لیندال مفهوم سود را در قالب «سود تضمین شده(بهره)» بیان کرد و مقصود، افزایش مستمر کالاهای سرمایه­ای در طول زمان ‌می‌باشد. این دیدگاه باعث شده که مفهوم پذیرفته شده سود اقتصادی در قالب مصرف به اضافه پس­اندازی که انتظار می­رود در طی یک دوره زمانی مشخص به وجود آید، مطرح شود. پس انداز نیز برابر با تغییر در سرمایه اقتصادی است (اسماعیلی، ۱۳۸۵).

اقتصاددانان به طور کلی عقیده دارند که هدف اندازه ­گیری سود تعیین این واقعیت است که وضعیت یک واحد تجاری چه مقدار در طی دوره زمانی بهتر شده است؟ در نتیجه اقتصاددانان بر روی تعیین سود واقعی تمرکز کرده ­اند. هیکس اقتصاددان انگلیسی و برنده جایزه نوبل با بهره گرفتن از مفاهیم ارائه شده به وسیله فیشر و لیندال، تئوری عمومی «سود اقتصادی» را ارائه نمود. هیکس ‌در مورد مفهوم اقتصادی سود معتقد است که:

“هدف محاسبه سود در امور خاص این است که به مردم نشان دهیم چه مقدار آن ها می ­توانند مصرف کنند بدون آن­که نیازمند شوند. برای روشن شدن این موضوع به نظر می­رسد که ما باید سود یک فرد را به عنوان حداکثر مقداری که فرد می ­تواند در طول هفته مصرف کند و همچنان در پایان هفته به خوبی اول هفته که شروع ‌کرده‌است بماند، تعریف کنیم.”

تعریف هیکس بر سود شخصی (انفرادی) تأکید دارد، اگرچه این مفهوم می ­تواند به عنوان مبنایی برای تعیین سود تجاری با عوض کردن واژه مصرف کردن با توزیع کردن قرارگیرد. “در رفاه بودن” در ابتدا و انتهای هر دوره حسابداری، مبلغی از دارایی­ های خالص (دارایی­ ها منهای بدهی­ها) در دسترس برای هدایت امور واحد تجاری خواهد بود. سود تجاری تغییر در خالص دارایی­ ها، در نتیجه فعالیت­های تجاری در طول دوره حسابداری خواهد بود. به عبارت دیگر سود تجاری، تغییر در خالص دارایی­ ها به استثنای سرمایه ­گذاری­های مالکان و توزیع سود بین آن­ها (مبادلات مالکانه) ‌می‌باشد. این مفهوم تعیین سود از سوی حسابداران، مفهوم حفظ سرمایه نام گرفته است و ‌به این معنی قلمداد می­ شود که تا سرمایه یا خالص دارایی­ ها حفظ نشود و هزینه­ ها بازیافت نشوند هیچ سودی نباید شناسایی شود. با روشن شدن مفهوم سود و اهمیت آن، در ادامه کیفیت سود و تئوری­های مرتبط مورد بحث قرار ‌می‌گیرد.

۲-۲-۷ مفهوم کیفیت سود بر اساس رابطه بین سود، اقلام تعهدی و وجه نقد

مفهوم کیفیت سود در این دیدگاه از طریق ارتباط بین اقلام تعهدی (اقلام غیرنقدی) و اجزای نقدی سود بیان می­ شود. بر اساس این دیدگاه، اقلام تعهدی موجب کاهش کیفیت سود می‌شوند.

برخی از محققان کیفیت سود را ‌بر اساس نزدیک بودن به وجه نقد تعریف نموده ­اند. در ساده‌ترین حالت، این رابطه به صورت نسبت وجه نقد حاصل از عملیات به سود بیان می‌شود (پِنمن، ۲۰۰۱). وجه نقد نسبت به سود عملیاتی کمتر قابل دستکاری می‌باشد و لذا می‌توان از آن به عنوان شاخصی برای سنجش کیفیت سود، استفاده نمود. سایر محققان از اقلام تعهدی (تغییر در کل اقلام تعهدی، اجزای اختیاری اقلام تعهدی و روابط بین اقلام تعهدی و وجه نقد) جهت تعریف کیفیت سود استفاده کرده‌اند.

۲- ۳ جریان نقد آزاد

۲-۳-۱ ماهیت و مفهوم جریان نقد آزاد

جریان نقدآزاد نشان دهنده ی پول نقدی است که مدیران به وسیله ی تقویت آن می‌توانند بر ارزش شرکت خود بیافزایند. برای ارزیابی عملکرد شرکت از طریق معیار جریان نقدآزاد ابتدا بایستی عوامل مؤثر بر این معیار مثل سود خالص، هزینه ی استهلاک دارایی های مشهود و نامشهود ، مخارج سرمایه ای ، سود تقسیمی ، هزینه ی تامین مالی ، مالیات بردرآمد و سایر موارد مشابه دیگر را شناسایی و مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. شرکتی که دارای جریان نقدآزاد بالایی باشد از مطلوبیت و محبوبیت بیشتری نزد سرمایه گذاران و بستانکاران برخوردار است . این مطلوبیت زمانی قابل قبول است که شرکت مرحله رشد را گذرانده و دیگر فرصت های سرمایه گذاری سودآور بالایی نداشته باشد. در مقابل برخی از شرکت‌ها ممکن است که با جریان های نقد آزاد منفی مواجه شوند . جریان نقد آزاد منفی همیشه بد و نامطلوب نیست. بلکه علل منفی شدن آن مهم بوده و بایستی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. اگر بدان سبب منفی شده که سود خالص عملیاتی پس از کسر مالیات منفی باشد، بی شک این نوع منفی شدن پیام بدی را مخابره می‌کند، زیرا که شرکت احتمالا با مسائل و مشکلات عملیاتی روبرو شده است. اما چنانچه منفی شدن جریان وجوه نقدآزاد ناشی از سرمایه گذاری وجوه در فرصت های سودآور موجود و به کارگیری منابع زیاد در اقلام سرمایه عملیاتی برای ادامه و تحقق رشد باشد، این نوع منفی شدن هیچ عیبی ندارد، مقطعی است و به دوره های کوتاه مدت سرمایه گذاری مربوط می شود. مطلوبیت و سودآوری سرماهی گذاری در چنین فرصتهایی در بلند مدت ظاهر می شود و در دراز مدت به مثبت شدن جریان وجوه نقدآزاد منجر می‌گردد(راعی،۱۳۸۷).

۲-۳-۲ فرضیه جریان‌های نقدی آزاد

مانده جریان‌های نقدی بدون هیچ گونه تعدیلاتی ممکن است گمراه کننده باشد، زیرا جریان‌های نقدی خروجی مورد نیاز برای ادامه حیات شرکت را منعکس نمی کند. یکی از مقیاس‌های جایگزین ، جریان‌های نقدی آزاد است که در سال۱۹۸۶ توسط جنسن معرفی گردید جنسن نخستین شخصی بود که با توجه به وجود مشکلات تئوری نمایندگی موضوع جریان وجوه نقد آزاد را مطرح نمود. طبق این فرضیه، مدیران شرکت‌های با جریان‌های نقدی آزاد با اهمیت، می‌توانند از طریق افزایش سودهای تقسیمی و بدهی، تضاد منافع ناشی از جریان‌های نقدی آزاد را کاهش دهند(جنسن، ۱۹۸۶).

جریان نقدآزاد معیاری برای اندازه گیری عملکرد شرکت‌ها است و وجه نقدی را نشان می‌دهد که شرکت پس از انجام مخارج لازم برای نگهداری یا توسعه داراییها ، در اختیار دارد. بدون در اختیار داشتن وجه نقد، توسعه محصولات جدید، انجام تحصیلهای تجاری، پرداخت سود های نقدی به سهام‌داران و پرداخت بدهی ها امکان پذیر نیست. زیرا شرکت می‌تواند سود خالص مثبت در صورت سود و زیان گزارش کند ، درحالی که قادر به پرداخت بدهی های خود نباشد. ‌به این دلیل بعضی از سرمایه گذاران اطلاعات صورت جریان وجوه نقد را برای ارزشیابی به کار می‌برند. معیار مذبور یکی از معیارهای متعددی است که برای مقایسه و تجزیه و تحلیل سلامت مالی شرکت‌ها استفاده می شود.