونه های خاص اند، پیاله ها با لبه نوار دار برگشته زاویه دار و تزیین نقش داغدار صیقلی به ویژه شبکه های تار عنکبوتی و پیچ است ( هرینگ، ۱۳۷۹: ۱۷۶ ). در ناحیه شمال شرقی ایران نیز سفالینه هایی که در منطقه گرگان، دامغان، گنبد کابوس با نام “سفال آوایی” که سفال خاکستری و خاکستری سیاه می باشد خاصِ این منطقه است ( هرینگ، ۱۳۷۹: ۲۱۳ ). درجنوب شرقی و منطقهّ ساحلی نیز در دوران اشکانی به سفالینه های “لوندو” بر می خوریم که در ساخت آن دقت کمی بکار رفته است ( هرینگ، ۱۳۷۹: ۲۴۵ ).
هنر و صنعت سفالگری در دوران ساسانی کم فروغ و کمتر مورد توجه بوده است. علت اصلی این موضوع را هم می توان چنین دانست که سلاطین بیشتر توجه و حمایت خود را همانند دوره هخامنشی صرف ظروف و صنعت فلزگری کرده بودند. به هر روی سفالینه در دوره ساسانیان جهت رفع احتیاجات روزمره ساخته می شده که در اختیار طبقه رعیت جامعه قرار داشته است. از ویژگی های هنر سفالگری ساسانی می توان به رنگ و لعاب آن اشاره داشت که از دو رنگِ سبز و آبی فیروزه ای استفاده می شده است، اما در برخی از مناطق ایران در داخل سفال آنها نوشته هایی به صورت مارپیچی دیده شده است و در وسط کاسه ها نقش اهریمن و دیو به طرزی ناشیانه کشیده شده است. این کاسه ها به صورت وارونه کشف شده و خطوطی به زبان پهلوی، عبری، و آرامی بر روی آن ها نقر گردیده است که احتمالاً دلیل مذهبی و اعتقادی داشته است ( هاشم پور مافی، ۱۳۸۷: ۱۵۹ ).
۲-۷: سفال تپۀ کلار
تپۀ کلار به عنوان یکی از محوطه های مهم باستانی منطقهّ شمال ایران می تواند نقش مهمی در روشن شدن ابهامات جدی در مطالعات باستان شناسی سواحل جنوبی دریای مازندران ایفا کند. بر همین اساس با توجه به کاوش و لایه نگاری تپۀ کلار این ناحیه توالی دوران پیش از تاریخ و دوران تاریخی را دارد.
گزارش های توصیفی کاوش لایه نگاری ترانشهّ مرکزی و ترانشۀ غربی و گمانه هایی جهت تعیین حریم آثار فرهنگی بدست آمده نشان می دهد که تپۀ کلار جزء معدود محوطه هادر شمال ایران است که از جایگاه ویژه ای برخوردار است. با توجه به بررسی و لایه نگاری هایی که در ترانشه مرکزی انجام شده است داده های فرهنگی بدست آمده از قبیل آجر، اجاق، کف کوبیده، سفال خاکستری، قلوه سنگ چیده مان، درفش استخوانی و غیره… نشان می دهد. سفال های بدست آمده دارای رنگ خاکستری، خاکستری روشن و تیره هستندکه دو طرف آن صیقل داده شد و متصمن دارای نقش های قالب زیگزاگی و مثلث می باشد.
سفالینه های خاکستری تپۀ کلار دارای تکنیک نقش کنده و با نقش مایه های خطوط مواج ترسیم شده است. سفال سیاه تپۀ کلاراز خطوط مورب مانند برگ درختان برخوردار است. از نمونه نقش های دیگر در سفال تپه کلار نقوش هندسی مثلثی دندانه دار است که به شکل زیگزاگی دیده می شود و صیقلی ویژه ای دارد که سطح درون و بیرون آن آینه گون است. از تکنیک های بکار رفته در نقوش، نقش کنده و طرح قالب هندسی است که به صورت مثلث ایجاد شده است. اما بجز نقش هندسی مثلث دندانه دار در سفال تپه کلار، نقش هندسی متفاوتی به صورت چرخشی دور تا دور لبه سفال را در بر می گیرد و با نقوش سفالینه های دیگر تفاوت دارد. از طرفی با مطالعه روی خطوط موازی که دور تا دور لبه سفال را در بر می گیرد می توان اظهار داشت که هنرمند سفال گر این گونه نقوش را با شیئ فلزی نقر کرده باشد. از بین نمونه های موجود در مجموعه، می توان به سه دستهّ عمده اشاره کرد که عبارتنداز:

پژوهشگر در پنجمین روز بعد از برنامه ریزی، مجدداً ابزارهای تصویری اضطراب (ضمیمه شماره ۲) و ابزار سنجش درد (ضمیمه شماره ۳) را با کمک کودک تکمیل کرد، و تفاوت حاصل میانگین های قبل و پس از آزمون را از نظر آماری مطالعه نمود.
جامعه آماری
جامعه شامل گروهی از افراد است که یک چند صفت مشترک دارند که این صفات مورد توجه محقق باشند. جامعه ممکن است همه افراد یک نوع خاص و یا عده محدودتری از همان گروه را دربر گیرد (ست، ترجمه شریفی، ۱۳۸۱) در این پژوهش جامعه آماری عبارت است از همه کودکان ۴ تا ۶ سال مراکز درمانی طالقانی، شهدای تجریش و مهراد که مدت بستری شان از یک ماه بیشتر باشد.
کل جامعه آماری کودکان ۴ تا ۶ ساله یک ماه بستری در بیمارستانهای شهر تهران حدود ۵۰ نفر بود که در نهایت ۳۰ نمونه در دسترس انتخاب گردید.
نمونه تحقیق و روش نمونه گیری
در این پژوهش با توجه به تعداد محدود نمونه کودکان ۴ تا ۶ ساله مدت یکماه بستری واجد شرایط و همچنین با توجه به شرایط ویژه بیماری کودکان (بخش خون)، پژوهشگر بر آن شد تا از ۳۰ نمونه به صورت غیر احتمالی و در دسترس استفاده نماید. در این پژوهش پسران ۱۹ نفر (۳ و ۶۳%) و دختران (۷ و ۳۶%) تعداد نمونه را تشکیل می دادند.
نمونه، گروه کوچکتری از جامعه است که برای مشاهده و تجزیه و تحلیل انتخاب شده است. با مشاهده مشخصات نمونه ای که از یک جامعه انتخاب شده است می توان از مشخصات کل استنتاج یعنی به عمل آورد (بست، ترجمه شریفی، ۱۳۸۱).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

روش جمع آوری اطلاعات
پژوهشگر از ۱ آذر ۸۷ الی ۸ دی ماه ۸۷ در محیط های مورد پژوهش (طالقانی، شهدای تجریش، مهراد کودکان) حضور یافته است.
نمونه پژوهش با توجه به ویژگی های نمونه پژوهش بستری در بخش های خون بیمارستان های کودکان تهران (طالقانی، شهدای تجریش، مهراد) انتخاب شده است.
پرسشنامه مخصوص دموگرافیک بیمار (مشخصات بیمار)
… محدوده سنی ۴ – ۶ سال ؛
… سلامتی جسمی و روانی و داشتن هوشیاری تا حدی که مانع از انجام پژوهش نشود ؛
… همراهی یکی از والدین طی مدت بستری ؛
… حداقل مدت بستری شدن ۳۰ روز ؛
… نداشتن سابقه بستری شدن در بیمارستان بیشتر از ۳ مرتبه ؛
… کودک در حال حاضر مورد جراحی نداشته باشد ؛
… عدم مصرف داروهای کاهش دهنده اضطراب ( از طریق پرونده بیمار که توسط پرستاران اعلام می گردد بررسی می شود).
یک نمونه ایده آال آنقدر بزرگ است که می تواند معرف دقیق جامعه ای باشد که محقق می خواهد نتیجه تحقیق را به آن تعمیم دهد و آنقدر کوچک است که از نظر دستیابی به آزمودنیها، صرف پول و وقت، و پیچیدگی های تجزیه و تحلیل داده های انتخاب آن مقرون به صرفه است. برای برآورد حجم یک نمونه دقیق هیچ رقم معین یا درصد ثابتی از افراد جامعه وجود ندارد. این امر ممکن است به ماهیت جامعه موردنظر یا داده هایی که باید جمع آوری و تجزیه و تحلیل شوند بستگی داشته باشد (سبتف ترجمه شریفی، ۱۳۸۱ ).
فرم مشخصات دموگرافیک بیمار شامل سن، جنس، تعداد افراد خانواده، رتبه تولد، تحصیلات پدر و مادر می باشد.
ابزار گردآوری داده ها :
ù ابزار خودسنجی ترس های بالینی کودکان ؛
ù آزمون تصویری اضطراب «پی یری» ؛
ù مقیاس سنجش درد در کودکان ( لیوانهای مدرج ).
ابزار خودسنجی ترس های بالینی کودک شامل چهار مقوله «ترس از رویه های درمانی، ترس از محیط، مسائل درونی فردی و مسائل برون فردی» می باشد. هر مقوله خود از چهار مقوله تشکیل شده است که بر حسب نوع ترس کودک تکیمل می گردد. این ابزار دارای درجه بندی شدت از صفر تا ۲ می باشد. بدین ترتیب که هر مقوله به طور جداگانه درج و سپس ۴ مقوله با هم جمع می شوند تا نمره کل ترس محاسبه شود. محدوده نمره ای از صفر (کمترین) تا ۵۴ (بیشترین) می باشد. از کودک خواسته می شود موارد ترس خود را در بیمارستان بیان کند.
برای تعیین نمره آزمون تصویری مقیاس خودسنجی اضطراب استفاده شد. این ابزار شامل ۷ چهره نقاشی کارتونی با ذکر شماره ای در زیر هر یک می باشد که مقیاس عددی ۱ تا ۷ را می سازد. بدین وسیله آزمودنی به سوی انتخاب چهره مناسب با احساس یا وضعیت خود رهنمون می شود. چهار شماره ۱ حالت خنثی دارد؛ اما چهره دوم تا هفتم میزان افزایش اضطراب را به نمایش می گذارند. کار با این سوال شروع می شود که «شما کدام هستید؟» کودک در حضور پژوهشگر یک چهره متناسب با حالت خودش قبل و بعد از اجرای برنامه بازی انتخاب کرد. آرتز نیز در پژوهش خود از ابزار هفت تصویری برای کودکان سن ۴ تا ۶ سال استفاده نمود. وی عنوان می کند به دلیل اینکه این ابزار از نظر تکاملی با اواخر مرحله پیش عملیاتی تناسب دارد ؛ حتی کودکان ۴ ساله به خوبی آنرا می فهمند.
مری لوالرتن (۱۹۹۴) در بیمارستان آموزشی ایزاک کانادا روی ۷۵ کودک ۳ تا ۱۵ ساله قبل از جراحی، به کار برد. حجاران (۱۳۷۴) در تحقیق خود روی ۲۴۰ کودک ۴ تا ۱۲ ساله جهت شناخت نقش ملاحظات رفتاری – شناختی دارویی در کاهش آشفتگی ناشی از شیوه های پزشکی در کودکان سرطانی، و باقر کلانتری (۱۳۷۵) جهت سنجش اضطراب کودکان سن مدرسه قبل از جراحی شکمی از این ابزار استفاده نموده اند؛ روانی پور (۱۳۷۸) نیز از این ابزار جهت تعیین میزان اضطراب کودکان سن مدرسه قبل از تزریق وریدی استفاده نمود.
در مقیاس سنجش درد ۶ لیوان با میزان آبهای متفاوت وجود دارد. ابتدا از کودک می پرسیم دردی که در حال حاضر داری به اندازه چه مقدار از آب لیوانهاست؟ کودک یک لیوان را با توجه به مقدار دردش نشان می دهد. لیوان شماره ۱ حالت خنثی دارد و به همین ترتیب تا لیوان شماره ۶ که بیشترین نمره را به خود اختصاص می دهد.
اعتبار علمی (روایی ابزار گردآوری داده ها ) :
برای تعیین اعتبار علمی ابزار گردآوری داده ها، هایده ممی یانلو ۱۳۷۹ از روش اعتبار محتوی استفاده کرده است. بدین صورت که با مطالعه کتب، مقالات معتبر جدید و تحقیقات متناوب و مکاتبه با خارج از کشور ابزار گردآوری داده ها تهیه گردید. سپس این ابزار به ۱۰ تن از اعضاء هیات علمی دانشگاههای تربیت مدرس، تهران، و ۳ روانشناس عضو هیات علمی در دانشگاه تربیت مدرس ارائه شد و نظرهای اصلاحی و پیشنهادی آنها جمع آوری گردید. و در نهایت با توجه به این نظرها و با تایید اساتید محترم راهنما، مشاور ابزار جمع آوری اطلاعات معتبر گردید.
اعتبار علمی (پایانی ابزار گردآوری داده ها)
پایانی ابزار ثبت نمره آزمون تصویری اضطراب در مطالعه ای که روانی پور (۱۳۷۸) انجام داده اشت سنجیده شده است. این پژوهشگر برای تعیین پایانی از پایایی هم ارز استفاده نموده؛ به طوریکه این ابزار توسط پژوهشگر و همکاری وی جداگانه به فاصله ۵ دقیقه مورد استفاده قرار گرفت و پایایی هم ارز آن تعیین و میزان پایایی ۹۵% محاسبه گردید.
روانی پور برای بررسی پایایی ابزار سنجش ترسهای بالینی کودکان از روش آزمون مجدد استفاده کرد. از آنجایی که به دلیل متناسب بودن این ابزار با فرهنگ جامعه مورد پژوهش تغییراتی در آن داده شده است. علی رغم محاسبه پایایی آن توسط پژوهشگران مختلف مجدداً پایایی آن در این پژوهش سنجیده شد. بدین تربیت که این ابزار به طور جداگانه به فاصله یک ساعت در اختیار آزمودنی قرار داده شد و با بهره گرفتن از ضریب همبستگی پیرسون پایایی آن ۹۳% محاسبه گردید.
روش جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات
در این پژوهش تحلیل های آماری توصیفی شامل محاسبه فراوانی، درصد فراوانی و میانگین به صورت جداول و نمودارها، ارائه خواهد شد.
در تجزیه و تحلیل داده ها، مهمترین آزمونهای آماری که برای آزمون فرضیه های پژوهشی به کار رفته است عبارتند از : آزمون آماری T استودنت نمونه های جفت یا وابسته و آزمون ضریب همبستگی پیرسون.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها
قسمت اول : آمار توصیفی
در این پژوهش تحلیل های آمار توصیفی شامل سن، جنسیت، تعداد افراد خانواده، رتبه تولد، تحصیلات پدر و مادر کودکان نمونه آماری در قالب آمار توصیفی شامل فراوانی و درصد به صورت جداول و نمودارها، ارائه خواهد شد.
سن کودکان نمونه آماری
نمودار و جدول شماره ۱ – ۴ توزیع فراوانی، درصد و درصد تراکمی سن کودکان نمونه آماری را نشان می دهد. همانگونه که ملاحظه می شود؛ بیشترین میزان سن کودکان مربوط به سنین ۴ و ۵ و ۶ سال است که به ترتیب ۷/۱۶% ، ۳۰% ، ۳/۵۳% درصد را به خود اختصاص داده است. بنابراین نیمی از کودکان بیماران خونی این پژوهش ۶ سال دارند.
جدول ۱ – ۴ ) فراوانی، درصد و درصد تراکمی سن کودکان

آمار توصیفی
سن

فراوانی

درصد

درصد تراکمی

با توجه به نتایج بدست آمده از مدل معادلات ساختاری این فرضیه تایید شده است. با توجه به نتیجه فرضیه سوم مبنی بر عدم وجود رابطه مستقیم بین عدالت تعاملی و رفتار نوآورانه و نتیجه این فرضیه، می توان تعهد سازمانی را یک متغیر مناسب برای تعدیل رابطه بین عدالت تعاملی و رفتار نوآورانه دانست. اهمیت این رابطه غیر مستقیم از این جهت می باشد که با وجود عدم تاثیر مستقیم عدالت تعاملی بر رفتار نوآورانه، می توان این تاثیر مثبت را از طریق تعدیل کننده ی تعهد سازمانی برقرار کرد. مشابه این نتیجه را نیز شری (۲۰۱۳) در رساله دکترای خود بدست آورد. یافته های او حاکی از عدم وجود رابطه مستقیم بین عدالت تعاملی و رفتار نوآورانه بود ولی وقتی از تعدیل کننده ی حمایت سازمانی ادراک شده برای این رابطه استفاده کرد، عدالت تعاملی تاثیر مثبتی از این طریق بر رفتار نوآورانه نشان داد.

۵-۴ پیشنهاد ها
۵-۴-۱ پیشنهادهای کاربردی
با توجه به نتایج حاصل از آزمون فرضیات پیشنهادات زیر به مدیران شرکت ها توصیه می گردد:

1. 1. با توجه به یافته های پژوهش، عدالت توزیعی با اثر مثبتی که هم بر تعهد سازمانی و هم رفتار نوآورانه کارکنان دارد، یکی از متغیر های اساسی برای بهبود این دو مولفه بوده و مدیران شرکت ها باید توجه ویژه بر این بعد عدالت داشته باشند. همچنین مدیران شرکت ها، عدالت توزیعی را تنها محدود به عدالت در حقوق و دستمزد ندانند چرا که عواملی چون زمانبندی کاری، حجم کاری و پاداش های جانبی را نیز در بر می گیرد. بنابر این باید در این موارد نیز عدالت را متناسب با عملکرد افراد رعایت کرده و با مشاغل مشابه در سایر سازمان ها مقایسه نمایند تا از ایجاد تنفر به سازمان جلوگیری شود، که از پیامدهای آن کاهش تعهد سازمانی کارکنان می باشد.

1. 1. مدیران وقتی تصمیمی اتخاذ می کنند، اثرات آن تصمیم را بر کارکنان بررسی کنند و آن را برای کارکنان شرح دهند و به آنها اجازه دهند که پیشنهاد های خود را ارائه نمایند تا تصمیمات عادلانه ای اتخاذ شود؛ چرا که یکی از مشخصه های عدالت رویه ای، عدالت در تصمیم گیری ها می باشد. همچنین از بروکراسی خشک و بی روح اداری که باعث کاهش مشارکت کارکنان در فرایند تصمیم گیری و به تبع آن تنزل روحیه نوآوری و پرواز فکر در کارکنان می شود، در حد اعتدال فاصله گرفته شود.

1. 1. بهتر است که عدالت از همان آغاز و در فرایند استخدام نیز نمود داشته باشد چرا که ادراک کارکنان از سازمان در همان مراحل اولیه شکل می گیرد و کارکنان رفتار های خود را بر اساس آن پایه ریزی می کنند. با وجود اینکه تغییر ادراک کارکنان ناممکن نیست ولو زمانبر است و مستلزم زحمت فراوان می باشد. در امور مربوط به استخدام، عدالت می تواند در تعیین حقوق اولیه، تعیین زمان کاری، نحوه برخورد با کارجو، شنیدن نظرات کارجو و … رعایت شود تا پایه های اولیه اعتماد و تعهد نسبت به سازمان در فرد شکل گیرد. همچنین کارکنانی که به استخدام دائم سازمان درآمده اند در مقایسه با کارکنان استخدام موقت، تعهد سازمانی بیشتری و به تبع آن رفتار نوآورانه بیشتری نشان می دهند. بعد از جذب کارکنان نیز بایستی عملکرد آنان به طور متناوب ارزیابی شود و پاداش ها و دستمزد ها بر اساس عملکرد کارکنان باشد.

1. 1. دوره های آموزشی مناسب به منظور آشنا شدن مدیران با اصول مبانی عدالت سازمانی و نحوه به کارگیری آن برگزار شود و درعین حال مدیران تشویق شوند تا در رفتارهای خود با زیر دستان عملا از اصول و یافته های نظریه ی عدالت سازمانی استفاده کنند.

۵-۴-۲ پیشنهاد های پژوهشی

1. 1. محققان می توانند در پژوهشی به طور مفسل به بررسی عوامل و راهکارها ی تقویت کننده عدالت سازمانی بپردازند.

1. 1. تعهد سازمانی دارای ابعاد تعهد عاطفی، هنجاری و مستمر می باشد که سایر محققان می توانند برای سنجش تعهد سازمانی از این ابعاد استفاده کنند.

1. 1. انگیزش یکی دیگر از عوامل تاثیر گذار بر رفتار نوآورانه می باشد که سایر محققان می توانند تاثیر این مولفه را نیز بررسی کنند.

1. 1. به علت گسترده و همه گیر بودن مباحث عدالت و نوآوری محققان می توانند پژوهش حاضر را در بسترهای سازمانی غیر از سازمان های صنعتی نیز پیاده کنند.

1. 1. محققان می توانند از تعدیل کننده ی دیگری مانند رضایت شغلی به جای تعهد سازمانی استفاده کنند.

1. 1. برای دقت بیشتر در نتایج می توان از متغیر جنسیت به عنوان متغیر کنترلی استفاده کرد و نتایج را در بین کارکنان مرد و زن باهم مقایسه کنند.

۵-۵ محدودیت های پژوهش

• • چون تحقیق حاضر در محدوده زمانی خاصی انجام شده است، نتایج پژوهش ممکن است با گذر زمان تغییر کند بنابر این قابل تعمیم نمی باشد. شاید به دلیل تغییر فرهنگ، عوامل کنونی ارزش خود را در گذر زمان از دست بدهند و ارزش های جدیدی شکل بگیرد.

• • تحقیقات اندکی در زمینه رفتار نوآورانه در داخل کشور انجام گرفته بود که باعث شد با کمبود اطلاعات در زمینه تدوین پرسشنامه و پایان نامه مواجه شویم و امکان مقایسه نتایج با تحقیقات مشابه انجام شده در سازمان های داخلی وجود نداشته باشد.

• • احتمال عدم ارائه پاسخ‌های صادقانه به سؤالات پرسشنامه توسط پاسخ‌دهندگان وجود دارد. به عبارت دیگر، ممکن است کارکنان به دلیل نگرانی از به خطر افتادن موقعیت شغلی خود، در پاسخ به سؤالات مربوط به متغیرهای تحقیق (به ویژه عدالت سازمانی) از بیان نظرات واقعی خود اجتناب کنند. در حالی که اگر به درستی پاسخ می دادند، احتمال تایید فرضیه های رد شده نیز وجود داشت.

منابع و مآخذ
منابع و مآخذ
الف) منابع فارسی

• • اخوان کاظمی، بهرا م (۱۳۸۲)، “عدالت در اندیشه‌های سیاسی اسلام“، انتشارات موسسه بوستان کتاب، قم.

• • الوانی، سید مهدی؛ پورعزت، علی اصغر؛ سیّار، ابوالقاسم (۱۳۸۸). “ بررسی رابطه عدالت و تعهدسازمانی “،فصلنامه مدیریت منابع انسانی در صنعت نفت، موسسه مطالعات بین المللی انرژی، شماره ۴، صص ۶-۳۰٫

• • حقیقی، محمدعلی؛ جزنی، نسرین؛ قاسمی، محمد (۱۳۸۹)، ” طراحی و تبیین مدل تأثیر مدیریت تنوع بر تعهد سازمانی”، چشم انداز مدیریت دولتی، شماره ۲، صص ۵۵-۴۱

• • دﻫﻘﺎن، ﺑﻤﺎﻧﻌﻠﻲ ( ۱۳۸۱)، “ﻋﺪاﻟﺖ و ﺑﺮاﺑﺮی در ﺳﻴﺮه ﻋﻠﻮی”، ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻫﻤﺎﻳﺶ رﻓﺘﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻠﻮی در ﮔﺴﺘﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ، ﺗﻬﺮان.

• • رضائیان، علی (۱۳۸۸)، ” انتظار عدالت و عدالت در سازمان“، انتشارات سمت، تهران.

• • سید جوادین، سید رضا؛ فراحی، محمد مهدی؛ طاهری، عطار غزا له (۱۳۸۷)، ” شناخت نحوه ی تاثیر گذاری ابعاد عدالت سازمانی بر جنبه های گوناگون رضایت شغلی و سازمانی”، نشریه مدیریت بازرگانی، شماره ۱، صص ۵۵-۷۷٫

• • صنوبر، ناصر؛ عربلوی مقدم، سعید (۱۳۹۱)، “بررسی تاثیرات دینداری بر رفتار شهروندی سازمانی”، نشریه مدیریت دولتی، شماره ۴، صص۳۵-۵۲٫

• • غفوری، محمدرضا؛ گل پرور، محسن (۱۳۸۸)، “بررسی رابطه مؤلفه های عدالت سازمانی با تعهد سازمانی در کارکنان شهرداری شهر اصفهان”، فصلنامه مطالعات روان‌شناختی، شماره ۴، صص ۱۲۹-۱۴۹

• • مرامی، علیرضا (۱۳۷۸)، “بررسی مقایسه ای مفهوم عدالت (از دیدگاه مطهری، شریعتی ، سید قطب)“، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران.

• • مقیمی، سید محمد (۱۳۸۱)، “سازمان و مدیریت رویکردی پژوهشی “، انتشارات ترمه، تهران.

ب) منابع انگلیسی

• • Adams, J.S (1965). “Inequity in social exchange”. In L. Berkowiz (Ed.), Advances in Experimental Social Psychology، Vol. 2, pp 267-299.

• • Ahn, K.Y. (2013). “The relationship between organizational justice and innovative behavior, and the moderating effect of gender”. Journal of Safety Management and Science, Vol. 14, No. 2, pp 229-236.

• • Allen, N.J., Meyer, J.P. (1991). “The Measurement and Antecedents of Affective, Continuance and Normative Commitment to the Organization”. Journal of Occupational Psychology, Vol. 63, pp. 1-18

• • Almansour,Y.M., Minai، M.S. (2012). “The Relationship Between Organizational Justice Components and Innovative Behavior in Arab Society; Evidence from Government Department in Jordan”. Middle-East Journal of Scientific Research, Vol. 12, No. 1, PP 46-51.

• • Amabile, T.M. (1988). “A Model of Creativity and Innovation in Organizations”. In B.M.Staw, R.Sutton. (Eds). Research in Organizational Behavior, Vol. 22, PP 123-167.

• • Ambrose, M.L., Arnaud, A. (2005). “Handbook of Organizational Justice. Are Procedural Justice and Distributive Justice Conceptually Distinct?” In J.Greenberg, J.A.Colquitt (Eds) , pp 50-84.

• • Anderson, N., De Dreu, C.K.W., Nijstad, B.A. (2004). “The Routinization of Innovation Research: A Constructively Critical Review of the State-of-the-Science“. Journal of Organizational Behavior, No. 25, pp 147-173.

• • Angle, H.L., Perry, J.L. (1981). “An Empirical Assessment of Organizational Commitment and Organizational Effectiveness”. Administrative Science Quarterly, No. 27, pp 1-14.

• Axtell, C.M., Holman, D.J., Unsworth, K.L., Wall, T.D. (2000). “Shopfloor Innovation: Facilitating the Suggestion and Implementation of Ideas”. Journal of Occupational and Organizational Psychology, No. 73 (3), pp 265-285.

برخی از آیات قرآن کریم حکایت از توسل و استغاثه بنی اسرائیل به حضرت موسی(ع) دارد که در موارد زیر به آن اشاره می‌کنیم:
۳-۱۱-۵-۱- درخواست برداشتن رجز
این مطلب در آیات «وَ لَمَّا وَقَعَ عَلَیْهِمُ الرِّجْزُ قالُوا یا مُوسَى ادْعُ لَنا رَبَّکَ بِما عَهِدَ عِنْدَکَ لَئِنْ کَشَفْتَ عَنَّا الرِّجْزَ لَنُؤْمِنَنَّ لَکَ وَ لَنُرْسِلَنَّ مَعَکَ بَنی‏ إِسْرائیلَ فَلَمَّا کَشَفْنا عَنْهُمُ الرِّجْزَ إِلى‏ أَجَلٍ هُمْ بالِغُوهُ إِذا هُمْ یَنْکُثُونَ»^[۷۸۷] و «وَ قالُوا یا أَیُّهَا السَّاحِرُ ادْعُ لَنا رَبَّکَ بِما عَهِدَ عِنْدَکَ إِنَّنا لَمُهْتَدُونَ فَلَمَّا کَشَفْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِذا هُمْ یَنْکُثُونَ»^[۷۸۸] بیان شده است.
فرعونیان پس از مشاهده عذاب الهی از حضرت موسی(ع) خواستند که برای آنها دعا کند و اگر عذاب را از ایشان بردارد به نفع حضرت موسی(ع) ایمان بیاورند و بنی اسرائیل را به همراه او ارسال کنند، از سیاق آیات به خوبی پیداست که خداوند عذاب را از آنها برداشت لکن آنها عهد شکننی کردند و خداوند از انها انتقام گرفت.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

این آیه به خوبی نشان می‌دهد که توسل و استغاثه به حجج الهی و نیز دعا و درخواست حجج الهی از خداوند موجب رفع عذاب و برطرف شدن گرفتاری‏ها شود. این مطلب از یک سو بیانگر اهمیت و جایگاه توسل و استغاثه به حجج الهی و از سوی دیگر بیانگر استجابت دعای حجج الهی نزد خداوند است.
۳-۱۱-۵-۲- درخواست آب
نمونه دیگر در آیات «وَ إِذِ اسْتَسْقى‏ مُوسى‏ لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصاکَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَهَ عَیْناً قَدْ عَلِمَ کُلُّ أُناسٍ مَشْرَبَهُمْ..»^[۷۸۹] و «وَ قَطَّعْناهُمُ اثْنَتَیْ عَشْرَهَ أَسْباطاً أُمَماً وَ أَوْحَیْنا إِلى‏ مُوسى‏ إِذِ اسْتَسْقاهُ‏ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِبْ بِعَصاکَ الْحَجَرَ فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَهَ عَیْناً قَدْ عَلِمَ کُلُّ أُناسٍ مَشْرَبَهُمْ..»^[۷۹۰] ذکر شده که حکایت از آن دارد که بنی اسرائیل از حضرت موسی(ع) درخواست آب کردند و حضرت موسی(ع) نیز دعا کرد و خداوند دعای وی را اجابت نمود و او را امر کرد که با عصای خویش به سنگ بزند که پس از این کار دوازده چشمه آب برای بنی اسرائیل جاری شد.
گفتنی است این مطلب به دو شکل بیان شده آیه اول ناظر به استجابت دعای حضرت موسی(ع) است و آیه دوم ناظر به توسل و استغاثه بنی اسرائیل به موسی(ع) است و در خصوص مطلب توسل، سیاق آیه(عدم مخالفت خداوند و حضرت موسی(ع) با این درخواست) حاکی از صحیح و منطقی بودن درخواست آنها از حضرت موسی(ع) است.
۳-۱۱-۵-۳- درخواست طعام
آیه شریفه «وَ إِذْ قُلْتُمْ یا مُوسى‏ لَنْ نَصْبِرَ عَلى‏ طَعامٍ واحِدٍ فَادْعُ لَنا رَبَّکَ یُخْرِجْ لَنا مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ مِنْ بَقْلِها وَ قِثَّائِها وَ فُومِها وَ عَدَسِها وَ بَصَلِها قالَ أَ تَسْتَبْدِلُونَ الَّذی هُوَ أَدْنى‏ بِالَّذی هُوَ خَیْرٌ اهْبِطُوا مِصْراً فَإِنَّ لَکُمْ ما سَأَلْتُمْ..»^[۷۹۱] نیز بیانگر درخواست دیگر بنی اسرائیل از حضرت موسی(ع) است که آنها بر طعام واحد صبر نکردند لذا از حضرت موسی(ع) درخواست کردند که دعا کند که خداوند از روییدنی‏های زمین برای آنها بیرون آورد به هر روی بین اسرائیل به خواسته خویش رسیدند.
مواردی که بدان اشارت رفت چنین به دست مى‏دهد که توسل به اسباب منافاتى با اخلاص ندارد، بلکه اعتماد بر اسباب و نگاه استقلالی به اسباب بدون در نظر داشتن قدرت واسعه الهی با اخلاص منافات دارد. افزون بر اینکه اصل توسل به اولیاء و حجج الهی نه تنها از منظر قصص قرآن امری جائز است بلکه امری نیکو بشمار مى‏رود.
۳-۱۲- تبرک جستن به اولیاء و آثار ایشان
تبرّک در لغت، مشتق از «برکت» به معناى فزونى است.^[۷۹۲] امّا در اصطلاح آن است که موحّدان، از رهگذر تبرّک به پیامبر اکرم(ص) و بندگان صالح خدا و تبرک به آثار باقى مانده از آنان، درخواست افاضه نعمت و افزایش برکت کنند. معناى این آن نیست که تبرک جوینده، راه‏ها و اسباب طبیعى را براى رسیدن به خواسته‏هایش به روى خود ببندد، بلکه در همان حال که به علل و اسباب طبیعى تکیه مى‏کند، راه تبرک را در برابر خود باز مى‏گذارد، تا از این طریق، به فیض الهى که از این مجرا نازل می‏‌‏شود، افزون بر آنچه از راه اسباب طبیعى مى‏رسد، دست یابد. مسلم است که میان آثار پیامبران و صالحان و خیراتى که انسان از این راه به دست مى‏آورد رابطه مادى وجود ندارد، لیکن همانگونه که گفته شد فیض‏هاى الهى بربندگان گاهى از غیر مجراى طبیعى افاضه مى‏شود، آنجا که اراده الهى بر این باشد که حاجت‏هاى یک انسان مؤمن را از راه تبرّک به پیامبر یا آثار بازمانده از او برآورده سازد. آیات قرآن کریم و روایات فراوانى بر این حقیقت تأکید دارد. افزون بر اینکه هیچ مانع عقلى نیست که آثار پیامبر و صالحان در اجابت خواسته‏هاى انسان اثر گذار باشد. اینک برخى از آیاتى که در این زمینه است.^[۷۹۳] در قصص قرآن نمونه‏های متعددی از تبرک به حجج الهی و آثار ایشان وجود دارد که ذیلاً اشاره می‌کنیم:
۳-۱۲-۱- تبرک به مقام ابراهیم(ع)
تبرک به مقام ابراهیم(ع) که در آیه «وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَهً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهیمَ مُصَلًّى..»^[۷۹۴] بیان شده به خوبی گویای تبرک به حجج الهی است. در واقع خداوند، بعضى از سرزمین‏هایى را که بدن دعوتگران توحید را لمس کرده، عبادتگاه به شمار آورده است، مثل آنکه «مقام ابراهیم» را نمازخانه قرار داده و فرموده است: «وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَهً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّى..» بى‏شک، نماز از بعد ذاتى فرقى نمى‏کند که در این جایگاه خوانده شود، یا نقاط دیگر مسجد. ولى «مقام ابراهیم» به سبب وجود ابراهیم پیامبر، امتیاز دیگرى یافته و جاى متبرّکى شده است. از این رو نمازگزار به خاطر تبرک به آن مکان پاک، نمازش را آنجا برگزار مى‏کند.
در جاى دیگرى از قرآن، خداوند متعال «مسعى‏»- مسافت میان صفا و مروه- را محلّ عبادت مى‏شمارد و این نیست مگر به سبب آنکه بانوى پاک و یکتا پرستى همچون «هاجر»، با قدم‏هاى مبارک خود هفت بار این زمین را در جستجوى آب، لمس کرده است و این مسأله علتى جز این ندارد که به این سرزمین مقدس که جزئى از بدن مادر حضرت اسماعیل را لمس کرده است، تبرک جویند.^[۷۹۵]
۳-۱۲-۲- پیراهن یوسف(ع) و بازگشت بینایى یعقوب(ع)‏
تبرک یعقوب(ع) به پیراهن یوسف(ع) و بازگشت بینایی او نمونه دیگری است که در آیات «اذْهَبُوا بِقَمیصی‏ هذا فَأَلْقُوهُ عَلى‏ وَجْهِ أَبی‏ یَأْتِ بَصیراً..»^[۷۹۶] و «فَلَمَّا أَنْ جاءَ الْبَشیرُ أَلْقاهُ عَلى‏ وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصیراً..»^[۷۹۷] به آن اشاره شده است.
توضیح اینکه حضرت یعقوب(ع)، مدتى طولانى در رنج هجران حضرت یوسف(ع) بود و در آن مدّت آن ‏قدر گریست که به تعبیر قرآن کریم، چشمانش سفید(و نابینا) شد: «..وَ ابْیَضَّتْ عَیْناهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ کَظِیمٌ»^[۷۹۸] اراده الهى بر آن شد که به واسطه پیراهن فرزندش یوسف، بینایى یعقوب را به او برگرداند. خداوند از زبان یوسف(ع) چنین نقل مى‏فرماید: «اذْهَبُوا بِقَمِیصِی هذا فَأَلْقُوهُ عَلى‏ وَجْهِ أَبِی یَأْتِ بَصِیراً»^[۷۹۹] بى‏گمان پیراهن یوسف، از جهت موّاد و شکل، با پیراهن‏هاى دیگر فرقى ندارد، ولى خواست خدا آن بود که فیض الهى از این راه به بنده‏اش یعقوب برسد. قرآن با صراحت این حقیقت را چنین بیان مى‏کند: «فَلَمَّا أَنْ جاءَ الْبَشِیرُ أَلْقاهُ عَلى‏ وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِیراً»^[۸۰۰].^[۸۰۱]
۳-۱۲-۳- تبرک جستن به تابوت در بنی إسرائیل
آیه ۲۴۸ سوره بقره در بیان قصه طالوت، نمونه دیگری در توسل به آثار انبیاء و حجج الهی است. توضیح اینکه حضرت موسى(ع) در اواخر عمر شریفش، الواح مقدّس را که در بردارنده شریعت او بود، همچنین زره، سلاح و آثار دیگرش را در صندوقى گذاشت و صندوق را به وصىّ خود «یوشع بن نون» سپرد. از همین‏جا آن صندوق نزد بنى‏اسرائیل اهمیت ویژه‏اى یافت. در جنگ‏هایى که میان آنان و دشمنانشان پیش مى‏آمد، آن صندوق را به عنوان تبرک با خود مى‏بردند و به سبب آن از خداوند نصرت مى‏طلبیدند و تا وقتى که آن صندوق میان آنان بود، با عزّت مى‏زیستند. امّا وقتى که در دین سست شدند و تأثیر عامل بازدارنده اخلاقى در میان ایشان کم شد، دشمنانشان توانستند آنان را شکست دهند و آن صندوق مقدس را هم به غارت ببرند. چون خداوند پس از مدتى طالوت را به عنوان پادشاه و فرمانده بنى اسرائیل برگزید، پیامبرشان به ایشان گفت: نشانه صدق او و اینکه طالوت از سوى خداوند به‏ فرماندهى تعیین شده است، آن است که صندوق را نزد شما مى‏آورد. قرآن در اشاره به این ماجرا مى‏فرماید: «وَ قالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ آیَهَ مُلْکِهِ أَنْ یَأْتِیَکُمُ التَّابُوتُ فِیهِ سَکِینَهٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ بَقِیَّهٌ مِمَّا تَرَکَ آلُ مُوسى‏ وَ آلُ هارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلائِکَهُ..» ^[۸۰۲] دقت در آیه مى‏رساند که قرآن کریم، از زبان پیامبر نقل مى‏کند که بنى‏اسرائیل به آن صندوق تبرک مى‏جستند و آن قدر ارزش و شرافت داشته که فرشتگان آن را حمل مى‏کردند. اینک مى‏پرسیم: اگر این کار، با اصول توحید، ناسازگار است، چگونه آن پیامبر، این خبر را به صورت یک مژده به آنان نقل مى‏کند؟^[۸۰۳]
لازم به ذکر است که آن صندوقچه‏‏‏ای ‌‏که در آن بقایایی از آل موسی(ع) و آل هارون(ع) شاید چیزهایی چون عصا و نعلین و جز اینها آن قدر برای بنی اسرائیل عظمت داشت که به آن تبرک می‌جستند و با آن در نبردها و مشکلات پیروز می‌شدند و به تصریح خداوند در آن آرامشی الهی بود و خداوند هم از آن به تمجید یاد کرده است. حال وقتی صندوقچه‏ای با محتوای مذکور چنین آرامش الهی داشته باشد و ملائکه آن را حمل کنند و چنین آثار برای مردم داشته باشد، صندوقچه و یا ضریحی که در آن بدن مبارک امام معصوم(ع) باشد چه آثاری و چه آرامش الهی دارد خدا می‌داند. لذا آمدن به نزد چنین صندوقچه‏ای که از آن به زیارت تعبیر می‌شود و متبرک شدن به آن یعنی مسأله تبرک امری معقول و مشروع خواهد بود.
نکته قابل توجه اینکه ظاهرا فقط همین یک آیه را داریم که تعبیر «آلُ مُوسى‏ وَ آلُ هارُونَ» در آن آمده است. گویا این عبارت حکایت از آن دارد که آل هارون(ع) نیز داری منصب الهی نبوت و وصایت و خلافت بوده‏اند که اجمالاً این مطلب مؤید روایی نیز دارد که زیرا وصایت و امامت به فرزندان هارون رسید.^[۸۰۴] از سوی دیگر همانگونه که بقایا و آثار آل موسی(ع) مقدس و متبرک است همنیطور بقایا و آثار آل هارون(ع) نیز مقدس و متبرک است. لذا با توجه به منزلت هارونیه امیرالمؤمنین(ع) نسبت به رسول خدا(ص) می‌توان علاوه بر طرق دیگر، از این راه نیز نتیجه گرفت که آثار و بقایای آل علی(ع) نیز متبرک و متیمن است و امیدواری و قوت قلب و پیروزی آور است.
۳-۱۲-۴- تبرک جستن به جایگاه اصحاب کهف
آیه «..إِذْ یَتَنازَعُونَ بَیْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقالُوا ابْنُوا عَلَیْهِمْ بُنْیاناً رَبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قالَ الَّذینَ غَلَبُوا عَلى‏ أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِمْ مَسْجِداً»^[۸۰۵] نیز نمونه دیگری در تبرک جستن به آثار صالحین است. توضیح اینکه وقتى مؤمنان و یکتاپرستان، مخفى‏گاه جوانمردانِ «اصحاب کهف» را یافتند، با خود مى‏اندیشیدند که چه کنند؟ همه اتفاق نظر داشتند که بر قبور آنان مسجدى بسازند تا محلّ عبادت باشد و وسیله‏اى براى تبرک‏جستن به عبادت در کنار آن پیکرهاى مطهّر گردد. قرآن کریم چنین نقل مى‏کند: «قالَ الَّذِینَ غَلَبُوا عَلى‏ أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِمْ مَسْجِداً» مفسران مى‏گویند هدف از ساختن مسجد، برپایى نماز و تبرک به اجساد مطهّر آنان بوده است. دقت در این آیات ما را از یک اصل علمى و قرآنى روشن آگاه مى‏کند و آن اینکه گاهى خواست الهى بر این مى‏شود که نعمت‏ها، مواهب مادى و معنوى را از خلال اسباب و عوامل طبیعى به بشر افاضه کند، بدون آنکه میان امور مادى و معنوى تفاوتى باشد، مثل آنکه اراده الهى تعلّق گرفته تا بشر را از راه اسباب طبیعى هدایت کند، از این رو پیامبران را به عنوان بشارت دهنده و بیم دهنده فرستاده است. ولى در همان حال، گاهى نیز اراده خدا بر این تعلّق مى‏گیرد که فیض خویش را از راه‏ها و اسباب غیرطبیعى جارى سازد. تبرّک یکى از آن راه‏هاى غیرطبیعى است که انسان به آن روى مى‏آورد تا فیض الهى و نعمت پروردگار را به دست آورد. براساس همین روش، مسلمانان به آثار پیامبر اعظم(ص) و به موى شریف او و به قطرات آب وضوى آن حضرت و به جامه و ظرف و لمس بدن مطهّرش تبرک مى‏جستندکه نمونه‏هاى آن در روایت‏ها آمده است. پس تبرّک، سنتى شد که صحابه به آن عمل مى‏کردند و تابعان و صالحان بعدى نیز از آنان پیروى کردند.^[۸۰۶]
گفتنی است حال که بناء مسجد در جوار قبور ایشان مورد رضای الهی است و آیندگان به قبور ایشان تبرک می‌جستند با اینکه آنها در شمار انبیاء، رسل و امامان معصوم نبودند لذا به طریق اولی بناء مسجد و زیارتگاه در جوار قبور امامان معصوم مورد رضای الهی است و جایگاه تبرک خواهد بود.
۳-۱۲-۵- مبارک بودن حضرت عیسی(ع)
مبارک بودن حضرت عیسی(ع) که در آیات «وَ جَعَلَنی‏ مُبارَکاً أَیْنَ ما کُنْتُ وَ أَوْصانی‏ بِالصَّلاهِ وَ الزَّکاهِ ما دُمْتُ حَیًّا»^[۸۰۷] ذکر شده نمونه دیگری از تبرک در قصص قرآن است.
توضیح اینکه در آیه یادشده حضرت عیسی(ع) خود را اینگونه معرفی کرده است که خداوند او را «مبارک» قرار داده است. از این فراز می‌توان چنین استنباط نمود که مبارک گردانیدن یک چیز و یا یک انسان از ناحیه خداوند متعال صورت می‌گیرد و نیز مبارک شدن مختص به آثار حجج الهی و صالحان نیست بلکه خود حجج الهی و صالحان وجودشان مبارک است با این توضیح می‌توان گفت ائمه اطهار(ع) که خلفاء و حجج الهی و اوصیاء پیامبر کرم(ع) هستند و وارث علوم و فضائل و مکارم انبیاء و حجج الهی پیشین هستند و نیز با توجه به جایگاه والای امامت، ائمه اطهار(ع) و آثار ایشان نیز از ناحیه خداوند «مبارک» قرار داده شده‏اند.
افزون بر اینکه به نظر مى‏رسد شاید در این آیه بتوان گفت مبارک بودن حضرت عیسی(ع) به نحو مطلق ذکر شده و هیچگونه قید در زمان حیات و پس از وفات ندارد. در واقع مبارک بودن وی به اطلاق مکانی ذکر شده یعنی هر کجا که باشد مبارک است چه در زمان حیات و چه در زمان ممات از این ویژگی برخوردار است. اما به قرینه سیاق آیه که توصیه به زکات و نماز و انجام این دو مقید به زمان حیات ذکر شده لذا انجام نماز و زکات مقید به قید حیات است و پس از وفات تکلیفی نیست اما مبارک بودن به نحو مطلق بیان شده است لذا وجود عیسی پس از وفات هم هر کجا باشد وجودش مبارک است. این می‌تواند ردی بر دیدگاه وهابیت در رد زیارت و متبرک شدن به قبور انبیاء و حجج الهی است. البته شاید اشکال شود که «بَرًّا بِوالِدَتی» نیز مطلق ذکر شده در حالی که مراد تا زمان حیات حضرت عیسی(ع) است چون پس از فوت که دیگر قادر به مهربانی و محبت به مادر نیست لذا با مرگ مهر و محبت از عیسی(ع) به مادر منتفی است. اما در پاسخ می‌توان گفت که محبت کردن به مادر نیز یکی از واجبات الهی است لذا از این حیث در عرض واجبات دیگری چون نماز خواندن و زکات دادن قرار می‌گیرد که مقید به حیات است. افزون بر اینکه ارتباط محبت رساندن به مادر و دیگران می‌تواند مقید به قید حیات آنها نباشد زیرا مثلاً با انجام دادن کارهای خیر و اموری از این قبیل توسط فرزندان بهره‏ای از ثواب به پدر و مادر وی می‌رسد و این یکی از مصادیق ابراز محبت پس از وفات است.
۳-۱۳- زیارت معصومان(ع)
«زیارت» در لغت به معنى «قصد» است و در موردى به کار مى‏رود که فردى از نقطه‏اى به نقطه‏اى براى دیدار شخصى یا مکانى برود و هدفش از این کار تعظیم و تکریم آن فرد یا آن مکان باشد.^[۸۰۸] گاهى نیز زیارت به جمله‏ها و عباراتى گفته مى‏شود که انسان با آنها با فرد سخن مى‏گوید و این اصطلاحى دیگر غیر از اصطلاح لغوى است.^[۸۰۹]
زیارت معصومان(ع) یکی دیگر از بن مایه‏های کلامی امامت در قصص قرآن کریم است که در آیات زیر قابل بررسی است:
۳-۱۳-۱- دعاء حضرت ابراهیم(ع)
آیه «رَبَّنا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتی‏ بِوادٍ غَیْرِ ذی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِیُقیمُوا الصَّلاهَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَهً مِنَ النَّاسِ تَهْوی إِلَیْهِمْ..»^[۸۱۰] که حکایت از دعای حضرت ابراهیم(ع) برای ذریه خویش دارد که مراد ذریه وی از طریق حضرت اسماعیل(ع) است که به امر خداوند در مکه سکونت داده شدند. بر این اساس تحقق عینی این دعا محبت و مودت عموم مردم به این ذریه و روی آوردن مردم به زیارت ایشان در زمان حیات و نیز روی آوردن مردم به زیارت قبور ایشان پس از وفات باشد.
مؤید این مطلب که این دعا پس از وفات ایشان نیز محقق می‌شود این است که فرمود: «مِنْ ذُرِّیَّتی» و تعبیر به ذریه تنها ناظر به اسماعیل و هاجر نیست بلکه فرزندان از نسل او را نیز شامل می‌شود که در آینده ظهور خواهند کرد. همانگونه که در آیات «وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَ یَعْقُوبَ کُلاًّ هَدَیْنَا وَ نُوحًا هَدَیْنَا مِن قَبْلُ وَ مِن ذُرِّیَّتِهِ دَاوُدَ وَ سُلَیْمَنَ وَ أَیُّوبَ وَ یُوسُفَ وَ مُوسىَ‏ وَ هَارُونَ وَ کَذَالِکَ نجَْزِى الْمُحْسِنِینَ وَ زَکَرِیَّا وَ یحَْیىَ‏ وَ عِیسىَ‏ وَ إِلْیَاسَ کلُ‏ٌّ مِّنَ الصَّالِحِینَ وَ إِسْمَاعِیلَ وَ الْیَسَعَ وَ یُونُسَ وَ لُوطًا وَ کُلاًّ فَضَّلْنَا عَلىَ الْعَلَمِینَ وَ مِنْ ءَابَائهِمْ وَ ذُرِّیَّاتهِِمْ وَ إِخْوَانهِِمْ وَ اجْتَبَیْنَاهُمْ وَ هَدَیْنَاهُمْ إِلىَ‏ صرَِاطٍ مُّسْتَقِیمٍ»^[۸۱۱] برخی از ذریه وی را برشمرده است. مؤید دیگر صیغه‌های جمع در آیه است: «..رَبَّنا لِیُقیمُوا الصَّلاهَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَهً مِنَ النَّاسِ تَهْوی إِلَیْهِمْ..» در صورتی که در زمان این دعا تنها اسماعیل متولد شده بود و حتی اسحاق نیز نبود.^[۸۱۲] از سوی دیگر ذریه بر هاجر اطلاق نمی‌شود لذا دو ضمیر جمع در ادامه آیه ناظر به ذریه و نسل ابراهیم خلیل(ع) است که این دعا را به نزد خداوند عرضه داشت. و نیز در آیات «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى وَهَبَ لىِ عَلىَ الْکِبرَِ إِسْمَاعِیلَ وَ إِسْحَاقَ إِنَّ رَبىّ‏ِ لَسَمِیعُ الدُّعَاءِ رَبّ‏ِ اجْعَلْنىِ مُقِیمَ الصَّلَوهِ وَ مِن ذُرِّیَّتىِ رَبَّنَا وَ تَقَبَّلْ دُعَاءِ»^[۸۱۳] که بی‏تردید در حین دعا مصداق خارجی ذریه اسماعیل و اسحاق بوده‏اند اما بی‏تردید دعاء ابراهیم خلیل(ع) تنها نمازگزار بودن این دو نیست بلکه نمازگزار بودن ذریه و نسل وی تا روز قیامت بوده است.
گفتنی است کلینی در باب «أَنَّ الْوَاجِبَ عَلَى النَّاسِ بَعْدَ مَا یَقْضُونَ مَنَاسِکَهُمْ أَنْ یَأْتُوا الْإِمَامَ فَیَسْأَلُونَهُ عَنْ مَعَالِمِ دِینِهِمْ وَ یُعْلِمُونَهُمْ وَلَایَتَهُمْ وَ مَوَدَّتَهُمْ لَهُ» به اسناد خویش روایتی را از امام باقر(ع) نقل کرده است که حضرت به مردمی که به دور کعبه طواف می‌کردند نگاهی کرد و فرمود: «در زمان جاهلیت نیز به همین وضع طواف مى‏کردند همانا دستور دارند که بدان طواف کنند و سپس نزد ما بیایند و ولایت و دوستى خود را به ما اعلام نمایند و یارى خود را در اختیار ما گذارند، سپس این آیه را خواند «پس دلهاى برخى از مردم را به سوى آنان گرایش ده»^[۸۱۴]عیاشی نیز این روایت را از امام باقر(ع) نقل کرده با این تفاوت که حضرت پس از قرائت آیه مزبور فرمود: «آل محمد آل محمد، ثم قال إلینا إلینا»^[۸۱۵]
امام باقر(ع) در روایت دیگری در تفسیر آیه «..وَ قَدَّرْنا فِیهَا السَّیْرَ سِیرُوا فِیها لَیالِیَ وَ أَیَّاماً آمِنِینَ»^[۸۱۶] به قتاده فرمود: «این آیه درباره کسى است که از خانه خویش با توشه و مرکب و کرایه حلال به قصد زیارت خانه کعبه بیرون آید و به حق ما عارف و آشنا باشد و در دل هواى ما داشته باشد چنانچه خداوند فرمود: «پس دلهاى برخى از مردم را به سوى آنان گرایش ده» و مقصود ابراهیم اشتیاق به خانه نبود و گر نه مى‏گفت: «هواى آن کند»(و اینکه «الیهم» گفت و ضمیر را جمع آورد مقصودش ما بوده‏ایم) پس مائیم به خدا سوگند مقصود از ادعاى ابراهیم(ع) که هر که در دل هواى ما کند حج او پذیرفته است و گر نه نه، اى قتاده هر کس چنین باشد از عذاب جهنم در روز قیامت در امان و آسوده است‏»^[۸۱۷]
کلینی در روایت دیگری از امام باقر(ع) نقل کرده است که حضرت مردم و اعمالی که در مکه انجام می‌دادند، دید سپس فرمود: «این کارها به مانند کارهاى دوران جاهلیت است. به خدا قسم مأمور بدان نیستند، و امر نشده‏اند مگر به اینکه حج را انجام دهند و به نذر خود وفا کنند و نزد ما آیند و ولایت خود را به ما اظهار کنند و نصرت خود را در اختیار ما گذارند».^[۸۱۸]
در روایت دیگری از کلینی چنین آمده که امام باقر(ع) به سدیر فرمود: «همانا به مردم دستور داده شده که بیایند به این سنگها طواف کنند و سپس نزد ما آیند و ولایت خود را به ما اعلام دارند و این است قول خدا «و به راستى من بسیار آمرزنده‏ام براى کسى که باز گردد و بگرود و کار خوب کند و سپس رهبرى شود». پس از آن اشاره به سینه خود کرد و گفت: به سوى ولایت ما هدایت شود».^[۸۱۹]
۳-۱۳-۲- دعوت مردم به حج توسط حضرت ابراهیم(ع)
دعوت مردم به حج توسط حضرت ابراهیم(ع) که در سیاق آیات داستانی «وَ إِذْ بَوَّأْنا لِإِبْراهیمَ مَکانَ الْبَیْتِ أَنْ لا تُشْرِکْ بی‏ شَیْئاً وَ طَهِّرْ بَیْتِیَ لِلطَّائِفینَ وَ الْقائِمینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجالاً وَ عَلى‏ کُلِّ ضامِرٍ یَأْتینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمیقٍ»^[۸۲۰] آمده است نیز نمونه دیگری بر اهمیت زیارت حجج الهی است. البته برخی خطاب در آیه «وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ» را رسول خدا(ص) دانسته‏اند لکن همانگونه که علامه طباطبایی تصریح کرده این مطلب از سیاق آیات بعید است.^[۸۲۱]
به نظر مى‏رسد تعبیر «یَأْتُوکَ» در این آیه شریفه گویای محوریت حجت الهی در حج است. به بیان دیگر تعبیر آیه شریفه آمدن به حج نیست هرچند از آیه آمدن به حج نیز فهم مى‏شود ‏بلکه تعبیر آیه آمدن به نزد حضرت ابراهیم(ع) و یا رسول خدا(ص) برای بجا آوردن حج است.
از دیگر سو، با توجه به وجوب هر ساله حج تا روز قیامت و نیز با توجه به اینکه دلیلی بر تخصیص آیه به حضرت ابراهیم(ع) نداریم زیرا مورد مخصص آیه نمی‌تواند باشد، و نیز با عنایت به اینکه انبیاء و اوصیاء حضرت ابراهیم(ع) پس از وفات وی، نازل منزله وی و در جایگاه وی به عنوان حجت الهی و خلیفه الهی در زمین خواهند بود، پس از وفات حضرت ابراهیم(ع) امر آمدن نزد وی به آمدن نزد انبیاء و اوصیاء پس از وی محقق خواهد شد به عبارت دیگر در هر برهه از زمانی انجام حج بدون مشرف شدن نزد حجت الهی زمان ناتمام خواهد بود. در واقع پرچم دعوت مردم به سوی خداپرستی به ویژه دعوت به حج هیچ اختصاصی به حضرت ابراهیم(ع) ندارند زیرا همه حجج الهی که وارث جایگاه او باشند در تأسی به حضرت ابراهیم(ع) و امتثال این امر الهی عهده دار دعوت مردم به حج خواهند بود. سبب نزول این آیه مؤید این مطلب است زیرا امام صادق(ع) فرمود: «همانا رسول خدا(ص) ده سال در مدینه اقامت نمود و به حج نرفت سپس خداوند آیه «وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجالًا وَ عَلى‏ کُلِّ ضامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ» را بر وی نازل کرد. پس پیامبر(ص) مؤذنان را امر کرد که با صدای بلند ندا دهند که رسول خدا(ص) امسال به حج خواهد رفت».^[۸۲۲]
امام رضا(ع) نیز فرمود: «امامت زمام دین و نظام مسلمین و صلاح دنیا و عزّت مؤمنین است. امامت بنیاد پاک اسلام و شاخه پربرکت آن است، به واسطه امامت نماز و زکات و روزه و حجّ و جهاد تحقّق مى‏یابد».^[۸۲۳]
امام باقر(ع) نیز فرمود: «جز این نیست که مردم امر شده‏‏‏اند‌‏ که به سوی این سنگ‏ها‌‏ بیایند و آن را طواف کنند و سپس به نزد ما بیایند و ما را به ولایت خویش خبر دهند و یاری خویش را بر ما عرضه دارند».^[۸۲۴]
و نیز امام باقر(ع) فرمود: تمامیت حج به دیدار امام است. ^[۸۲۵]
۳-۱۳-۳- مزار اصحاب کهف
خداوند متعال در مورد اصحاب کهف و نزاع مردم در کیفیت تعظیم از آنان مى‏فرماید: «إِذْ یَتَنازَعُونَ بَیْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقالُوا ابْنُوا عَلَیْهِمْ بُنْیاناً رَبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قالَ الَّذِینَ غَلَبُوا عَلى‏ أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِمْ مَسْجِداً»^[۸۲۶] ‏از این‏که برخى پیشنهاد ساختن مسجد داده ‏اند کشف مى‏شود که آنان مسلمان و موحّد بوده‏اند. لذا واضح است که پیشنهاد مسجد به این جهت است که به‏طور مدام بر آن وارد شده تا مرقد اصحاب کهف مزار مردم گردد.^[۸۲۷] قرآن کریم با لحن موافق این داستان را نقل مى‏کند و ایرادى بر آن نمى‏گیرد، یعنى ساختن مسجد در کنار قبور بزرگان مانعى ندارد.^[۸۲۸] به تعبیر دیگر از آن جا که خداوند متعال پیشنهاد دوم(ساختن مسجد در کنار اصحاب کهف) را رد نکرده و آن را مجراى شرک نمى‏داند، مى‏توانیم آن را دلیل به امضا و تقریر عمل آنان بدانیم.^[۸۲۹]
افزون بر اینکه در ارتباط با این آیه می‌توان مفهوم اولویت گرفت به این صورت که بناء مسجد بر قبور اصحاب کهف که معصوم نبوده‏اند و تنها افراد نیک و صالحی و پیرو انبیاء الهی بوده‏اند(که به دلیل ایمان به خدا و از دست ندادن دین خود در برابر سلطه حاکم جبار زمان و شرایط بی‏ایمانی در جامعه خویش هجرت کردند و به غار پناه آوردند) بر اساس این آیات مورد رضای الهی است پس بناء مسجد در جوار قبور انبیاء و حجج الهی که معصوم هستند به طریق اولی مورد رضای الهی خواهد بود. بنابر این آیه بناء مسجد و زیارتگاه در جوار قبور انبیاء و حجج الهی نه تنها اشکال ندارد بلکه مورد رضای الهی است. از سوی دیگر خداوند در ارتباط با اصحاب کهف می‌فرماید: «أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْکَهْفِ وَ الرَّقیمِ کانُوا مِنْ آیاتِنا عَجَباً»^[۸۳۰] به دلالت تضمنی اصحاب کهف را از آیات الهی می‌داند لذا بی‏تردید اراده الهی بر آن بود که قصه اصحاب کهف برای مردم روشن شود و در طول زمان در اذهان عموم مردم باشد که به منظور تحقق این امر بقاء جایگاه ایشان در غار به نوبه خود کمک به جاودانگی این داستان و رساندن پیام این داستان به همه مردم تا روز قیامت می‌کرد و در این میان دو امر «ساختن بناء» و «ساختن مسجد» در جوار ایشان مورد دوم به صورت بهتر و مطلوب تری می‌توانست این پیام الهی را به عموم مردم برساند. شاید به این دلیل که این امر تجلیل شایسته‏ای درخور ایشان بود و به خوبی تقدس و منزلت بلند ایشان را نمایان می‌ساخت و اینکه در طول زمان این امر نمونه و آغازی برای تجلیل از جایگاه انبیاء و حجج الهی باشد که پس از وفات، قبور ایشان مزار عموم مردم و مکان تقرب به خداوند باشد.
۳-۱۴- شفاعت
«شفاعت» از ریشه «شفع»نقطه مقابل زوج و وتر است.^[۸۳۱] به گفته راغب، به معنی ضمیمه کردن چیزی به جیزی شبیه به آن است و شفاعت به معنی ضمیمه شدن به دیگری در حالی که او را کمک نماید و از او درخواست نماید.^[۸۳۲] در حقیقت شخصى که متوسل، به شفیع می شود نیروى خودش به تنهایى براى رسیدنش به هدف کافى نیست، لذا نیروى خود را با نیروى شفیع گره مى‏زند، و در نتیجه آن را دو چندان نموده، به آنچه می خواهد نائل مى‏شود، به طورى که اگر این کار را نمى‏کرد، به مقصود خود نمى‏رسید، چون نیروى خودش به تنهایى ناقص و ضعیف و کوتاه بود.^[۸۳۳]
«شفاعت» نیز در شمار مهمترین بن مایه‏های کلامی امامت در قصص قرآن است که ذیلاً به بررسی دلالت برخی از این آیات بر «شفاعت» می‌پردازیم:

اچسون‌، کیت‌، ا. دامین‌گال‌، مردیت‌(۱۳۸۰)، نظارت‌ و راهنمایی‌ تعلیماتی‌، ترجمه‌ محمد رضا بهرنگی‌ (برنجی‌)،تهران، کمال‌ تربیت‌.
استدلر، هارتموت و کیلگر، کریستوف(۱۳۸۳)، مدیریت زنجیره، تأمین زنجیره، تأمین برنامه ریزی پیشرفته، نسرین عسگری و رضا زنجیرانی فراهانی، انتشارات ترمه.
احمدی‌، غلامرضا (۱۳۸۱)، بررسی‌ نیازهای‌ آموزشی‌ مدیران‌ مدارس‌ ابتدایی‌ شهر اصفهان‌ در زمینه‌ی‌ نقش‌های‌نظارتی‌. فصلنامه‌ تعلیم‌ و تربیت‌، سال‌ هجدهم‌، شماره‌ ۳.
بازرگان، عباس و همکاران(۱۳۸۸)، روش های تحقیق در علوم رفتاری، چاپ چهارم، تهران، انتشارات آگاه.
بیکر، ترزال(۱۳۷۷)، نحوه انجام تحقیقات اجتماعی، هوشنگ نایبی، تهران، انتشارات سروش، چاپ دوم.
ببی، ارل(۱۳۸۷)، روش های تحقیق در علوم اجتماعی ۲، ترجمه رضا فاضل.
بردبارآذر، رحمان(۱۳۸۱)، بررسی نقش و اهمیت اجرای سیستم اطلاعات بیمارستانی در مدیریت بیمارستان ها، اردبیل، دانشگاه علوم پزشکی.
بلسینگر، گلی(۱۳۸۳)، فصلنامه کتاب، مدیریت منابع انسانی، ترجمه علی خسرو جردی، پاییز ۱۳۸۳، شماره ۵۹.
حاج کریمی، ع؛ بسطامی، جمالیه و مکی زاده، و(۱۳۸۹)، بررسی تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در بازارهای بین المللی صنعتی(مطالعه موردی شرکت های صادراتی شهر تهران)، چشم انداز مدیریت بازرگانی، شماره ۱، پیاپی ۳۴.
حسینی، اعظم السادات(۱۳۸۴)، طراحی مدل منطقی سیستم اطلاعات بیمارستان برای بیمارستان های عمومی آموزشی تابعه دانشگاه های علوم پزشکی شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

خاکی، غلامرضا(۱۳۸۲)، روش تحقیق در مدیریت، انتشارات بازتاب، چاپ سوم.
خویی(۱۳۹۲)، خطاهای نسخه نویسیhttp://www.sinanews.ir/news/?id=17064.
دلاور، علی(۱۳۸۵)، روش تحقیق در علوم تربیتی، تهران، انتشارات رشد.
دواس، دی، ای(۱۳۸۳)، پیمایش در تحقیقات اجتماعی، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران، نشر نی.
دلاور، علی (۱۳۸۵)، روش تحقیق در علوم تربیتی، تهران، انتشارات رشد.
رفیع پور، فرامرز(۱۳۸۵)، تکنیک‌های خاص تحقیق در علوم اجتماعی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
رستمی زاده، کریم(۱۳۸۵)، چارچوبی جهت ارزیابی سیستم مدیریت زنجیره تأمین، اولین همایش مهندسی صنایع در استان خوزستان.
رجب زاده، علی و اسدزاده، بابک(۱۳۸۵)، طراحی نظام ارزیابی عملکرد با رویکرد بهره وری، اولین همایش مهندسی صنایع در استان خوزستان.
زیادلو، دینا، سیما، مرزبان(۱۳۸۹)، سیستم اطلاعات بیمارستانی، تهران، مرکز تحقیق ، توسعه و سیاستگذاری درمان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی.
زرگوش ، بهروز(۱۳۸۵)، فناوری اطلاعات در سازمان، تهران، نشر کاریز.
سرمد، زهره و بازرگان، عباس(۱۳۸۲)، روش های تحقیق در علوم رفتاری، تهران، انتشارات ترمه.
سرایی، حسن(۱۳۸۴)، مقدمهای بر نمونه گیری در تحقیق، تهران، سمت.
سکاران، اوما(۱۳۸۴)، روش های تحقیق در عملیات، مترجمان محمد صائبی و محمود شیرازی، چاپ اول، تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتی.
سهامی، یداله(۱۳۸۷)، کاربرد فناوری اطلاعات در توانمندسازی کارکنان کتابخانه منطقه ۵ دانشگاه آزاد اسلامی، فصلنامه دانش شناسی(علوم کتابداری و اطلاع رسانی و فناوری اطلاعات)، سال دوم، شماره۵.
سهیلی، بیژن(۱۳۸۵)، نقش فناوری اطلاعات در توانمدسازی کارکنان سازمان آموزش فنی و حرفه ای، فصلنامه نقش فناوری اطلاعات، تهران، دوره۴، شماره۲.
شقاقی، مهدی و نقشینه، نادر(۱۳۸۸)، تعمیم زنجیره ارزش پورتر به فعالیت های کتابخانه های تخصصی و تأثیر فناوری اطلاعات بر آن، پیام کتابخانه، ۱۵(۱).
صنایعی، علی؛ فیض پور، محمد علی . نادری بنی، محمود(۱۳۹۱)، تاثیر فناوری اطلاعات بر زنجیره ارزش شرکت های نمونه صادراتی ایران، تحقیقات بازاریابی نوین، سال دوم، شماره چهارم، پیاپی(۷).
صرافی زاده، اصغر(۱۳۸۸)، فناوری اطلاعات در سازمان، انتشارات میر، تهران.
صفری شالی، رضا، حبیب پور، کرم(۱۳۹۰)، راهنمای جامع کاربرد spss در تحقیقات پیمایشی، تهران.
عزیزی، امیرعباس؛ حاجوی، اباذر؛ حقانی، حمید و شجاعی باغینی، مهدیه(۱۳۸۹)، میزان رعایت معیارهای سیستم اطلاعات بیمارستانی کالج پزشکان آمریکا در بیمارستان های آموزشی دانشگاه های علوم پزشکی ایران، تهران و شهید بهشتی، تهران، مدیریت اطلاعات سلامت، شماره ۳، پیاپی۱۵.
عضدانلو، حمید(۱۳۸۸)، آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی، تهران، نشر نی.
فیض آبادی، جواد(۱۳۸۲)، مقدمه ای بر مدیریت زنجیره تأمین، تدبیر،۱۳۱.
فرج مشایی، محمدرضا(۱۳۸۵)، مدیریت پروژه ارزش کسب شده، انتشارات موسسه خدمات فرهنگی رسا.
قاضی طباطبایی، محمود(۱۳۷۴)، تکنیکهای خاص تحقیق، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور.
کیمیاگر، خلیل؛ مرادی، غلامرضا؛ صدوقی، فرحناز و سرباز زین آباد، معصومه(۱۳۸۶)،کیفیت اطلاعات و دیدگاه کاربران سیستم اطلاعات بیمارستانی در بیمارستان‌های آموزشی مشهد، مشهد، مدیریت اطلاعات سلامت، شماره ۶۰.
کرامر، دانکن(۱۳۹۰)، درآمدی بر کاربرد آمار در تحقیقات اجتماعی، ترجمه یحیی علی بابایی و امیر ملکی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
کلانتری، خلیل(۱۳۸۵)، پردازش و تحلیل داده ها در تحقیقات اجتماعی- اقتصادی، چاپ دوم، تهران، نشر شریف.
کیوی، ریمون و لوک و ان کامپنهود، (۱۳۸۰)، روش تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه دکتر عبدالحسین نی
ک گهر.
مرادی، غلامرضا؛ سرباز زین آباد، معصومه؛ کیمیافر، خلیل؛ شفیعی ثابت، ناصر و ستایش، یوسف(۱۳۸۷)، نقش سیستم اطلاعات بیمارستانی(HIS) در بهبود عملکرد بیمارستان ‌دکتر شیخ مشهد، مشهد، مدیریت اطلاعات سلامت، شماره ۶۱.
مرادی، قاسم(۱۳۸۱)، ابعاد تازه ای از سیستم اطلاعات بیمارستانی، تهران، انتشارات واژه پرداز.
محمدزاده، ناصر(۱۳۸۵)، بررسی نگرش اعضای ایران مدارک پزشکی دانشکده در مورد اثر IT در نظام اطلاعات سلامت، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه علوم پزشکی تهران.
مشیری، سعید و رضوان، مهدی(۱۳۸۵)، اثر بکارگیری فناوری ارتباطات و اطلاعات در کارایی صنعت خدمات هوایی ایران، فصلنامه پژوهش های اقتصادی ایران، سال هشتم، شماره ۲۶.
میرزایی، خلیل، (۱۳۹۰)، پژوهش، پژوهشگری و پژوهشنامه نویسی، تهران، نشر جامعه شناسان.
ملتفت، حسین(۱۳۸۱)، راهنمای روش‌های آماری در روان‌شناسی و علوم تربیتی، تهران: نشر استادی.
مهرعلی زاده، یدالله و چینی پرداز، رحیم(۱۳۸۴)، روش های تجزیه و تحلیل داده های آماری و آزمون فرضیه در علوم اجتماعی و مدیریت با نرم افزار spss، تهران، نشر آییژ.
مقدسی، حمید(۱۳۸۹)، مطالعه تطبیقی مکانیزمهای کنترل کیفیت مراقبتی بیماران بستری در دو کشور آمریکا و انگلستان و ارائه الگو برای ایران، تهران، دانشگاه علوم پزشکی ایران، دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشِکی.
منوچهرآبادی، افشین(۱۳۸۴)، فناوری اطلاعات و نقش آن در عملکرد سلزمانی وشغلی، مدیریت اطلاعات، سال دوم، شماره دوم.
نورسیس، ماریا(۱۳۸۴)، آموزش آنالیز آماری داده ها با SPSS11، ترجمه اکبر فتوحی و فریبا اصغری، تهران، نشر علوم.
نقشینه، نادر(۱۳۸۶)، مطالعه مدل های هوشیاری رقابتی فنی و تجاری و راهکارهای عملیاتی کردن آن ها در کتابخانه های تخصصی، پایان نامه دکتری، دانشگاه تهران، تهران.