– استفاده از نقش های مشارکتی : افراد تحت درمان، مستقیماً در تمامی فعالیت‌های روزانه زندگی TC، شرکت می‌کنند و بدین ترتیب فرصت های آموختن برای آنان مهیا می شود. این فرصت ها به شکل مشارکت در نقش های متفاوت اجتماعی است. ‌بنابرین‏ در اینجا، افراد، مشارکت کنندگان فعالی هستند که در فرایند تغییر خود و دیگران درگیر می‌شوند.

– استفاده از بازخورد عضویت^[۱۳۰]: منبع اولیه آموزشی و حمایت از تغییر فردی، عضویت در TC است. فراهم سازی مشاهدات و واکنش های صحیح در برخورد با فرد، مسئولیت مشترک کلیه مشارکت کنندگان است.

– استفاده از عضویت به عنوان سرمشق^[۱۳۱]: هر فرد شرکت کننده می کوشد که به عنوان سرمشقی در فرایند تغییر عمل کند. همزمان آن ها به طور مسئولانه ای به دیگران ‌در مورد آن چه باید تغییر دهند، بازخورد می‌دهند.

– استفاده از قالب های جمعی برای هدایت تغییر: هر فردی به طور اولیه همراه به همتایش در فرایند تغییر مشارکت می‌کند. آموزش، تحصیل و فعالیت‌های درمانی در درون گروه ها، جلسات، سمینارها، عملکردهای شغلی و تفریحات هم زمان با هم رخ می‌دهد. از این رو، تجارب یادگیری و درمانی که برای بهبودی و رشد شخصی ضروری هستند، درون متنی اجتماعی و از رهگذر مراوده و آمیزش اجتماعی ، آشکار می‌شوند.

– استفاده از ارزش ها و هنجارهای مشترک: قوانین، نظم ها و هنجارهای اجتماعی، سلامت فیزیکی و روان اجتماعی را تضمین می‌کند. با این حال، باورها و ارزش هایی وجود دارند که به عنوان رهنمودها به زبان بومی و فرهنگی هر TC ، بیان می‌شوند و به طور متقابلی توسط اعضاء تقویت می‌شوند.

– کاربرد ساختار و سیستم: سازماندهی وظایف مورد نیاز برای تداوم علیات روزانه مرکز (نظیر عملکردهای شغلی مختلف، کارهای روزانه و نقش های راهبری) خود می‌تواند ابزاری ارزشمند و اساسی برای آموختن رشد فردی باشد. یادگیری فقط به کمک آموزش مهارت های اختصاصی صورت نمی پذیرد بلکه به رعایت قواعد شیوه ها و سیستم ها، و پذیرش و احترام گذاری به سیستم نظارتی و رفتار کردن به عنوان عضوی مسئول از اجتماعی که دیگران نیز بدان وابسته اند، نیاز دارد.

– استفاده از ارتباط باز^[۱۳۲]: ماهییت جمعی تجربیات مشترک در TC، برای مقاصد درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. زندگی درونی و خصوصی فرد، احساسات و افکار او، از موارد پر اهمیت در فرایند تغییر بهبودی، نه فقط برای خود فرد بلکه برای اعضای دیگر است. ‌بنابرین‏، نهایتاًً همه خود افشایی ها^[۱۳۳] مشترک خواهد بود.

استفاده از روابط^[۱۳۴]: دوستی با افراد خاص، همتایان و کارکنان امری ضروری در تشویق افراد برای مشارکت و باقی ماندن در فرایند تغییر است. روابط شکل گرفته در طی درمان، مبنایی برای شبکه اجتماعی مورد نیاز در حفظ بهبودی و درمان است(لئون۱۹۹۴).

۲-۱۰-۱۴ فرایند درمان در TC

چارچوب درک فرایند تغییر در TC، نمایانگر دیدگاه، رویکرد مدل TC است. اختلالی که به کلیت شخص مربوط می شود ‌به این معنا است که باید چند بعدی باشد. ‌بنابرین‏، تغییر را باید در ابعاد مختلف رفتار، درک و تجربه فرد مشاهده کرد. رویکرد اصلی برای تسهیل تغییر عبارت است از استفاده از اجتماع به عنوان یک شیوه، که این خود به معنای استفاده از مداخلات متعدد است. بهبودی را نیز باید بر اساس یادگیری پیشرونده یا تکاملی و بر حسب ویژگی های مراحل تغییر بیان کرد. در این بخش به عناصر اساسی چارچوب یک فرایند شامل مداخلات، ابعاد، ادراک، تجارب مراحل تغییر، پرداخته می شود.

مداخلات ^[۱۳۵]

در TC، همه فعالیت ها به نحوی طراحی شده اند که تاثیرات آموزشی و درمانی داشته باشد این فعالیت ها به تنهایی یا همراه با یکدیگر موجب مداخلاتی می‌شوند که به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر فرد در فرایند تغییر، تاثیر می‌گذارد. در واقع، جوهره اصلی هر فعالیت ها و توصیف ویژگی های آن ها، می توان پیچیدگی مداخلات TC را روشن ساخت.

فعالیت‌های اجتماعی که برای مدل TC، اساسی هستند را می توان به ۳ دسته از مداخلات تقسیم بندی کرد:

۱- اثرات آموزشی و درمانی: این فعالیت‌ها شامل قالب های گروهی متعدد و نیز مشاوره فردی هستند و باعث می‌شوند تا هیجانات ابراز شوند. برون ریزی های^[۱۳۶] منفی به کنار گذاشته شوند، احساسات بیرون بریزند، مسائل اجتماعی و شخصی تحلیل شوند، مهارت های ارتباطی و بین فردی افزایش یابند، رفتارها و نگرش ها رویارو شوند و محک بخورند و تغییر حالات رفتاری مورد بررسی قرار گیرند. گروهای اصلی عبارتند از ‌گروه‌های رویارو^[۱۳۷]، ‌گروه‌های وارسی^[۱۳۸]، ‌گروه‌های تعلیمی^[۱۳۹] و ‌گروه‌های ماراتن، این فعالیت ها به وسیله ‌گروه‌های اختصاصی که به موضوعات خاصی می پردازند مانند نژاد، جنسیت و سن، تقویت بیشتری می‌گردد.

۲-اجتماع و راهبری بالینی: این فعالیت ها، سلامت فیزیکی و روان شناسی محیط را حفظ کرده و زندگی منظم و خلاق افراد مقیم را تضمین می‌کند. هم چنین از کلیت اجتماع محافظت نموده و زمینه یادگیری اجتماعی آن را تقویت می‌کند. اهم این فعالیت‌ها و مداخلات عبارتند از : امتیازات (پاداش ها^[۱۴۰]) تنبیهات انضباطی^[۱۴۱]، خانه پایی^[۱۴۲]، و آزمایش ادرار.

۳- مداخلات و فعالیت‌های اضافی (فوق برنامه): این فعالیت‌ها، دامنه وسیعی را تشکیل می‌دهد که اختصاص به مدل TC ندارند و در واقع مکمل مداخلات اجتماع هستند. آن ها، شامل آموزشی پیشگیری از عود، ‌گروه‌های آموزشی مهارت های اختصاصی ‌گروه‌های مختلف آموزشی، اجتماعی و آکادمیک و نیز ‌گروه‌های آموزش مهارت های زندگی هستند.

تشدید اجتماعیت^[۱۴۳]: جذب و حل فرد در اجتماع را تسهیل می‌کند و درک آن ها را اجتماع را تقویت کرده و در نتیجه ظرفیت و توانایی فرد را در آموختن و شفا یافتن را افزایش می‌دهد. این فعالیت ها را می توان به چهار دسته اصلی تقسیم کرد، جلسات صبحگاهی سمینارها، جلسات خانگی هر روزه، و جلسات عمومی که در صورت نیاز برگزار می شود (لئون، ۱۹۹۴).

۲-۱۰-۱۵ مراحل تغییر در TC

مراحل و دوره ها در مسیر فرایند رشد، نقاط قابل تعریفی هستند. این نقاط را می توان از دیدگاه های مختلف اما به هم مرتبط، توصیف کرد. به همین دلیل می توان، مرحله گذاری، را از دیدگاه برنامه، تغییر و درمان انجام داد. مثلاً ۴ بعد تغییر بستگی به حرکت فرد دارد که مطابق با اهداف یا انتظارات خاص برنامه، صورت می‌گیرد. اما از دیدگاه دیگر مرحله گذاری، یعنی دیدگاه درمان، تغییر فرد به طور تنگاتنگی با فعالیت‌های درمانی مرتبط است. ‌بنابرین‏ دو دیدگاه مرحله گذاری وجود دارد: یکی دیدگاه تغییر- برنامه و دیگری دیدگاه فرایند درمان. در اینجا، صرفاً به مرحله بندی از دیدگاه برنامه و درمان می پردازیم.

در یک TC دراز مدت سنتی، از دیدگاه برنامه، ۳ مرحله اصلی وجود دارد که هر کدام نیز دارای چند دوره هستند. این مراحل به طور مشخصی در طول برنامه، بر اساس مدت زمان از یکدیگر تفکیک می‌شوند و به قرار زیر هستند:

• • مرحله ۱- استقرار حدوداً ۱ تا ۶۰ روز به طول می‌ انجامد.

تئوری انرژی های حیاتی

از جمله روان شناسان مشهور معتقد ‌به این نظریه، زیگموند فروید است. او معتقد بود برای هر کاری انرژی لازم است و چون انگیزه مسبب عمل آدمی است پس خود یک نوع انرژی است. اما نه از نوع انرژی بیولوژیک، بلکه یک انرژی روانی. فروید معتقد بود انگیزه رفتار آدمی، غریزه عشق و بقا یا مرگ و نیستی است.

تئوری احتیاج

احتیاج یعنی فقدان ماده ای که برای حیات ضروری است. کسی که احتیاج به غذا دارد بی هیچ درنگی انگیزه دستیابی به غذا دارد. روان شناسان بزرگی چون پیاژه معتقد ‌به این تئوری بودند. او می‌گوید: “انگیزه دنباله و تداوم احتیاج است و انگیزه رابطه ای است میان یک شئ با یک احتیاج، زیرا شئ از آنجا مورد رغبت قرار می‌گیرد که جوابگوی احتیاجی باشد”. این نوع انگیزه با زندگی روانی فرد شروع می شود و در رشد حسی و حرکتی نقش اساسی دارد. به تدریج که تفکر شهودی رشد پیدا کرد، انگیزه ها هم بیشتر می شود و تفاوت و تنوع پیدا می‌کند.

تئوری محرک

محرک نوعی انرژی روانی است که بر ارگانیسم های بدن تاثیر می‌گذارد و در واقع شخص را وادار به انجام کار می‌کند. کلاپارد معتقد است انگیزه تنظیم کننده این انرژی است. کافی است کاری مورد علاقه فرد باشد، آن موقع انجام آن راحت و خستگی ناشی از آن نیز کاهش می‌یابد. ‌بنابرین‏ انگیزه لازم را برای انجام آن پیدا می‌کند(بوذری،۱۳۸۶).

دو نظریه اخیر یعنی احتیاج و محرک به دلیل ابعاد گسترده ای که دربر داشته اند دارای پیروان و مخالفان فراوانی هستند. اما در این میان تئوری محرک مورد وثوق بیشتری است. همچنین در رد نظریه احتیاج گفته اند که اولا احتیاج خود نوعی منشأ فعالیت است، مثلا کسی که علاقه دارد پلیس شود هیچ احتیاجی به پلیس شدن ندارد و در واقع انگیزه یک پله بالاتر از احتیاج است، یا اینکه بنابر تحقیقات انجام گرفته، افزایش احتیاج، انگیزه فعالیت را زیاد نمی کند و از آن می کاهد.

وولفولک به طور کلی نظریه های انگیزش را در قالب چهاررویکرد کلی عنوان ‌کرده‌است:

رویکرد رفتاری

پیروان رویکرد رفتارگرایی انگیزش را بر اساس دریافت تقویت و دوری از تنبیه در نظر می گیرند. بنا به نظر لفرانسوا(۱۹۷۷،به نقل از سیف،۱۳۸۹) لذت جویی روان شناختی^[۱۲۲]– اصل لذت/درد خلاصه ی آسانی از اساسی ترین اصل انگیزشی رفتار گرایان است (ص۳۵۷). مدافعان استفاده از تشویق بر اضافه کردن هیجان و علاقه به دنبال فعالیت های کلاسی و توجه هدایت شده، و دور کردن هیجان از رفتارهای نا مناسب، تأکید دارند(امر^[۱۲۳] و اورسون^[۱۲۴]،۲۰۰۹، به نقل از سانتراک^[۱۲۵]،۲۰۱۱). طبق اصل لذت/درد ما می کوشیم تا کسب لذت کنیم و از درد بگریزیم. در رویکرد رفتاری انگیزش ، انگیزانه ها (مشوقها^[۱۲۶]) منبع انگیزشی دانش آموزان و دانشجویان به حساب می‌آیند. بنا به تعریف ، انگیزانه یک شئ یا رویداد (محرک) است که رفتار را برمی انگیزاند یا باز می‌دارد (وولفلک،۲۰۰۴،ص۳۵۳ به نقل سیف،۱۳۸۹).

رویکرد شناختی

در رویکرد شناختی^[۱۲۷]انگیزش، باور بر این است که افکار دانش آموزان راهنمای انگیزش در آن ها‌ است(اندرمن^[۱۲۸]و داوسون^[۱۲۹]۲۰۱۱،الیوت^[۱۳۰]و دیگران۲۰۱۱). همچنین ساخت گرایان معتقدند که رفتارها توسط هدف ها، نقشه ها، انتظارات، و نسبت دادن های فرد ایجاد و هدایت می‌شوند و لذا انگیزش درونی بیشتر از انگیزش بیرونی مورد تأکید آنان است. در انگیزش بیرونی پاداش وابسته به دیگران و بیرون از فرد است مانند نمره ی معلم، پول، و یا غذا، ولی در انگیزش درونی پاداش در درون خود فرد است مانند علاقه فرد به کارهای هنری و تلاش در جهت انجام این گونه کارها. آیرونس^[۱۳۱](۲۰۰۸،به نقل سیف،۱۳۸۹) می‌گوید: “یکی از انگیزش های اصلی وابسته به یادگیری بر شکل گیری هدف ها و کوشش برای تحقق بخشیدن آن ها تأکید می‌کند”(ص۴۶).

رویکرد انسان گرایی

در رویکرد انسان گرایی^[۱۳۲] به جای تأکید بر تقویت و تنبیه به عنوان منبع اصلی انگیزش به توانایی دانش آموزان برای رشد شخصی، آزادی انتخاب هدف های زندگی، و ویژگی های مثبت مانند حساس بودن نسبت به دیگران تأکید می شود(سانتروک،۲۰۰۴،ص۴۱۵،به نقل سیف،۱۳۸۹). ‌بنابرین‏ از دیدگاه روان شناسان انسان گرا، برای ایجاد انگیزش باید احساس شایستگی، خودمختاری، و عزت نفس را در افراد افزایش داد (وولفلک،۲۰۰۴،به نقل سیف،۱۳۸۹). یکی از مهمترین نظریه پردازان انسان گرا، آبراهام مازلو^[۱۳۳] انگیزش را با توجه به نیازها توضیح داده است. مازلو(۱۹۷۰) نیازهای انسان را به صورت سلسله مراتبی از نیازها طبقه بندی ‌کرده‌است. او ابتدا نیازها را به دو دسته کلی تقسیم ‌کرده‌است شامل: نیازهای کمبود یا کاستی^[۱۳۴] که آن ها را نیازهای اساسی^[۱۳۵] نامگذاری کرده و نیازهای رشد یا بالندگی^[۱۳۶]که آن ها را فرا نیازها^[۱۳۷] نام نهاده است.

نیازهای اساسی عبارتند از:

۱– نیازهای فیزیولوژیک یا جسمی ۲– نیاز به امنیت یا ایمنی ۳– نیاز به عشق و تعلق ۴– نیاز به عزت نفس یا احترام به خود

رویکرد اجتماعی– فرهنگی

بنا ‌به این رویکرد، منبع انگیزشی مهم برای بعضی افراد بودن با دیگران و داشتن رابطه ی دوستانه متقابل با آنان است(گرونیک^[۱۳۸]،فرندلی^[۱۳۹]و بلاس^[۱۴۰]۲۰۰۹،هام^[۱۴۱]و ژانگ^[۱۴۲]۲۰۱۰). بنا به گفته‌ وولفلک(۲۰۰۴،به نقل سیف،۱۳۸۹) مردم در فعالیت ها شرکت می‌کنند تا هویت خود و روابط با دیگران را حفظ نمایند.‌بنابرین‏ اگر دانش آموزان عضو کلاس درس یا آموزشگاهی باشند که برای یادگیری ارزش ارزش قائل می‌شوند انگیزش آنان برای یادگیری بالا خواهد بود(ص۳۵۶). مفهوم نزدیک به رویکرد انگیزشی اجتماعی– فرهنگی نیاز پیوند جویی یا نیاز پیوستگی است. سانتروک(۲۰۰۴،به نقل سیف،۱۳۸۹) گفته است این نیاز معرف انگیزه ی افراد در ایجاد ارتباط با دیگران است.

کدیور(۱۳۸۸) توصیه می‌کند که برای انگیزش مؤثر، گاهی آشنایی با نظریه های رفتارگرایی و زمانی هم دیدگاه های انسان گرایی مانند نظریه مازلو لازم است.

همچنین سیف(۱۳۸۹) دربارهُ رویکرد غالب در مباحث انگیزشی بر اساس نظریه های یادگیری می‌گوید: سمت پاندول به طرف نظریه های شناخت گرایی و سازنده گرایی است و خود به خود، انگیزش درونی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

انواع انگیزه

انگیزه های مشترک و اختصاصی

انگیزه های مشترک، انگیزه هایی هستند که در همه انسان‌ها مشترکند مانند انگیزه استقلال طلبی. این نوع انگیزه ها اگرچه مشترکند ولی زمان ظهور آن ها در هر انسان متفاوت است. همچنین عوامل ظهور آن ها نیز در انسان‌ها متفاوت بوده که به عوامل شخصی و محیطی بستگی دارد. اما در مقابل، انگیزه های اختصاصی (شخصی) وجود دارند. انگیزه هایی که فقط به شخص مربوط می شود مانند معلم شدن، پلیس شدن، صاحب خانه شدن.در این میان بعضی مطالعه را انگیزه مشترک می دانند و بعضی منحصر به شخص (بوذری،۱۳۸۶).

انگیزه های درونی و بیرونی

انگیزه درونی، با هدف کسب پاداش و اجتناب از تنبیه در ارتباط است ولی انگیزه درونی با تمایل درونی برای انجام موفقیت آمیز صرف یک تکلیف مرتبط است. کسی که ‌در مورد خود از احساس کفایت و خود مختاری برخوردار است، دارای انگیزه درونی است(اسپالدینگ،به نقل از نائبیان و بیابانگرد،۱۳۸۱).

به عبارت دیگر مصداق این قانون در بازار این است که یک روند قیمتی تمایل دارد که باقی بماند تا زمانی که یک نیروی خارجی جلوی آن را بگیرد .این استراتژی شامل سرمایه گذاری در جهت بازار می‌باشد و ادعا می کند که بازدهی مثبت یا منفی گذشته در دوره مشخصی از آینده نیز همچنان تداوم خواهد داشت.مومنتوم از خود همبستگی مثبت در بازدهی دارایی ها در میان مدت حکایت می‌کند .استراتژی مومنتوم اعتقاد به استمرار بازدهی میان مدت تاریخی در افق میان مدت آتی دارد.

“مومنتوم سود^[۲۹] “یکی از انواع مومنتوم است که استدلال می‌کند که سهامی که تعدیل مثبت داشته است در آینده نیز بازدهی خوبی خواهد داشت .”مومنتوم صنعت” نیز نوع دیگر از مومنتوم است که استدلال می‌کند که صنایعی که در گذشته نزدیک عملکرد و بازدهی خوب یا بد داشته اند در آینده نیز این بازدهی را ادامه می‌دهند .و نوع دیگر “مومنتوم قیمت “می‌باشد که ادعا می‌کند که سهامی که بر اساس شاخص قدرت نسبی ،نسبت به بقیه عملکرد بهتری داشته اند باید انتخاب و در دوره ای از زمان نگهداری شوند (فاستر و خرازی ۲۰۱۰ ).

۲-۶ فرضیه بازار کارا در کشور های در حال توسعه

فرضیه بازار کارآ و مباحث مربوط به آن توجه بسیاری از محققان و پژوهشگران حوزه مالی و اقتصادی را به خود جلب ‌کرده‌است. اولین تحقیقات انجام شده در زمینه کارایی بازار سرمایه را می توان به فاما با موضوع کارایی بازار سرمایه با بررسی تئوری وتجربی انجام گرفت(فاما^[۳۰]،۱۹۷۰).

بازار کارا بازاری است که در آن قیمت های سهام از گام تصادفی پیروی می‌کنند بدین معنا قیمت بازار سهام نمی تواند قابل پیش‌بینی باشد و قیمت ها تابع حوادث و ابفاقاتی است که اتفاق می افتند.اما اگر قیمت ها در بازار سهام از گام تصادفی پیروی نکنند حالت مانایی دارند که به باز گشت به میانگین است .

تعریف و تحلیل فرضیه بازار کارا بیشتر در قالب بورس اوراق بهادار در کسور های صنعتی می گنجد ،چون بورس اوراق بهادار در کشور های جهان سوم عمو ما توسعه نیافه و جایگاه خاصی در اقتصاد آن ها ندارد از این نظر بحث فرضیه بازار کارا و کارایی برای آن ها بی مورد است .از این نظر بیشتر تحقیقات در رابطه با شکل ضعیف بازار بورس یا پدیده مانایی یا بازگشت به میانگین است .

در عموم تحقیقاتی که به بررسی وجود حباب ها یا بازگشت به میانگین پرداخته‌اند،

فرض صفر این است که قیمت ها تابعی از قیمت های قبلی، یک جزء رانش و یک جزء اخلال مستقل داری توزیعیکنواخت می‌باشند.استقلال جزء اخلال بیانگر این امر است که قیمت یک فرایند گام تصادفی دارای جزء رانش است. در یک گام تصادفی کلیه توابع خطی و غیر خطی شوک های بازده باید غیر هم بسته باشند.شیرکوند سعید و همکاران(۱۳۸۷)

یک مدل قیمت گذاری، زمانی زمانی نامانا است که حرکت قیمت ها مستقل از هم باشند .در غیر اینصورت بازگشت به میانگین است که قیمت دارائیها در آن پس از رسیدن به حداکثر (حداقل)،کاهش(افزایش) یابد.

بازار پس از رسیدن به حداکثر فرو خواهد ریخت چرا که یک ماکزیمم محلی الزامأ نسبت به مقادیر حول آن، مقدار بزرگتری دارد. بدین ترتیب، هر فرآیندی می‌تواند ویژگی بازگشت به میانگین باشد.

وجود شرایط مانایی یا باز گشت به میانگین دلالت بر وجود ناهنجاری ها و بی قاعده کی هایی دارد .

‌در مورد بازار سهام، بی قاعده گی ها در مواجهه با تئوری بازار کارآ قرار می گیرند به طوری که در صورت وجود الگوهای از پیش تعیین شده شرایط را جهت استراتژی معامله سهام با بازده اضافی (بیش از مقدار ریسک معین) فراهم می آورد(داگلاس^[۳۱]، ۱۹۸۵).

بی قاعده گی ها و ناهنجاری ها در بازار اوراق بها دار به اشکال مختلفی رخ می‌دهند.

۱- بی قاعدگی ها غیر تقویمی

بی قاعدگی ها و بی نظمی هایی که فرضیه بازار کارا را زیر سوال برده و نمی توان آن ها را در غالب بی نظمی های فصلی طبقه بندی کرد، به بی قاعدگی های غیر تقویمی مشهورند. در بی قاعدگی های غیر تقویمی عامل زمان و مقطع زمانی عامل برهم زننده فرضیه بازار کارا نیست بلکه عوامل محتوایی بازار اینگونه پدیده را شکل می‌دهد (فاما^[۳۲]،۲۰۰۴ ).

در این مورد به چند مورد از آن ها اشاره می‌شود.

۲-اثر تجزیه سهام

منطقأ تجزیه سهام یک شرکت نباید اثری بر ارزش شرکت فوق بگذارد. لیکن شواهد و مطالعات فراوانی حاکی از آن است که تجزیه سهام یک بنگاه سبب افزایش قیمت سهام هم قبل و هم بعد از انتشار اعلامیه تجزیه سهام می‌گردد. این اثر را فاما، دسای^[۳۳] (۱۹۹۷) ونیز ایکنبری^[۳۴] (۱۹۹۶) مورد مطالعه قرار دادند.

۳- اثر بازده سود سهام

این اثر بیانگر آن است که سهامی با بازده نقدی و یا سود نقدی بالا دارای عملکرد بالاتر ومناسب تر از میانگین بازار می‌باشند. این اثر در شرکت‌های کوچک به دلیل اینکه چنین شرکت هایی سود نقدی بالاتری جهت جبران ریسک اندازه خود پرداخت می نمایند بیشتر به چشم می‌خورد. و آن ها عمومأ عملکرد بهتری نسبت به شرکت های بزرگتر از خود نشان می‌دهند. لیتزنبرگ و راماساوی^[۳۵] (۱۹۸۲) و نیز لیوز و کیم^[۳۶] (۱۹۸۵) این اثر را تأیید کردند.

۴- اثر سهام با قیمت پایین

گاین^[۳۷](۲۰۰۵) با ارائه این اثر یقین داشت که سهامی که دارای قیمتی پائین است بهتر از سهام با قیمت بالا عمل می‌کند. گاین دلیل اصلی آن را چنین بیان می‌دارد، (اگر با کاهش مقدار فروش یک شرکت سود نیز به همان میزان کاهش یابد واقعه خیلی ناگواری روی نداده است، ولی اگر به همراه کاهش فروش، قیمت سهام نیز کاهش یابد از آن سهام پرهیز کنند زیرا مدیریت نمتوانند مشکل سود آوری را با قیمت سهام جبران کند) . لذا سهامی که دارای قیمت پائین تری می‌باشد حرکت نزولی کمتری نسبت به کاهش فروش از خود نشان می‌دهد.

۵- اثر معامله محرمانه

افرادی که دارای اطلاعات محرمانه هستند معمولأ با توجه ‌به این اثر بازده های بالاتری کسب می‌کنند و می‌تواند حتی تغییرات قیمت سهام را نیز پیش‌بینی کنند(فینری^[۳۸]،۱۹۷۶ لاکونشیوک ولی^[۳۹] ،۲۰۰۱)

۶- اثر انتشار اطلاعات

سرمایگذاران در مقابل انتشار اطلاعات یکسان برداشت های مختلفی دارند و به تبع آن عکس العمل های متفاوتی از خود نشان می‌دهند. جانسون^[۴۰](۲۰۰۵) با نشان دادن کاهش در حجم معادلات قبل از انتشار اعلامیه بودجه شرکت ها و افزایش حجم معادلات پس از انتشار این اعلامیه این اثر را توضیح داد. به تعبیر دیگر وی این اثر، اثر عدم تقارن اطلاعات نامید. جانسون اظهار داشت که با انتشار اعلامیه بودجه شرکت ها هر سرمایه گذار بنا به برداشت خود از این اعلامیه اقدام به عکس العمل مختص خود می‌کند. برخی موقعیت خرید برخی دیگر موقعیت فروش را اتخاذ می نمایند. در نتیجه حجم معاملات پس از انتشار اعلامیه فوق افزایش می‌یابد.

۷- اثر بیش واکنشی

در بازار سهام واکنش بیش از حد سهام‌داران به اخبار جدید از جمله اعلان سودهای آتی بسیار به چشم می‌خورد یولونگ،تنگ تاینور^[۴۱](۲۰۰۵) ضمن ارائه این اثر بیان کرد که معمولأ قیمت سهام پس تجربه یک افزایش یا کاهش شدید، در جهت عکس حرکت می‌کند که این اثر را اثر معکوس نیز می نامیدند.

۸- اثر کم واکنشی

آباربانل و برنارد^[۴۲] (۱۹۹۲) با مطالعه روی این اثر آن را حالتی دانست که در آن بازار و تحلیل گران عکس العمل کمتری نسبت به انتشار اعلامیه و اخبار مختلف از جمله اعلامیه سود در خود نشان می‌دهند. آنان بر خلاف اثر واکنش بیش از حد بازار این اثر را اثر مستقیم نامیدند.

۹- اثر خاص کشور

از آن چه گذشت می توان چنین نتیجه گرفت که ارش در اصطلاح فقهای شیعه دارای شرایط زیر است:

۱ جنایتی صورت گرفته باشد؛

۲ جنایت بر مادون نفس باشد؛

۳ جنایت باعث نقصان شده باشد؛

۴ دیه آن در شرع تعیین نشده باشد.

با توجه به دلایل ذکر شده در کتاب های معتبر فقهی شیعه و سنی که ادله ی متقنی را برای ما محرز نموده است ‌به این نتیجه می‌رسیم که دیه برخی جنایت ها که در شرع مشخص شده است به دست ما نرسیده است و چون حق مجنی علیه هدر نمی رود، باید آن را جبران کرد. میزان جبران را ارش می‌گویند اما معنای این حرف این نیست که ارش به دست آمده همان میزان معین شرعی باشد؛ بلکه ممکن است با آن مساوی، کمتر یا بیشتر باشد. ‌بنابرین‏ قاعده ارش همانند اصالهالاحتیاط و… از زمره ادله فقاهتی است و نه ادله اجتهادی. به عبارت دیگر دیه برخی جنایات به دست ما نرسیده است و ما در مقام نظر نمی دانیم دیه آن ها چقدر است، اما چون در مقام عمل نمی توانیم متوقف باشیم، ناگزیریم که با ارش، آن ها را جبران کنیم. این نکته ای مهم است و در سرنوشت بحث بعدی شیوه تعیین ارش زبان اثر گذار می‌باشد

• • • 1. معنای اصطلاحی دیه

دیه به عنوان یکی از احکام ، در زمینه‌های حل و فصل مناقشاتی که به دلایل گوناگون در جوامع انسانی اتفاق می افتد ، کاربرد دارد ‌بنابرین‏ از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است.

البته موضوع دیه بسیار گسترده بوده و دارای قدمتی به طول تمدن های انسانی است ‌بنابرین‏ دیه فقط در آیین اسلام اختصاص ندارد ، هر چند که اسلام قوانین مربوط به دوران جاهلیت را متعادل کرد و نظر به کرامت انسانی و نیز تضمین حق حیات بشری داشته و دارد و دیه را که یک عامل ازدارانده در مقابل ‌کج‌روی‌ها و تبهکار ها ی اجتماعات بوده و هست و به جایگاه واقعی خود رسانید و نظرات ارزشمندی در این زمینه ها معصومین و علمای دین رهگشای این بخش از احکام بوده و هست .

الف: تعریف حقوقی :

طبق ماده ۴۴۸ قانون مجازات اسلامی دیه مقدر ، مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیر عمدی بر نفس ، عضو یا منفعت ، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهت قصاص ندارد ، مقرر شده است.

همچنین طبق قانون مجازات اسلامی در موارد زیر دیه پرداخت می شود :

الف – قتل یا جرح یا نقص عضو که به طور خطاء محض واقع می شود و آن در صورتی است که جانی نه قصد جنایت نسبت به مجنی علیه راداشته باشد و نه قصد فعل واقع شده بر او را مانند آنکه تیری را به قصد شکاری رها کند و به شخصی برخورد نماید .

ب – قتل یا جرح یا نقص عضو که به طور خطاء شبیه عمد واقع می شود و آن در صورتی است که جانی قصد فعلی را که نوعا” سبب جنایت نمی شود داشته باشد و قصد جنایت را نسبت به مجنی علیه نداشته باشد مانند آنکه کسی را به قصد تادیب بنحوی که نوعا” سبب جنایت نمی شود بزند و اتفاقا”موجب جنایت گردد یاطبیبی مباشرتا” بیماری را به طور متعارف معالجه کند و اتفاً سبب جنایت بر او شود .

ج – مواردی از جنایت عمدی که قصاص در آن ها جایزنیست .

تبصره ۱ – جنایتهای عمدی و شبه عمدی دیوانه و نابالغ بمنزله خطاء محض است .

تبصره ۲ – در صورتی که شخص کسی را به اعتقاد قصاص یا به اعتقاد مهدورالدم بودن بکشد واین امر بر دادگاه ثابت شود ‌و بعدا” معلوم گردد که مجنی علیه مورد قصاص و یامهدورالدم نبوده است قتل به منزله خطاء شبیه عمد است . و اگر ادعای خود را در موردمهدورالدم بودن مقتول به اثبات برساند قصاص و دیه از او ساقط است .

دکتر گرجی ، دیه را این گونه تعریف ‌کرده‌است :

غرامت های مالی را که شخص جانی در جنایت های غیر عمدی باید بپردازد ، دیات گویند . همین طور در جنایت عمدی در صورتی که مجنی علیه یا اولیای او به جای قصاص ، به دریافت دیه و غرامت مالی صلح کنند . مقدار این غرامت ها در شریعت اسلام غالباً تعیین شده است ، اما مجنی علیه یا اولیای او می‌توانند از لحاظ مقدار با جانی صلح کنند . ^[۴۲]

با توجه به تعاریفی که از دیه شد ‌به این نتیجه می‌رسیم که طبق فقه و حقوق ایران دیه اعضاء و دیه عضو زبان ثابت شده است و طبق موارد ذکر شده در صورت مشاهده هر مصداقی از موارد ذکر شده پرداخت دیه مشخص شده در قانون الزامی است . البته لازم به ذکر است در تمام موارد ، شارع دیه را تعیین نکرده است ، بلکه گاهی تعیین مقدار دیه را به حاکم واگذار کرده‌اند که به آن حکومت یا ارش می‌گویند.

ب) تعریف فقهی :

اکثر فقهای شیعه به ویژه گروهی از متقدمان تعریفی برای دیه ذکر نموده و آن را امری بی نیاز از تعریف فرض کرده‌اند . ثانیاًً این به جهت وضوح معنای لغوی و عدم جعل اصطلاحی جدید برای این کلمه بوده است اما به هر حال تنی چند از فقهای عظیم الشان شیعه به ارائه تعریف دیه مبادرت ورزیده اند که ما تعدادی از آن ها را نقل می‌کنیم .

امام خمینی (ره ) : مراد از دیه جریمه مالی است که قانون‌گذار عوض جنایت بر نفس یا یکی از اعضاء در صورتی که خطا و شبه عمد باشد واجب گردانیده است . در تحریر الوسیله آمده است : دیه مالی است که به سبب جنایت کردن بر نفس یا عضو واجب می شود و فرق نمی کند که از طرف شارع میزان آن معین شده باشد یا معین نشده باشد . ^[۴۳]

مرحوم صاحب جواهر نیز تعریفی مشابه تعریف امام خمینی (ره ) ارائه داده‌اند .^[۴۴]

فاضل مقداد (ره ) در کتاب التنقیح الرائع به هنگام تعریف دیات می‌گوید « هی جمع دیه بتخفیف الیاء و لا یجوز تشدید ها ، و سمیت دیه لانها تودّی عوضاً عن النفس … » ایشان همان معنای لغوی دیه را که پیش از این ذکر شد آورده و چیزی بر آن نیفزوده اند ^[۴۵]

اما تعریفی که به آن بر می خوریم تعریفی است که شهید ثانی در کتاب مسالک الافهام ارائه نموده است ایشان دیه را چنین تعریف می‌کند :« الدیات جمع دیه و هی المال الواجب بالجنایه علی الحد فی النفس او مادونها و ربها اختصّت بامقدر بالاصل و اطلاق علی غیره اسم الارش » دیه مالی است که به سبب جنایتی که بر انسان آزاد وارده شده واجب می شود خواه این جنایت نسبت به جان شخص واقع شده باشد خواه به کمتر از این حد( اعضاء ) و گاه این لفظ تنها به مقادیر معین شده از طرف شارع اطلاق شده است و بر سایر موارد لفظ ارش اطلاق می شود . ^[۴۶]

• • • 1. تعریف اصطلاحی قصاص و قصاص عضو :

تعریف قصاص: قصاص مجازات اصلی جنایت عمدی بر نفس ، اعضاء و منافع است .^[۴۷]

قصاص در جنایات قطع عضو و جرح را قصاص عضو گویند که موجب آن جرح یا اتلاف و قطع عمدی هر یک از اعضاء و اطراف بدن است. ^[۴۸]

بر اساس بخش شرایط عمومی قصاص قانون مجازات اسلامی مقرر شده است که در قصاص عضو علاوه بر شرایط قصاص نفس شرایط خاصی که ذیلاً بیان می‌شود لازم است.

با توجه به مراتب فوق اینکه پرداخت دین دیگری به ضرر او نیست یک فرض قانونی نیست بلکه اماره قانونی است که خلاف آن متصور می‌باشد.

مبحث سوم : عدم لزوم موافقت متعهد له(امکان اجبار طلبکار به پذیرش وفای به عهد در موارد پرداخت دین توسط ثالث )

در مباحث گذشته ‌به این پرداختیم که برای ایفاء تعهد دیگری یا محکوم بهی که محکوم علیه آن شخص دیگری است اجازه متعهد یا محکوم علیه ضروری نیست، حال سوال این است که موافقت و رضای محکوم له و متعهد له در این خصوص ضروری است؟ ممکن است محکوم له یا متعهد له سند اجرایی ایفاء تعهد از سوی ثالث را مجاز ندانند و آن را رد نمایند ، لکن با توجه به آنچه گفته شد در مواردی که عرفا و نوعا شخصیت متعهد در انجام تعهد موضوعیت نداشته و با انجام تعهد وحدت مطلوب ندارد، وفاء‌به عهد از سوی ثالث به طور صحیح محقق شود، از اینرو قبول طلبکار برای تحقق آن ضروری نمی باشد؛ همان‌ طور که مدیون می‌تواند بدون رضایت طلبکار دین را پرداخت کند، شخص ثالث هم می‌تواند بدون رضایت طلبکار، به پرداخت طلب او اقدام کند. در این مواقع در صورت امتناع متعهد له طبق ماده۲۷۳ ق.م. عمل می شود: « اگر صاحب حق از قبول آن امتناع کند، متعهد به وسیله تصرف دادن آن به حاکم یا قائم مقام او بری می شود و از تاریخ این اقدام مسئول خسارتی که ممکن است به موضوع حق وارد آید نخواهد بود.» حتی در بعضی مواقع در قانون دیده می شود که استنکاف طلبکار از قبول این مسئولیت پرداخت دین را ساقط می‌کند در ماده۴۱۰ قانون تجارت بیان شده است که:« استنکاف مضمون له از دریافت طلب یا امتناع از تسلیم وثیقه- اگر دین با وثیقه بوده- ضامن را فوراً و به خودی خود بری خواهد ساخت.»

پس برای اجرا کردن ماده۲۷۳ ق.م. بستگی ‌به این دارد که صاحب حق از قبول طلب خودداری نماید که اثبات این امر به عهده مدعی است؛ ‌بنابرین‏ بدهکار یا ثالثی که مایل به پرداخت دین باشد باید در نخستین قدم به طلبکار مراجعه کند و پیشنهاد پرداخت دین و امتناع طلبکار را به وسیله ارسال اظهارنامه یا تأمین دلیل ثابت نماید و در مرحله بعدی می‌تواند به حاکم یا قائم مقام او مراجعه کند والا صرف تسلیم دین به حاکم مسئولیت مدیون یا ثالث را ساقط نمی کند و تسلیم به صندوق دادگستری و صندوق ثبت اسناد در حکم تسلیم به حاکم است و همان آثار ماده۲۷۳ ق.م. را به جا می‌گذارد. به طور مثال اگر مستأجر با امتناع موجر برای پرداخت اجاره بها روبه رو شود مستأجر می‌تواند با تسلیم اظهارنامه به موجر آمادگی خود را مبنی بر پرداخت اجاره بها اعلام نماید و اگر موجر امتناع نماید ، مستأجر می‌تواند اجاره بها را به صندوق ثبت یا دادگستری واریز نماید و قبض پرداختی را به همراه اظهارنامه برای موجر بفرستد و اگر اجاره به موجب سند رسمی باشد می‌تواند قبض پرداختی اجاره بها را به محضر تنظیم کننده سند اجاره تسلیم نماید و طبق ماده۲۷۳ ق.م. دیگر نمی تواند از چنین مستأجری مطالبه خسارت نمود.^[۱۴۲]

‌بنابرین‏ اگر شخص ثالث بدون اینکه در پرداخت دین دیگری ذی نفع باشد اقدام به پرداخت نماید متعهدله، مجاز به رد کردن این ایفاء تعهد توسط ثالث نمی باشد و اگر متعهد له امتناع ورزد ثالث می‌تواند از جانب متعهد دین را به صندوق ثبت یا دادگستری بسپارد و این سپردن توسط ثالث را اصطلاحاً «ایداع ثالث» می‌نامند.^[۱۴۳]

مبحث چهارم: قصد ثالث برای پرداخت (پرداخت از روی اشتباه)

گاه پیش می‌آید شخص دریافت کننده طلبکار است ولی شخصی^[۱۴۴] غیر از مدیون بدون اینکه قصد پرداخت دین دیگری را داشته باشد، به اشتباه و به تصور اینکه مسئولیت پرداخت به عهده اوست آن را پرداخت می‌کند؛ به طور مثال وارثی نمی داند که هر یک از وراث به میزان سهم خود مسئول پرداخت دین مورث خود می‌باشند و به اشتباه و بدون اینکه قصد پرداخت دیون دیگر ورثه را داشه باشد تمام دین مورث خود را می پردازد. در این فرض وارثی که بیش تر از سهم خود پرداخت ‌کرده‌است پرداخت او در حکم ایفاء ناروا است که باید به پرداخت کننده مسترد شود.^[۱۴۵] در ماده۳۰۲ قانون مدنی بیان شده است که:« اگر کسی که اشتباهاً خود را مدیون می‌دانست آن را تأدیه کند، حق دارد از کسی که آن را بدون حق اخذ ‌کرده‌است استرداد نماید.»

قید «اشتباهاً » برای این است که اگر پرداخت کننده با آگاهی از اینکه مدیون دیگری است آن را بپردازد حق استرداد آن را ندارد. زیرا طبق ماده۲۶۷ ق.م. «ایفاء‌دین از جانب غیر مدیون هم جایز است.» در بالا بیان کردیم که وارثی که بیش تر از سهم خود پرداخت کند پرداخت او در حکم ایفاء ناروا است ولی باید بیان کنیم که برای تحقق «ایفاء ناروا» علم و جهل گیرنده مال به استحقاق یا عدم استحقاق خود شرط نیست پس همین که گیرنده؛ مال را بر مبنای ایفاء‌ناروا به دست آورده باشد باید آن را به مالک مسترد نماید و بر همین اساس در ماده۳۰۱ ق.م. بیان شده است که اگر:« کسی که عمداً یا اشتباهاً چیزی را که مستحق نبوده است دریافت کند، ملزم است آن را به مالک تسلیم کند.»

به نظر می‌رسد که مفاد ماده۳۰۲ قانون مدنی در مواردی مصداق دارد که گیرنده طلبکار است و دینی وجود داشته است ، اما پرداخت کننده، مدیون آن دین نبوده است.^[۱۴۶] اینکه آیا مفاد ماده۳۰۲ قانون مدنی را می توان به مواردی که پرداخت ناروا است تسری کرد و یا اینکه این ماده فقط اختصاص به تأدیه دین غیر دارد از موضوع بحث ما خارج است و به آن نمی پردازیم.^[۱۴۷]

برای اثبات اشتباه پرداخت کننده راه های گوناگونی وجود دارد این راه حل ها بیش تر مربوط به مبنایی است که برای ایفاء ناروا برگزیده می شود:

۱- عده ای که ایفاء‌ناروا را از مصادیق «استفاده بدون جهت» شمرده اند و جهت را به معنی «علت غایی» و هدف از عمل حقوقی می گیرند، اعتقاد دارند که «وفای به عهد» یک عمل ارادی است و هدف و اراده پرداخت کننده «جهت» آن است پس برای اینکه ایفاء‌ناروا باشد باید عاملی این اراده را معیوب کند یا از بین ببرد.

۲- عده­ای که استفاده بدون­جهت را مبنای ایفاء ناروا می­دانند جهت را به معنی­«علت فاعلی» می دانند و اثبات اشتباه را نشانه و اماره بر فقدان سبب استفاده ناروا بودن ایفاء می بینند و برای آن اثر اثباتی قائلند.