در انجیل متی در مورد صدقه دادن آمده است: «برحذر باشید از اینکه صدقه خود را جلوی مردم بپردازید تا مردم شما را نگاه کنند، و گرنه اجری نزد پدرتان که در آسمان ها است ندارید.»^[۳۹۷]
نگارنده بر این باور است که روزه و نماز در مانویت تعداد رکعت های نماز و مدت زمان روزه هم کاملاً ذکر شده است، و به عنوان اعمال واجب محسوب می شود. اما در مسیحیت نماز آنگونه که برای خواننده قابل فهم باشد ذکر نشده و فقط در کتب مورد نظر اسم آن بیان شده است، و روزه هم بعنوان یک عمل مستحبی است که در بعضی از روزهای هفته صورت میگیرد. اما عیسی (ع) همواره به پیروانش تأکید داشت که از ریا در اعمالی چون نماز و روزه و صدقه و… پرهیز کنید که ریا باعث تباهی اعمال می شود. عیسی (ع) مردم را تشویق می نمود که صدقه دادن را مخفی انجام دهند. بگونه ای که اگر صدقه می دهید دست چپ تو از آنچه که دست راستت انجام می دهد مطلع نشود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۶-۳-۳. بهشت و جهنم در مانویت و مسیحیت:
بهشت در مانویت سرزمین روشنایی است که در آن باغها وسرزمینها با درخشندگی فوق العاده پرتو افکنی می کنند و در واقع بهشت را روشنایی و نور می بینند. و جهنم در مانویت سرزمین تاریکی است که در آنجا انسانهی گناهکار و نفرین شده مسکن دارند.^[۳۹۸]
در جهنم گناهکاران به بهشتیان می نگرند و از آنها یاری و یاوری می طلبند. پس بدانها جز به توبیخ پاسخ نمی دهند که سودی برای آنها ندارد. پس گناهکاران را ندامت و هم و غم افزون می شود. این وضع آنهاست برای همیشه.^[۳۹۹]
آرزوی رسیدن به بهشت نور یکی از درون مایه های مهم عرفان مانوی است. ^[۴۰۰]
بهشت در مسیحیت همان خانه ای است که خدا در آن مسرت های خود را که بسیار بزرگ انباشته نموده است که انسانهای پاک و بخشوده شده از طرف خدا در این مکان جای می گیرند که در واقع نتیجه عمل خود را در این مکان می بینند. جهنم در مسیحیت مکانی است از عذاب و آتش که در نتیجه اعمال زشت و ناپسند انسان صورت می گیرد. نتیجه اعمالی چون دروغ گویی و اعمال ناپسند و … است.^[۴۰۱]
نگارنده بر این باور است که بهشت و جهنم در مانویت و مسیحیت به گونه ای شبیه هم وجود دارد. مانویت آنرا همچون نور وظلمت که اساس این دین است تشبیه می کند و در مسیحیت همچون خانه ای است بسیار وسیع. در کل بهشت در این دو آیین جایگاه انسانهای پاک و بخشیده شده از طرف خدای منان است و جهنم جایگاه انسانهای گناهکار که نتیجه اعمال ناپسند خود را در این مکان که عذاب است و آتش می بینند و حسرت انسانهای پاک را می خورند.
۶-۳-۴. گناه و توبه در مانویت و مسیحیت:
نگارنده بر این باور است که گناه در آئین مانویت عبارت است از هر عمل زشتی که بر خلاف آئین مانی صورت گرفته باشد که در واقع نوعی سرکشی و طغیان را شامل می شود که البته در این آئین برای بخشودگی گناهان توبه می نمودند تا بخشیده شوند. و در هفته روز بخصوصی را برای راز و نیاز با خدا و توبه از گناهان گذشته قرار می دادند و اعتقاد داشتند که بخشوده می شوند و نجات می یابند.
