۷۲)آنکه او شاه است، او بی کار نیست
ناله، از وی طرفه کو، بیمار نیست
(بیت ۱۸۳۰ )
اکثر شارحان بر روی این بیت اختلاف نظر دارند ازجمله: اکبر آبادی، لاهوری، و …
لاهوری:
به عقیده‌ی لاهوری مراد از شاه، حق سبحانه تعالی است که به کار خلقت مشغول است. (لاهوری،۱۳۸۵:۱۲۷)
اکبرآبادی:
گفته است که مراد از شاه انسان کامل می‌باشد.(اکبرآبادی،۱۳۸۳:۲۳۳)
انقروی:
ضمن بیان نظرات شمعی و سروری در رابطه با مصرع دوم و دور دانستن معنی آنها از مفهوم، بیت را اینگونه شرح میکند:« آن پادشاه مطلق است و بیکار نیست کار از وی طرفه است که محتاج کار نیست یعنی با وجود بی نیازی به کار، همیشه در کار است و این از او عجیب است. و عبارت مصرع دوم از معنای عبارت: کار از وی طرفه کو محتاج نیست استعاره میشود و به کنایه این معنا را می‌رساند: ای پسر حضرت رحمان در سوره‌ی رحمان برای همین فرموده است. یعنی در سوره‌ی مذکور حق تعالی مقبول و مستحب بودن کار و عمل، و نامقبول بودن عطالت و زشتی بیکاری را بیان می‌فرماید.» ( انقروی، ۱۳۸۰: ۷۳۶)
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
نیکلسون:
بیان کرده که بعضی شارحان این کلمات را اشاره به انسان کامل گرفته‌اند . و بعضی شاه را معادل خدا و ناله را برابر شوق ملاحظه می‌کنند.«حق تعالی “بیمار عشق نیست” همه چیز دارد اما رحمت او هرگز دمی‌از افاضه نمی‌ایستد. پس به یقین عاشقان او که بی او هیچ ندارند تا او را نیابند نمی‌توانند آرام و قرار گیرند.»(نیکلسون،۱۳۸۴:۲۸۰)
فروزانفر:
فروزانفر این بیت را دلیلی برای بیت قبل میداند و ایشان نیز شاه را حق تعالی میداند و می‌گوید:«حق تعالی همیشه به کار است با اینکه نیاز و حاجت در ساحت کمال او راه ندارد وموصوف است به صفت فعّال(سوره هود، آیه‌ی ۱۰۷) و چون او با وجود بی نیازی همیشه در کار است ما بندگان که سراپا نقص و نیازیم وحاجت استکمال داریم هرگز نباید که دست از کار و کوشش باز داریم.»(فروزانفر،۱۳۸۲:۷۲۱)
زمانی:
زمانی می‌نویسد:«آن کس که شاه است او بیکار و بی شأن نیست و آن که بیمار نیست از او بر آمدن ناله و فغان عجب است.»(زمانی؛ ۱۳۸۶:۵۷۱)
استعلامی
استعلامی‌می‌نویسد که:« حق شاهد اعمال درونی و بیرونی توست. اگر بیمار هم نیستی بنال، تا دم آخر بکوش و بدان که سرانجام لحظه‌ای خواهد آمد که عنایت حق با تو همراز شود و سر غیب را بگوید.»(استعلامی،۱۳۷۸:۴۱۳)
گولپینارلی:
فقط معنای آیه‌ی ۲۹ سوره‌ی الرحمن را بیان کرده است« هر کس در آسمان‌ها و زمین است سایل درگاه اوست و او هر روز در کاری است.» ( گولپینارلی، ۱۳۸۴: ۲۹۳)
نظر اجمالی:
اینکه شارحان منظور از شاه را خداوند دانسته‌اند کاملا پذیرفته است چنان که مولانا لفظ شاه را به همین معنی در جاهای دیگر نیز بیان میکند:
مهمان شاهم هر شبی بر خوان احسان و وفا مهمان صاحب دولتم که دولتش پاینده باد
(دیوان کبیر، غزل ۷)
و همچنین در جای دیگر از مثنوی بیان میکند که حضرت و پادشاه حق غافل از کار نیست و کسی می‌تواند شاد از او باشد که شاه را دیده باشد:
آن خبیری که نشد غافل زکار
باز بخشد بینشم آن شاه فرد
آن شود شاد از نشان کو دید شاه
آن گرامی‌پادشاه و کردگار
در زمان همچون چراغ شب نورد
چون ندید او را نباشد انتباه
(مثنوی، بیت۱۶۷۳-۱۶۷۰/۲)
۷۳) چون به طَوفی، خود به طوفی مرتدی
|
[سه شنبه 1401-04-14] [ 02:36:00 ق.ظ ]
|
