تحلیل محتوا: به منظور تحلیل محتوای نرم افزارهای مورد بررسی بعد از تهیه نرم افزارهای مربوطه، در ابتدا با مطالعه ی منابع مرتبط اصول مبتنی بر نظریه ی ساختن گرایی و همچنین اصول طراحی چند رسانه ای های مایر در قالب چک لیستی تهیه و در قالب یک فایل توضیحی به شکل پیوستی منظور از هر یک از مؤلفه های مورد بررسی به صورت عملیاتی تعریف و تعیین گردید. بعد از تهیه چک لیست لازم برای تحلیل محتوای نرم افزارهای مورد نظر، هر کدام از نرم افزارها توسط سه نفر از متخصصان رشته ی تکنولوژی آموزشی مشاهده و بر اساس چک لیست مذکور تحلیل محتوا گردید. از این رو تحلیل محتوا به شکل عملیاتی در این پژوهش، بررسی و تحلیل محتوای نرم افزارهای مورد نظر از لحاظ توجه به مؤلفه های نظریه ساختن گرایی و همچنین مؤلفه های اصول طراحی چند رسانه ای مایر است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

نرم افزارهای آموزش درس ریاضی: منظور از نرم افزارهای آموزش درس ریاضی نرم افزارهای است که در بازار برای آموزش درس ریاضی مقطع ابتدایی در پایه اول ابتدایی و در قالب آموزش های کمک درسی موجود می باشند. تعداد این نرم افزارها که تأییدیه آموزش و پرورش را دریافت داشته اند، ۱۴ نرم افزار می باشد. لیست این نرم افزارهای به شرح زیر است:
نرم افزار آموزشی دبستانی ها (لوح سما)
نرم افزار آموزشی لوح سینا
نرم افزار آموزشی لوح دانش
نرم افزار آموزشی میشا و کوشا
نرم افزار آموزشی سرزمین ریاضی (مبتکران)
نرم افزار آموزشی داده های رایانه ای البرز
نرم افزار آموزشی پارسا
نرم افزار آموزشی اندیشمند
نرم افزار آموزشی والایار (موسسه علمی تفکر برتر)
نرم افزار آموزشی گاج
نرم افزار آموزشی دانش یار
نرم افزار آموزشی تام
نرم افزار آموزشی معلم یار
نرم افزار آموزشی شهر ریاضی
دیدگاه ساخت گرا: منظور از دیدگاه ساخت گرا این است که تا چه اندازه نرم افزارهای مورد بررسی به ۵ مؤلفه ی این نظریه شامل (فعال بودن، تراکمی بودن، یک پارچه بودن، متفکرانه بودن و هدف مدار بودن) توجه کرده و آن را به صورت عملی در ساخت نرم افزار به کار گرفته اند. به منظور سنجش این مؤلفه ها، در مجموع ۳۶ گویه در ابزار «فهرست وارسی نرم افزار» تهیه و پیش بینی گردیده که هر یک مؤلفه های به صورت جداگانه با بهره گرفتن از گویه هایی در ابزار فهرست وارسی به شرح زیر سنجیده و مشخص گردیده است. فعال بودن: ۷ گویه – تراکمی بودن: ۹ گویه – یکپارچه بودن: ۵ گویه – متفکرانه بودن: ۸ گویه – هدفدار بودن: ۷ گویه
اصول طراحی چند رسانه ای ها: اصول طراحی چند رسانه ای ها در این پژوهش، اصول طراحی چند رسانه ای های مایر است این اصول هفت مورد و شامل «اصل چند رسانه ای»، «اصل مجاورت مکانی»، «اصل مجاورت زمانی»، «اصل پیوستگی یا انسجام»، «اصل کانال های حسی»، «اصل افزونگی یا مازاد» و «اصل تفاوت های فردی» است. این اصول در فهرست وارسی نرم افزار تهیه شده برای جمع آوری داده های پژوهش در قالب ۱۰ گویه سنجیده و تعیین می گردد.
فصل دوم
ادبیات و پیشینه پژوهش
مقدمه فصل دوم:
در این فصل در ابتدا و در بخش مبانی نظری مربوط به موضوع و متغیرهای موجود در عنوان پژوهش، مباحثی آموزش الکترونیکی در محیط های یادگیری، چند رسانه ای های آموزشی و فواید و شرایط استفاده از آنها، اهمیت استاندارد در محتواهای الکترونیکی، نقش ارزشیابی در کارکرد چند رسانه ای های آموزشی، اصول طراحی یادگیری چند رسانه ای از دیدگاه مایر، نظریه سازنده گرایی و اصول و مؤلفه های ساختن گرایی در طراحی چند رسانه ای ها، نظریات و تئوری های مرتبط با ساخت چند رسانه ای ها، آموزش درس ریاضی، نرم افزارهای آموزشی رایانه ای، مفهوم، تاریخچه و آثار و پیامدهای استفاده از آنها و موضوعات مربوط به آن می پردازیم و در انتها نیز به بررسی و بیان پیشینه تجربی موضوع در دو بخش داخل و خارج ایران خواهیم پرداخت.
مفهوم و تعاریف تحلیل محتوا:
از عمر تحلیل محتوا بیش از پنجاه سال نمی گذرد. واژه نامه انگلیسی وبستر از سال ۱۹۶۱ آن را وارد واژگان خود کرده است؛ اما ریشه ی تاریخی آن به آغاز کاربرد آگاهانه انسان از نمادها و زبان بر می گردد. تحلیل محتوا در زمان معاصر از نظر هدف و روش تفاوت معنی داری با گذشته دارد. این تمایز در سه مؤلفه تجربی بودن، برداشت جدید از پدیده و روش شناسی ویژه قابل ذکر است. بدین معنا که تحلیل محتوا اکتشافی درباره پدیده های واقعی به قصد پیش بینی است که قیاس در آن به سوی گرایش تجربی خالی از تعصب تحول می یابد. تحلیل محتوا در دوره جدید حیات خود از تصور مرسوم از محتوا به منزله موضوع مورد توجه فراتر رفته و پیوند تنگاتنگی با برداشت های جدید از پدیده های نمادین است. روش شناسی تحلیل محتوا پژوهشگر را قادر می سازد تا به تهیه، بیان و ارزیابی انتقادی از طرح پژوهش، مستقل از نتایج آن بپردازد (ضیغمی و همکاران، ۱۳۸۷، ص ۴۲).
از تحلیل محتوا تعاریف گوناگونی به عمل آمده که بخشی از اختلاف به تاریخچه این تکنیک و روند تکاملی آن بر می گردد و بخشی دیگر از آن مربوط به تفاوت در حوزه گسترده این تکنیک است.
کریپندورف^[۲۰] تحلیل محتوا را تکنیکی پژوهشی معرفی می کند که به منظور استنباط تکرارپذیر و معتبر از داده ها در مورد متن آنها بکار می رود (کریپندروف، ۱۳۷۸: ۲۵). او هدف این تحلیل را همانند سایر تکنیک های پژوهشی فراهم آوردن شناخت، بینشی نو، تصویر واقعیت و راهنمای عمل می داند (همان).
برلسون^[۲۱] (۱۹۵۹)، از پیشگامان تحلیل محتوا این تکنیک را «پژوهشی برای توصیف عینی، سیستماتیک و کمی محتوای آشکار پیام» معرفی می کند (نقل از کریپندورف، ۱۳۷۸، ۲۶).
در تعریفی دیگر تحلیل محتوا تکنیکی پژوهشی دانسته شده که برای استنباط‌هایی برحسب شناسایی نظام روز و عینی ویژگیهای خاصی در یک متن بکار می رود (همان، ۲۸).
لورنس باردن نیز به نقل از لانذری می نویسد:
تحلیل محتوا فنی است که توصیف های ذهنی و تخمینی را تلطیف و تصفیه می کند و ماهیت و قدرت نسبی محرک هایی را که به شخص داده می شود، به صورت عینی آشکار می سازد (باردن^[۲۲]، ۱۳۷۴، ۳۵).
ویژگی های تحلیل محتوا:
برای اینکه تحلیل محتوا ارزش علمی داشته باشد و از جهت گیری ها و غرض ورزی های شخصی دور باشد، باید از قواعد مشخصی پیروش نماید. در این باره، چهار ویژگی عینی بودن، منظم بودن، آشکار بودن و کمی بودن معرفی می شود:
عینی بودن: این خصوصیت به استفاده از قواعد و قوانین دقیق و روشن اشاره می نماید، به طوری که اگر محققان دیگر همان محتوا را با همان روش، دوباره تحلیل کنند، نتایج مشابهی به دست می آورند. پس نتایج باید مستقل از تحلیل گرها باشد و با تکرار مجدد، همان نتایج به دست آید. این خصلت نشان دهنده ی قابلیت بازبینی و بازسازی نتایج است.
نظام مند بودن: این خصوصیت بیان می کند که تمام عناصر موجود در محتوا باید بر اساس واحدها و مقوله هایی که بر ای بررسی در نظر گرفته شده اند، تحلیل شوند و محقق نباید عناصری را از محتوا به دلخواه کنار بگذارد یا فقط برخی از عناصر را تحلیل نماید.
آشکار بودن: منظور این است که در تحلیل محتوا باید به متن یا پیام آشکار و روشن توجه شود و از هر گونه استنباط شخصی و پیش داوری های فردی تحلیل گر درباره ی محتوا جلوگیری گردد.
کمی بودن: این ویژگی، تحلیل محتوا را از یک مطالعه ی معمولی جدا می کند و جانشین جنبه های ذهنی و استنباطی بررسی ها و تحلیل های نظری است که با مقیاس دقیق قابل ارزیابی نیست. مطابق این ویژگی، تحلیل گر باید معلوم کند چه کلمات، مضامین و نمادهایی بیش از همه و به چه تعداد در متن تکرار شده اند. علاوه بر تحلیل مقداری، می توان از تحلیل همبستگی استفاده نمود. این نوع تحلیل مشخص می کند که ارتباط مفاهیم و عناصر چگونه است و چه عواملی آنها را به هم پیوند می دهد؟ آیا مفاهیم ذکر شده یکدیگر را جذب می کنند یا دفع؟ به بیان دیگر، آیا مفاهیم ارتباط و تسلسل لازم را دارند؟ (جعفری هرندی و همکاران، ۱۳۸۷، ص ۳۷ و ۳۸، نقل از شعبانی، ۱۳۸۰).
مراحل تحلیل محتوا:
در تحلیل محتوا، تحلیل گر باید بر اساس یک روند منظم و منطقی پیش برود تا از تحلیل خود نتیجه ی مطلوبی بگیرد. صاحب نظران مراحل متفاوتی را بر ای تحلیل محتوا نام برده اند. کوی (۱۳۷۵) برای تحلیل محتوا شش مرحله ی شناخت مسأله، ساخت پیکره، تدوین مقوله ها، انتخاب واحدهای تحلیل، شمارش و تفسیر را معرفی کرده است. از نظر شعبانی (۱۳۸۰) تحلیل محتوا ۵ مرحله ی مشخص ساختن هدف تحلیل، جمع آوری نمونه های مورد تحلیل، تقسیم مجموعه ی مورد بررسی به واحدهای مختلف، طبقه بندی واحدها و ارزیابی عینی طبقه ها را شامل می شود. هرندی و همکاران (۱۳۸۷، ص ۳۹ و ۴۰) پس از بررسی مراحل تحلیل محتوا از دیدگاه صاحب نظران برای تحلیل محتوا هفت مرحله را معرفی کرده اند:
بیان مسأله و تعیین اهداف پزوهش: شناخت مسأله برای جمع آوری اطلاعات مناسب اولین مرحله ی پزوهش است. برای جلوگیری از اتلاف زمان و استنباط غلط لازم است که تحلیل گر هدف خود را از تحلیل محتوا، به طور دقیق و عینی مشخص نماید. هر چه هدف یا هدف های تحلیل صریح تر و روشن تر باشد، تحلیل محتوا بهتر و جامع تر صورت خواهد گرفت. انتخاب روش تحلیل نیز ارتباط مستقیم و نزدیکی با هدف یا هدف های تحلیل دارد.
تعیین سؤال ها و فرضیه های پژوهش: پس از بیان مسأله و تعیین اهداف پزوهش ، سؤال ها یا فرضیه های پزوهش مطرح می شوند. از سوی دیگر مشاهده ی شواهد و مطالعه ی اسناد باعث طرح فرضیه یا پرسش می گردد، بر این اساس، هر تحلیلی پس از یک مرحله بررسی نظری و مفهوم سازی دنبال می شود.
تعیین محتوای مورد نظر برای پزوهش و انتخاب نمونه از آن: در این مرحله، باید محتوایی که در تحلیل بررسی می شود، انتخاب و جمع آوری گردد. در بیشتر مواقع، بررسی همه ی مطالب محتوا ممکن نیست و ناچار، باید نمونه گیری کرد؛ اما نمونه ی انتخاب شده باید نشان دهنده ی تمام ویژگی های محتوا باشد و موجب استنباط غلط نشود. در این مرحله ساخت پیکره باید از دو قانون معرف بودن و تناسب پیروی کند. معرف بودن معمولاً، از طریق نمونه برداری تصادفی تأمین می شود و نشان می دهد که با اطمینان می توان نتایج را از نمونه به جامعه تعمیم داد. تناسب یعنی اینکه ساخت پیکره باید اطلاعات جستجو شده را فراهم نماید.
تدوین فهرستی از موضوع ها و تعیین مقوله ها: در این مرحله، ابتدا باید فهرستی از موضوعات مورد بررسی مشخص گردد تا بتوان از آنها مقوله ها را استخراج نمود. مقوله ها رده هایی هستند که هر یک مجموعه ای از عناصر را که از نظر عمق و شکل، ویژگی های مشترک دارند، در خود جای می دهند. معیار مقوله سازی به هدف پژوهش بستگی دارد. از نظر فنی، یک مقوله سازی خوب حداقل، از چهار قانون جامعیت، انحصاری بودن، تناسب و عینیت پیروی می کند. جامعیت، بیان می کند که تمام عناصر و اجزای مربوط به موضوع پژوهش را باید در نظر گرفت. انحصاری بودن، بیان می کند که یک عنصر نباید به چند مقوله تعلق داشته باشد. تناسب، بیان می‌کند که ارتباط هدف پژوهش و ویژگی های محتوا باید به طور همزمان با نظام بنید مقوله وجود داشته باشد. عینیت، بیان می کند که تحلیل گران مختلف باید یک عنصر مشخص را در مقوله های مشابه به هم طبقه بندی کنند. برخی از محققان قانون پنجمی را به نام توان تولید اضافه می کنند. توان تولید یعنی اینکه هر مقوله، از نظر نشانه های استنتاج، فرضیه های جدید و داده های پایا غنی باشد. در این مرحله، باید تمام عناصر محتوا که به مقوله ها مربوط می شوند، طبقه بندی گردند. برای این کار لازم است واحدهای ضبط (کوچک ترین بخش محتوا که بسامد آن شمارش می شود، مثل کلمه) و واحدهای متن (بزرگ ترین بخش محتوا که ویژگی یک واحد ضبط را مشخص می سازد مثل عبارت) از یکدیگر تشخیص داده شوند. واحد ضبط دیگری که کاربرد زیادی دارد، مضمون است که شکل های مختلفی همچون تأیید، بیان، پیشنهاد، فکر و پرسش به خود می گیرد. پس واحد ضبط، واحد پیچیده ای است که می تواند در قالب یک کلمه، یک یا چند عبارت مطرح شود؛ بر عکس، یک عبارت ممکن است، شامل چند مضمون باشد.
در این مرحله همچنین مجموعه ی مورد بررسی به واحدهای مختلف (کلمه، نماد، مضمون و شخصیت ها) تقسیم می شود. در بررسی هر موضوع، رعایت نظم و ترتیب اصل کلی است؛ پس باید واحدهای مورد بررسی را بر اساس ارزش و اولویت طبقه بندی نمود. طبقه بندی باید جامع باشد و عناصر هیچ طبقه ای در طبقات دیگر تداخل نداشته باشد.
این مرحله می تواند قبل یا بعد از مشخص شدن مرحله ی واحدهای تحلیل قرار بگیرد؛ یعنی بعضی اوقات، فرضیه ها به مقوله ها تبدیل می شوند و واحدهای تحلیل (مثل مضامین) در آنها گروه بندی می شوند و گاهی ابتدا، واحدهای تحلیل (مثل مضامین) انتخاب و سپس مقوله ها تدوین می گردند.
انجام تحلیل محتوا و تعیین فراوانی مقوله ها: پس از انتخاب واحدهای طبقه بندی، این واحدها شمرده می شوند. طبقه بندی پاسخ هایی که به یک پژوهش داده شده، رمزگذاری نام دارد. در مورد سؤالات بسته، رمزگذاری بر خلاف سؤالات باز، پیش بینی می شود. واحد ضبط و واحد شمارش می توانند با هم ترکیب شوند؛ مثلاً، تعداد دفعاتی که یک کلمه یا مضمون ظاهر می شود. مقیاسی که بیشتر استفاده می شود، بسامد است. به غیر از بسامد، از مساحت (مثلاً مقدار سانتی متر مربع فضای آموزشی که به دانش آموز اختصاص می یابد) و زمان (مثلاً ثانیه هایی که در تلویزیون، به آموزش و پرورش اختصاص می یابد) نیز به عنوان واحدهای شمارش استفاده می شود. روش انجام تحلیل محتوا دقیقاً، به هدف پژوهش بستگی دارد.
تجزیه و تحلیل نتایج به دست آمده: تمام مراحل قبل، به مرحله ی تجزیه، تحلیل و تفسیر نتایج به دست آمده ختم می گردد. در این مرحله با بهره گرفتن از روش های آماری متناسب با تحلیل کمی و کیفی، اطلاعات و یافته های به دست آمده از مراحل قبل، تفسیر دقیق می شود و نتایج به دست می آید. تجزیه، تحلیل و تفسیر یافته های به دست آمده با روش های مختلفی انجام می شود. برخی از این روش ها عبارتند از: تحلیل فراوانی، تحلیل همبستگی و تحلیل جهت گیری. تحلیل فراوانی، بیشتر شدت، وسعت و اهمیت عناصر مورد نظر در محتوا را ممکن می کند. تحلیل همبستگی به روابط و همبستگی عناصر و مفاهیم توجه می نماید؛ مثلاً اینکه آیا در محتوا، انسجام و همبستگی وجود دارد یا گسستگی فکری و مفهومی در تحلیل جهت گیری، گرایش ها و عقاید پنهان در متن نیز باید بررسی و تحلیل شود.
مشخص نمودن روایی و پایایی نتایج: در این مرحله، برای اطمینان از صحت نتایج به دست آمده، دقت در یافته های به دست آمده، یکسانی نتایج در صورت تکرار پژوهش و تعمیم یافته روایی و پایایی نتایج بررسی و تأیید می گردد. در مورد روایی، از روش هایی همچون روایی صوری و روایی محتوایی و برای تأمین پایایی از روشهایی همچون محاسبه ی پایایی همزمان چند تحلیل گر استفاده می شود. چنانچه ضریب همخوانی تحلیل گران بیشتر از هشتاد درصد باشد، محقق پایایی نتایج را گزارش می نماید.
یادگیری الکترونیکی
در طی چند سال اخیر، پیشرفت های قابل توجهی در فناوری رایانه ای بوجود آمده است. با افزایش استفاده از فناوری های مدرن ارتباطی، واژه ای جدید به نام «ای لرنینگ^[۲۳]» متولد شد. یادگیری که از طریق استفاده از رسانه های الکترونیکی صورت پذیرد، یادگیری الکترونیکی نامیده می شود (داکرل و مک شین، ۱۳۷۶). بنا به تعریف انجمن کیفیت یادگیری باز و از راه دور، یادگیری الکترونیکی فرایند یادگیری مؤثری است که به صورت دیجیتالی ارائه می شود. یادگیری الکترونیکی با بهره گرفتن از ابزارهای تکنولوژیک مختلف مبتنی بر وب و با بهره گیری از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی به عنوان ابزارهایی جهت بهبود کیفیت آموزش و فراگیری، از طریق ارائه تسهیلاتی جهت دسترسی آسان به منابع و خدمات آموزشی و نیز فراهم نمودن ساز و کارهایی چون تعامل و همکاری از راه دور و استفاده از تجهیزات و امکانات پیشرفته تر، امکان ارائه اطلاعات و دانش را با کیفیت بهتر و بالاتر فراهم می سازد؛ به عبارت دیگر، محتوای دوره آموزشی با بهره گرفتن از انتقال صدا، تصویر و متن و غیره ارائه می شود و با بهره گیری از ارتباط دوسویه بین افراد فراگیر و استاد یا بین فراگیران، کیفیت ارائه دوره آموزشی به بالاترین سطح خود می رسد (زندی و همکاران، ۱۳۹۱، ص ۶۲).

اصلاح نظام اداری و حکمرانی شهر
دکتر صرافی در مقاله­ای دیگر در سال ۱۳۸۰ با عنوان “بنیاد­های توسعه پایدار کلان‌شهر تهران”معتقد است که موضوع پایداری تهران از دیدگاه کل گرا و همه سو نگر باید در تمام سطوح محلی، منطقه­ای، ملی و جهانی به‌صورت هم­زمان پیگیری شود. او ضمن معرفی روش­های سنجش پیامد­های زیست‌محیطی توسعه شهری و روش ردپای بوم‌شناختی به پیروی از روش تدوین‌شده توسط کمیسیون جهانی شهرنشینی در قرن ۲۱ که در کنفرانس بین‌المللی برلین در جولای ۲۰۰۲ ارائه شد. بنیان­های پایداری شهر تهران را در هفت محور به شرح زیر موردبررسی قرارداد :
اقتصاد شهری پایدار: کار و درآمد مناسب
جامعه شهری پایدار: همبستگی و یکپارچگی اجتماعی
سرپناه شهری پایدار: خانه‌سازی شایسته در استطاعت همه مردم
محیط‌زیست شهری پایدار: اکوسیستم­های باثبات
دسترسی شهری پایدار: تحرک همراه حفاظت منابع
ایجاد شهر زیست پذیر: ایجاد شهر زیست پذیر
مردم‌سالاری شهری پایدار: قدرتمند سازی شهروندان
صرافی در این نوشتار پایداری کلان‌شهرها را درگرو تنظیم و کنترل جریان­های ورودی (مواد و انرژی) و خروجی (زباله و آلاینده­های محیطی) در حد ظرفیت محیط پشتیبانی بقای آن‌ها می­داند زیرا از این طریق است که توسعه پایدار می ­تواند فراگیر شود.
دکتر ارجمند­نیا در سال ۱۳۸۰ در مقاله­ای با عنوان­”به‌کارگیری مفهوم جای­پای­ بوم‌شناختی به‌عنوان رهیافتی نو در ارزیابی تأثیر انسان بر محیط‌زیست” خاطرنشان می­سازد که محیط و منابع موجود در آن در معرض تهدید­های جدی قرار دارد و بهره ­برداری بیش‌ازحد اندازه از منابع زیستی و ضایعات فراوان مواد، بوم کره را با خطر­های جدی مواجه می­سازد. او با مقایسه جهانی اندازه ردپای بوم‌شناختی، یادآوری می­ کند که ردپای بوم‌شناختی شهروندان متوسط در کشور­های ثروتمند از متوسط یا سرانه سهم زمین به ۲­تا۳ هکتار افزایش می­یابد. ازاین‌رو اگر هر نفر درروی کره زمین از همان استاندارد بوم­شناختی مانند آمریکای شمالی بهره­مند شود ما نیاز به ۳ کره دیگر برای تأمین نیاز­های خودداریم. ایشان دوام و بقای سالم محیط‌زیست را درگرو حفظ تعادل­های آن می­داند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

دکتر ارجمندنیا در مقاله­ای دیگر در سال ۱۳۸۱ با عنوان “جای­پای بوم‌شناختی؛ مبانی مفاهیم و راهبردها” تضاد بالقوه بین حفظ کیفیت زندگی و تضمین ثبات بوم­شناختی، عنصر اساسی در فرایند تصمیم ­گیری برای پایداری می­داند و معتقد است شهر­ها باید در تمام جنبه­ها و عرصه ­ها قابل زیست باشند، چنین وضعی مستلزم تدارک زیر­ساخت­های کالبدی و ساماندهی نهاد­های اجتماعی متناسب با ملاحظات و همسازی‌های محیطی است، به‌گونه‌ای که نسل­های آینده نیز از تأثیرات آن بهره­مند شوند.
خانم فرزانه ساسانپور در رساله دکترای خود با عنوان “بررسی کلان‌شهر تهران با بهره گرفتن از روش جای­پای اکولوژیک” در سال ۱۳۸۵ به بررسی وضعیت پایداری شهر تهران پرداخته­اند. ایشان سرانه ردپای کل تهران را ۷۹/۳ هکتار محاسبه نموده و بیان نموده ­اند که با این مقدار ردپا، کلان‌شهر تهران در شرایط پایدار سر نمی­­برد. وی معتقد است ازآنجاکه این مشکل روزبه‌روز جدی­تر­ می­ شود، به شیوه ­های جدید مدیریتی از پایین به بالا برای کلان‌شهر تهران نیاز است.
خانم صمدپور در سال ۱۳۸۷در ناحیه الهیه تهران به ارزیابی آثار زیست­محیطی افزایش تراکم جمعیتی و ساخت‌وسازهای شهری، به‌ خصوص بلندمرتبه‌سازی در نواحی و محله­های شهری با بهره گرفتن از روش ردپای بوم‌شناختی پرداخته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داده است با افزایش ساخت‌وسازهای محله الهیه طی ۲۶ سال دوره مطالعه، میزان فضای سبز و باز، به‌منزله یکی از اصلی‌ترین شاخص­ های کیفیت محیط­زیست شهری، به طرز چشمگیری کاهش‌یافته. بر اساس نتایج این پژوهش ردپای بوم‌شناختی ناحیه الهیه ۳۳/۶ در هر هکتار محاسبه‌شده که ۲۷۲ برابر سهم قابل اختصاص به آن و ۱۰۵۵ برابر سهم متوسط شهروندان تهرانی است و این محله طی دهه­های گذشته بخش زیادی از منابع زیست پیرامونی را تخریب و آثار زیا نبار فراوانی بر شهر تحمیل کرده است.
آقای رحیمی در سال ۱۳۸۷ در رساله دکترای خود با عنوان “توسعه پایداری با تأکید بر توان­های محیط در شهر کاشمر” پایداری شهر کاشمر را درگرو ایجاد رابطه بهینه این شهر با حوزه پیرامونی­اش دانسته و چنین نتیجه‌گیری نموده که بدون توجه به حوزه پیرامون حیات شهر کاشمر ناپایدار خواهد بود. وی خاطرنشان می­سازد که روند کنونی توسعه کاشمر ناپایدار می­باشد و چاره کار را در شناسایی دقیق توان‌های محیطی و به‌کارگیری تکنولوژی و سازمان مناسب می­داند.
خانم شهرزاد فریادی و پری­ماه صمدپور در سال ۱۳۸۹ در مقاله­ای تحت عنوان­”تعیین تناسب بهینه­ استفاده از انواع شیوه ­های حمل­و­نقل باهدف کاهش جای پای اکولوژیک در شهر تهران”به‌منظور تعیین نحوه استفاده بهینه و مطلوب از انواع وسایل سیستم حمل­و­نقل درون‌شهری برای کاهش مصرف سوخت و کاهش تخریب و غارت محیط­زیست با بهره گرفتن از روش رد­پای بوم‌شناختی به محاسبه مقدار مصرف سوخت انواع وسایل نقلیه به ازای هر مسافر و سپس مقدار زمین معادل که تأمین‌کننده میزان سوخت برای هر فرد است، پرداخته. نتیجه آنکه بررسی­ها نشان می­دهد که از میان انواع وسایل سیستم حمل­و­نقل درون‌شهری مترو با کسب ۰۰۳/۰ مترمربع زمین به ازای هر مسافر کمترین مقدار مصرف را که معادل مقدار مصرف۱۴۰۰ مسافر خودروی شخصی که بیشترین مقدار مصرف را دارا است به خود اختصاص داده. فریادی خاطرنشان می­سازد که هدف از ارائه و کاربرد روش ردپای بوم‌شناختی در این تحقیق ایجاد یک شاخص کمی به‌منظور نشان دادن اهمیت تخریب­های ناشی از روش­های حمل­و­نقل شهری بر محیط‌زیست است. همچنین نتایج این مطالعه نشان می­دهد که روش ردپای بوم­شناختی می ­تواند به‌عنوان روشی مناسب به ارزیابی کمی آثار محیط­زیستی برای تعیین نوع و اندازه­ پایدار استفاده از انواع روش­های حمل‌ونقل درون‌شهری به کار رود .
خانم سارا شهانواز در سال­۱۳۹۱در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان”بررسی وضعیت توسعه پایدار شهرستان رشت با بهره گرفتن از روش جای پای اکولوژیک” به بررسی پایداری شهرستان رشت پرداخته. بر اساس محاسبات ایشان ردپای بوم‌شناختی مصرف در شهرستان رشت ­۹۷۹/۱­ هکتار به ازای هر نفر برآورد شده. همچنین ظرفیت زیستی ۴۱۴/۰ هکتار به ازای هر نفر محاسبه‌شده و مشخص‌شده است که شهرستان رشت از کسری بوم­شناختی رنج‌برده و این شهر از دیدگاه بوم­شناختی ناپایدار است. از دلایل آن می­توان به برداشت غیر بهینه منابع موجود در منطقه، بازده در هکتار پایین برای محصولات تولیدی کشاورزی و دریایی و ورود هرساله گردشگران به این شهرستان و اثرات عمده زیست­محیطی که به منطقه وارد می­ شود اشاره کرد.
خانم فاطمه سالاروندیان در سال ۱۳۹۳ در ­مقاله­ای با عنوان”ردﭘﺎی بوم‌شناختی گاز دی‌اکسید کربن سوخت‌های ﻓﺴﯿﻠﯽ ﺷﻬﺮ ﺷﯿﺮاز”ﺑـه ردپای بوم‌شناختی ﮔﺎز CO2 و ﻣﯿﺰان اﻧﺘﺸﺎر اﯾﻦ ﮔﺎز ﻃﯽ سال‌های ۱۳۸۵ ﺗﺎ۱۳۸۷ در ﺳﻄﺢ کلان‌شهر ﺷﯿﺮاز پرداخته است. در ﻃﻮل ﭘﮋوﻫﺶ روشن‌شده است که ﺳـﺮاﻧﻪ ﻣﻮﺟـﻮد ﻓﻀـﺎی ﺳﺒﺰ در ﺳﻄﺢ ﺷﻬﺮ ﺷﯿﺮاز ﺑﺮای ﮐـﺎﻫﺶ ردپای بوم‌شناختی ﮔـﺎز CO2ﻣﻨﺘﺸﺮﺷـﺪه از ﺳـﻮﺧﺖ اﻧـﺮژی­ﻫـﺎی ﻓﺴـﯿﻠﯽ در شهر ﺟﻮاﺑﮕﻮ ﻧﯿﺴﺖ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ حجم گاز CO2 منتشرشده از ﺳﻮﺧﺖ­ﻫﺎی ﻧﻔﺖ و ﮔﺎزوﺋﯿﻞ ﻃﯽ ﺳﺎل­ﻫﺎی ۱۳۸۵ﺗﺎ۱۳۸۷ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ­۵۲۱۰۵۸ ؛ ۴۷۶۷۶۷ ؛ ۴۹۰۱۰۶ ﺗﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ردﭘﺎی بوم­شناختی اﯾـﻦ ﻣﻘـﺪار ﮔـﺎز ﻣﻨﺘﺸﺮﺷـﺪه ﻧﯿـﺰ ﻧﺸﺎن داد، ﮐﻞ اراﺿﯽ ﺟﻨﮕﻠﯽ موردنیاز ﺑﺮای ﺟﺬب ﮔﺎز دی‌اکسید ﺣﺎﺻﻞ از ﺳﻮﺧﺘﻦ سوخت‌های ﻓﺴـﯿﻠﯽ ﺑﻨـﺰﯾﻦ و ﮔﺎزوﺋﯿﻞ ﺑﺮای ﺳـﺎل­ﻫـﺎی ۱۳۸۵،۱۳۸۶­و­۱۳۸۷­ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﯿـﺐ ۷۸۱۶ ﻫﮑﺘـﺎر؛ ۷۱۲۵ ﻫﮑﺘـﺎر و­۷۳۵۲ ﻫﮑﺘـﺎر اﺳـﺖ؛ حال‌آنکه ﻣﺴﺎﺣﺖ فضای سبز ﺷﯿﺮاز در ﺳﺎل۱۳۸۷؛ ۱۸۶۹ ﻫﮑﺘﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ، که به معنای اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔـﺎز دی‌اکسید کربن تولیدشده ﺗﻨﻬﺎ از اﯾﻦ دو ﺳﻮﺧﺖ ۳/۹ ﺑﺮاﺑﺮ ﻇﺮﻓﯿﺖ زﯾﺴﺘﯽ ﺷﯿﺮاز اﺳﺖ. درواقع، ﻫﺮ ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺷﯿﺮازی ﺑـﻪ ۵۱/۷۸ مترمربع ﺳـﺮاﻧﻪ فضای سبز به‌منظور ﺟﺬب ﮔﺎز CO2 ﻧﯿﺎز دارد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، ﺷﻬﺮداری ﻣﻮﻇﻒ اﺳـﺖ ﺑـﺎ ﺗﻮﺳـﻌﻪ فضای سبز ﻣﻮﺟـﻮد، ﺣﺠـﻢ ﺳﺮاﻧﻪ اﯾﻦ ﮐﺎرﺑﺮی را ﺑﺮای ﮐﺎﻫﺶ ردﭘﺎی ﮔﺎز دی‌اکسید کربن اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﺪ.
با توجه به مطالب فوق باید به این نکته اشاره‌کنم ازآنجاکه پایداری شهری شاخه­ای مهم در زمینه رسیدن به توسعه پایدار است و ازآنجاکه الگوی ردپای بوم‌شناختی به‌عنوان ابزاری برای ارزیابی آثار بوم­شناختی شهری، رهیافت جدیدی است که می ­تواند روشن سازد رشد اقتصادی، هزینه­ های درازمدت را پنهان کرده و مصرف‌گرایی فزاینده شهرها را روبه ناپایداری و ناتوانی بوم­شناختی روزافزون سوق داده است و به برنامه­ ریزان و تحلیل­گران برای درک فرصت­های مناسب از رویکردهای جدید و واقعی یاری رسانده و امکان ارزیابی چشم­اندازها را برای زندگی انسان در درازمدت در کره زمین فراهم کرده است. در پژوهش حاضر نیز تلاش خواهد شد تا به بررسی وضعیت پایداری شهرستان اصفهان از دیدگاه ردپای بوم‌شناختی پرداخته شود. در این پژوهش برای اولین بار پایداری شهرستان اصفهان از دیدگاه ردپای بوم‌شناختی موردبررسی قرار می­گیرد. تاکنون این روش در پایداری بعضی از کلان‌شهرهای دنیا مانند لندن، سانتیاگو، توکیو، لیورپول بررسی و ارزیابی‌شده است در این پژوهش نیز ردپای بوم‌شناختی و میزان ناپایداری شهرستان اصفهان محاسبه می­ شود. این امر از آن لحاظ مهم می کند که تأمین آسایش همگانی و رفاه شهروندی را شدنی می‌گرداند که بایستی درروند توسعه پایدار شهری مورد ارزیابی قرار گیرد.
فرضیه های تحقیق:
به نظر می­رسد در حال حاضر فضای ­بوم­شناختی شهرستان اصفهان در سطح متوسطی از پایداری قرار دارد.
به نظر می­رسد در حال حاضر شهرستان اصفهان توان بوم‌شناختی لازم را جهت برآورد نیاز ساکنین خود ندارد.
چارچوب نظری :
شهرها پس از انقلاب صنعتی به‌سرعت توسعه یافتند و این رشد و توسعه پیامدهای بسیاری با خود به همراه داشت. عمده آثار این پیامدها بر محیط­زیست و کیفیت زندگی مردم این جوامع واردشده است. با بروز و تشدید این آثار، رهیافت توسعه پایدار از سوی سازمان ملل متحد مطرح شد و در دستور کار دولت­ها و برنامه ریزان قرار گرفت. یکی از عناصر اساسی توسعه پایدار این است که انسان­ها در چارچوب ظرفیت زیستی طبیعت زندگی کنند از آن زمان، روش­های مختلفی برای اندازه ­گیری توسعه پایدار جوامع ابداع شد (شهانواز، ۱۹۱:۱۳۹۱) که می­توان به موارد زیر اشاره کرد:
نظریه شهر فشرده^[۱۳] :
یکی از این الگوها، الگوی شهر فشرده است. مدافعان این نظریه بر این عقیده­اند که متراکم کردن شهرها، راهی است برای کاهش میزان رفت­و­آمد و کوتاه کردن مسافت­ها و متعاقب آن کاهش آلودگی و گازهای گلخانه­ای. یعنی همان عواملی که سبب افزایش گرمای زمین شده ­اند. آن‌ها معتقدند که زندگی در تراکم­های بالا تأثیراتی بر شیوه زندگی انسان­ها دارد که لزوماً منفی نمی­باشند، بلکه این سبک زندگی، علاوه بر سایر مزایایش، کاهش سوخت­های فسیلی هزینه­ های حمل­و­نقل، هزینه­ های گرمایش و آلودگی را در­بر دارد(زیاری،۱۳۸۸ :۴۲۸).
نظریه تدبیر پایداری اویکدروم^[۱۴] :
یکی از تئوری­ها با فرایندی نسبتاً کامل که برای ایجاد و اداره یک شهر پایدار پیشنهادشده است بر ­این­ اساس تدبیر پایداری اویکدروم و منشور­آلبرگ^[۱۵] بوده است.­ بر ­اساس این ­نظریه پایداری فرآیندی محلی، آگاهانه، مشارکتی و تعادل جو است که در درون یک موازنه اکولوژیکی عمل می­ کند و هیچ مشکلی را به بیرون از قلمرو خود منتقل نمی­کند و یا به آینده واگذار نمی­نماید (زیاری،۱۳۸۸ :۴۳۰ ).
نظریه روستا – شهر^[۱۶] :
حرکت روستا – شهر در سال ۱۹۹۲ آغازشده و راه‌حل اساسی این جنبش پیاده کردن طرح روستا – شهر در محیط­های مصنوع بود که شکلی از توسعه بر اساس پایداری اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی است (همان).
نوشهر گرایی­^[۱۷] :
مشابه این اقدام در آمریکا عنوان شهرسازی به خود گرفته است. مبانی فضایی و اجتماعی این دیدگاه واحد همسایگی است که در صورت مستقل بودن، یک شهر یا روستا خواهد بود. تراکم جمعیتی آن متغیر و وابسته به شرایط محلی است اما باید تعادلی بین تنوع خانوارها، کارگاه­ها، مغازه­ها، ساختمان­های شهری و پارک­ها وجود داشته باشد (همان :۴۳۱).
دیدگاه توسعه پایدار^[۱۸] :
با مطرح‌شدن مفهوم پایداری و توسعه پایدار، این مبحث در میان دولت­ها و برنامه­ ریزان سراسر جهان گسترش یافت و تلاش­ های زیادی برای مشخص کردن مفهوم پایداری انجام گرفت. یکی از عناصر اساسی توسعه پایدار این است که انسان­ها در چار­چوب ظرفیت زیستی طبیعت زندگی کنند. دیدگاه توسعه پایدار که دست آورد کنفرانس ریو است به معنای ” پیشرفت کیفیت زندگی در ظرفیت تحمل اکوسیستم‌های پایدار است” این نظریه، نیازهای کنونی را بدون کاهش توانایی نسل‌های آتی در برآوردن نیازهایشان، تعریف‌شده است. در این تعریف حق هر نسل در برخورداری از همان مقدار سرمایه طبیعی که در اختیار نسل‌ها به رسمیت شناخته‌شده و با بهره گرفتن از سرمایه طبیعی در حد بهره آن ( و نه اصل آن‌که موجب نابودی سرمایه طبیعی است) مجاز شمرده است. به بیانی دیگر توسعه پایدار در بهره‌برداری از داده‌های طبیعی محدود به حد بازتولید و جبران طبیعی آن‌ها است. در غیر این صورت موازنه منفی در بهره‌برداری از سرمایه طبیعی و کاهش تدریجی آن می‌ انجامد و توسعه را ناپایدار می‌کند. این همان وضعیتی است که به‌اصطلاح توسعه کنونی با تکیه‌بر رشد اقتصادی به وجود آورده است.(همان:۴۲۳). از راهبردهای کلان توسعه پایدار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کاهش مصرف منابع طبیعی و کارایی بیشتر در استفاده از آن‌ها
کاهش تولید آلاینده‌ها و بازیافت بیشتر ضایعات
حفاظت از نظام‌های حامی حیات و تولید بیشتر “زیست‌توده^[۱۹]“
الویت دادن به نیازهای پایه انسانی و اجتماعات محلی^[۲۰]
حفاظت و ترویج گوناگونی در عین عدالت بین انسان‌ها، اجتماعات، کشورها و فرهنگ‌ها و نیز تضمین نمودن عدالت بین نسل‌ها(همان)
سیاست‌های اصولی توسعه پایدار در چهار مقوله زیر قابل‌تقسیم است:
به حداقل رساندن مصرف منابع طبیعی تجدید ناپذیر(مانند سوخت‌های فسیلی و منابع کانی).
پایدار ساختن مصرف منابع طبیعی تجدید ناپذیر (مانند آب‌های زیرزمینی، خاک و گیاهان).
نگه‌داشتن حد تولید ضایعات و آلودگی‌ها در میزان ظرفیت جذب محلی و جهانی(مانند گازهای گلخانه‌ای، مواد شیمیایی نابودکننده ازون و زباله‌های سمی).
تأمین نیازهای پایه انسانی و اجتماعی( مانند دسترسی به ابزار معیشت، داشتن حق انتخاب، مشارکت در تعیین سرنوشت اجتماعی و دسترسی به محیط سالم و خدمات پایه)(همان:۴۲۵).
۱-۷-۶ دیدگاه توسعه پایدار شهری
نظریه توسعه پایدار شهری، حاصل بحث­های طرفداران محیط­زیست درباره مسائل زیست­محیطی به­خصوص محیط­زیست شهری است که به دنبال نظریه “توسعه پایدار” برای حمایت از منابع محیطی ارائه شد. در شهرها، مفاهیم پایداری و توسعه پایداری شهری بر پایه طرفداری از منطق و ابعاد اکولوژیکی، اقتصادی و سیاسی- اجتماعی، فرهنگی و فضایی و نیز تقابل این ابعاد است ( آزاد، افتخاری، ۱۳۷۹ : ۲۸ – ۲۹). توسعه پایدار شهری یعنی توسعه‌ای که شهر را ازنظر تغییرات کالبدی قابل سکونت، ازنظر اقتصادی بادوام و ازنظر اجتماعی همبسته نگه دارد.این نظریه موضوع‌های جلوگیری از آلودگی‌های محیط شهری و ناحیه‌ای، کاهش ظرفیت‌های تولید محیط محلی،ناحیه‌ای و ملی حمایت از بازیافت‌ها ،عدم‌حمایت از توسعه زیان‌آور و از بین بردن شکاف میان غنی و فقیر را مطرح می‌کند. همچنین راه رسیدن به این اهداف را از طریق برنامه‌ریزی‌های شهری، روستایی ناحیه‌ای و ملی که برابر با قانون، کنترل کاربری‌ها و کنترل بیشتر در شهر و روستاست می‌داند. این نظریه به‌عنوان دیدگاهی استراتژیک به نقش دولت در این برنامه­ ریزی­ها اهمیت زیادی قائل است و معتقد است، دولت باید از محیط­زیست شهری حمایت گسترده­ای نماید (همان : ۴۲۶).از اصول اساسی توسعه پایدار شهری می‌توان به محیط، وقایع آینده، عدالت و مشارکت در توسعه شهری اشاره کرد، این چهاراصل راهبردی برای توسعه شهری و ساماندهی محیط تأثیر مهمی خواهد داشت.
روش‌شناسی :
مقدمه:
با توجه به موضوع تحقیق و روش مورد مطالعه، ابتدا زمین های مورد بهره برداری برای تامین انرژی مصرفی ساکنین شهرستان اصفهان از جمله زمین های کشاورزی، مرتع، جنگل، دریا و…مورد بررسی و شاخص هایی مانند مصرف مواد غذایی، مسکن و کالا وخدمات با مدل ردپای بوم شناختی تجزیه و تحلیل میگردد
روش این پژوهش از­نظر نوع توصیفی­- تحلیلی و ازنظر هدف کاربردی است. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش‌های محاسباتی ردپای بوم‌شناختی استفاده می­ شود و سپس از نرم‌افزار GIS برای نمایش نتایج استفاده‌شده است. داده ­ها این پژوهش عمدتاً از نوع کمی می­باشند. انجام این پژوهش در چند مرحله به شرح زیر صورت می­گیرد :
مرحله اول :
گردآوری داده ­ها و اطلاعات : در مرحله اول با بهره گرفتن از داده­ای اسنادی و کتابخانه­ای و سایت­های اینترنتی و به روش توصیفی و همچنین مراجعه به سازمان­های ذی‌ربط نسبت به گردآوری و استخراج داده ­های موردنیاز اقدام خواهد شد.
مرحله دوم :
تجزیه‌وتحلیل اطلاعات: در این مرحله با بهره گرفتن از روش تلفیقی ردپای بوم‌شناختی که از ترکیب کاربرد دو روش استقرایی (تفصیلی) و قیاسی (ترکیبی) تشکیل‌شده می­باشد، برای محاسبه EF شهرستان اصفهان اقدام خواهد شد. لازمه به‌کارگیری این روش، پردازش اطلاعات و ارزیابی توان بوم­شناختی شهرستان اصفهان در محدوده­ای به وسعت ۱۵۷۰۶ کیلومترمربع است که دارای ۶­بخش ۱۴­شهر و ۱۹­دهستان باشد (سالنامه آماری استان اصفهان ۱۳۹۱). شاید مهم‌ترین مرحله انجام تحقیق به دست آوردن داده ­های لازم برای اندازه‌گیری EF باشد. داده ­های لازم برای اندازه ­گیری اولیه از طریق جداول آماری کشور به دست خواهد آمد که توان به داده ­های آماری مصرف­ انرژی، غذا و… اشاره کرد. بر اساس روش کلی ابداع‌شده توسط واکرناگل و ریز^[۲۱] در سال ۱۹۹۶ این محاسبات مراحل زیر را شامل می­ شود :
تخمین سرانه مصرف سالانه مواد مصرفی اصلی بر اساس مجموعه داده ­های منطقه­ای و تقسیم مصرف کل به میزان جمعیت
تخمین زمین اختصاصی داده‌شده به هر نفر برای تولید هر مورد مصرفی از طریق تقسیم متوسط مصرف سالانه هر مورد بر متوسط سالانه تولید یا بازده زمین
محاسبه متوسط کل ردپای بوم‌شناختی هر نفر از طریق جمع تمامی مناطق اکوسیستم که به هر نفر اختصاص داده‌شده است
به دست آوردن ردپای بوم‌شناختی ( ( برای جمعیت منطقه موردنظر (N) با محاسبه حاصل‌ضرب متوسط ردپای هر نفر در اندازه جمعیت

آزمایشگاه افکار، جامعه علمی عالمان است. شما چه حقی دارید به آزمایشگاه نرفته بگویید این باطل است یا حق است؟ تمام مطلب همین است.” (نشریه بازتاب اندیشه ، ش۳۷: ۱۴)
اینکه انسان از لحاظ تکوینی موجودی است آزاد و دارای اختیار و اراده و دارای حق انتخاب، امریست مورد قبول تمام ابناء بشر و همه دانشمندان و فیلسوفان، تا آنجا که منکران آن در عالم نظر نتوانستند عملاً این حقیقت را انکار نمایند و نهایتآً شکست خوردند. نمونه آن کشورهای سوسیالیستی و انبوه زندانیان آنان بود که اگر به قاعده جبری که خود می­گفتند عمل می­کردند می ­بایست تمام دادگاه ­ها و زندانها را تعطیل کرده، و این موجودِ مجبورِ بی­گناه یعنی انسان را محاکمه و زندان و اعدام نمی کردند؛ در حالیکه بیش از دیگران زندانی داشتند و انسانهای بی­گناه و مخالف خود را اعدام کردند حتی یک مورد در تمام کشورهای سوسیالیستی نمی ­توان پیدا کرد که برای حیوانات زندان ساخته باشند تا حیوانات مجرم را در آن نگه ­داری کنند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

پس آزادی و اختیار و حق انتخاب ارمغانی نیست که لیبرالیسم آن را به بشریت عطا کرده باشد. بلکه مابِهِ الاِمتیاز انسان از حیوانات، آزادی و اراده و عقل اوست. (طباطبایی، بی تا ، ج ۶ : ۵۰۶)
همین اختیار سبب تکلیف است و عدم این اختیار سبب بی ­تکلیفی و رهائی که در لیبرالیسم معنای حق انتخاب را به حقّ رهایی تفسیر کرده ­اند و از آزادی عقیده، بی ­تکلیفی و بی ­مسئولیتی را نتیجه گرفته ­اند.
یعنی همچنانکه سنگ و کلوخ و حیوانات را نباید در خطاها و اشتباهاتشان مورد مؤاخذه قرار داد. انسان را نیز در تحریف حقایق و تکذیب آن نباید مؤاخذه کرد چون آزاد است.
آزادی حیوانی و بی مسئولیتی ناشی از جبر حاکم بر حیوان است و دقیقاً مسئولیت انسان ناشی از عقلانیت و اختیار اوست. به همین دلیل اسلام چهار گروه را رُفِعَ القَلَم می­ داند و آنها را مورد مؤاخذه قرار نمی­ دهد. این چهار گروه دقیقاً وجه اشتراکشان با حیوانات نقصان عقلانیتشان است.
کودک – مجنون – مست – و کسی که از فرط پیری مشاعر خود را از دست داده است.” رُفِعَ القلم عن ما لایطیقون … .” (مجلسی،۱۴۲۷،ج ۳: ۶۸۱)
انسان مانند حیوانات محکوم فعالیت های التذاذی نیست به شکلی که تنها غرایز او بر او مسلّط و چیره باشند بلکه علاوه بر فعالیت های غریزی و التذاذی دارای فعالیت های تدبیری نیز می ­باشد که از روح حقیقت جو و زیبا­خواه مدبّر و مختار او نشأت می ­گیرد. (صدرالدین شیرازی،۱۹۸۱،ج ۶: ۳۵۴) برهمین اساس هیچ انسانی تعدّی و ظلم دیگران را نسبت به خودش مجاز ندانسته و تحمّل نمی ­کند و به بهانه آزادی، انسان متجاوز را از تعقیب و محاکمه رها نمی ­کند!
به همین دلیل سفسطۀ لیبرالها خلط آزادی تکوینی انسان با آزادی به معنای بی ­مسئولیتی و بی ­تعهّدی می ­باشد که در شأن حیوانات است. و شهید مطهری چنین آزادی را که برخواسته از شهوت و غضب و هوا و هوس می باشد را حیوانیت رها شده نامیده است. زیرا اگر کسی بگوید: انسان بخاطر میل و هوسی که دارد باید آزاد باشد، هیچ تفاوتی میان آزادی حیوان و انسان نمی گذارد. (مطهری، بی تا : ۱۰۰)
بقول استاد جوادی آملی کسانی که انسان را در ردیف گیاه و درخت و حیوان می ­دانند و دنیای انسان را محدود در همین عالم ماده می ­پندارند از نظر اینها تکالیف و احکام معنا ندارد. (جوادی آملی، ۱۳۸۵: ۵۱)
در قرآن کریم در بیش از هزار آیه خداوند کفّار را وعده عذاب جهنم داده است. جالب آنکه در انتهای آیه “لا اکراه فی الدین” نیز بلافاصله خداوند تکلیف پیروان حقیقت و اعراض­ کنندگان از آن را روشن کرده و به آنان وعده بهشت و جهنم می ­دهد.
یعنی انتخاب عقیدۀ حق و باطل بدون مسئولیت و پیامد نیست.
چنین نیست که انسانی حقّ را بشناسد و حقّ داشته باشد آن را نپذیرد.
هگل در مورد آزادی خارج از عقلانیت و بدون مسئولیت می گوید:
تعریف آزادی به توانائی انجام چیزی که ما را خوش می آید، مبین عدم بلوغ کامل فکری است. زیرا حتی اشاره ای هم به حق زندگی اخلاقی و جز آن ندارد. (پلامناتز: ۱۶۹)
“لااکراه فی الدین” بدین معناست که تنها راه درک و پذیرش عقیده، عقل و منطق است نه دل و هوی و هوس یعنی انسان مکلف و ناگزیر است عقیدۀ خود را از طریق عقل و منطق بپذیرد و از طریق عقل و منطق نیز ترویج کند چون این تنها راه انتقال عقاید به یکدیگر است.
اما اگر رشد از انحراف و نور از ظلمت مشخص گردید. آنان که به راه حق کافر می شوند اصحاب جاودان جهنم خواهند بود.
“اولئک اصحاب النّار هُم فیها خالدون”(بقره، ۲۵۶)
قرآن کریم در تحدّی خود به قرآن (مبارزه­طلبی) می ­فرماید: اگر شک دارید که این قرآن از نزد خداست یک آیه مانند آن بیاورید و سپس می ­فرماید: و چون مسلماً نمی­ توانید، پس از اتش جهنم بترسید که بخاطر نکول از حقیقت به ان گرفتار خواهید شد.
“فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ وَلَن تَفْعَلُواْ فَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَهُ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ”(بفره ، ۲۴)
و همچنین می ­فرماید:
“وَقُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّکُمْ فَمَن شَاء فَلْیُؤْمِن وَمَن شَاء فَلْیَکْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِینَ نَارًا أَحَاطَ بِهِمْ سُرَادِقُهَا وَإِن یَسْتَغِیثُوا یُغَاثُوا بِمَاء کَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرَابُ وَسَاءتْ مُرْتَفَقًا” (کهف، ۲۹)
و در آیه ۲۱۷ سوره بقره و صدها آیه دیگر به سرپیچی ­کنندگان از حق وعده عذاب دردناک می دهد. چنین نیست که انسان مسئول اعتقادات و عمل خود نباشد بلکه اعتقاد و عمل پیامدهایی دارد که انسان پاداش یا تاوان آنها را ضرورتاً پس می دهد.
برای حسن ختام این بحث کلام حضرت استاد علاّمه جوادی آملی را در این مورد به تمامی می آوریم:
“قلب بشر محور اندیشه و انگیزه اوست دست هیچکس نیست تا بتواند او را به امری تکلیف یا چیزی را بر او تحمیل نماید. عقیدۀ هرکسی بدست خود اوست، .. جمله “لا اکراه فی الدین” هم ناظر به انسان است و هم ناظر به دین است؛ یعنی نه انسان اکراه­ پذیر است چون تکویناً آزاد آفریده شده و نه دین (اجباربردار است) چون از سنخ اعتقادات است و اعتقاد عقد و پیوند قلبی است و امر قلبی نه به دست خود فرد است نه به دست دیگری؛ به دست دیگری نیست، چون در قلمرو نفوذ او نیست. در دست خود فرد هم نیست، زیرا عقیده از سنخ علم و تصدیق است و تصدیق هم احتیاج به مبادی دارد. هرگاه مبادی علم و تصدیق تحصیل شد، نتیجۀ آن به بار می نشیند و اگر مبادی و مقدّمات لازم حاصل نگردید، نتیجه نیزظاهر نخواهد شد. زمانی که مبادی حاصل شد نه خود فرد می ­تواند مانع پیدایش نتیجه و ظهور و بروز آن شود و نه دیگری.
اگر مقدمات و مبادی حاصل نشود نه فرد قادر به ایجاد نتیجه و تصدیق است و نه دیگری. بنابراین دین نیز چون از امور (معرفتی و) اعتقادی است اکراه ­پذیر نیست و متوقف بر مبادی آن است.
البته بعد از پیدایش مبادی علمی که زمینۀ حصول عقد بین موضوع و محمول است (مثلاً انسان پی می ­برد که این دین حق است) عقد و گرۀ دیگری لازم است که عصارۀ قضایا و عقود علمی را با جان انسان عالِم، گره بزند تا عقیده حاصل شود، از آن عقد و پیوند قلبی به ایمان تعبیر می­ کنند و چون عقد دوم؛ یعنی عقیده که ایمان نام دارد غیر از عقد اول است که بین موضوع و محمول قضیه برقرار شد. از این رو انفکاک ایمان از علم ممکن، بلکه واقع شدنی است؛ یعنی ممکن است کسی مطلبی را از لحاظ علمی کاملاً فهمیده باشد و رابطۀ بین موضوع و محمول را دریافت کرده باشد و یا به آن مؤمن نباشد و عصارۀ آن را در قلب خود گره نزده باشد و معتقد نگردد. (جوادی آملی،۱۳۸۵: ۱۷۴)
اینجا همان مرزی است که کفر در آن اتفاق می ­افتد یعنی انسان علی­رغم آنکه به حقیقت چیزی پی می ­برد از پذیرش آن طفره می­رود. عدم پذیرش حق و حقیقت دلایلی دارد که در بحث ماهیت کفر به شرح آن می ­پردازیم. آنچه که بعنوان موانع اندیشه آوریم. موانعی است که هم در درک حقیقت مؤثر است؛ یعنی باعث عدم بصیرت و درک صحیح انسان از حقیقت می ­شود و انسان را گمراه می کند، و هم در بسیاری از موارد باعث نپذیرفتن حقیقت پس از کشف آن می ­شود. اما آنچه در بحث کفر می­آوریم اختصاصاً مربوط است به نکول از حقیقت و کنار گذاشتن آن از روی عمد برای رسیدن به مقاصد شخصی.
تا اینجا معنای “لا اکراه فی الدین” آنچنان که باید دانسته شد.
اکنون سؤال این است که آیا انسان این حق را دارد که از حقّ رویگردان شود و آن را انکار کند یا خیر؟ حضرت آیت ا… جوادی آملی این سؤال را اینگونه پاسخ داده ­اند:
قوانین تکوین فقط از بود و نبود بحث می ­کند. بحث از حق یا عدم حق، در قلمرو تشریع است. اگر بگوئیم بحث از بود و نبود، حقّ را مشخص می ­کند ثمرۀ آن این است که دین ­داری و بی ­دینی نسبت به انسان یکسان است و انسان حق دارد دین حق را پذیرد یا کنار بزند. در حالیکه حقیقت امر چنین نیست و جملۀ “لا اکراهَ فی الدین” فقط ناظر به این حقیقت تکوینی است، نه ناظر به حق بودن دین داری و بی ­دینی. درست است که انسان موجودی آزاد و مختار است ولی نه دو جنبۀ توحید و اِلحاد برایش یکسان است و نه توحید و اِلحاد به یکجا ختم می­ شوند. انسان موجود لابشرط نیست که همۀ امور متناقض با ساختار فطرت و طبیعت او سازگار باشد. همانگونه که سمّ و عسل بر دستگاه گوارش او اثر یکسان ندارد… . برخی از عقاید برای روح و جانِ آدمی در حکم سمّ کشنده است. آیا صرف اینکه انسان می تواند چیزی را اثبات یا نفی کند می ­تواند آن چیز را حقّ او دانست؟ آیا چیزی که نتیجه­ اش هلاکت روحی انسان است می ­تواند حق انسان باشد؟
این قدرت و توانائی در انسان وجود دارد که حقّ خویش را استیفا یا اسقاط کند و کمال انسان در همین است که تکویناً موجودی مختار باشد ولی «حق تشریعی» در یکی از این دو طریق بوده و او مکلّف به گزینش حقّ است. اینجاست که انسان گوهر وجود خود را به نمایش می گذارد و قادر به اثبات مقام خلیفه اللّهی خواهد بود. به هر حال آزادی تکوینی بشر صحیح است؛ ولی آزادی تشریعی سر از اباحه­گری درمی­آورد و این هم مخالف منطق دین است و هم منطق عقلاء و این تفکر جاهلی بود که امکان تکوینی را مطابق حق بودنِ نتیجۀ انتخاب می­ دانست. محققان از اهل شرک می­ گفتند: “لوشاءَ الله ما اَشرَکنا” (انعام ، ۱۴۸)
اگر خدا می­ خواست ما مشرک نمی ­شدیم. یعنی آنچیزی باطل است که اتفاق نیافتاده. آنچه واقع می شود حقّ است. (همان ، ۱۷۷-۱۸۲)
در واقع برمی­گردیم به این مطلب که هم عقیده باید ویژگیهای یک عقیده را داشته باشد و بر مبانی و ضوابط عقلانی استوار باشد و هم انسان مکلّف و مسئول است براساس اختیاری که خداوند به او داده است. راه حق را براساس علم و یقین خود برگزیند و عمل حقّ را انجام دهد در غیر این صورت نه عقیدۀ او عقیده است و نه عمل او انسانی! زیرا ارزش انسان به عقلانیت اوست و خروج از عقلانیت مساوی است با خروج از انسانیت.
البته مسأله ارتداد فوق این است که معتقد به عقیده باطلی شده باشد زیرا رکن اصلی ماهیّت ارتداد جنبه انکاری و کافرانه اوست. او حقیقتی را جحودانه انکار می کند که به حقانیتش یقین دارد و برای انکار خود دلیل ارائه نمی دهد!
علامه طباطبایی در ذیل آیه ۳۶ سوره اسرا آورده است :
انسان مکلّف است بداند و براساس علم خود عمل کند. بدترین انسان کسی است که برخلاف علم و یقین خود راهی را برگزیند. انسانی که برخلاف علم و یقین و معرفت خود عمل کند محکوم همه عقلا و حتی محکوم وجدان خودش می باشد. (طباطبایی، بی تا ، ج ۱۳ص۱۲۷)
نپذیرفتن حقّ پس از کشف و یقین به آن، یعنی اینکه انسان برخلاف علم و یقین خود عمل کند، امری خلاف فطرت است که در هیچ مکتبی قابل پذیرش نیست و هیچ انسان عاقلی آن را نمی ­پذیرد. اساساً تمام فلسفه و هدف این منازعات و مناظرات دانشمندان و صاحبان خرد و اندیشه این است که هر کدام حرف خود را که فکر می ­کنند صحیح و حقیقت است برای دیگری به کرسی بنشانند و اگر چنین نبود طرح مباحث فلسفی و کلامی و این منازعات هیچ ضرورتی نداشت.
به قول شهید مطهری یک عدّه سبک ­مغز خیال می ­کنند پایبند نبودن به هر چیزی نامش آزادی است. بنابراین پایبند نبودن به عقل و انسانیت و اخلاق و شرافت چون بالاَخره هرچه هست پایبند نبودن است سبکباری و آزادی است. (مطهری، ۱۳۷۲، ج ۳: ۴۰ ) بنابراین از نظر انسان ملاک شرافت و قوام آزادی انسان تا آنجاست که در مسیر انسانیت باشد نه اینکه انسان آزاد باشد تا بر ضد انسانیت حرکت کند. (همان )
چنین آزادی که مساوی با اباحه­ گری و بی ­مسئولیتی است خروج از انسانیت و در رتبه حیوانیت قرار گرفتن بوده و در چنین حالتی بحث از آزادی عقیده و بیان معنا ندارد.
” تنها وقتی می توان از آزادی انسان سخن گفت که آزادی، از طبیعت عقلانی انسان که او را از دیگر حیوانات ممتاز می سازد، برخاسته باشد. از این رو، آزادی در حوزه انسانیت با پسوند لازم معقولیت همراه می گردد. و باید از ذات خردمندانه او سرچشمه گرفته باشد و به ذات خردمندانه او بازگردد. این قاعده فلسفی است که هر بالعرضی باید به ذات موضوع خود که در اینجا عامل عقل است منتهی شود. و چون اندیشمندی و تفکّر آخرین فصل برتری انسان بر حیوانات است و این فصول آخرین هستند که همه اجناس و مشترکات را در حوزه حاکمیت خود قرار می دهند. لذا همه تمایلات و انگیزه های زیست طبیعی و حیوانی انسان باید از آموزش عالی نیروی برتر او هدایت گردند و زیر تسخیر نیروی انسانی و عقلانی او قرار گیرند. (حایری یزدی:۱۱۲)
نتیجه آنکه؛عقیده و آزادی عقیده در منطق بشر چهار چوب و ویژگی های خاص خود را دارد که اساسی ترین آن رعایت سیره عقلا و عقلانیت است.وآفاتی دارد که نباید به آنها آلوده شوند.در منطق اسلام عقیده و بیانی که در چهاچوب اصول انسانی مورد قبول عقلا عالم بیان شود نه تنها آزاد، بلکه واجب است چنین اعتقادی ابراز شود تا دیگران نیز از آن بهره مند گردند .و عقیده و گفتاری که سیره عقلا را مخدوش و منکوب و آلوده کند و یا به سخره بگیرد و یا آگاهانه آزادی عقیده را در خدمت نابودی عقلانیت قرار دهد و برای تئوریزه کردن هوس ها و فساد و فحشا از آزادی عقیده و بیان استفاده ابزاری نماید، محکوم و محدود بوده و به رسمیت شناخته نمی شود .
فصل سوم
ماهیت و ویژگیهای دین مبین اسلام
پس از بیان ویژگیها و شرایطی که بتوان براساس آنها یک گزاره را گزاره ای فکری و عقیدتی شمرد، و بر همین اساس آزادی چنین عقیده ای را به رسمیت شناخت، باید بدانیم اولاً: ارتداد چه چیزی را مورد انکار قرار می دهد؟ ثانیاً: خود ارتداد تا چه میزان در قالب عقیده و منطق فکری بشر جای گرفته و با آن سازگار است ؟در این فصل به تبیین ماهیّت اسلام و در فصل چهارم به تبیین ماهیّت مرتد پرداخته شده.

فانْقضّ کالسِّیلِ لا جُبْنٌ و لا وهنُ
هَزَّتْ فؤادیْهما الأشواقُ والشَّجَنُ^[۲۴۸]
قلبانِ ضمَّتْهُما الأفراحُ والحُزنُ
و الحقدُ و الجرحُ و الأحداثُ و الفِتَنُ
و ترتمی نحوَ (صنعا) أختُها (عدن)^[۲۴۹]

«عبدالله بردونی» در ابیاتی دیگر بواسطه این مضمون بریتانیای استعمارگر را مورد خطاب قرار داده است: «ای استعمارگر در جای خود توقف کن، زیرا وحدت عرب سیطره و قدرت تو را از هم پاشیده و در خون آنها قهرمانی‌هایی ایجاد شده است، یک نبرد آزاد و پیروزمندانه آنها را پیش هم گرد آورد. وحدت آنها به همان زخم ها و آه و ناله و رنج‌هایی است که در بدن‌شان ایجاد شده و همین زخم‌ها برای قوم عرب نشان از افتخارات جاودانه و همیشگی است که در تپه‌های تاریخ همانند پرچم‌های ‌پیروزی به اهتزاز درآمده‌اند».

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

قفی فقد شقَّ فجرُ العرب مرقده
و ضَمَّهُم فی الجهاد الحُرِّمعترک
و للعروبه أمجادٌ مخلده

و زمجرت فی دم العرب البطولات
ووَحَدَّتهم جراحاتٌ و آهات
کأنها فی رُبَی التاریخِ رایات^[۲۵۰]

۴-۳٫مبارزه با استعمار
یکی از مسائل مهم و گسترده در دوران معاصر، دنیای غرب و خوی استعمارگر آن و چگونگی رویارویی با استعمار است. از این رو مبارزه با استعمار یکی از مضامین مهم در شعر این دوره است. به نظر می‌رسد. خاستگاه اصلی چنین رویکردی، حس وطن‌دوستی است.
«بردونی» در این مضمون قصائد بسیاری دارد اکنون چند نمونه از آن‌ها بررسی می‌شود تا معلوم گردد که وی در اشعار ملی و میهنی خویش خواستار مبارزه با استعمار بوده و در این مسیر هم‌میهنان را به واسطه اشعارش تشویق می‌کرده است.
وی در قصیده «هذه أرضی» مردمان میهنش را که در جنوب کشور مقیم هستند مورد خطاب قرار می‌دهد و می‌گویدک «ای مردمان سرزمین جنوب! به مبارزه با استعمار به پا خیزید و بر علیه وی قیام کنید و سویدای دل‌ها را با کینه شعله‌ور کنید و کینه را به صورت شعله آتش و دود در وجود خود بر خیزانید و برای انتقاد به پا خیزید به فکر مبارزه با دشمن به تلافی عظمتی که از شما سلب نموده‌ است ،باشید. ای سرزمین اجدادی من! از دشمن انتقام بگیر و وی را از صحنه روزگار محو کن؛ با تمام وجود با وی مقابله کن و دل را از خون و زخم سرشار کن همانا عظمت و پیروزی به مبارزه و نبرد است پیروزی از آن توست و موفقیت به عزم و اراده بستگی دارد. پس هر وجب از خاک کشورت که اشغال شده را از دشمن بگیر و در این راه هیچ ترس و واهمه‌ای نداشته باش و سوار بر مرکب هول و هراس شو و برای مبارزه پرواز کن. و انقلابی مانند زبانه آتش بر علیه استعمارگران غاصب به پا کنید».

زمجری^[۲۵۱] بالنَّارِ یا أرضَ الجنوبْ
واقذفی^[۲۵۲] الحقدَ دخاناً و لهیب
وارکبی الموتَ إلی المجدِ السلیب ـ زمجر

والْهِبی بالحِقدِ حبّاتِ^[۲۵۳] القلوبْ
زمجری للثأرِ یا أرضَ الجنوبْ
و أثأری یا أرضَ جدی و أبی ـ واثأری

واعصِفی^[۲۵۴] بالغاصبِ المُسْتَعْمِر

وأمْلئی الروْعَ^[۲۵۵] دماءً و جراحْ
و لکَ النصرُ و للعزم النجاح
وارکبی الهول و طیری للکفاح ـ زمجری

إنما المجدُ نضالٌ ^[۲۵۶]و سلاحْ
فاستعیدی کلَّ شبرٍ^[۲۵۷] مُستَباحْ
أطْلقیها ثورهً کاللهبِ ـ‌ أطلقی

واعصِفی بالغاصبِ المُسْتَعْمِر^[۲۵۸]

شکل (۲-۱) اساس کار میکروسکوپ الکترونی عبوری
۲-۳-۲- میکروسکوپ الکترونی روبشی(SEM)
در میکروسکوپ الکترونی روبشی که اجزای اصلی آن را در شکل (۲-۲) می­بینید نیز مانند TEM یک پرتوی الکترونی به نمونه می­تابد. منبع الکترونی یک کاتد فیلامان یا تفنگ الکترونی (معمولاً از نوع انتشار ترمویونیکی فیلامان یا رشته تنگستنی) است. معمولاً الکترون­ها بین Kev30-1 شتاب داده می شوند، سپس دو یا سه عدسی متمرکز کننده پرتو الکترونی را کوچک می­ کنند، بطوری­که در موقع برخورد با نمونه قطر آن حدوداً ۲ تا ۱۰ نانومتر است.
وقتی پرتوی الکترونی اولیه با نمونه برهم­کنش می­ کند، الکترون­ها با پراکندگی پی­در­پی انرژی از دست داده و جذب حجم کوچکی از سطح، که به حجم برهم­کنش معروف بوده و کمتر از nm100 تا µm5 از سطح را شامل است، می­شوند. اندازه­ حجم برهم­کنش به انرژی فرودی الکترون­ها، عدد اتمی نمونه و چگالی آن بستگی دارد.
پرتو پس از برخورد با جسم از بین جفت سیم­پیچ­ها یا جفت صفحه­های منحرف کننده­ ستون الکترون عبور می­ کند، که در لنزهای آخر پرتو در جهات x و y منحرف می­ شود. پس یک سطح مستطیلی از سطح نمونه­ اسکن شده نمایش داده می­ شود. تقویت­کننده­ های الکترونی برای تقویت سیگنال­هایی که بعنوان تغییرات در درخشنگی لامپ پرتوی کاتدی نمایش داده می­ شود، استفاده می­شوند. تصویر نهایی، طرح توزیع شدت سیگنال گسیل شده از سطح اسکن شده نمونه است که توسط کامپیوتر نمایش داده می­ شود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۳-۲-۱- بزرگ­نمایی
بزرگ­نمایی در یک SEM می ­تواند از ۱۰ تا ۵۰۰۰۰۰ مرتبه کنترل شود و می ­تواند وابسته به جریان بکار رفته در سیم­پیچ­های x و y یا ولتاژ بکار رفته­ی صفحات منحرف کننده­ x و y باشد.
۲-۳-۲-۲- آماده ­سازی نمونه
نمونه­ها باید اندازه­ مناسب با محفظه­ی نمونه داشته و خیلی محکم روی یک نگهدارنده سوار شده باشند. چندین مدل از SEM­ها می­توانند قرص­های ۶ اینچی (cm5) از نیمه­هادی­ها را بررسی کنند و بعضی می­توانند یک نمونه را تا ۴۵^۰ خم کنند. برای تصویرگری مرسوم در SEM نمونه­ها باید از لحاظ الکتریکی رسانا باشند (حداقل سطح­شان). مواد نارسانا وقتی با پرتوی الکترونی پویش می­شوند، متمایل به باردار شدن بوده و این سبب خطا در کاوش و ایجاد تصاویر مصنوعی می­ شود. پس با یک لایه­نشانی نازک از مواد رسانا (عموماً طلا) با روش­هایی مانند انباشت^[۱۴] یا کند و پاش^[۱۵] خلا روی مواد می­توان نمونه را آماده­ی تصویرگری نمود. این کار مانع از انباشت بار الکتریکی ساکن روی نمونه در طول تابش الکترون می­ شود. یکی از دلایل لایه­نشانی حتی وقتی ­که رسانایی نمونه برای ممانعت از انباشت بار کافیست، افزایش قدرت تفکیک تصویر سیگنال­ها، بخصوص برای نمونه­هایی که دارای عدداتمی (Z) کوچکی هستند، می­باشد.
شکل (۲-۲) نمایی کلی از اجزای اصلی میکروسکوپ الکترونی روبشی
۲-۳-۳- میکروسکوپ روبشی تونل زنی(STM)
میکروسکوپ روبشی تونل­زنی دستگاهی است که برای بررسی ساختار و برخی از خواص سطوح مواد رسانا و مواد بیولوژیکی که تا حدی رسانا هستند و همچنین لایه های نازک نارسانا که روی زیر لایه­ی رسانا در حد ابعاد نانومتری لایه­نشانی شده ­اند، بکار می­رود. مبنای اندازه ­گیری هندسه و خواص سطحی در این دستگاه بر این واقعیت استوار است که هرگاه فاصله­ی یک سوزن تیز رسانا از یک سطح رسانا حدود چند آنگستروم باشد (متصل نشود) و اختلاف ولتاژی به بزرگی حدود چند ده میلی ولت به آن اعمال شود، جریان الکتریکی حدود چند نانوآمپر بین سوزن و سطح برقرار می شود. به این پدیده در اصطلاح جریان تونل­زنی گفته می­ شود، که پدیده­ا­ی مکانیک کوانتمی می­باشد. مقدار جریان الکتریکی تابعی از فاصله سوزن از سطح، شکل و جنس سوزن، هندسه و جنس سطح و اختلاف ولتاژ سوزن و سطح می­باشد. در دستگاه STM این سوزن تیز رسانا به بازوهای پیزوالکتریکی متصل است، که به وسیله­ آنها سوزن به هر نقطه دلخواه از سطح با فاصله­ی دلخواه از آن نقطه منتقل شده و امکان بررسی خواص آن نقطه از سطح فراهم می­ شود. برای تعیین خواص نقاط مختلف سطح از STM به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم استفاده می­ شود. در واقع در تعیین خواصی که مستقیماً از روی تغییرات جریان تونلی بر حسب فاصله سوزن از سطح و اختلاف ولتاژ اعمال شده استنتاج می­شوند، از STM به صورت مستقیم استفاده شده است. خواصی از سطح که به طور مستقیم توسط STM تعیین می­شوند عبارتند از توپوگرافی هندسی سطح، تابع کار نقاط مختلف سطح، چگالی حالات انرژی نقاط مختلف سطح، ترازهای ارتعاشی نقاط مختلف سطح، حوزه های مغناطیسی سطوح و مغناطش آنها.
در دسته­ی دیگر روش­های تعیین خواص سطحی، از جریان تونلی برای تحریک الکترونهای یک نقطه از سطح استفاده می­ شود. در این حالت به طور موقت برخی از خصوصیات آن نقطه از سطح تغییر می­ کند که باعث می­ شود این نقاط توسط روش­های دیگر اسپکتروسکوپی (مانند اسپکتروسکوپی رامان و لومینسانس) قابل شناسایی شوند.
اصول کلی کار STM به این صورت است که یک سوزن بسیار ظریف و نوک تیز رسانا به یک بازوی پیزوالکتریک متصل است. به منظور تنظیم مکان سوزن نسبت به سطح نمونه­ مورد بررسی، با اعمال اختلاف ولتاژهای مناسب به پیزوالکتریک­ها در سه راستای x، yوz، سوزن را به هر نقطه دلخواه از فضای سه بعدی، با دقت آنگستروم، می­توان منتقل کرد. برای تهیه نقشه­ی خصوصیات یک ناحیه از سطح، سوزن به بالای تک تک نقاط سطح منتقل شده که به این کار در اصطلاح “روبش سطحی” گفته می­ شود. در این حالت در یک ارتفاع معین، اختلاف ولتاژ خاصی بین سطح نمونه و سوزن رسانا اعمال شده و جریان الکتریکی تونلی اندازه ­گیری می­ شود. بررسی اندازه­ جریان، منتج به خصوصیات سطح و ارتفاع سوزن از سطح می­ شود. دو مد حالت برای عملکرد سیستم داریم، یکی مد جریان ثابت که اغلب در مواردی که جنس سطح در نقاط مختلف یکسان است استفاده می­ شود، در نتیجه جریان تونلی تنها تابعی از ارتفاع سوزن بوده و تغییرات ارتفاع ثبت خواهد شد. حالت دیگر مد ارتفاع ثابت می­باشد، که فرایند سریع­تری بوده و در اختلاف ولتاژ ثابت، ارتباط جریان تونلی بر حسب فاصله­ی سوزن از سطح، مطابق رابطه­ I_T ~ exp (-2kz) می­باشد، که z فاصله­ی سوزن از سطح و k بسته به جنس سطح و جنس و شکل سوزن مقدار ثابتی می­باشد. در نتیجه از روی این رابطه فاصله سوزن از سطح بدست می ­آید، که به معنی معلوم شدن توپوگرافی هندسه­ی سطح می باشد.
۲-۳-۴- تولید و خواص اشعه­ی ایکس
در این بخش در مرحله­ اول تولید و خواص اشعه­ی ایکس و در مرحله­ بعد دستگاه XRD توضیح داده می­ شود. اشعه­ی X در سه فرایند نشر، جذب و تفرق به ما اطلاعاتی در مورد شناسایی مواد می­دهد. سیستم اشعه­ی X طول موجی در حدود ۰۱/۰تا ^۰A100 دارد. معمولاً در تحقیقات همراه با آنالیز، از اشعه­ی X با طول موج کم و انرژی بالا استفاده می­ شود.
مکانیسم تولید اشعه­ی ایکس به این صورت است که وقتی الکترون­های پر سرعت به آند برخورد می­ کنند، وارد فضای الکترونی مواد می­شوند. بین الکترون­های داخل ماده و الکترونی که از خارج آمده میدان­های الکتریکی برقرار می­ شود و الکترون­ها با یکدیگر برهم کنش­هایی صورت می­ دهند. اگر انرژی اولیه­ الکترونی که از خارج وارد شده E₀ باشد و در اثر نیروهای میدان­های اطراف به E₁ تغییر پیدا کند، این میزان تغییر انرژی تبدیل به انرژی امواج الکترومغناطیس شده و یک فوتون اشعه­ی X تولید می­ کند. از آنجایی که الکترون­های ورودی انرژی­های مختلفی را از دست می­ دهند، می­توانند طول موج­های کاملاً متفاوتی را ایجاد می­ کنند، که به این اشعه­ی تولیدی، اشعه­ی X پیوسته یا سفید می­گویند. اگر اختلاف پتانسیل بین کاتد و آند را افزایش دهیم، بر روی نمودار شدت اشعه­ی X تولیدی- طول موج اشعه­ی X تولیدی، یک سری پیک­ها ایجاد می­ شود. برای ایجاد این پدیده یک حداقل انرژی نیاز است که در کمتر از آن این پیک­ها ایجاد نخواهند شد. ابتدا شاخک­هایی بوجود می­آیند که طول موج بلندتری دارند. زیرا این شاخک­ها انرژی کمتری برای تولید نیاز دارند. با افزایش انرژی، طول موج این شاخک­ها تغییری نمی­کند و از یک حد انرژی به بعد تعداد آن­ها نیز ثابت می­ماند و تنها با افزایش انرژی و اختلاف پتانسیل، شاخک­ها بلندتر می­شوند. محل برخوردها به انرژی الکترون برخوردی ربطی ندارد. اگر آند تغییر کند، طول موج شاخک­ها تغییر می­ کند و به عبارتی این خطوط، آند را مشخص می­ کنند. این خطوط را خطوط ویژه­ی اشعه­ی X یا characteristic line گویند. وقتی هسته عوض می­ شود، سطوح انرژی تغییر کرده و پیک­ها تغییر می­ کند. وقتی انرژی به قدری کافی باشد که بتواند الکترون را از داخلی­ترین لایه، k، خارج کند، تمام خطوط ایجاد شده است. وقتی کلیه­ طول موج­هایی که توسط یک اتم ایجاد می­ شود را در نظر بگیریم، چیزی شبیه به اثر انگشت است که متعلق به هر اتم می­باشد و به آن خطوط ویژه می­گویند. از روی این خطوط و با بهره گرفتن از قانون موزلی که ارتباط بین طول موج و انرژی خطوط را با عدد اتمی عنصر تولید کننده ارائه می­دهد و در زیر آمده است، می­توان عناصر را شناسایی کرد.
(۲-۱)
در اینجا K و σ اعداد ثابتی بوده و به نوع خط و نه به نوع عنصر وابسته­اند. تقریباً همه مواد تا حدودی قادر به جذب اشعه­ی X می­باشند.
در بسیاری از تحقیقات نیاز داریم که اشعه­ی X تک طول موج باشد، که برای چنین حالتی دو راه حل وجود دارد:
استفاده از یک یا چند فیلتر که تنها مشکل آن پایین آمدن شدت همه خطوط می­باشد.
استفاده از کریستال و رابطه­ براگ و برخورد دادن اشعه­ی پیوسته­ی X با کریستال که طول موج­های مختلف را در زوایای خاص پراکنده خواهد کرد. در رابطه­ براگ که در زیر آمده است، d فاصله­ی بین صفحه­ای، θ زاویه­ی برخورد پرتوی x و λ طول موج آن می­باشد. مزیت استفاده از کریستال، عدم تغییر زیاد شدت می­باشد.
(۲-۲)
دستگاه XRD بر مبنای پراش یا همان تفرق اشعه­ی X کار می­ کند. برای این­ که پراش انجام شود چند شرط لازم است:
باید امواج متفرق شده توسط همه اتم­هایی که در یک صفحه­ی کریستالی هستند، هم­فاز باشند. پس سطح نمونه نباید خیلی پستی و بلندی داشته باشد و زاویه­ی برخورد به سطح نمونه و زاویه­ی تفرق باید برابر باشند.
امواج پراکنده شده از سطوح اتمی متوالی نیز باید هم­فاز باشند. بنابراین نمونه حتماً باید بلوری باشد.
صفحات اتمی در یک بلور برحسب نوع بلور با یکدیگر فاصله­ی مشخصی دارند. تا جایی که اگر اشعه نفوذ کند، اتم­ها شروع به پراش آن می­ کنند، ولی چون صفحات با یکدیگر فاصله دارند، در دامنه­ موج پراشیده شده از صفحات مختلف تغییر فاز بوجود می ­آید، که اگر این مقدار، مضرب صحیحی از طول موج اشعه باشد، تداخل سازنده بوده و اشعه­ی پراشیده توسط ماده تقویت می­ شود. به عبارت دیگر جایی تداخل سازنده داریم که رابطه­ براگ صدق کند.
در این سیستم اشعه به نمونه­ مجهول برخورد کرده و در زوایای مختلف متفرق می­ شود. آشکارساز با چرخش خود اشعه را در زوایای مختلف شناسایی می­ کند. تنها مجهول d یا همان فاصله­ی بین صفحات است که با تشخیص آن ثابت شبکه و به دنبال آن نوع ترکیب مجهول شناسایی می­ شود.
نمودار شدت اشعه­ی X بر حسب زاویه­ی ۲θ بوده و پیک­ها معمولاً تیز می­باشد. گاهی در نمودارها این پیک­ها بصورت پهن و گرد در آمده­اند. معمولاً وقتی ابعاد بلور به زیر ۱۰۰nm برسد، شاهد چنین حالتی هستیم.
در بررسی نمونه با دستگاه XRD اصولاً ابتدا نمودار شدت اشعه­ی x پراکنده شده از نمونه تهیه می­ شود و سپس با نمودارهای موجود در حافظه­ کامپیوتر متصل به دستگاه، که از مواد مختلف تهیه شده است، مقایسه می­ شود تا نوع ماده یا مواد موجود در بلور شناسایی گردد. این کار بصورت یک به یک و با رویهم انداختن نمودار مربوط به هر ماده انجام می­گیرد.
۲-۴- نانوسیم­ها
عموماً سیم به ساختاری گفته می شود که در یک جهت (جهت طولی) گسترش یافته و در دو جهت دیگر بسیار محدود شده باشد. یک خصوصیت اساسی از این ساختارها که دارای دو خروجی می باشند، رسانایی الکتریکی می­باشد. با اعمال اختلاف پتانسیل الکتریکی در دو انتهای این ساختارها و در امتداد طولی­شان، انتقال بار الکتریکی اتفاق می­افتد. ساخت سیم­هایی در ابعاد نانومتری هم از جهت تکنولوژیکی و هم از جهت علمی بسیار مورد علاقه می­باشد، زیرا در ابعاد نانومتری خواص غیرمعمولی از خود بروز می­ دهند. نسبت طول به قطر یا همان کشیدگی نانوسیم­ها بسیار بالا می باشد.
نانوسیم­ها قطرهایی از مرتبه­ی nm100-10 داشته و نسبت طول به قطر آن­ها^[۱۶] ۱۰-۱۰۰ می­باشد.
۲-۴-۱- انواع نانوسیم­ها
نانوسیم­های فلزی: این نانوساختارها به دلیل خواص ویژه­ای که دارند، نویدبخش کارایی زیادی در قطعات الکترونیکی­اند.
توسعه الکترونیک و قدرت یافتن در این زمینه وابسته به پیشرفت مداوم در کوچک کردن اجزاء الکترونیکی می­باشد. با این حال قوانین مکانیک کوانتومی، محدودیت تکنیک­های ساخت و
افزایش هزینه­ های تولید، ما را درکوچک­تر کردن تکنولوژی­های مرسوم و متداول محدود خواهد کرد.
۱) نانوسیم­های فلزی بخاطر خصوصیات منحصر به فردشان که منجر به کاربردهای گوناگون­شان می­گردد، یکی از جذاب­ترین مواد می­باشند. نانوسیم­ها میتوانند در رایانه و سایر دستگاه­های محاسبه­گر کاربرد داشته باشند.
برای دست­یابی به قطعات الکترونیکی نانومقیاس پیچیده، به سیم­های نانومقیاس نیاز داریم. علاوه بر این، خود نانوسیم­ها هم می­توانند مبنای اجزای الکترونیکی همچون حافظه باشند.
۲) نانوسیم­های آلی: این نوع از نانوسیم­ها، همانطور که از نامشان پیداست، از ترکیبات آلی به دست می­آیند.
علاوه بر مواد فلزی و نیمه رسانا، ساخت نانوسیم ها از مواد آلی هم امکان­ پذیر است. ویژگی این سیم ها (نظیر رسانایی، مقاومت و هدایت گرمایی) به ساختار مونومر و طرز آرایش آن بستگی دارد.
۳) نانوسیم­های نیمه هادی: ساختار شیمیایی این ترکیبات باعث بوجود آمدن خواص جالب توجهی می­ شود.
آینده­ی نانوتکنولوژی به توانایی محققین در دستیابی به فنون سامان­دهی اجزای مولکولی و دستیابی به ساختارهای نانومتری بستگی دارد.
۴) نانوسیم­های سیلیکونی: این نوع از نانوسیم­ها سمی نبوده و به سلول­ها آسیبی نمی­رسانند. این نانوسیم­ها بیشترین کاربرد خود را در عرصه­ پزشکی مانند تشخیص سرطان، رشد سلول­های بنیادی و … نشان داده­اند.
۲-۴-۲- کاربرد نانوسیم­ها
کاربرد نانوسیم­ها را می­توان به انواع مختلفی از قبیل کاربردهای اپتیکی، الکترونیکی، الکتروشیمیایی، مغناطیسی و حسگری تقسیم نمود که در ادامه به این کاربردها می­پردازیم.
۲-۴-۲-۱- کاربردهای اپتیکی
نانوسیم­ها به دلیل خواص منحصر به فرد خود از جمله هندسه­ی ناهمسانگرد آن­ها، نسبت سطح به حجم بزرگ و محدودیت حامل­های بار و فوتون در دو بعد، پتانسیل بالایی برای استفاده در وسایل اپتیک و الکترونیک دارند.
به دلیل توانایی کنترل دقیق ساختار نانوسیم و در نتیجه گاف نواری برایند که با نانولوله­ها بدست نمی­آید، این ساختارها در اپتیک مورد توجه می­باشند. نانوسیم­های ساخته شده از نیمه­رساناهای با گاف نواری مستقیم، امید فراوانی برای جمع­آوری زیرطول­موج­ها در دستگاه­های نانوفوتونیک برای تولید نیرو، موجبری و آشکارسازی نور در مقیاس نانو بوجود آورده است . ابزار نانوفوتونیک از قبیل دیودهای گسیل نوری (LED) ، موجبرها، لیزرهای نانوسیمی، آشکارسازهای فوتونی و دیودهای فوتونی اثر بهمنی، همه بصورت موفقیت­آمیز مورد بحث قرار گرفته است. برانگیختگی لیزری با بهره گرفتن از پمپ اپتیکی در مجموعه­های نانوسیم رشد یافته ZnO نخستین بار توسط گروه پی­یانگ^[۱۷] در برکلی گزارش شده است پس از آن گزارش­های فراوانی از لیزر در نانوسیم­های منفرد از مواد مختلف شامل CdS، GaN و ZnS ارائه شده است.
یون­ها در فلزات ساختاری تناوبی داشته و الکترون­ها با برخودها و پراکندگی­های متعاقب با این ساختار، الگویی نواری می­یابند. فوتون­ها نیز در فرایندی مشابه با برخورد، عبور و پراکندگی از یک دی­الکتریک چنین ساختار نواری را ایجاد می­ کنند. در کل ساختار نواری به معنای وجود یک سری انرژی­های مجاز و غیر مجاز برای ذره می­باشد. از آن­جا که قالب آلومینای آندیک، ساختاری منظم و بلوری دارد، این خاصیت در آن قابل مشاهده است. از این­رو این قالب­ها و مواد مناسبی که آن­ها ­را پر می­ کنند، می­توانند کاربردهای اپتیکی متنوعی از جمله محدود کردن بازه­های فرکانسی عبوری و امکان ساخت آینه­های قوی در لیزرها را فراهم آورند.