اگر انسان گناهی را مرتکب شد پس از آنکه تسلیم شد، توبه کند، سرچشمه عفو را در برابر آلودگیهای خود خواهد یافت.^[۴۰۲]
در فرهنگ مسیحیت گناه بر دو قسم است: قسم اول گناهانی که از فعالیت ارادی شخص گناهکار صورت گرفته و قسم دوم لغزش و سهو و خطا است و به عقیده مسیحیت حضرت آدم (ع) به عنوان نماینده بشریت مرتکب گناه شده و پیامد گناه او دامان بشریت را گرفت و اینکه می گویند حضرت عیسی (ع) فدای گناهان بشر شد به معنی شفاعت قاطعی است برای قبول توبه و بخشیدن.
پنینس، یکی از مناسک و فروع دین مسیح است، بدین معنا که بر هر مسیحی واجب است که اگر مرتکب گناه شود به نزد کشیش برود و به گناهانش اعتراف نماید، یعنی آنها را بازگو کند تا نجات یابد.^[۴۰۳]
نگارنده بر این باور است که در نزد مسیحیان گناه شامل شخص ظالم و دزد و زهر دهنده و ناپاک و کفن دزد است البته راهزنان نیز شامل گناهکاران محسوب می شوند. ولی کلیسا گناهکاران را به توبه می طلبید و برای نجات آنها که صاحب ارواح پلید بودند زحمت می کشید. عیسی (ع) همواره پیروان خود را به توبه رهنمون می کرد. تنها سلاحی که کلیسا در مقابل گروه جهنمی به کار می برد دعا بنام عیسی مسیح (ع) بود. و به طور کلی تنها راه نجات از گناه و توبه این بود که فرد گناهکار در مقابل کشیش به گناهان خود اعتراف نماید تا بخشوده شود. مراسم توبه و بخشودگی گناهان در مانویت و مسیحیت همانگونه که بیان شد طی مراسم خاصی صورت می گرفت.
۶-۳-۵. آئین اعتراف در مانویت و مسیحیت:
آموزه های شرعی همراه با شرح نقاشی های موجود در کتاب های مقدس و تالارهای ویژه آن کتاب ها که در روز برگزار می شد وجود داشت.
آیین اعتراف به گناهان، اغلب برای شنوندگان بود که در برابر برگزیدگان اجرا می کردند تا بخشوده شوند. آن ها هنگام توبه همگی با هم دم می گرفتند و فهرست کاملی از گناهان که ممکن بود یک مانوی هم درجه شان مرتکب شود را سر می دادند. برگزیدگان هم در بین خود به گناهان مرتکب شده خود اعتراف می کردند. روزهای دوشنبه هر هفته، در پرستشگاهها یا خانه یک مانوی گرد هم می آمدند و مراسم اعتراف به گناهان خویش را بر پا می کردند.^[۴۰۴]
مسیحیان در آیین اعتراف یا سر توبه شرکت می کردند تا پیام بخشایش خدا را به شنونده به یاد آورند که چگونه خداوند این آمرزش را که همواره در دسترس بشر است از طریق نجات بخش عیسی برای همگان فراهم کرده است.^[۴۰۵]
مغفرت نامه در مذهب مسیحیت عبارت است از یک قطعه پوست آهو (یا چیز دیگر) که در ازای مبلغی به مسیحیان معصیت کار داده می شد و دارنده آن اعتقاد دارد که دوره اقامتش در جهنم تقلیل می یابد. این معامله کاملاً با افکار و عقاید مردم قرون وسطی وفق می داد. کلیسا نه تنها حق بخشش گناهان کسانی را دارد که قبل از مردن توبه می کنند، بلکه حق دارد که در نزد موکلین بهشت واسطه شود تا زودتر افراد را وارد بهشت سازد و این مغفرت نامه ها مانند مال التجاره ای خرید و فروش می شد و راه عائدات خوبی برای پاپها و رهبران کلیسا بود. البته به بعضی فقرا مجانی هم می دهند تا مقداری از کار اشکال را کم کنند.^[۴۰۶]
نگارنده بر این باور است که آیین اعتراف یکی از هفت شعائر مسیحی محسوب می شود که به این آیین اهمیت خاصی داده می شد و انسان خطا کار با انجام مراسم اعتراف به گناهان خود نجات یافته و جایگاه او در بهشت است. البته این گونه آیین در مانویت هم به شکل دیگری وجود دارد و همانند مسیحیت انسان گناهکار نزد بالاترین مقام مذهبی رفته و از گناه خود توبه می نماید و با این عمل اعتقاد به بخشودگی گناهان خود را داشتند. در مسیحیت با گرفتن مبلغی پول نامه ای به عنوان مغفرت نامه انسان گناهکار کسب می نمود و اعتقاد داشت با این نامه به بهشت می رود. البته با آنهمه راهنمائیها و فرمایشات عیسی (ع) کار مسیحیت به جایی رسید که مقامات بالای کلیسا اعتقادهایی بوجود آوردند که از طریق آن عائدات و مالهای فراوانی بدست آوردند و کلیسا که محل عبادت بود محلی شد برای خرید و فروش اعتقادات تحریف شده.
