فصل دوم: تحولات دینی ارّجان
یکی از ویژگی های بارز انسانی هر منطقه که بر روی خصوصیات مختلف از جمله پراکندگی جمعیت، وضعیت مسکن، آداب و رسوم، وضعیت پوشش و… تأثیر شامخی دارد وجود ادیان و مذاهب در یک منطقه است. در این میان منطقه ارّجان به دلیل عوملی مثل وسعت و وجود راههایی که باعث ارتباط این منطقه با مناطق مجاور می شدند، و قرار گرفتن در منطقه فارس که از گذشته های دور مهد ادیان اصلی ایران مثل زردشتی بوده است، یکی از مناطقی بود که ادیان مختلفی در آنجا انتشار یافتند. این ادیان و مذاهب با کمیت ها و کیفیات های مختلفی توسط مردم استان ارّجان پذیرفته شدند، و باعث ایجاد تغییرات اساسی در شیوه زندگی مردم، آداب و رسوم و پوشش، نوع سلوک و رفتار مردم، چگونگی انجام مراسم عبادی و… در این منطقه شدند. ما در اینجا به اختصار در مورد برخی از ادیان و مذاهبی که در این منطقه تأثیر گذاشته اند توضیح خواهیم داد.

زردشتیان:
فارس کوهستانى، که به ظاهر چندان جنگ‏جو نبود، در صیانت فرهنگ کهن بغایت محافظه‏کار بود. آتشکده‏ها و جشن‏هاى نجیب‏زادگان سرشار از احساسات ملى، همراه با تمامى سنت‏هاى باستانى آن، پابرجا مى‏ماند و این منطقه به‏صورت پناهگاهى براى پاره‏اى یادبودها که با گذشته ایران ارتباط داشت درمى‏آمد.^[۷۸۰] « و لسانهم الذى به کتب العجم و ایامهم و مکاتبات المجوس فیما بینهم الفهلویه التى تحتاج الى تفسیر حتى یعرفها الفرس» یعنى زبان مردم فارس که کتابهاى عجم و تواریخ ایشان و نوشته‏هاى زردشتیان میان خودشان با آن زبان است پهلوى است، که احتیاج به توضیحى دارد تا ایرانیان آن را بفهمند.^[۷۸۱] این زبانى که اصطخرى آن را پهلوى خوانده، با همان زبانى تطبیق مى‏شود که در روایت ابن مقفع به نام فارسى یعنى زبان مردم فارس خوانده شده، و طبق آن روایت زبانى بوده است که موبدان و دانشمندان و نظایر ایشان بدان سخن مى‏گفته‏اند. اشاره به این نکته لازم است که زبان مردم فارس بدان دلیل زبان موبدان و دانشمندان بوده که اقلیم‏ فارس همچنان که از قدیم دار الملک ایران بوده همیشه و حتى پس از انتقال مرکز سیاسى ایران به مناطق دیگر مانند تیسفون و بلخ و جاهاى دیگر همچنان مرکزیت دینى و علمى خود را در همه دوره‏ها حفظ کرده، و براى زردشتیان در همه‏جاى ایران در حکم دار العلم و مرکز تعلیم و تعلم و حفظ آثار علمى و مذهبى ایران به شمار مى‏رفت. علت این هم که در دوران اسلامى تا قرنها این اقلیم همچنان چهرۀ زردشتى خود را حفظ کرد، همین سابقه علمى و فرهنگى آن بوده است. ما از اینجا می توانیم چنین استنباط کنیم که منطقه فارس که در این زمان ارّجان یکی از کوره های مهم آن به شمار می رفت، باید از چنان اهمیتی برخوردار بوده باشد که زبان خاصی ویژه موبدان و روحانیون دینی وجود داشته است، و این منطقه را می توان یکی از مهدهای اصلی آیین زردشتی و شاید مهم ترین آن دانست، که تا قرن ها بعد از رسوخ دین اسلام در این منطقه هنوز آثار و بقایایی از از پیروان این دین در جای جای این ناحیه دیده می شد. تاریخ نویسان از چند مرکز روحانیت در ایران نام برده اند که تا اواسط قرن دوم هجری از حوزه نفوذ اعراب دور بوده اند و همچنان فعالیت دینی و فرهنگی خود را ادامه می دادند، این مرکز از نظر تاریخی و فرهنگی ایران اهمیت فراوانی دارند ^[۷۸۲].آنها می گویند حصن الجص واقع در ناحیه ارّجان‏، هنوز در سده ۴ ه. ق وجود داشت. در این دژ نسخه‏هایى خطى، شامل تاریخ و عکس شاهان ایرانى و بزرگان طراز اول که همگى آتش‏پرست بودند، و موبدان و جز آنها، به امانت گذاشته شده بود. تصویرهاى این اشخاص با سرگذشتها و داستانهایشان در صندوقهائى نگهدارى مى‏شده، و عهده‏دار حفظ آنها گروهى بوده‏اند که در ناحیه ارّجان در جائى که نام آنجا را به عربى حصن الجص نوشته است نشیمن داشتند، و دژنشینان را در محافظت آن اهتمامى تام بود.^[۷۸۳] حصن الجص یا قلعه الجص را که بر طبق معمول فارسى در این موارد، باید ترجمه گچ‏دژ یا دژگچین دانست. در جاى دیگر در ذکر دژها و قلعه‏هاى فارس چنین توصیف کرده اند: « قلعه الجص در ناحیه ارّجان است که در آن زردشتیان و داستان‏سرایان ایران نشیمن دارند، و رویدادهاى بزرگ تاریخشان را در آنجا به درس مى‏آموزند و آن سخت استوار است».^[۷۸۴] در اینجا می توان به به نکاتی در این باره پی برد که یکی از آنها اشاره به دام قلعۀ الجص در قرن چهارم است، که از آن می توان به عمق دین زردشت در این منطقه پی برد، که چهار قرن بعد از رسوخ اسلام در این منطقه هنوز اهمیت خاص خود را حفظ کرده بود. دیگری اشاره به قلعه با اهمیت الجص است که یکی از مراکز اصلی حفظ آثار زردشتی در این زمان می باشد، و جالب توجه اینکه این مرکز مهم در منطقه ارّجان قرار داشت، و عهده دار حفظ و صیانت دین زردشت در این نقطه مهم بر عهده مردم ارّجان بود.
در معجم البلدان نیز به نقل از حمزه اصفهانی آمده است که ریشهر مختصر ریو اردشیر است و این شهر ناحیه ای از کوره ارّجان است، و در آنجا گروهی به نام گشته دفتران به خطی به اسم جستق، کتابهایی در طب و فلسفه و نجوم می نویسند.^[۷۸۵] و بالاخره این ناحیه پیوسته رنگ ایرانی داشته، و هیچ گاه در دوره های تاریخی خود مانند نواحی دیگر شکل اسلامی به خود نگرفت. یاقوت حموی می گوید غیر از قلعه الجص، قلعه های دیگری مثل کاریان و سعید آباد و … در نواحی فارس وجود داشت، که مدت ها از حوزه نفوذ مسلمانان خارج بود و استقلال خود را حفظ کرده بودند.^[۷۸۶] در زمان ساسانیان در کنار آتشکده های مهم آذر گشنسپ، آذر فرنبغ، وآذز برزین مهر بسیاری از معابد درجۀ دوم هم مورد توجه و احترام بود، خاصه آن معابدی که به یکی از دلیران یا خود زردشت نسبت داشت، که در این میان در کنار معابدی مانند طوس و نیشابور از معابد ارّجان فارس یاد می شود.^[۷۸۷] ارّجان دارای آتشکده ای بوده است که مورخان، زمان بنای آن را مربوط به دوران کیانیان رسانده اند. قلعه معروفی نیز در ارّجان وجود داشته است که زرتشتیان در آنجا به آموزش کتابهای خود مشغول بوده اند.^[۷۸۸] در این میان آتشکده ها و ابنیه و آثار دیگر در ارّجان و رامهرمز و نواحی کم و بیش کوهستانی شرقی و شمال شرقی خوزستان، گواه های روشنی مبنی بر توجه شاهان ساسانی به این قسمت از کشور است.^[۷۸۹] با توجه به اینکه می توان آتشکده ها را از ارکان اساسی دین زردشت دانست؛ و برخی از این آتشکده ها در منطقه ارّجان قرار داشتند؛ می توان به اهمیت این منطقه در نشر و گسترش، و همچنین حفظ و صیانت این دین در ارّجان و نواحی اطراف آن پی برد؛ و این را می توان از نوشته های جغرافیا نویسان که به این منطقه مسافرت نمودند نیز استنباط نمود. مثلاً اصطخری پارس را از جمله نقاطی می داند که دارای آتشکده های زیادی است، و در ذکر آتشکده های آن می گوید هیچ شهری و موضعی از دیار پارس نیست، الا البته در آن آتشکده ای است الا ماشاءالله، و بیشتر در آنجا گبر می باشند. و از این آتشکده ها خانه های چند هست که آن را از دیگران تعظیم و توفیر بیشتر می دارند، و فضیلت می نهند بر دیگر آتشکده ها.^[۷۹۰] اصطخری درجای دیگر می آورد در پارس هیچ دیه و روستایی نیست که آتشکده نداشته باشد.^[۷۹۱] و در جای دیگری راجع به مذاهب فارس که در آن زمان ارّجان نیز یکی از کوره های آن بوده می گوید از تمامت ملت ها در این دیار گبران بیشترند و از بسیاری که هستند در همه مملکت غلبه دارند. و بعد از آنها ترسایان بیشترند و کمترین گروه جهودان هستند، و اما کتاب های گبران و آتشکده ها و هر چه در ایام ملکان ایشان بود به آنها به ارث رسیده است و دین خود را مستحکم و موقر می دارند و گبران را هیچ جایی بهتر از فارس خانه نیست، به این علت که فارس خانه ملکان و دین و کتاب های آنها بوده است.^[۷۹۲] جیهانی نیز به موقعیت گبران در ارّجان اشاره ای دارد و می گوید قلعه حصین به ناحیت ارجان محکم است و در آنجا گبرانند و علم خویش می خوانند و در فارس آتش خانه ها بسیارند، زیرا که در هیچ شهر و قصبه نیست که در آن آتش خانه نباشد.^[۷۹۳] از این توضیحات جغرافیا نویسان می توان فهمید، که این منطقه تا قرن ها بعد از نشر اسلام در ایران هنوز چهره زردشتی خود و متناسب با آن نوع سلوک و رفتار و آداب و رسوم خود را که متناسب با آیین زردشتی بوده است را حفظ کرده بود، و تا مدت ها بعد رسوخ اسلام نتوانست چهرۀ فرهنگی و نوع آداب و رسوم این نقطه از ایران را دچار تغییر و تحول اساسی نماید.

مسیحیان:
یکی دیگر از ادیانی که زمان های بسیار دور تحولی اساسی در دنیای آن زمان و امروز ایجاد نموده است دین مسیحیت است، که امروزه بعد از تغییر و تحولاتی که در قرون جدید رخ داد به سه شاخه کاتولیک، پروتستان و ارتدوکس تقسیم شده است. اما از این مسائل که بگذریم و پای به قرون نخستین اسلامی بگذاریم می بینیم که این دین نیز مثل سایر ادیان از چنان انتشاری برخوردار بوده است که توانسته به اقصی النقاط دنیای آن زمان رسوخ کند، و در این میان منطقه ارّجان نیز از تأثیر این دین بزرگ بر کنار نمانده است، و تا مدت ها پس از رسوخ اسلام هنوز پیروان مسیحیت در جای جای ناحیه ارّجان زندگی می کردند.
ریو اردشیر که از توابع ارّجان بود یکی از شهرهایی بود که در زمان اردشیر اول ( ۲۲۴-۲۴۱ م) بنا گردید، و شاپور ساسانی رومی ها را بعد از سال ۲۵۶ م به این شهر تبعید نمود. در این شهر دو کلیسا ساخته شد، یکی برای مسیحیان یونانی، دیگری برای مسیحیان سوری، و بدین ترتیب ریو اردشیر مرکز مسیحیت فارس گردید. یک دسته از علماء مذهبی در این شهر به عنوان اسقف اعظم مشهورند. اسقف ماری در ریو اردشیر با اسقف ایباس که اسقف ادسا بود با هم مکاتبه مذهبی داشتند. اسقف ریو اردشیر به نام مانا عنوان مترجمی از یونانی به زبان سوری، و از سوری به پارسی را داشت. عالم مشهور منطق به نام پاولوس محتملاً از همین شهر برخاسته، و حقوقدان های نامی مثل ایشوبخت و شمعون اسقف های ریواردشیر بوده اند. این دانشمندان به زبان سوری می نوشتند و بنابراین می توان احتمال داد شاید منظور یاقوت از ذکر نویسندگان خط کسته، همین علماء این شهر باشد. ریو اردشیر در زمان شاپور که مسیحیان را به آن کوچ داد به اوج وسعت و تکامل رسید. این یک امری است مبرهن که تجارت دریائی با هند اکثراً به دست تجار مسیحی صورت می گرفته، و این بازرگانان با فارس و به ویژه دو بندر جناّبه و سینیز در ارتباط بودند.^[۷۹۴] بنابراین می توان گفت که مسیحیان در منطقه ارّجان باید از چنان اهمیتی برخوردار باشند، که هم کلیسا هایی خاص خود ساخته باشند، و هم بزرگانی از میان آنها برخاسته باشند که تأثیر بسزایی در دین مسیحیت در منطقه ارّجان داشته اند، و از همه مهم تر اینکه شریان های حیات اقتصادی را در این نقطه از منطقه ارّجان مسیحیان بر عهده داشته اند، و این موارد همه حکایت از اهمّیت این دین بزرگ الهی در منطقه ارّجان دارد. بنا بر مستفاد تحقیقات گاوبه شهر به از آمد کواد در شمال ارّجان توسط قباد اول ساسانی بنا گردید، و چون مسیحیان ریو اردشیر وسعت عمل و قدرت سیاسی و تجای پیدا کردند، به حال و روز مسیحیان به گواد نیز توجه کردند. بخصوص که ریشهر یا ریو اردشیر مرکز نخسیتین و بزرگ مسیحیان جنوب ایران از راه تجاری بزرگ استخر – تیسفون دور افتاده بود، و باید مسیحیان بازرگان، که تجار مروارید و جواهرات بوده اند و از زمین های کشاورزی وسیع و کشاورزی بدون عیب و نقص و آب کافی و کار مداوم بهره می گرفته اند، به این راه برگ و بارانداز پر آوازه آن یعنی ارّجان هم دسترسی داشته باشند. پس مسیحیان ریو اردشیر از نظر های مختلف دینی اقتصادی و … به ارّجان نیاز داشتند، و در آن شهر کلیسا ساختند و همین کار را نیز در جزیره خارک انجام دادند. پس می توان گفت جلگه تشون بازمانده شهر به گواد یا وه از آمد کواد است، و ویرانه های کلگه زار جای محل کلیسا و مراکز دینی مسیحیت این شهر بوده است.^[۷۹۵]

خوارج:
چنانچه در فصل سیاسی نیز توضیح داده یکی از گروه هایی که از امام علی(ع) جدا شدند و بعدها دردسرهای بسیاری برای حکومت های اسلامی در مناطق مختلف تحت سیطره حکومت های اسلامی ایجاد نموده اند خوارج بوده اند. چنانچه قبلاً هم گفتیم پای بسیاری از زد و خورد های خوارج به مناطق مختلف ارجان مثل آسک، ارجان، بلاد شاپور و… کشیده شد و مدت ها خوارج در ارّجان و مناطق اطراف آن باعث دردسر امیران منطقه ارّجان بوده اند. به اشاره منابع خوارج در شهر ارّجان حضور فعال داشته اند.^[۷۹۶]

سایر ادیان و مذاهب:
ناصر خسرو در سفرنامه خود به وضع دینی مردم ارجان اشاره می کند و می گوید: در ارّجان مردم از اغلب مذاهب بودند، و معتزلیان امامی داشتند که بوسعید بصری نام داشت. او مرد فصیحی بود که دعوی حساب و هندسه می کرد و من و او با هم بحث کردیم و سؤالاتی از کلام حساب و غیره از هم پرسیدیم.^[۷۹۷] جیهانی در اشکال العالم در مورد وضع دینی مردم فارس، که کورۀ ارجان در این زمان یکی از نواحی گرمسیری آن به شمار می رفت، می گوید اهل گرمسیر فارس بیشتر معتزلی باشند و بعضی شیعی، اما اهل سردسیر همه اهل سنت و جماعت باشند، اغلب اصحاب حدیث. در فارس پیروان گبر و یهود و ترسا نیز زندگی می کنند، و گبران کتابهای قدیمی دارند که به یکدیگر به میراث می رسد و آتشکده های معروف آنها آنجاست.^[۷۹۸] اصطخری هنگام صحبت از مذهب اهل فارس می گوید اهل ساحل تا سیراف، و از آنجا تا مهروبان تا ارّجان، و بیشتر شهرهای گرمسیر در قدر و جبر مذهب اهل بصره دارند، و مذهب اعتزال در ایشان کمتر باشد، و غالب بر اهل پارس فتوی مذهب حدیث است. اول در دیار پارس جهود و ترسا و گبر می باشد، و صابی و سامری نیز هست، و تمامت ادیان دیگر هیچ یک پیدا نیست.^[۷۹۹]

عبور امام رضا(ع) از ارّجان:
یکی از وقایع مهمی که در تاریخ منطقه ارّجان می توان به آن اشاره نمود، عبور تاریخی امام رضا (ع) از این منطقه می باشد، که در جریان انتخاب این امام بزرگوار به ولایت عهدی مأمون خلیفه عباسی رخ داد. پس از خلع امین از سلطنت و نشستن مأمون بر اریکه قدرت، مأمون به امام رضا (ع) نامه نوشت که ولایت عهدی را بر عهده گیرد. پس از آنکه بر امام معلوم شد که مأمون دست بردار نیست، امام رضا (ع) از مدینه خارج شد. مأمون به او نامه نوشت که از راه کوفه و قم تشریف فرمای خراسان نشود. بنابراین امام رضا (ع) از راه بصره و اهواز و فارس که در در این زمان ارّجان از جمله مناطق حاکم نشین آن بود و امام رضا در سفر خود از این منطقه گذشت، عبور نمود، تا اینکه به مرو رسید و مأمون امر خلافت و امارت را به او پیشنهاد نمود، ولی حضرت رضا (ع) امتناع نمود، تا اینکه مأمون به او پیشنهاد ولیعهدی را داد، و ایشان به شرط عدم امر و نهی و دخالت در امر حکومت این امر را پذیرفت.^[۸۰۰] احمد اقتداری در ذکر آثار باستانی ارّجان به بقعۀ امام رضا (ع) اشاره می کند و می گوید، در کنار رود مارون و بر فراز بقایای محل پل و سد مارون، بنائی اسلامی با بقعه ای دارای گنبد شلجمی جالب توجه است.^[۸۰۱] البته با توجه به شواهد خارجی عبور امام رضا (ع) از ارّجان بسیار بعید می نماید.

مسجد بکان:
بلاذری می گویند حجاج، حکم بن نهیک هجیمی را پس از آنکه والی فارس کرد، به ولایت کرمان گمارد و او مسجد ارّجان و دارالاماره آن بلد را بنا نمود.^[۸۰۲] این مسجد دارای مناره ای بلند و شکیل بوده، و درکنار بازار قرار داشته است. طاق های این مسجد از سنگ تراش و گچ ساخته شده بود؛ و دور محراب ان با خط کوفی با آیات قرآنی مزین بود؛ و تاریخ بنای مسجد را نیز به خط کوفی نوشته بود.^[۸۰۳] اعتماد السلطنه که کوشش هایش برای دستیابی به متن کوفی این بنا بی ثمر مانده بود، احتمال داده است که این مسجد از بنا های دورۀ آل بویه بوده باشد.^[۸۰۴] این مسجد را همان مسجد جامع بکان می دانند. همچنین مورخان آورده اند در خرابه های ارّجان مسجدی است، که گویند حضرت ثامن (ع) در آن نماز گذارده است.^[۸۰۵]

اصحاب ائمه در ارّجان:
در دوره بنی عباس که یکی از مخوفترین دوره ها در طول تاریخ اسلام است، امامان شیعه نقش بسزائی در مبارزه علیه ظلم و بی عدالتی خلفای غاصب بنی عباس داشته اند. در این بین امام صادق (ع) شاگردان بسیاری تربیت کرد و از این راه به ارشاد و هدایت مردم پرداخت، که از میان این شاگردان عده ای نیز به ارّجان و نواحی و رساتیق آن منسوبند. در ذیر به برخی از این بزرگان به صورت مختصر اشاره می نمائیم.

حسین بن عبدالله ارّجانی:
شیخ طوسی درکتاب رجال خود او را از اصحاب امام صادق(ع) می داند.^[۸۰۶] از او نقل شده است که: « و عنه عن فضاله عن الحسین بن عبدالله ارّجانی عن محمد ابن مروان قال: سألت ابا عبدالله (ع) عن الصلوه الظهر یوم الجمعه کیف نصلیها فی السفر؟ فقال: تصلیها فی السفر رکعتین و القراءه فیها جهراً».^[۸۰۷]
« یعنی که راوی از فضاله و او از حسین بن عبد الله ارّجانی و او نیز از محمد بن مروان نقل می کند که گفت: از امام صادق(ع) از نماز ظهر روز جمعه پرسیدم که در سفرچگونه آن را برپای داریم. فرمود: در سفر آن را دو رکعت بخوانید، و قرائت آن نیز می بایستی با صدای بلند باشد».
در روایتی دیگر در همین کتاب آمده است: «عنه عن الهیثم بن واقد عن الحسین بن عبدالله الارّجانی عن ابی عبدالله قال: من صلّی فی منزله ثم اتی مسجداً من مساجدهم فصلّی معهم خرج بحسناتهم».^[۸۰۸]
« یعنی که راوی از هیثم بن واقد و او از حسین بن عبدالله ارّجانی نقل کرده است که فرمود: هر کس در منزل خود نماز بگذارد آنگاه به مسجدی از مساجدشان وارد شود و با آنان نماز گذارد، حسنات آنها برای او نوشته می شود».

عبدالله بن بکیر ارّجانی:

«تمام مقرّرات راجع به بروات تجاری از مبحث چهارم الی آخر فصل این باب در مورد فته طلب نیز لازم الرعایه است.»
بنا بر این حسب ماده۲۸۰ ق.ت.ا :
«امتناع از تأ‌دیه وجه برات باید در ظرف ده روز از تاریخ وعده به وسیله نوشته‌ای که اعتراض عدم تأ‌دیه نامیده می شود معلوم گردد.»
پس دارنده سفته نیز همانند دارنده برات، در صورتی که وجه سفته توسط متعهد آن پرداخت نشود حق مراجعه به مسئولین سفته (ظهر نویس ، ضامن ) را نخواهد داشت مگر این که ظرف مواعد قانونی اعتراض (واخواست) خود را به عمل آورد .
با این تفاسیر باید گفت که واخواست (اعتراض عدم پرداخت ) عبارت است از:
«اعتراض رسمی، نسبت به سفته ای که در سررسید، پرداخت نشده است.»(حسنی،۱۳۸۵ :۴۷۰ )
و این اعتراض، باید توسط دارنده آن ظرف مدت قانونی و طبق اصول و مقرّرات مربوط به اعتراض برات صورت بگیرد. متأسفانه کشور ایران با این که از جمله کشورهایی است که سفته در آن یکی از وسایل پرداخت می باشد اما مقرّرات مستقلی در این مورد نداشته و برای حل مسائل سفته لزوماً می بایست به سیستم حقوقی برات که خود به عنوان سند تجاری که در عرصه داخلی تقریباً دیگر کار بردی ندارد رجوع نمود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

امّا باید یاد آور شد که همه موضوعات مطروحه در برات در سفته کارایی نداشته به طور مثال مقرّرات مربوط به نکول و قبولی برات به سفته مربوط نمی شود.« چون صادر کننده و قبول کننده در سفته یک نفر است و با امضاء خود تعهد پرداخت می کند و دیگر قبولی موردی ندارد.»( ستوده،۱۳۸۰: ۹۷)
با این که سفته در کنوانسیون ژنو ۱۹۳۰ مورد بررسی تفصیلی واقع نگردیده است و تنها مواد ۷۵ تا ۷۸ به سفته اختصاص یافته و همانند قانون ایران بسیاری از مقرّرات برات را حاکم بر سفته دانسته امّا تفاوتی که بین حقوق تجارت ایران با قواعد کنوانسیون ژنو در این زمینه وجود دارد این است که در اعمال قواعد برات در خصوص سفته درکنوانسیون ژنو قیدی به کار رفته که در حقوق ایران مشاهده نمی شود و آن این که قواعد برات را به شرطی نسبت به سفته جاری می داند که با طبیعت حقوقی سفته مغایرت نداشته باشد و از طرفی در ماده ۷۷ کنوانسیون ژنو کلیه مواردی که می بایست مقرّرات برات بر سفته اعمال شود نیز احصاء گردیده است.
این موارد حسب ماده ۷۷ ک.ژ ۱۹۳۰ عبارتند از:
ظهرنویسی(مواد۱۱تا۲۰) تاریخ پرداخت(مواد۳۱تا۳۷) پرداخت (مواد ۳۸ تا ۴۲) رجوع درعدم پرداخت(مواد ۴۳تا۵۰،۵۲تا۵۴) پرداخت با مداخله ثالث (مواد ۵۵، ۵۹ تا ۶۳) کپی‌ها(مواد۶۷و۶۸) جعل وتزویر(ماده۶۹) مرورزمان(مواد۷۰و۷۱) تعطیلات، احتساب مهلت قانونی و ممنوعیت مهلت اضافی(مواد۷۲،۷۳و۷۴)^[۴]
و هم چنین در ذیل ماده ۷۷ ک.ژ ۱۹۳۰ بیان شده است که :
«قواعد زیر در مورد برات نسبت ‌به سفته نیز جاری است، مشروط بر این که با طبیعت حقوقی این سند مغایرت نداشته باشد: قواعد مربوط به برات قابل پرداخت در محل اقامت شخص ثالث یا در مکانی به‌ غیر از اقامتگاه برات گیر (مواد ۴ و ۲۷) قید بهره (ماده ۵) اختلاف در مبلغ مورد پرداخت (ماده ۶) آثار امضاء در شرایط مذکور در ماده ۷، آثار امضاء توسط شخصی که بدون اختیار اقدام نموده یا شخصی که از حدود اختیاراتش تجاوز می‌کند (ماده ۸) و قواعد مربوط ‌به برات سفید امضاء(ماده۱۰) مقرّرات بعدی درخصوص سفته نیز رعایت می‌شود: قواعد مربوط ‌به ضمانت (مواد ۳۰ تا ۳۲) در موارد پیش ‌بینی شده در ماده ۳۱ بند آخر، اگر شخص مضمون‌ٌ عنه مشخص نشده باشد، ضمانت برای شخص متعهد سفته محسوب می‌شود. مقرّرات آتی در مورد سفته نیز مرعی خواهد بود.»
قواعد مربوط به برات، قابل پرداخت در محل اقامت شخص ثالث یا در مکانی به غیر از اقامتگاه برات گیر ( مواد ۲۷و ۴ ) این در حالی است که قانون گذار بدون ذکر مورد به طور کلی در ماده ۳۰۹ ق.ت.ا فقط به ( مبحث چهارم الی آخر فصل اول این باب ) اشاره نموده و از احصاء مقرّرات برات که در سفته نیز اعمال می شود خود داری نموده و از طرفی قید مشروطی که در ماده ۷۷ ک.ژ ۱۹۳۰ذکر شده و اعمال قواعد برات در سفته را موکول به عدم مغایرت دانسته خبری نیست .
نهایتاً باید گفت که مفهوم اعتراض ( واخواست ) سفته در ایران با کنوانسیون ژنو آن چنان تفاوتی نداشته به گونه ای که در هیچ یک از آن دو برای سفته مقرّرات خاصی وضع نشده واین سند در بسیاری از قواعد و مقرّرات خود از جمله بحث اعتراض تابع برات می باشد.
۱-۳-۳- تعریف اعتراض در چک :
چک نیز همانند سفته و برات از اسناد تجاری بوده که صادر کننده و ظهر نویسان در مقابل دارنده آن، در پرداخت وجه چک مسئولیت تضامنی دارند. برای این که دارنده بتواند علیه صادر کننده و سایر مسئولان در صورت عدم پرداخت وجه چک اقامه دعوی کند به عبارتی « از مزایایی که به نفع او مقرر کرده استفاده کند باید چک را در مهلت های معین به بانک ارائه دهد و عدم پرداخت آن را تسجیل کند.» ( اسکینی ،۱۳۸۴:۲۳۰)
ماده ۳۱۴ ق.ت.ا مقرّر داشته است که :
« صدور چک ولو اینکه از محلی به محل دیگر باشد ذاتاً عمل تجارتی محسوب نیست لیکن مقررات این قانون از ضمانت
صادر کننده و ظهر نویس ها و اعتراض و اقامه دعوی ضمان و مفقود شدن راجع به بروات شامل چک نیز خواهد بود.»
در این ماده به طور عام بیان شده که چک از لحاظ اعتراض تابع مقررات برات می باشد در حالی که از انواع اعتراض براتی
فقط « اعتراض عدم تأدیه با طبع چک سازگاری دارد و ظاهراً نیز منظور قانون تجارت این است که دارنده چک، در مورد چکی که بانک از پرداخت آن خود داری کرده است علیه بانک محال علیه، اعتراض عدم تأدیه به عمل آورد. »( حسنی،۱۳۸۵: ۵۲۴)
این که گفته می شود تنها اعتراض عدم تأدیه با طبع چک سازگاری داشته را می توان با اندکی دقت در نحوه صدور چک دریافت چرا که به موجب چک، صادر کننده چک با صدور آن به بانک دستور می دهد که وجه چک را که از قبل در نزد بانک قرار دارد به دارنده چک پرداخت نماید. بنا براین بحث قبولی و نکول که در برات بسیار اهمیت دارد در چک معنا و مفهومی نداشته و هیچ دارنده چکی، چک را برای قبولی نزد بانک نمی برد بلکه هدف از مراجعه دارنده چک به بانک برای وصول وجه چک می باشد. بنا براین وقتی دارنده چک، چک را برای وصول نزد بانک محال علیه می برد اما بنا به هر دلیلی موفق به دریافت وجه آن نمی شود. این عدم پرداخت وجه چک از سوی بانک محال علیه به هر علتی که باشد تنها بیانگر عدم تأدیه می باشد.
گفته شد که حسب ماده ۳۱۴ ق.ت.ا مقرّرات اعتراض برات شامل چک نیز خواهد بود. اما در عمل، اعمالی که دارنده برات برای حفظ حقوق خود در تنظیم اعتراض انجام می دهد با چک تفاوت زیادی دارد. چرا که بعد از این که دارنده چک با عدم پرداخت وجه چک از سوی بانک محال علیه مواجه می شود دیگر نیاز به تنظیم واخواست و ارسال آن از طریق دفتر دادگاه به مسئولین نیست. امّا بانک صادر کننده گواهی عدم پرداخت موظف به ارسال یک نسخه از گواهی عدم پرداخت برای صادر کننده بوده و ضمانت اجرایی را نیز در خصوص وی اعمال می نماید.
کنوانسون ژنو ۱۹۳۱ در ماده های ۴۰و۴۱ نسبت به اعتراض چک پرداخته است. ماده ۴۰ ک.ژ ۱۹۳۱ مقرّر داشته است که :
«در صورتی که وجه چک در هنگام ارائه آن در موعد مقرّر پرداخت نگردد و عدم پرداخت مزبور (به یکی ازطرق زیر)گواهی شود:
از طریق یک سند رسمی (اعتراض نامه) یا به وسیله اعلامیه محال علیه، تحریر شده با تاریخ در روی چک به اضافه ذکر روز
ارائه، یا توسط اعلامیه تاریخ دار اتاق پایاپای حاکی از تسلیم چک در مهلت مقرّر و عدم پرداخت آن، دارنده چک می تواند
حق رجوع خود را علیه ظهرنویسان، صادر کننده و سایر مسئولان چک اعمال نماید.»
ماده ۴۱ ک.ژ ۱۹۳۱ نیز در ادامه مقرّر داشته است که :
«اعتراض نامه یا گواهی معادل آن باید پیش از انقضای مهلت ارائه چک تنظیم شده باشد. در صورتی که چک در آخرین روز مهلت ارائه شود، اعتراض نامه یا گواهی معادل آن می تواند در اولین روز کاری بعد تنظیم گردد.»
در حال حاضر ما واخواست را برای چکی که وجه آن از سوی بانک پرداخت نشده لازم نمی دانیم. در طول زمان در این خصوص که آیا در مورد عدم پرداخت چک واخواست لازم است یا خیر ؟ و این که گواهی عدم پرداختی که از سوی بانک حسب ماده ۴ ق.ا.ص.چ در اختیار دارنده قرار می گیرد کفایت می کند یا این که دارنده باید اعتراض عدم پرداخت انجام دهد . « نظرات متفاوتی وجود داشته که رای شماره ۵۳۶ مورخ ۱۰/۷/۱۳۶۹ هیأت عمومی دیوان عالی کشور که در مقام وحدت رویه صادر شده و برای دادگاه ها در موارد مشابه لازم الاتباع است با بیان این که «گواهی بانک محال علیه ، دایر بر عدم تأدیه وجه چک » به منزله واخواست می باشد به بحث و نزاع چندین ساله مربوط به این موضوع خاتمه داده است.» (حسنی،۱۳۸۵ : ۵۲۴)
پس دارنده چک از کلیه حقوقی که در برات دارنده با تنظیم واخواست به دست می آورد دارنده چک با اخذ گواهی عدم پرداخت بانک بهره مند می شود.
۱-۴-ویژگی اسناد تجاری
سند در لغت نوشته ای است که قابل استناد باشد.( معین ،۱۳۸۷:۶۵۴)
در ماده ۱۲۸۴ ق.م سند این چنین تعریف شده است که :
«سند عبارت است از هر نوشته ای که در مقام دعوی یا دفاع قابل استناد باشند.»
ریشه سندی را می توان در آیه ۲۸۲ از سوره بقره قران کریم نیز در یابیم :
«یا ایها الذین آمنو اذا تداینتم بدین الی اجل مسمی فاکتبوه ولیکتب بینکم کاتب با لعدل ولایاب کاتب ان یکتب کما علمه الله فلیکتب ولیملل الذی علیه الحق ولیتق الله ربه و لا یبخس منه شیئا فان کان الذی علیه الحق سفیها اوضعیفا اولا یستطیع ان یمل هوفلیملل ولیه بالعدل » ترجمه: «ای اهل ایمان چون به قرض و نسیه معامله کنید تا زمانی معین سند و نوشته در میان باشد و بایست نویسنده ی درستکاری معامله بین شما را بنویسد واز نوشتن ابا نکند که خدا به وی نوشتن آموخته پس باید بنویسید و مدیون امضاء کند و از خدا بترسد از آن چه مقرر شده چیزی نکاهد(و نیفزاید) و اگر مدیون سفیه یا صغیر است و صلاحیت امضاء ندارد، ولی او، به عدل و درستی امضاء کند.»(آیه ۲۸۲ ، سوره بقره )
رفته رفته با پیشرفت جوامع بشری، علی الخصوص ارتباط جوامع با یکدیگر نیاز به وجود اسنادی جهت مبادله احساس شد که علاوه بر مورد قبول بودن برای همه دارای خصوصیاتی باشد که از سایر اسناد متمایزشان سازد.
«در حقوق تجارت به منظور تسهیل در گردش ثروت ورفع مشکلات انتقال طلب، اسناد تجاری ایجاد شده اند .» ( عرفانی ، ۱۳۸۸ :۷)
«این اسناد صرف نظر از معنی کلی که ممکن است داشته باشند و به کلیه اسنادی که بین تجار رد و بدل می شوند تعمیم داده شوند معمولاً اسناد و اوراقی می باشند که قابل معامله بوده و معرف طلبی به سررسید مدت کم می باشد.» (ستوده،۱۳۸۰ : ۱۴)
خاطر نشان می گردد دایره شمول اسناد تجاری عام بوده و علاوه بر برات، سفته و چک، شامل اسناد بسیاری از قبیل سند در وجه حامل، قبض انبار، اوراق بهادار، اوراق قرضه، اوراق سهام، بارنامه و اسناد اعتباری می گردد که بین تجار در روابط کاریشان رد و بدل می شود.
پس می توان برات، سفته و چک را طبق یک دسته بندی، اسناد تجاری خاص دانست. برات و سفته از ابتدا برای استفاده در معاملات تجاری ایجاد شده اند چرا که «برات بیشتر برای انتقال وجوه از محلی به محل دیگر و معاملات بازرگانی به کار می رود و سفته برای معاملات استقراضی بین تجار.» (ستوده ، ۱۳۸۰ : ۱۴)
اما چک به این صورت نبوده ولی به دلیل ویژگی هایی که دارد تابع قانون تجارت و مقررات مربوط به این اسناد بوده و سند تجاری محسوب می شود.
حال که دانستیم چک، سفته و برات جملگی از اسناد تجاری خاص هستند و با یک هدف مشترک در عرصه روابط تجاری

دل پذیری بصری، خوانایی، ماندگاری، پایداری، غنای حسی

۳

مولفه معنا(هویتی)

عینی، ذهنی

ماخذ: (خادمی، و دیگران، ۱۳۸۸، ص۸۹).
۲-۶٫ عملکرد (کارکرد) و کالبد محیط
کارکرد و کاربری های متفاوتی که پاسخ گوی نیاز استفاده کنندگان می باشد. کیفیت کارکردی به چگونگی کارکرد یک مکان توجه می کند و این که طراحان شهری چگونه می توانند فضای بهتری را طراحی کنند، می پردازد. در واقع با در نظر گرفتن معیارهای بعد کارکردی در طراحی محیط می توان انتظار خلق محیطی پاسخده و مردم پسند را داشت (عباس زادگان، ۱۳۹۱).
۲-۷٫ عملکرد ورودی شهر
کارکرد و کاربری متفاوت که در بستر ورود به شهر پاسخ گوی نیاز استفاده کنندگان می باشد و دربرگیرنده تامین حرکت و دسترسی و سهل و مناسب پیاده ها و سواره ها به مراکز جاذب شهری است.
۲-۷-۱٫ ویژگی های عملکردی ورودی شهر
ارتباطی، انتقالی، حکومتی، دفاعی نفوذپذیری و حرکت، کنترل، امنیت، نظارت، هدایت، برقراری ارتباط فیزیکی بین دو عرصه درون و بیرون شهر، انعطاف پذیری.
۲-۷-۲٫ اصول عملکردی ورودی ها

• عملکردهای ورودی با توجه به نیازهای وارد شوندگان و نیازهای شهر.

• جلوگیری از تداخل عملکردهای برون شهری و درون شهری.

• رعایت سلسله مراتب عملکردی و مجزا کردن عملکردهای مورد نیاز وارد شوندگان و عبور کنندگان و ترتیب قرارگیری آنها.

۲-۷-۳٫ مولفه های عملکردی
از یک سو در بر گیرنده تامین حرکت و دسترسی و سهل و مناسب پیاده ها و سواره ها به مراکز جاذب شهری است و از سوی دیگر، برخلاف آموزه های مدرنیزم که نقش عملکردی فضاهای شهری را به کانال ساده ای برای رفت و آمد تقلیل می دهد، در بر گیرنده عملکردهای دیگر همچون تفریح غیر فعال، تماشای مردم و مراسم گوناگون، غذاخوردن و گفتگو، روزنامه خواندن، ملاقات با دوستان و…. بوده تا ضامن سرزندگی و غنای تجربه فضایی شهر گردند (گلکار، ۱۳۷۹، ص۲۹).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱-فعالیت ۲- نفوذپذیری ۳- ایمنی و امنیت ۴- آسایش و راحتی ۵- سازگاری ۶- کنترل و نظارت
۷- انعطاف پذیری ۸- دسترسی و ارتباط ۹- تنوع کاربری ها ۱۰- ادراک ۱۱- اختلاط و کاربری و فرم
۱۲-سلسله مراتب
– نفوذپذیری: هر چه میزان برخورداری بلوک از شبکه دسترسی بیشتر باشد میزان نفوذپذیری بیشتر است.
– انعطاف پذیری: مکان هایی که بتوانند برای منظورهای متنوعی به کار آیند، در مقایسه با مکان هایی که برای کاربری مشخص و محدودی طراحی شده اند حق انتخاب بیشتری را به کاربران عرصه می‎دارند (بنتلی، ۱۳۹۰، ص۱۵۷).
–گوناگونی: مکان های قابل دسترسی و نفوذپذیر فقط زمانی ارزشمند تلقی می گردد که بتوانند تنوعی از تجربیات را عرضه بدارند(منبع قبلی، ص۵۹). و زمانی که تنوع و گوناگونی موجود باشد قدرت حق انتخاب مخاطب را افزایش می دهد.
– سلسله مراتب: بسیاری از جنبه های طرح نیازمند تسلط بصری برخی از قسمت های آن است. در ترکیب‎های پیچیده تر، به کارگیری سلسله مراتب برای برقراری نظم اجزا با کل، ضروری است. این مساله ممکن است با به کارگیری بسیاری از اصول سازماندهی که تاکنون مطرح شده است قابل دستیابی باشد. در این خصوص نشان دادن چگونگی ارتباط جزییات فرعی به بخش های اصلی ساختاری مفید خواهد بود (سایمون، ۱۳۸۷، ص۱۹۹). سلسله مراتب عملکردی در جاده ها، مسیرها و دیگر شبکه های ارتباطی، برحسب درجه اهمیت آنها یافت می شود.
– سرعت و حرکت: مسیر حرکتی که جریان ورود به شهر از طریق آن میسر می شود که در این بخش توجه به نوع حرکت، سرعت حرکت و تغییر آن در محل ورودی حائز اهمیت است (زیواره،۱۳۸۹).
۲-۷-۴٫ تاثیر سرعت بر عملکرد ورودی شهرها
سرعت با زمان نسبت عکس دارد، هر چه سرعت کمتر باشد مدت زمان بیشتری جهت طی مسافتی معین سپری می شود، و در گذشته حرکت با سرعت پایین توسط چهارپایان انجام می شد و بیننده فرصت و مجال بیشتری برای درک و ایجاد تصویر ذهنی از عناصر فضایی – کالبدی(دروازه، حصار، بارو، خندق و. . . . . ) پیش رو به عهده داشت، ولی با وجود پدیده اتومبیل و سرعت بالا مدت زمان کمتری در اختیار مسافر قرار دارد در نهایت نمی تواند به دریافت تصویر مشخصی از ورودی دست یابد، و برای درک آن نیاز به عرصه بیشتر و نوع نگرشی متفاوت با گذشته می باشد تا در سرعت بالا قابل درک و تجربه کردن باشد. در نتیجه در طراحی فضا باید تناسبات لبه ها، ویژگی های ریتم دار یا خطی فضا را طوری تنظیم کرد که سرعت حرکت را تحت تاثیر قرار دهد و همزمان فرم فضا، سرعت حرکت و ادراک فضا را به صورتی ترتیب داده، تا با حرکت ناظر در محیط و منظر، تجربه او از فضا به بیشترین حد برسد (قریب، ۱۳۸۲).
آن چه در قسمت ورودی از اهمیت بیشتری برخودار است نوع کاربری ها در عرصه ورودی، تناسب آنها با محیط، تراکم سیمای آنها نسبت به هم، انسجام موجود در فضا، استقرار صحیح و متناسب عناصر می باشد.
۲-۷-۵٫ ارتقاء مولفه های عملکردی در ورود به شهر

• باید عملکردهای سامان یافته در ورودی شهر واقع شوند که پاسخگوی نیازهای ورود باشند.

• نفوذ پذیری بصری نسبت به کاربری های مهم به وجود آید و موانع دید حذف شود.

• محصوریت راه به راه یک شخصیت پر بار یا قوی داده می شود، بطوری که کاربران به آسانی قادر به تشخیص و تمایز آن باشند. می توان از طریق درخت کاری میزان محصوریت را بالا برد. به کمک ساختمان‎ها می شود به محصوریت قوی دست یافت.

۲-۸٫ مولفه کالبدی

راهکار دوم: جداکرن احساسات منفی سالم از احساسات منفی ناسالم
الیس معتقد است که افراد حق دارند، متاسف، غمگین یا ناشاد شوند. به شرط آنکه این احساسات آن قدر شدید نباشند که روان رنجور شوند. گاهی اوقات، ناکامی و غصه شدید با افسردگی، یاس، شرم و تحقیر، مواجه می شود. بنابراین احساسات منفی گروه اول با احساسات منفی گروه دوم فرق دارند. الیس می گوید: این احساسات تابع دو مقیاس هیجانی مجزا هستند. ناکامی، تاسف و غصه، احساسات عمدتا سالمی هستند با این فرض که شما از چیزی که خیلی آن را می خواستید، محروم شده اید؛ ولی افسردگی، یاس، شرم و تحقیر خود، از باور های دیگرنشات می گیرند؛ مثل این که: ” من آدم بی عرضه ای هستم”. شما با این باورها به شدت نامعقول و مطلق، خودتان را افسرده، شرمگین و تحقیر می کنید. چنین هیجاناتی اگرچه خالص و راست هستند، ولی مضر می باشند. به همین دلیل می توانید آنها را از احساسات ناسالم یا ناکام کننده، نامید.

راهکار سوم: تفکر انعطاف پذیر
الیس معتقد است که می توان تا حد زیادی ناراحت های هیجانی و رفتاری یعنی اضطراب شدید ، افسردگی، خشم، احساس بی ارزش بودن و متاسف شدن برای خود را کنترل و محدود کرد، به شرط آنکه به جای داشتن توقعات مطلق، خصوصا باید ها، حتما ها و قطعا ها، سلایق و مبنا ها را مبنای تفکر کرد و شخص می تواند مراقب گرایش خودش به تعمیم افراطی، زدن برچسب های غیر دقیق و افکار قالبی خودش باشد و آزاد اندیش باشد و کمتر پیشداروری کند.
الیس می گوید زندگی عاقلانه آنگونه که در رفتار درمانی عقلانی هیجانی مدنظر است، تصمیم گرفتن برای زندگی کردن و لذت بردن از آن، است و به عبارت بهتر، زندگی عاقلانه یعنی قبول واقع بینانه محدودیت های خود.^[۹۹]
۲-۲٫ تحریف های شناختی^[۱۰۰] در حوزه روان شناسی
تحریف های شناختی به معنای عدم شناخت صحیح واقعیتها و قدرت کنترل فکر است و اختلالاتی در طرز تفکر، استدلال و در برخورد با حالات فرد یا مسائل زندگی او ایجاد میکند.^[۱۰۱]
از آن جایی که تحریف های شناختی در نظریه شناخت درمانی “آرون تی بک”^[۱۰۲] بیان شده است، لذا پیش از ورود به بررسی تحریف های شناختی، اشاره ای به این نظریه و عوامل دخیل بر آن می شود.
۲-۲-۱٫ شناخت درمانی
شناخت درمانی، سیستمی از روان درمانی بر پایه نظریه ای از اختلالات هیجانی و تعداد وسیعی از مطالعات تجربی و بالینی است که تکنیک های درمانی مشخصی نیز دارد. این روش درمانی شکل سازمان یافته از روان درمانی است که برای کاهش علایم و کمک به بیمار برای یادگیری شیوه های موثر مقابله با مشکلاتی که از آنها رنج می برد، طراحی شده است. در شناخت درمانی، جهت گیری اصلی، حل مسئله است .^[۱۰۳]
شناخت درمانی توسط “آرون تی بک” ابداع شد، و بر نقش نظام های اعتقادی و تفکر در رفتار و احساس تاکید دارد. کانون شناخت درمانی، شناخت عقاید تحریف شده و تغییر تفکر ناسازگارانه به کمک برخی فنون است که شامل فنون عاطفی و رفتاری نیز می شود.^[۱۰۴] “بک” معتقد است که “ناراحتی های روانی لزوما حاصل نیرو های اسرار آمیز و نفوذ ناپذیر نیستند؛ بلکه اغلب در اثر فرایند های معمولی مانند اشتباه در یادگیری، استنباط های اشتباه بر اساس اطلاعات نادرست یا ناکافی و تمییز تصور از واقعیت به وجود می آیند. از این گذشته، اندیشه اگر حاصل فرضیه های اشتباه باشد ممکن است غیر واقع بینانه گردد و رفتار اگر مبتنی بر برداشت های غیر منطقی باشد، غیر عقلانی است. بدین صورت، مسایل روانی را می توان با اصلاح برداشت های اشتباه برطرف نمود. نظر به اینکه خویشتن نگری، فراست، آزمون واقعیت ها و یادگیری، اصولا فرایند های شناختی هستند . این طرز برخورد با بیماری های روانی “شناخت درمانی” نامیده می شود .^[۱۰۵]
شناخت درمانی به هیچ عنوان ادعا نمی کند که تفکر مختل، علت آشفتگی هیجانی است. بلکه آن را جزء لازم و ضروری این آشفتگی می داند. عوامل زیادی وجود دارند که فرد را آماده ابتلا به آشفتگی های روان شناختی می کنند؛ عوامل ژنتیک، عوامل رشدی، عوامل محیطی، عوامل خانوادگی، عوامل فیزیکی، فرهنگی و شناختی؛ تعامل میان این عوامل کمک می کند تا فرض ها (قواعد) و باور های اصلی غیر متعارف فرد درباره خودش و دیگران دردنیا شکل گیرد.^[۱۰۶]
هدف شناخت درمانی اصلاح افکار و باور های منفی و رفتاری مرتبط با آنهاست که باعث تداوم آشفتگی روان شناختی هستند. شناخت درمانی قصد ندارد از طریق “مثبت اندیشی” به مراد خود برسد و مردم را به آیین فکری درآورد، بلکه هدفش، آموزش “تفکر واقع بینانه” است؛ به گونه ای که فرد بتواند واقعیت را بهتر بشناسد.^[۱۰۷]
۲-۲-۱-۱٫ تاریخچه شناخت درمانی
اگرچه برخی از نظریه های روان درمانی نیز بر جنبه های شناختی درمان تاکید دارد ولی نام شناخت درمانی بر کارهای ” آرون بک ” گذاشته شده است. ” بک ” در سال ۱۹۲۱ متولد شد و دکترای پزشکی خود را در سال ۱۹۴۶ از دانشگاه یبل گرفت . در سال ۱۹۵۳ از هیات روان پزشکی و عصب شناسی آمریکا گواهینامه روان پزشکی گرفت. سپس به گروه روان پزشکی و عصب شناسی دانشگاه پنسلوانیا پیوست . وی در سال ۱۹۵۸ از موسسه روان کاوی فیلادلفیا فارغ التحصیل شد.
تحقیقات اولیه “بک”روی افسردگی( ۱۹۶۱،۱۹۶۴)، منجر به انتشار کتاب “افسردگی: جنبه های بالینی آزمایشی و نظری” شد که نقش مهم شناخت در افسردگی را بازگو می کرد. از آن زمان به بعد مولف یا همکار مولف بیش از ۳۰۰ مقاله و چند کتاب در مورد شناخت درمانی و درمان اختلالات هیجانی به رشته تحریر در آورند.^[۱۰۸]
بک که در آغاز روان کاو بود روی سخنان و تداعی های آزاد بیماران کار می کرد. ولی ازاین تعجب میکرد که بیمارانش افکاری دارند که به ندرت از آنها باخبرند. این افکار و شناخت ها که سریع و خودکار به نظر می رسیدند، تحت کنترل بیماران نبودند. غالبا به دنبال این افکار خودکار که بیماران از آنها بی خبر بودند احساسات ناخوشایندی در آنان ایجاد می شد که کاملا از آن ها با خبر بودند. بک با پرسش از بیماران خویش درباره افکار فعلی شان به برخی مضامین منفی مثل شکست یا بی کفایتی رسید که مشخصه دیدگاه بیمارانش در مورد گذشته، حال و آینده بودند. بک که روان کاو بود مشاهدات خود، روی افکار اتوماتیک را با مفهوم ” نیمه هوشیار ” فروید مقایسه کرد. بک (۱۹۷۶ ) به صحبت های مردم با خودشان و نحوه بازبینی خودشان یعنی نظام ارتباط درونی آنها علاقه مند شد. او معتقد بود که انسان ها بر مبنای اطلاعات درونی خویش مجموعه عقایدی پیدا می کنند. همان چیزی که ” آلبرت الیس” ( ۱۹۶۲) نیز به آن اشاره کرده بود.
” بک ” معتقد بود انسان ها بر مبنای عقاید مهم خویش، قوانین و معیار هایی برای خود تدوین می کنند به نام ” طرحواره (Schemas). ^[۱۰۹] طرح واره ها، الگو هایی فکری هستند که نحوه ادراک و تفسیر تجربه ها را مشخص می کنند. بک دریافت بیمارانش خصوصا افسرده ها گفتگو های درمانی خاصی دارند که حاوی سرزنش خود و نقد خود می باشند. این بیماران غالبا انتظار شکست یا فاجعه دارند و در مواقعی که تفسیر های مثبت مناسب ترند، تفسیر های منفی می کنند. ” بک ” بر مبنای همین مشاهدات، مفهوم جابه جایی شناختی منفی را مطرح کرد که درآن انسان ها، اطلاعات مثبت مرتبط با خودشان را نادیده می گیرند و روی اطلاعات منفی متمرکز می شوند. آنها گاهی با اغراق کردن درباره جنبه های منفی و سیاه و سفید در نظرگرفتن امور، مشاهدات خویش را تحریف می کنند. برخی از نمونه های تعمیم افراطی، اغراق و ذهنیت بافی، عبارتند از : “هرگز هیچ کاری را درست انجام نمی دهم ” ،” زندگی هرگز با من سرسازگاری ندارد”و “امیدی ندارم “. بک دریافت این نوع تفکر که مشخصه بارز افسرده ها می باشد، خودکار ( خودآیند) است و فرد بر آن وقوف ندارد. لذا بسیاری از این افکار به اعتقاداتی تبدیل می شوند که مضمون بی ارزش بودن، دوست داشتنی نبودن و از این قبیل را به خود می گیرند. هرچند کار های اولیه “بک” در زمینه افسردگی بود، ولی وی مفاهیم افکار خودکار، عقاید تحریف شده و طرحواره های شناختی را در مورد اختلالات دیگر نیز به کار می برد .^[۱۱۰]
۲-۲-۱-۲٫ عوامل نظری موثر بر شناخت درمانی بک
اگر چه نظریه بک در زمینه روان درمانی شناختی، محصول مشاهدات بالینی خودش است، ولی وی و همکاران او تا حدی از دیگر نظریه های روان درمانی، روان شناسی شناختی و علوم شناختی تاثیر پذیرفته اند. بک به دلیل روان کاو بودنش، برخی از مفاهیم خود را از روان کاوی گرفت. همچنین او معتقد بود بین شناخت درمانی و کار های “آلبرت الیس” و ” آلفرد آدلر”و خصوصا به دلیل تاکیدشان بر نقش مهم عقاید، شباهت هایی وجود دارد. نظریه های سازه های شخصی ” کلی”^[۱۱۱] و ” کار های پیاژه”^[۱۱۲] و در زمینه تحول شناخت نیز در تلقی وی از نقش شناخت ها در شخصیت بی تاثیر نبوده اند. مدل های رایانه ای تفکر عقلانی در علوم شناختی نیز در ادامه تحول و پیشرفت روان درمانی شناختی موثر بوده اند.^[۱۱۳]
۲-۲-۱-۳٫ تحریفهای شناختی در نظریه شناخت درمانی
استنباط کردن و نتیجه گیری جزء کارهای مهم انسان است؛گاهی عقاید یا طرحواره های مهم اشخاص، در معرض تحریف شناختی قرار می گیرند. تحریف های شناختی وقتی نمایان می شوند که پردازش اطلاعات، نادرست یا ناموثر باشند.”بک” (۱۹۷۶) بسیاری از این تحریفهای شناختی خودآیند را شناسایی کرده است:^[۱۱۴]
تحریف شناختی اول: ذهن خوانی ^[۱۱۵]؛ درباره چیزی فکر کردن بدون شواهد کافی؛ مانند این که، فلانی جواب سلام مرا نداد. پس حتما از دست من ناراحت است.
تحریف شناختی دوم: پیش گویی^[۱۱۶]؛ یا به عبارتی پیش بینی منفی؛ مثل این فکر: من در امتحان شکست می خورم.
تحریف شناختی سوم: فاجعه سازی^[۱۱۷]؛ در این تحریف شناختی، انسان ها در مورد رویدادی مهم اغراق می کنند و از آن، یک رویداد وحشتناک می سازند. افکاری چون می دانم وقتی با مدیر منطقه صحبت کنم ،حرف احمقانه ای می زنم که موقعیت کاری من را به خطر خواهد انداخت و باعث می شود یک جلسه مهم به یک فاجعه تبدیل شود.
تحریف شناختی چهارم: بر چسب زدن^[۱۱۸]؛ به خود و دیگران صفات کلی و منفی نسبت دادن؛ مثل این فکر که: من آدم بدبختی هستم.
تحریف شناختی پنجم: نادیده گرفتن جنبه های مثبت^[۱۱۹] (یا فیلتر منفی ذهن)؛ نادیده انگاشتن کارهای مثبت خود و یا دیگران و همیشه جنبه های منفی امور را دیدن. مثل این فکر: هیچ کس مرا دوست ندارد.
تحریف شناختی ششم: تعمیم افراطی^[۱۲۰]؛ استنباط الگوهای کلی منفی بر پایه یک حادثه. مانند این فکر من در همه کارهایم شکست می خورم.
تحریف شناختی هفتم: تفکر دو قطبی^[۱۲۱]؛ به وقایع پیرامون و انسان های اطراف با دید همه یا هیچ نگاه کردن. در این تحریف شناختی، به جای این که حوادث بر پایه چیزی که هستند ارزیابی شوند، بیشتر آن ها را بر اساس چیزی که باید باشند، تفسیر می شوند. مانند این فکر: باید در کنکور قبول شوم.
تحریف شناختی هشتم: شخصی سازی^[۱۲۲](استدلال هیجانی)؛ یکی دیگر از تحریف های شناختی، نسبت دادن بروز حوادث به خود است. به عبارت بهتر، رویدادی که ربطی به فرد ندارد، به خودش ربط دهد و از احساسات خود برای تفسیر واقعیت استفاده کند. مانند این فکر که چون دلم شور می زند، پس اتفاق ناگواری رخ می دهد.
تحریف شناختی نهم: بزرگ نمایی یا کوچک نمایی امور: بزرگ دیدن اشکالات و ناچیز شمردن نقاط قوت خود.^[۱۲۳]
۲-۲-۱-۴٫ راهکارهای مقابله با تحریفهای شناختی در شناخت درمانی
بک معتقد است که اگر تحریفهای شناختی مکرر باشند، به ناراحتی یا اضطراب، افسردگی و دیگر اختلالات روانی منتهی می شوند؛ و لذا هدف اصلی در شناخت درمانی، حذف سوگیری ها یا تحریف های فکری است تا انسان ها بهتر کار کنند. در شناخت درمانی به شیوه پردازش اطلاعات مراجعان که احساسات و رفتارهای ناسازگارانه آنان را حفظ می کند، توجه می شود. شناخت درمانگرها تحریف های شناختی مراجعان را زیر سوال می برند، می آزمایند و مورد بحث قرار می دهند تا احساسات، رفتارها و تفکر مثبتی در بیماران خود ایجاد کنند:^[۱۲۴]
راهکار اول: برخورد با فرضیه های اولیه بیماران
نخستین اقدام در شناخت درمانی، یاری مراجعان، در شناخت و تغییر افکار و باورهای غیر انطباقی آن هاست. چون این کارها تاثیر مثبتی در خلق و خو، رفتار و واکنش های فیزیکی و چگونگی واکنش درمان جویان در مقابل عوامل استرس زای محیطی دارد.
برخورد با فرضیه های اولیه در کار درمان بیماران روانی و از جمله بیماران افسرده که نظام شناختی آن ها لزوما نظامی بسته است، نقش مهمی بازی می کند. نظام ذهنی بیمار گونه ای است که اطلاعات مغایر با باورهای خود را به سادگی نمی پذیرد. فرضیه ها، به راحتی به عنوان واقعیت های بی چون و چرا پذیرفته می شوند. بهبود در اثر آشنا کردن ذهن بیمار با اطلاعات جدید و یا نقطه نظرهای متفاوت امکان پذیر می شود.
راهکار دوم: صحنه سازی
روش دیگری برای آزمودن باورهای بیمار، صحنه سازی است. بیمار و درمانگر با تدارک موقعیتی فرضی درباره درست بودن فرضیه مورد بحث تحقیق می کنند و جواب می گیرند. بیمار با دریافت اطلاعات مثبت درباره عملکرد و موفقیت های خود، میزان توقعاتش از خود را بالا می برد. گرایش بیمار افسرده به تعمیم مبالغه آمیز در جهت مثبت به او کمک می کند برداشت های اشتباه خود را اصلاح کند .
راهکار سوم: برنامه ریزی برای فعالیت
نظر به اینکه بیمار خود را غیر مفید و بی کفایت می داند؛ اگر او را به انجام دادن فعالیت هایی تشویق کرد، به طوری که خود را شخص بالقوه موثرتری احساس کند، روحیه اش بهتر می شود.
راهکار چهارم: وظایف درجه بندی شده
منظور این است که بیمار بتواند موفقیت را تجربه کند. به همین دلیل این شیوه را گاه ” موفقیت درمانی” نامیده اند. درمانگر در شروع، مسئولیت های ساده ای را به بیمار واگذار می کند. دشواری مسئوولیت محوله باید به اندازه ای باشد که بیما بتواند به راحتی از عهده آن بر آید.
راهکار پنجم: امتیاز تسلط و لذت درمانی
بیمار باید با توجه به احساس خود، اندازه تسلط و نیز رضایت حاصله از هر فعالیت را برای خود، در نظر بگیرد. منظور این است که بیمار با درک رضایت ناشی از انجام دادن ماهرانه فعالیت هایش، خشنودی ناشی از آن را در ذهن نگه دارد. شاید بتوان گفت بیمار تحت تاثیر شناخت های منفی خود، نمی تواند معنای مثبتی برای تجربه هایش در نظر بگیرد .اما وقتی بیمار، حوادث روزانه خود را یادداشت می کند و برای هر کدام بر حسب مورد، لذتی در نظر می گیرد، معلوم می شود که بیش از حد انتظارش لحاظات شاد داشته است.
شناسایی تجربه های خوشایند، به خصوص برای افزایش احساس شایستگی و توانایی بیمار مفید است.
راهکار ششم: اطاعت نکردن از باید ها
قواعد زندگی این افراد اغلب در قالب بایدهای انعطاف پذیر بیان می شود، مثل: نباید هیچ کس را ناخشنود رها کنم” یا “من همیشه باید قوی و با کفایت باشم”. شناخت درمانگران معتقدند که یکی از راه های تعدیل این قواعد ، اطاعت نکردن از آن هاست.
راهکار هفتم: در نظر گرفتن دلایل دیگر
نظر به اینکه برخی از بیماران به خصوص افراد افسرده با برداشت های خود، برخورد منفی دارند، می توان با در نظر گرفتن سایر توضیحاتی که ممکن است وجود داشته باشد، به بیمار کمک کرد تا با شناسایی انحرافات فکری خود به برداشت های دقیق تری دست یابد. در این شرایط، بیمار می تواند راه حل های جدیدی برای مسایل خود بیاید.
راهکار هشتم: تعیین تکالیف منزل

۱۰-محمود عسکری(۱۳۸۵) تحقیقی تحت عنوان «بررسی عوامل مؤثر بر وقوع قتل توسط افاغنه در تهران بزرگ در سال ۱۳۸۵»
انجام داده است که هدف آن بررسی تأثیر مهاجرین افاغنه در وقوع قتل در تهران بوده است. تحقیق فوق از لحاظ نوع، کاربردی و از نظر روش پیمایشی، توصیفی با تأکید بر تکنیک دلفی بوده است. جامعه آماری تحقیق ۵۰ نفر از کارشناسان خبره قتل در آگاهی تهران بزرگ بوده در این پژوهش جهت جمع آوری اطلاعات از روش مصاحبه، پرسشنامه و بررسی اسنادی و کتابخانه ای استفاده شده است.
۱۱-حسین عزیزآبادی فراهانی(۱۳۸۶) در تحقیقی تحت عنوان «بررسی عوامل مؤثر بر وقوع قتل عمد در شهرستان پاکدشت در سالهای ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴»
در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد به بررسی عوامل وقوع قتل در شهرستان پاکدشت پرداخته است این پژوهش در پنج فصل شامل فصل اول کلیات، فصل دوم چهارچوب نظری، فصل سوم روش تحقیق و فصل چهار روش های آماری مورد استفاده و در فصل پنج نیز به نتیجه گیری، پیشنهاد و راهکار پرداخته است، نوع تحقیق مورد نظر کاربردی و روش تحقیق نیز پیمایشی و کتابخانه ای بوده است. روش های آماری تحلیل داده ها توصیفی و استنباطی است.
۲-۲-مطالعات خارجی: مطالعات کلاسیک جامعه شناسی قتل:
گیبونز(D.Gibbons) درباره مطالعات کلاسیک جامعه شناسی قتل به ۴ تحقیق اساسی اشاره کرده است: الف)مطالعه ماروین ولفگانگ(wolfgang) مربوط به ۵۸۸ قتل جنایی در فیلادلفیا در طی سالهای ۵۲-۱۹۴۸، ب)مطالعه رابرت بنزینگ(R.bensing) و الیوراشرودر(w.Schroeder) مربوط به ۲۶۲ قتل در اوهایووکلیولند بین سالهای ۵۳-۱۹۴۷٫ ج)مطالعه هنری بولوکس(Bullocks) در مورد تمامی موارد قتل در بوستون بین سالهای ۴۹-۱۹۴۵ د)آلکس بوکومی مطالعه قتل بوستون بین سالهای ۶۱-۱۹۸۵٫
نکات عمده را می توان از نظر این مطالعات به چهار دسته تقسیم نمود:
از نظر اکولوژیکی اکثریت قتل ها مربوط به پایان هفته می باشد.(جمعه و شنبه) و افزایش استفاده از الکل و استراحت پایان هفته در افزایش زمینه بروز خشونت نقش دارد و از نظر مکانی قتل ها در دو بخش مهم صورت می گیرد، منزل مسکونی و مکان بیرون از خانه (خیابان).
از نظر محرک و انگیزه قتل افراد نوعی مشاجره با مقتول را بیان کرده اند که شامل انواع منازعات خانوادگی، روابط دوستانه، جزئی، جنسی، زناشویی و مبتنی بر حسادت بوده است.
از نظر وسایل ارتکاب قتل توافق کاملی در این مطالعات وجود ندارد ولی استفاده از وسایل برنده میان زنان بیشتر می باشد.
روابط جنسی و نژادی تأثیر بسیار مهمی در قتل داشته است و اکثریت قتل ها مربوط به مردان و سیاهان می باشد.
از نظر توزیع سنی در عموم مطالعات مورد نظر اکثریت قاتلان بدون استثناء از گروه سنی
۳۰-۲۰ ساله بوده اند.
از نظر طبقات اجتماعی عموماً قتل میان گروه های طبقه کارگر بیشتر بوده است که رابطه مستقیم با سوابق و زمینه های اخلاقی روحی و اقتصادی افراد دارد.(Gibbons)
واتسون و همکاران(۱۹۹۸)بر این عقیده اند که افسران پلیس در راهبرد پلیس جامعه محور به عنوان یاور جامعه در حفظ نظم اجتماعی فعالیت خواهند نمود. البته پلیس جامعه محور درواقع نظریه ای ساده است(البور، ۲۰۰۱-وادمن و بیلی، ۱۹۹۳).
روز بنام دئیس در کتاب پیشگیری از جرم آورده است در دهه ۱۹۶۰ ایالات متحده، شاهد رشدی قابل توجه در تعداد سازمان های مخالف مردمی (علیه جرم) بود. طی سال های ۱۹۷۰ تا آخر ۱۹۸۰ سازمان قضائی سازمان های محلی پلیس را ترغیب به برانگیختن مشارکت شهروندان در برنامه های فعال جلوگیری از جرم نمود به طوری که مردم به عنوان«چشمها و گوش های پلیس» فعالیت نمایند. بنا به اظهار وی فعالیت قابل توجه و چشمگیر پیشگیری از جرم و استفاده از فعالیت های مردمی در آمریکا از سال ۱۹۸۰ شروع شد و از سال ۱۹۹۴ دولت فدرال نقش مهمی در افزایش و ارتقاء فعالیت های پیشگیری از جرم شهروندان داشته است.
نظریه پرداز امور پلیس در کتاب پلیس آینده رویکرد جدید مبتنی بر استفاده از مشارکت های مردم با پلیس استوار است.
استراتژی جدید در مأموریت های پلیس بر سه اصل استوار است:
۱)پلیس بدون همکاری اجتماع و جامعه نمی تواند از جرم پیشگیری کند.
۲)پلیس نباید صرفاً به مقابله با وقوع جرم بسنده کند.
۳)گشت زنی یک کار انفعالی برای پلیس است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در تحقیقی که توسط اسکوگان و دیگران(۱۹۹۴) درخصوص بررسی نقش مشارکت شهروندان در برنامه های مراقبت پلیسی همگانی در شیکاگو انجام شده است.
هسته اصلی این تحقیق بر شکل گیری و گسترش مشارکت مردم با پلیس که بر شناسایی و حل مسأله در سطح شهر تمرکز دارد، متکی است. این تحقیق می گوید: پلیس و شهروندان جامعه باید شیوه های جدیدی را به منظور همکاری با یکدیگر شکل دهند.
این شیوه های نوین باید در فضایی مطرح شوند که هم پلیس و هم مردم بتوانند به طور مشترک مسائل را شناسایی کنند، راه حل ها را پیشنهاد نمایند و تغییرات لازم را به انجام برسانند طی چهارده ماه اجرای برنامه که درواقع آزمایشگاهی برای آزمون نقش عموم در مراقبت های پلیس فراهم شده بود، نشان داده شد که سطوح مشارکت سازمان یافته در نواحی اصلی به منظور معناداری بالاتر از نواحی کنترل است.(اسکوگان، ۱۹۹۴، ص: ۱۸۳)
نمودار شمار ۲-۱ اهمیت و ضرورت مطالعه اجتماعی قتل را می توان در این نمودار ملاحظه کرد.
فصل سوم:
(روش شناسی تحقیق)
۳-۱- مقدمه :
یکی از ارکان مهم هر فعالیت پژوهشی، متدولوژی و روش آنجام آن می‌باشد، چنان چه یک تحقیق را به ساختمانی مسکونی تشبیه نماییم روش شناسی آن طرح و نقشه‌أی اولیه‌ای است که ساختمان براساس آن بنا می‌گردد و می‌توان انتظار داشت هر فردی که این نقشه و طرح را مورد بررسی قرار می‌دهد قادر باشد ساختمانی را که مبتنی بر آن ساخته خواهد شد در ذهن خود مجسم نماید. «وقتی از روش علمی سخن می‌گوییم به دو نکته با اهمیت توجه داریم یکی «روش‌شناسی» است که به نوعی با فلسفه علم در ارتباط است و به این مسئله می‌پردازد که هر کس در بررسی پدیده‌های اجتماعی باید چه مسیری را برگزیند، دوم آن که خود در بررسی‌های خود باید از چه تکنیک‌هایی سود جوید که در این جا بحث بر سر چگونگی عمل است» (امین صارمی، ۱۳۸۲ ص:۳)
لذا در این فصل که به روش‌شناسی تحقیق اختصاص می‌یابد به مواردی همچون شیوه انجام پژوهش، جامعه آماری، روش نمونه گیری، تعیین حجم نمونه، ابزار اندازه‌گیری، پایایی و روایی پرسشنامه، روش جمع‌ آوری و روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌ها اشاره می‌گردد.
۳-۲-فرضیه های تحقیق:
الف)فرضیه اصلی:
«راهکارها و تدابیر انجام پیشگیری وضعی در کاهش از وقوع قتل عمدی در شهر کرمانشاه مؤثر
می باشد.»
ب)فرضیه فرعی:
۱-راهکارها و تدابیر کاهش منافع در پیشگیری از ارتکاب قتل عمدی در شهر کرمانشاه مؤثر می باشد.
۲-راهکارها و تدابیر افزایش خطر برای مجرمین در پیشگیری از وقوع قتل عمدی در شهر کرمانشاه مؤثر می باشد.
۳-راهکارها و تدابیر سخت نمودن ارتکاب جرم در پیشگیری از وقوع قتل عمدی در شهر کرمانشاه مؤثر می باشد.
۴-راهکارها و تدابیر حذف بهانه برای مجرمین در پیشگیری از وقوع قتل عمدی در شهر کرمانشاه مؤثر می باشد.
۵-راهکارها و تدابیر کاهش تحریک پذیری در پیشگیری از وقوع قتل عمدی در شهر کرمانشاه مؤثر
می باشد.
۳-۳- شناسایی متغیرهای مستقل و وابسته:
۳-۳-۱- متغیر مستقل: پیشگیری وضعی
پیشگیری وضعی شامل مجموعه اقدامات و تدابیری است که به سمت تسلط بر محیط و شرایط پیرامونی جرم (وضعیت مشرف بر جرم) و مهار آن متمایل است. این امر از یک سو، از طریق کاهش وضعیت‌های ما قبل بزهکاری، یعنی وضعیت‌های پیش جنایی که وقوع جرم را مساعد و تسهیل می‌کند، انجام می‌شود و از سوی دیگر، با افزایش خطر شناسایی و احتمال دستگیری بزهکاران، از وقوع جرم جلوگیری می‌کند. بنابراین پیشگیری وضعی، بیشتر با حمایت از آماج‌های جرم و نیز بزه دیدگان بالقوه و اعمال تدابیر فنی،‌ به دنبال پیشگیری از بره دیدگی افراد یا آماج‌ها در برابر بزهکاران است که در نهایت و به طور مستقیم منجر به کاهش بزهکاری می‌شود. در صورتی که پیشگیری اجتماعی به طور مستقیم در مقام جلوگیری از تبدیل شدن بزهکاران بالقوه به بزهکاران بالفعل است.
متغیر مستقل این تحقیق یعنی پیشگیری وضعی در قالب چهارچوب مفهومی کلارک شامل پنج تکنیک به شرح ذیل می‌باشد: