کاهش احساسات منفی و افزایش احساسات مثبت مهم ترین جنبه‌های بخشش است که بیشتر در باره آن توافق شده است ( رأی‌^[۱۶] و همکاران ، ۲۰۰۱؛ نقل از خسروی ، ۱۳۹۰) . عفو و بخشش یکی از برترین ویژگی‌های اخلاقی است که تأثیرات بسیار زیادی برای خود فرد عفو کننده دارد و به طور کلی در مقایسه با آنهایی که کینه به دل می گیرند و در پی قصاص هستند افرادی که می بخشند خوشحال ترند و کمتر دچار تنش می‌شوند. بخشش دیگران ذهن را از قید و بند ها رها می‌کند و باعث رهایی از خشم و کینه می شود، فشار خون و ضربان قلب را متعادل می‌کند، سیستم دفاعی بدن را قوی تر می‌کند و میزان ابتلا به سکته قلبی را کاهش می‌دهد، سردرد، کمردرد و گردن درد را کمتر می‌کند بخشش روحیه شما را تقویت می‌کند و باعث می شود احساس شادی کنید و بهتر تصمیم بگیرید . مهم ترین تاثیر بخشش بر سلامت روانی کمک به بهبود کیفیت ارتباطات و مناسبات بین فردی است(مشتاق،۱۳۹۰) . حضرت رسول اکرم (ص) فرموده که بخشش و گذشت کسانی که ظلم می‌کنند افضل اخلاق اهل دنیا و آخرت است. خجسته مهر و همکاران (۱۳۸۸) در بررسی مدل علی برای بخشش نشان داد که کیفیت مثبت زناشویی ، اسنادهای علی و همدلی با بخشش مرتبط و بخشش باعث افزایش سلامت روانی و کاهش پرخاشگری درمیان همسران می شود .

تامپسون^[۱۷] و همکاران(۲۰۰۵ ؛ نقل از خسروی ، ۱۳۹۰) بخشش را نوعی رفتار انطباقی در نظر می گیرند که نبود بخشش به فشار روانی و آسیب و بخشش به سلامت مربوط می شود . بخشش از نیکوترین صفات خداوند است که در بسیاری از آِیات به آن سفارش شده است ‌بنابرین‏ گذشت و خطاپوشی از ویژگی‌های نیکویی است که باید مرد و زن در کانون خانواده با پایبندی به آن با یکدیگر رفتار کنند . آثار گذشت و بخشش در روابط زوجین باعث افزایش ایمان و آمرزش گناهان، صفا و صمیمیت و سرافزاری، تهذیب نفس و آرامش فرد و خانواده می شود بخشندگی می‌تواند باعث صلح و آشتی گردد که این صلح می‌تواند در انتقال عدالت نقش داشته باشد (دورن^[۱۸]، ۲۰۱۱). بخشش در بهزیستی و سلامت روان تأثیر دارد و می‌تواند به عنوان وسیله ایی برای درمان اختلالات روانی مورد استفاده قرار گیرد( بهارودین^[۱۹]، ۲۰۱۱؛ نقل از ایمانی فر، ۱۳۹۱). بخشش به زوجها برای مقابله با مشکلات موجود و پیشگیری از بروز ‌آسیب‌های آینده کمک می‌کند ( ورثینگتون و دی بالسیو^[۲۰] ، ۱۹۹۰) . ویژگی‌های عفو و بخشش شامل پرتویی از تقوا، گذشت از خطای مردم و نیکی کردن، جوهر انفاق است. بخشش باعث سلامت روانی و جسمانی و آرامش، برکت و فزونی روزی و تبدیل کینه ها و دشمنی ها به محبت و دوستی، جذب افراد به دین و مؤثر در تربیب خانواده و کودکان می شود. نتایج بخشش در قرآن کریم شامل رفع خیانت از دیگران، رفع سختی از دیگران است ( بقره، ۱۸۷). جلوگیری از تخلف دیگران، داشتن اجر و پاداش نزد خداوند و همچنین عفو مقدمه اصلاح کردن است (شوری، ۴۰).

ترینر^[۲۱](۱۹۸۴) معتقد است که گذشت با افزایش توانمند بودن و عزت نفس رابطه دارد . تحقیق سفرزاده (۲۰۱۱) نشان داد که بین بخشش و کمال گرایی و صمیمیت و رضایت از زندگی رابطه وجود دارد. بر پایه مطالعات موردی بالینی بخشش می‌تواند برای افرادی که به علت برخورد غیرعادلانه درد عاطفی عمیقی را تجربه کرده‌اند، مؤثر باشد( ایمانی فر، ۱۳۹۱). لارسون ، کوئینیف و ثئورثون^[۲۲] ( ۲۰۰۰) معتقدند که گذشت با کاهش خشم و اضطراب و افزایش احساس توانمند بودن و عزت نفس رابطه دارد ( خجسته مهر و همکاران ، ۱۳۸۸) . ‌بنابرین‏ تأکید خداوند، قرآن و ائمه و همچنین روانشناسان و ادیان مختلف بربخشش و گذشت و تأثیرات آن حاکی از اهمیت وافر این موضوع است. همچنین با توجه به اسلامی بودن جامعه ما و رعایت اصول اخلاقی در روابط با دیگران اهمیت عفو و بخشش در زندگی شخصی و اجتماعی مشخص می شود.

تحقیقات داخلی و خارجی نشان داده‌اند که گرایش به بخشش با همدلی، عاطفه مثبت و منفی، رضایت از زندگی، سلامت روانی و جسمانی ، ویژگی‌های شخصیتی، حمایت اجتماعی، روابط بین فردی، افسردگی، اضطراب، پرخاشگری، شادکامی و تعلل ورزی تحصیلی رابطه دارد. هر چند متغیرهای عاطفه مثبت و منفی، الگوهای ارتباطی خانواده و بخشش با متغیرهای دیگر به طور جداگاه مورد بررسی قرار گرفته اند اما تاکنون این سه متغیر در کنار هم مورد مطالعه قرار نگرفته اند و خلا پژوهشی در این زمینه احساس می شود، از این نظر و با توجه به پیامدهای مثبت بخشش ضرورت دارد که در این زمینه تحقیقات بیشتری صورت گیرد.

اهداف پژوهش

– تبیین نقش واسطه ایی الگوهای ارتباطی خانواده در رابطه بین عواطف مثبت و منفی و بخشش.

فرضیه های پژوهش

عواطف منفی و مثبت

بخشش

الگوهای ارتباطی خانواده

شکل ۱-۱ : فرضیه های پژوهش در قالب مدل فرضی

الگوهای ارتباطی خانواده نقش واسطه ایی معناداری را بین عواطف مثبت و منفی و بخشش ایفا می‌کند.

تعاریف نظری متغیرها:

بخشش : ورثینگتون (۲۰۰۱) عقیده دارد که بخشش، مهار یا ممانعت از هیجانات کینه توزانه از طریق تجربه هیجانات مثبت مبتنی بر محبت در هنگام یادآوری خطای شخص دیگر است ( برگرفته از ایمانی فر، ۱۳۹۱).

عاطفه مثبت و منفی^[۲۳] : بیانگر طیف وسیعی از صفتهای خلقی توصیف کننده هیجانات و احساسات مثبت و منفی می‌باشد( واتسون، کلارک و تلجن^[۲۴] ، ۱۹۸۸ ؛ نقل از بخشی و همکاران،۱۳۸۸).

الگوهای ارتباطی خانواده^[۲۵] : مفهوم الگوی ارتباطی خانواده یا طرحواره ارتباط خانواده، ساختار علمی از دنیای ظاهری خانواده است که بر اساس ارتباط اعضا و اینکه چه چیزی به یکدیگر می‌گویند، چه کار انجام می‌دهند و چه معنا و منظوری از این ارتباط دارند تعریف می شود (کوئرنر وفیتزپاتریک، a 2002 ؛ نقل از جوکار و رحیمی، ۱۳۸۶) .

تعاریف عملیاتی متغییرها

بخشش : نمره ایی است که از مقیاس بخشودگی بین فردی احتشام زاده و همکاران (۱۳۸۹) به دست آمده که شامل ۲۵ سوال چهار گزینه از کاملاً مخالف(۱) تا کاملاً موافق (۴) می‌باشد و دارای سه خرده مقیاس (درک واقع بینانه، ارتباط مجدد و کنترل رنجش) می‌باشد. نحوه نمره گذاری به روش لیکرت می‌باشد.

عاطفه مثبت و منفی : نمره ایی است که ازپرسشنامه پاناس به دست آمده و شامل ۲۰ گویه است که دو مقیاس عاطفه مثبت و منفی دارد و هر خرده مقیاس ۱۰ گویه دارد که روی یک مقیاس پنج نقطه ایی از ۱( به هیچ وجه ) تا ۵ (بسیار زیاد) رتبه بندی می شود و اولین بار توسط بخشی پور و دژکام (۱۳۸۴) ترجمه و آماده اجرا گردید.

الگوهای ارتباطی خانواده : نمره ایی است که از مقیاس الگوی ارتباط خانوادگی تجدید نظر شده کوئرنر و فیتزپاتریک (a2002 ) با ۲۶ گویه پنج گزینه ایی از کاملاً موافقم (نمره پنج) تا کاملاً مخالفم (نمره یک) به دست می‌آید.

فصل دوم

مبانی نظری و پیشنه پژوهش

پیشینه پژوهش

در این قسمت نخست به مبانی نظری هر سه متغیر بخشش، عواطف مثبت و منفی ، الگوهای ارتباطی خانواده پرداخته می شود. سپس تحقیقات داخلی و خارجی متغیر ها ارائه می شود.

مبانی نظری بخشش

برای درک بخشش و مفهوم آن، ابتدا باید بدانید بخشش چه مفاهیمی را شامل نمی شود.