۶-۳-۶. تثلیث در مانویت و مسیحیت :
تثلیث در کیش مانویت عبارت از خدای ظلمت، مادر حیات، انسان اولیه بلافاصله نمودار پدر، مادر و پسر را مجسم می سازد.^[۴۰۷]
در مسیحیت دو نوع تثلیث دیده می شود: نخست تثلیثی که در کتب از آن بحث شده همان اتحاد پدر و مسیح و روح القدس است می گویند خداوند واحد است و در عین حال سه است. تثلیث دیگر این است که برخی گفته اند: الوهیت اجزای سه گانه دارد و اعضای سه گانه آن عبارت از مریم و مسیح و روح القدس می باشد.^[۴۰۸]
تثلیث مقدس در مسیحیت تجسد مسیح و تعالیم او اسرار برتر طبیعت و حیات خدا، یعنی تثلیث مقدس را آشکار می سازد. عیسی مسیح شخص دوم، پسر، متجسد، مولد نه مخلوق، هم ذات با پدر و بی آغاز است. روح القدس، سومین شخص تثلیث و روح محبت است که از پدر و پسر نشأت می گیرد.^[۴۰۹]
نگارنده بر این باور است که تثلیث مقدس در مانویت در واقع یادآور تثلیث مسیحیت است که از نموداری چون پدر (خدا) و پسر (عیسی (ع)) و مادر (حضرت مریم) را تشکیل می دهد. که در واقع این نوع سه گانه گرایی نوعی شرک است که در مانویت و مسیحیت به چشم می خورد. زیرا برای خداوند که یکتا و بی همتا است شریک قائل شده اند و برای خدا همسر و پسر نسبت داده اند، که این یکی دیگر از انحرافات مسیحیت محسوب می شود.
۶-۳-۷. رستگاری و پرهیزگاری در مانویت و مسیحیت :
مانی پیام آور ایرانی، در سده سوم میلادی آموزه رستگاری را بنیان گذارد.
مانویان با نظری واقع گرا و تا اندازه ای ترسناک به گناه و رستگاری می نگریستند و برای مانویان معرفت و دانش شرط لازم رستگاری است. مانی علیه فرقه یهودی مسیحی که غسل و تطهیر و محرمات غذایی را راه رستگاری می پنداشتند، شدیداً اعتراض کرد. از نظر مانی، این اعمال تنها امور ظاهری و تطهیر مادی به شمار می رفت، نه تطهیر روح که تنها از آن معرفت رستگارکننده و واقعی است، معرفتی که روح از مرگ و نابودی رهایی می بخشید.^[۴۱۰]
در مانویت دانش به رستگاری منجر خواهد شد و این رستگاری بواسطه پیروزی نور بر ظلمت یا خیر بر شر بدست می آید. پرهیزگاری سخت، مانویان را به ترک دنیا ملزم می کرد.^[۴۱۱]
در مانویت شخص پرهیزگار پس از مرگ، با نفس عالی خود که به صورت باکره الاهی بس نیکویی در آمده است و او را تا بهشت همراهی می کند ملاقات خواهد کرد و مفاهیم و نمادهای مانوی از مبحث آخرت در ایران باستان اقتباس شده است.^[۴۱۲]
در آیین مسیحیت نجات و رستگاری فقط در آن است که آدمی قلباً مطهر و پاک و مخلص باشد و بر طبق اوامر ضمیر خود رفتار کند. روح و وجدان اساس اعمال پسندیده است، و فلاح و نجات آدمی در زندگانی از قلب او سرچشمه می گیرد.^[۴۱۳]
کسانی هم که با پرهیزگاری زیسته بودند مشمول اعتقاد به وساطت بین پروردگار و بندگانش شدند اینان «سنت» یا قدیس نام گرفتند که از ریشه لاتینی سانکتوس به معنی «مقدس» بود. در نتیجه مقدیسان پس از مرگ، مرقد آنها نیز تبدیل به زیارتگاه می شد.^[۴۱۴]
نگارنده بر این باور است که رستگاری و پرهیزگاری در مانویت شرط لازم آن شناخت و دانش است. که پرهیزگار مخلص به ترک دنیا ملزم می شود. در مسیحیت نیز این دو عامل فوق (رستگاری و پرهیزگاری) لازمۀ آن انسان پاک و مخلص است که اعمال او پسندیده و شایسته است. و فرق آن با مانویت در آن است که انسان پرهیزگار به واسطه بین خداوند و بنده های او معتقد بود که اینان قدیسان نام گرفتند.
۶-۳-۸. تعمید و عشاءِ ربانی در مانویت و مسیحیت:
با اینکه در مانویت مانند مسیحیت متداول نبود تا افرادی که با تشریفات تعمیدی تولد مجدد می یافتند در دفاتر ثبت شود، مانویها تصور می کردند که شایسته نیست مؤمن واقعی بعد از تعمید و تولد مجدد رابطه جنسی داشته باشد و تولید مثل کند. تعمید در بین مانویان وجود داشته اما نه آن اهمیتی که در نزد مسیحیان داشته است و مسلماً برای نغوشاگان ضرورت نداشته که این عمل در مورد آنها در زمان معینی انجام پذیرد. نکته اساسی دیگر نیز وجود دارد و آن این است که تعمید نزد مانویها نمی توانسته با آب بوده باشد و بعضی از کتابها همچون کتاب اعمال تومابیان نوشته شده که مانویان با روغن تعمید می گرفتند. در نتیجه، آیین دینی تعمید فقط نمودار آب ویژه ای برای دخول اشخاص به ساحت برگزیدگان بوده است تا به این طریق از پاک بودن خود از گناه که پیش شرط عضویت در گرو پارسایان بود مطمئن شدند.
تصویری که مضمون مسیحی دارد در مینیاتوری مانوی است اما به نحوه ای مسیحی مصور نشده، مینیاتوری است دربارۀ غسل تعمید مسیح. نکتۀ جالب در این است که مسیح بنابر هنر مسیحی تعمید نیافته؛ اما از آنجا که مسیح در نظام مانوی را آنگونه که در انجیل آمده تجسم کرده، سنتهای خودش را نیز در آن جلوه گر ساخته است.^[۴۱۵]
نگارنده بر این باور است که عشاءِ ربانی در مانویت هم وجود داشته است. این مراسم هم تقلیدی از مراسم عشای ربانی مسیحیت است که در این مراسم نیوشاگان اجازه حضور نداشتند و فقط مسئول غذای روزانه برگزیدگان آن هم چیزی شبیه به عشاءِ ربانی مسیحیان بوده است. در این مراسم غذای عبادی با دیگر شعایر دینی همراه بود. مینیاتوری های مانوی گواه این مطلب هستند.
غسل تعمید بی گمان اولین آیین مهم کلیسا در اوایل بود، به تقلید از عیسی که به روایت انجیل های یوحنا در رود اردن غسلش داده بود، در ابتدا تنها در مورد افراد بالغ انجام می گرفت و نوآموزان پس از دورۀ آموزشی پذیرش آنها در گرو تصمیم قاطبۀ تشکل بود. تعمید در واقع گواهی دادن به کارهای نجات بخش خدا به وسیلۀ عیسی مسیح (ع) است و دواطلبان توسط دعا و روزه گرفتن مراسم تعمید حاضر شده و در حین تعمید به گناهانشان اعتراف کرده و دوری از شیطان را خواستارمی شدند و سه بار در آب فرو رفته و پس از آن سر خود را با روغن تدهین می نمودند.^[۴۱۶]
عشاءِ ربانی در مسیحیت، این مراسم یاد بود و بازسازی شام آخر عیسی با شاگردان در واپسین شب زندگی است. در آن شب، عیسی نان و شراب را به عنوان گوشت و خون به شاگردان داد تا بخورند و بنوشند. وقتی مسیحیان در این مراسم شرکت می کنند باور دارند که مسیح با جسم خود نزد آنان حاضر می شود. این آئین علامت اتحاد و یگانگی مسیح با کلیسا محسوب می شد.^[۴۱۷]
بعد از مراسم عشاءِ ربانی که فضای سنگینی داشت، غذای کاملی تحت عنوان «آگایه» بین غسل یافتگان و نیافتگان تقسیم می شد که پذیرایی آن با بگو و بخند و خوش و بش بود. که البته بر اثر مرور زمان شادی فضای آگایه ناپسند شمرده شد و در نتیجه حذف گردید.^[۴۱۸]
نگارنده بر این باور است که مراسم تعمید و عشاءِ ربانی در مانویت اقتباس شده از مسیحیت است با این تفاوت که این مراسم آنچنان که در مسیحیت اهمیت داده می شد در مانویت اینگونه نیست. مراسم تعمید بیشتر با مالیدن روغنی به سر صورت می گرفته است. مانویان معتقد بودند که مؤمن واقعی کسی است که بعد از این غسل از روابط جنسی پرهیز نماید. در صورتیکه درمسیحیت،در غسل تعمید نوآموز باید روزه بگیرد و دعا بخواند و مراحل فرو رفتن در آب را رعایت نماید. و مراسم عشاءِ ربانی هم در هر دو آیین وجود دارد که همراه با تناول غذا و شراب صورت می گیرد.
۶-۳-۹. موضوع داستان آفرینش و خلقت ماه و خورشید در مانویت و مسیحیت:
داستان آفرینش درمذهب مانی بسیار پیچیده و عظیم است و شخصیتهای بسیاری در آن به صورتهای گوناگون نقش هایی بر عهده دارند. از جمله در قلمرو تاریکی، شاه تاریکی مجذوب عالم روشنی شده و میل به تصاحب و بلعیدن در آن دارد و درپی این واقعه «پدر عظمت»، «مادر حیات» را می خواند و او نیز به نوبه خود «انسان ازلی» یا «انسان قدیم» و یا به تعبیر ایرانیان «اوهرمزد» را می خواند. این اولین تثلیث یاد شده در داستان آفرینش است و یادآور تقدس پدر و مادر و پسر در مسیحیت است.^[۴۱۹]
مانویان در مورد آفرینش جهان معتقد به دوگانگی بودند و می گفتند: جهان ما خدایی دارد که مظهر روشنایی و نیکیهاست و خدای دیگری دارد مظهر تاریکی و پلیدیهاست. این دو اصل جاودانی است و نبرد پیکار میان آن دو نیز جاودانه است.
آفرینش جهان در کیش مسیحیت اینگونه بود که آنها معتقد بودند که هر چه در جهان موجود است خدا آفریده است، ناچار هر چه را که خدا آفریده، خیر محض است.^[۴۲۰]
خلقت ماه و خورشید بر اساس متون مانوی به دست روح زنده «جوهر حیات» که در منابع ایرانی گاه «مهریزد» نامیده شده انجام گرفته و «جوهر حیات» یا مهریزد خود مخلوق با واسطه «پدر عظمت» است.^[۴۲۱]
نگارنده بر این باور است که داستان آفرینش در مانویت در واقع یادآور مسئله «تثلیث» مسیحیت است که همان تقدس پدر و مادر و پسر را شامل می شود که در واقع تأثیر مانویت از مسیحیت را در مورد آفرینش نشان می دهد. در مانویت آفرینش جهان را مدیون دو اصل معروف «دوگانگی یا همان خیر وشر» می داند. در مورد خلقت ماه و خورشید در مانویت مربوط به ایزدی می شود که مخلوق ایزد دیگری است، حال در مقابل، مسیحیت آفرینش جهان را مخصوص خدای متعال می داند. پس هر چه در این جهان آفریده شده است توسط خدای یگانه خلق شده است و واسطه ای ندارد.
۶-۳-۱۰. اعیاد در کیش مانویت و مسیحیت:
در کیش مانویت عید پاک مراسمی از کیش مانوی است مفهوم «هفته مقدس» و مفهوم «پاک» درشرع مسیحیت را با هم در خود گرد آورده بود.^[۴۲۲]
مراسم عید بما در سالروز کشته شدن مانی بر این باور برپا می شده است که او از رنج دنیوی رهایی یافت؟ همچنین مفهوم مقدس و مفهوم پاک در شرع مسیحیت را با هم جمع نموده که در واقع یادآور مصیبت دردناک پیامبر و به صلیب کشیدن او بود. در این مراسم می توان تجلی وظیفه فارقلیطی یا و کیل دعاوی بودن نیکان در دادگاه مسیح را دید. این مراسم نمادین بیانگر زنده نگه داشتن مانی بود که پیروانش عقیده به همیشه زنده بودن وی داشتند و آن را درسی برای زندگی زمینی خود می پنداشتند.^[۴۲۳]
در کیش مسیحیت در دورۀ گذرا از روزگار باستان به سده های میانه سال مسیحی پیچیده ای تکوین یافت که دارای شش عید یا مناسبت مهم بود: میلاد مسیح (کریسمس) به مناسبت تولد آن حضرت در ۲۵ دسامبر عید پاک مهم ترین جشن دینی مسیحیان است که به مناسبت پیروزی حضرت عیسی مسیح (ع) بر مرگ و برخاستن وی از مردگان، در سومین روز تصلیب وی نزد مسیحیان برگزار می شود، تجلی مسیح، جمعۀ نیک، قیام، عروج، پنجاهه (یکشنبه سفید). پنج مناسبت اول به یاد وقایعی در زندگی عیسی مسیح است. تجلی مسیح، غسل تعمید و (ارتودکس شرقی) یا ستایش سه حکیم محبوس از او (درغرب لاتینی)، جمعه نیک، مرگ عیسی، یکشنبه فصح، رستاخیز پس از مرگ؛ و عروج در گرامیداشت رفتن او به آسمان. سرانجام؛ عید ظهور روح القدس بر نخستین مسیحیان در اورشلیم است که در سنت، مقارن با تأسیس اولین کلیسای مسیحی به شمار می رود.^[۴۲۴]
نگارنده بر این باور است که جشن بیما در مانویت که به عید پیمان نیز معروف بود، در آخر دوازدهمین ماه بر پا می شد. در این جشن، مانویان اعتقاد داشتند که مانی به شکل نامرئی حضور دارد. در هنگام برگزاری این عید تختی که شبیه جایگاه قضاوت بوده قرار می دادند. و در این مراسم مانویان به گناهان خود اعتراف نموده و پیمان عهد و وفاداری با مانی می بستند. و غذای عبادی نیز در این جشن وجود داشت. زنده نگه داشتن مانی از طرف پیروانش احتمال زیاد تأثیر گرفته از مسیحیت است به این دلیل که در مسیحیت، اعتقاد بر این داشتند که مسیح (ع) به آسمان رفته و در واقع زنده است.
۶-۳-۱۱. اشعار و سرودهای مذهبی در مانویت و مسیحیت: