۴۰

۱۲/.

۸۶/۳۹

منبع،دفتر امور اجتماعی وزارت کشور،۱۳۸۳به نقل از بخارایی (۱۳۹۰:ص۳۱۸).
همچنین در فاصله سال های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۷، ۲۱۰۰۰ فقره نزاع و درگیری (به طور میانگین روزی ده نزاع) در سطح استان به وقوع پیوسته که در حدود۱۰ درصد از این نزاع‌ها، جمعی و ۹۰ درصد، فردی بوده است (میرفردی و همکاران،۱۳۸۹: ۱۴۹).همچنین بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی نیروی انتظامی و دادگستری استان کهگیلویه و بویراحمد از آغاز سال ۱۳۸۰ تا پایان سال ۱۳۸۵ تعداد ۱۳۲۳(سال۱۳۸۰، ۲۲۷ نزاع)، (۱۳۸۱، ۲۵۹)، (۱۳۸۲، ۲۶۵)، (۱۳۸۳، ۲۶۴)، (۱۳۸۴، ۱۵۳)، و (سال ۱۳۸۵، ۱۵۵) درگیری و نزاع دسته‌جمعی در مناطق مختلف استان کهگیلویه و بویراحمد به وقوع پیوسته است (نقل از: حقی و افشار، ۱۳۸۷: ۱۷۰).
همچنین بر اساس آمار ناجا در سال ۱۳۸۹بیشترین آمار نزاع دسته‌جمعی در سه استان کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال بختیاری و خوزستان اختصاص داشته است (نقل از میرسارد و مرتضیی۱۳۹۱: ۹).
استان کهگیلویه وبویراحمد که از ساختار اجتماعی سنتی و قومی و قبیله ای برخوردار است از گذشته های دور تاکنون، با مساله نزاع دسته‌جمعی مواجه بوده است ویکی از دغدغه های مسئولان انتظامی، امنیتی، قضایی و دیگر مدیران ومسئولان استان از یک سو ومردم عادی، دانشگاهیان، کارمندان و دیگر گروه های جامعه ازسوی دیگر، این یک مساله اجتماعی است،ازاین رو براساس آمارهای ذکر شده ونیز ضرورت های اجتماعی، فرهنگی، مطالعه مساله نزاع در استان کهگیلویه وبویراحمد اجتناب ناپذیر وپراهمیت است. میزان ارتکاب جرائم وهمچنین کیفیت ونوع،طبع جرائم در یک کشور بر حسب استانها وشهرستانها متفاوت است چون دستگاه های قضایی در سرتاسر کشور به گونه ای یکسان، یک قانون ویک رویه قضایی را در رویدادهای کیفری به کار می برند. اختلاف میزان ارتکاب جرم در نواحی مختلف و همچنین وجود اختلافات در بروز جرائم گوناگون در شهرستانهای متفاوت را می‌توان به وجود اختلاف در سنین افراد، اختلاف های فرهنگی وقومی، مذهبی، وضع اقلیمی، اقتصادی در بین استانها وشهرستانها ی مختلف و اختلافات محلی وقبیله ای که ریشه کهن تاریخی دارد توجیه کرد.
با توجه به به آمار بسیار زیاد دعواهای دسته‌جمعی در استان و به تبع آن در شهرستان کهگیلویه و با توجه به اینکه در مواردی بسیار زیادی، این نزاع­­ها منجر به قتل، نقص عضو، زندان، خسارت مالی و بحران­های روحی غیرقابل جبران برای هر دو طرف نزاع و خانواده های آن ها و ایجاد پیامدهایی چون قصاص قاتل، کوچ­های اجباری طایفه ای و انفرادی و مهاجرت فرد قاتل یا کل قوم و قبیله آن به منطقه ای دیگرمی‌شود. (چنانکه بر اثر دعوای دسته‌جمعی که در سال ۱۳۸۹ در بخش دشمن زیاری در جنوب شرق شهرستان کهگیلویه به وقوع پیوست و ۵ نفر کشته شد، حدود ۸۵ خانواده متعلق به طایفه قاتل به شهر چرام و روستاهای حومه مهاجرت کردند و خانه های آنها در محل سکونتشان تخریب، کلیه اموال و دارایی و احشام و زمین­های کشاورزی و باغات آنها توسط طایفه رقیب به تاراج رفته است). همچنین بروز این نزاع­ها، تأثیر منفی بر امنیت اجتماعی و مخدوش نمودن چهره فرهنگی شهرستان و آثار زیانباری برروند رشد و توسعه منطقه برجای خواهدگذاشت،ازاین رو پرداختن به آن گامی موثر، ضروری واجتناب ناپذیر در ریشه­یابی و کاهش پدیده نزاع دسته‌جمعی و در نتیجه تسریع فرایند توسعه در منطقه خواهد بود. لذا در این راستا، هدف کلی پژوهش حاضر این بوده که میزان گرایش به نزاع جمعی را در بین مردان ۱۵ تا ۶۵ سال شهرستان کهگیلویه مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد و در نهایت به این پرسش اساسی پاسخ دهد که:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

میران گرایش به نزاع دسته‌جمعی در بین مردان ۱۵ الی ۶۵ سال شهرستان کهگیلویه چقدر است؟
عواملی چون: خویشاوندی گرایی، مشارکت اجتماعی، فرهنگ شهروندی، پرخاشگری و کنترل اجتماعی به چه میزان در بروز نزاع­های دسته‌جمعی در شهرستان کهگیلویه موثر می باشند؟ و پس از یافتن جوابی برای سوال پژوهش، با مشخص کردن سهم هر کدام از عوامل فوق، راهکارهایی جهت مقابله با این معضل اجتماعی ارائه گردد.

۱-۲- اهمیت و ضرورت تحقیق

توصیف نزاع‌های جمعی و تبیین علل عوامل آن هم از لحاظ کمی و کیفی آن و هم از لحاظ علمی و اجتماعی اهمیت دارد، از لحاظ علمی نزاع‌های جمعی مسأله ای اجتماعی، واقعی و قابل شناخت محسوب می‌شود و از لحاظ اجتماعی نزاع‌های جمعی به مشابه یکی از مواضع توسعه اجتماعی- انسانی و برنامه ریزی درجهت رفع این مسأله و پیشگیری از وقوع آن بسیار ضروری تلقی می‌شود. به همین دلیل راه یابی خردمندانه، واقع بینانه وآگاهانه به این مسأله جای برخوردهای نابخردانه و سلیقه ای و ناآگاهانه را خواهد گرفت از سوی دیگر بررسی نزاع‌های جمعی در بین افراد و ساکنان منطقه از چند بعد دارای اهمیت و ضرورت است. پدیده نزاع دسته‌جمعی یکی از بقایا و از ویژگی های جوامع سنتی و ابتدایی است که به جوامع مدرن امروزی انتقال یافته است و دارای پیامدهای منفی و گژکاردهایی است که هم در درون محدوده زندگی افراد وهم در بیرون محدوده زندگی افراد تأثیرگذاراست.
اولاً: این پدیده باعث گسیل شدن عده ای از جمعیت فعال به سوی شهرها و روی آوردن آنها به مشاغل کاذب شهری و چه بسا روی آوردن به جرم وجنایت و ایجاد حاشیه­نشینی و نا امنی­هایی درمناطق شهری می‌شود و می­توان اذعان نمود که بسیاری از مشکلات شهری آشکارکننده مشکلات نهفته در روستاهاست که نزاع دسته‌جمعی یکی از آنهاست.
ثانیاً: باعث افتراق اجتماعی و به دنبال آن عدم مشارکت و زمینه های مختلف اجتماعی فرهنگی که یکی از مهمترین آسیب های اجتماعی و به برخاسته از ساخت اجتماعی است خود ممکن است زمینه ساز آسیب های اجتماعی دیگری چون فروپاشی خانواده ها، خشونت علیه زنان به دلیل وابستگی قومی یا طایفه ای ازدواج­های اجباری و تقویت روحیه پرخاشگری و ستیزه جویی و ایجاد انواع مزاحمت های ملکی، خانوادگی و ناموسی و در نهایت تبدیل همبستگی های اجتماعی وگسست اجتماعی و تبدیل همکاری و همیاری به ستیز گردد و بر پیچیدگی های مسائل اجتماعی بیفزاید.
با توجه به اینکه شهرستان کهگیلویه دارای طوایف مختلفی است و تعصبات قومی و قبیله نیز در بین ساکنان این شهرستان بسیار بالاست به طوری که بسیاری از محلات و خیابان های شهر به اسامی طوایفی که در آنجا ساکن است نامگذاری شده است. ضمناٌ به استناد سوالات شفاهی محقق از ساکنان محلات، علت جمع شدن افراد طوایف مختلف در محلات مختص به خودشان نزدیک بودن به طایفه خود و حمایت و همکاری با دیگر افراد طایفه در زمان های ضروری است. که این اندیشه و طرز تفکر در بین بسیاری از افراد طوایف مختلف وجود دارد و شاید یکی انگیزه های جمع شدن هر طایفه در محلی خاص نیز به همین منظور باشد که در صورت بروز نزاع و درگیری، افراد طایفه به سرعت و درکمترین زمان بتوانند در کنار هم جمع شوند و به تصور خود بهتر و قدرتمندتر بتوانند از دیگر افراد طایفه یا فامیل خود کمک کنند، که همین انگیزه و در کنار آن زیاد بودن تعداد خانواده های هر طایفه در کنار هم، در آنها احساس قدرت بیشتری نماید و همین امر زمینه بروز نزاع­های دسته‌جمعی بیشتری را مهیا کند. بالا بودن آمار دعواهای دسته‌جمعی در استان کهگیلویه و بویراحمد و شهرستان کهگیلویه، شکل گیری محلات مختلف با تجمع خانوارهای متعلق به یک طایفه و تعصبات قومی و قبیله ای در شهرستان کهگیلویه، این ضرورت را ایجاب می‌کند که این پدیده به طور دقیق مورد بحث و بررسی قرار گیرد و آثار زیانبار نزاع‌های دسته‌جمعی از منظرهای مختلف تبیین گردد تا شهروندان و افراد متعلق به طوایف مختلف دریابند بروز این نزاع­ها، علاوه بر تأثیر منفی بر امنیت اجتماعی و مخدوش نمودن چهره فرهنگی شهرستان، آثار زیانباری بر روند رشد و توسعه منطقه برجای خواهدگذاشت ازاین رو پرداختن به آن گامی موثر، ضروری واجتناب ناپذیر در ریشه­یابی و کاهش پدیده نزاع دسته‌جمعی و در نتیجه تسریع فرایند توسعه درمنطقه خواهد بود.

۱-۳- اهداف تحقیق

۱-۳-۱- هدف کلی

تبیین جامعه شناختی گرایش به نزاع دسته‌جمعی درشهرستان کهگیلویه.

۱-۳-۲- اهداف جزئی

– شناخت رابطه بین خویشاوندی گرایی وگرایش به نزاع دسته‌جمعی.
– شناخت رابطه بین مشارک اجتماعی وگرایش به نزاع دسته‌جمعی.
– شناخت رابطه بین فرهنگ شهروندی وگرایش به نزاع دسته‌جمعی.
– شناخت رابطه بین پرخاشگری وگرایش به نزاع دسته‌جمعی.
– شناخت رابطه بین کنترل اجتماعی وگرایش به نزاع دسته‌جمعی.

۱-۴- سوالات تحقیق

– آیا بین خویشاوندگرایی و گرایش به نزاع دسته‌جمعی رابطه وجود دارد؟
– آیابین مشارکت اجتماعی و گرایش به نزاع دسته‌جمعی رابطه وجود دارد؟
– آیا بین فرهنگ شهروندی و گرایش به نزاع دسته‌جمعی رابطه وجود دارد؟
– آیا بین پرخاشگری و گرایش به نزاع دسته‌جمعی رابطه وجود دارد؟
–آیا بین کنترل اجتماعی و گرایش به نزاع دسته‌جمعی رابطه وجود دارد؟

فصل دوم

ادبیات و مبانی نظری

۲-۱- پیشینه تحقیق

۲-۱-۱-تحقیقات انجام شده در داخل ایران

عبدالهی وچلبی (۱۳۷۲) تحقیقی با عنوان: «توصیف و تبیین جامعه شناختی نزاع دسته‌جمعی در استان لرستان» انجام دادند. محققان به منظور گردآوری اطلاعات مورد نیاز از روش های پیمایشی، تحلیل محتوا و اسناد بهره گرفته اند. جامعه آماری این پژوهش، جامعه عشایری روستایی و شهری استان لرستان بوده اند که نتایج آن به شرح زیر است: میزان انسجام عام که از ویژگی های مهم اجتماع عام به شمار می‌آید در سطح استان به نسبت ضعیف بوده است و یکی از علل مهم نزاع جمعی به حساب آمده است میزان انسجام عام و عام گرایی به ترتیب در مناطق شهری بیشتر از روستایی و در روستا بیشتر از عشایری است (عبدالهی وچلبی،۱۳۷۲).
اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام (۱۳۷۵) در پژوهشی با عنوان بررسی روش های حل نزاع قومی منجر به قتل در بین عشایر ایل و تبار ایلام صورت گرفته، محقق به این نتایج رسیده است که پیشینه زندگی اجتماعی جامعه مورد مطالعه نشان می‌دهد که، با وجود اعتقادات مذهبی و پیروی ازقوانین حقوقی در مراجع قضایی، همواره گروهی از مردم استان به مناسبت ملی باقی مانده از بافت عشیره‌ای استان، نزاع‌های خود را تحت تأثیر عرف و نیت های قومی حل و فصل نموده اند. این پژوهش با هدف مقایسه شیوه های حل نزاع‌های قبیله ای از طریق مراجع قضایی و آداب رسوم محلی و امکان پیوند رفتارهای عرفی با ساختار جدید اجتماعی طراحی شده است (طهماسب،۱۳۷۵: ۴۲).
(میبدی (۱۳۸۲) تحقیقی تحت عنوان:«اختلافات و نزاع‌های دسته‌جمعی و عوامل مؤثر بر پیشگیری و کنترل آن در استان چهارمحال بختیاری» صورت داد. یافته های تحقیق نشان داد: عامل سن، میزان تحصیلات، میزان مسئولیت‌پذیری افراد و عوامل ملکی و خانوادگی همگی در بروز نزاع‌های دسته‌جمعی مؤثر بوده اند، همچنین کلیه افراد عامل پیشگیری و کنترل توسط نیروی انتظامی را بهترین اقدام برای جلوگیری از نزاع‌های دسته‌جمعی عنوان نموده اند.
پورافکاری (۱۳۸۳) در مقاله ای با عنوان”تحلیلی بر تنش های قومی در ایران”به موضوع نزاع با این سؤال اصلی که ریشه ها و علل بنیادی این گونه نزاع‌ها به ویژه در لرستان را در کجا باید جست جو کرد؟ در ساختار اقتصادی؟ در فرهنگ لری؟ یا در محیط طبیعی یا حالت های روانی مردم بایدجست و جو کرد پرداخته است. این تحقیق به صورت مطالعه میدانی و با اتکا به اسناد و مدارک انجام گرفته است و با تحلیل جامعه شناختی تبیین و تفسیر شده اند جامعه آماری از سه منطقه کوهدشت لرستان، لردگان و چهارمحال بختیاری انتخاب شده اند چارچوب نظری مورد استفاده محقق نظریه مرتن در زمینه ساخت اجتماعی بوده است. از جمله نتایج بدست آمده این است که این مسأله بیشتر در میان خانواده هایی با درآمد کمتر رخ می‌دهد. ابعاد اجتماعی و فرهنگی ساکنان منطقه مانند بی سوادی، عدم آشنای با قانون، ضعف مالی، تعصب قومی و حفظ سنت های قبیله ای در این مسأله مؤثر بوده اند.
خراطها و جاوید (۱۳۸۴) پژوهشی در زمینه بررسی علل و عوامل جامعه شناختی بروز نزاع و درگیری و پیامدهای آن در شهر تهران انجام داده اند که به درخواست معاونت ناجا و با بکارگیری روش میدانی و استفاده از پرسشنامه در سطح کلانتری های تهران انجام شده است، حاکی از آن است که عواملی نظیر وجود آسیب ها و مسائل اجتماعی، ضعف در کنترل و نظارت اجتماعی، گژکارکردهای برخی از نهادها و سازمانها، عدم حاکمیت قانون و پراکندگی و فراوانی کانون های نزاع و درگیری در شهر تهران هستند (خراطها، ۱۳۸۴: ۳۷).
نظری و امینی فسفود (۱۳۸۵) در پژوهشی با عنوان: تببین جامعه شناختی عوامل مؤثر بر گرایش به نزاع دسته‌جمعی، در مناطق روستایی استان ایلام با هدف شناخت و تبیین عوامل جامعه شناختی مؤثر بر میزان گرایش به نزاع جمعی به عنوان یکی از مهمترین مسائل اجتماعی استان ایلام، در مناطق روستایی سه شهرستان استان اجرا گردیده است. و برای بررسی موضوع از نظریه هایی که با این موضوع ارتباط دارند استفاده کرده است که نتایج بدست آمده از این تحقیق پیمایشی درمقطع زمانی سال ۱۳۸۵ که در استان ایلام به روش نمونه گیری طبقه ای چند مرحله ای، جمع آوری شده با بهره گرفتن از روش تحلیل (رگرسیون)، آزمون تحلیل واریانس و آزمون T انجام گرفت حاکی از تاٌثیر معنی دار و مثبت و همچنین تاٌثیر معنی دار منفی میزان تحصیلات بر روی میزان گرایش به نزاع است. همچنین هیچگونه تفاوت معنی داری بین دو گروه از زنان و مردان و افراد متاهل و مجرد در مورد هیچکدام یک از دو متغیر گرایش به نزاع (به عنوان متغیر وابسته) و پرخاشگر (به عنوان تاثیرگذارترین متغیرمستقل) درجوامع روستایی استان وجودندارد، به عبارت دیگرنشان دهنده عدم تاثیر معنی دارجنسیت و تاهل بر متغیر وابسته است.
نظری (۱۳۸۶) در تحقیقی که در استان ایلام انجام داده نتایج بدست آمده حاکی از آن است که متغیرهای پرخاشگری، قوم‌گرایی و تجربه عینی نزاع تأثیر مثبت بر نزاع‌های دسته‌جمعی داشته و در عوض میزان کنترل اجتماعی و تحصیلات تأثیر منفی بر روی میزان گرایش به نزاع داشته اند (نظری،۱۳۸۶: ۶۵).
ربانی و همکاران (۱۳۸۸) پژوهشی با عنوان: «بررسی عوامل اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر گرایش به نزاع جمعی (مطالعه موردی شهرستانهای منتخب استان ایلام).» انجام دادند. روش تحقیق این پژوهش پیمایشی بوده و از جامعه آماری سه شهرستان ایلام، شیروان چرداول و ایوان (۱۵سال و بالاتر)، ۳۸۴ نفر براساس فرمول کوکران به روش نمونه گیری طبقه ای چندمرحله ای انتخاب شدند. همچنین ابزار اندازه گیری این پژوهش، پرسشنامه بوده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد، الف) گرایش به نزاع در بین جامعه مورد بررسی متوسط به بالا بوده، ب) از بین متغیرهای مستقل مطرح شده، تأثیر کل متغیرهای پرخاشگری و قوم گرایی (به میزان برابر) بر متغیر گرایش به نزاع جمعی، بیش از سایر متغیرها بوده و ج) تأثیر متغیر کنترل اجتماعی بر گرایش به نزاع جمعی، کاهنده بوده است.
خیال پرستان (۱۳۸۸)در پژوهشی به عنوان عوامل موثر بر نزاع و درگیری های محلی درمیان روستائیان دنا در فاصله سالهای۱۳۸۷تا۱۳۸۲با استفاده از روش های پیمایشی به این نتیجه رسیده است که کنترل اجتماعی یا نهادی، تعصبات سیاسی و انتخاباتی چند همسری (تعدد زوجات) ناکامی به ثمر نرسیدن ازدواج های تحمیلی، بیکاری و فقر فرهنگی در وقوع نزاع‌های جمعی تأثیرگذار بوده اند..
درستی (۱۳۸۸) تحقیقی موردی و در منطقه ای خاص با عنوان: « عوامل منازعه در شهرستان بویراحمد» انجام داده است، ۱۷۲ نفر از افرادی که حداقل یک بار در منازعات دسته جمعی شرکت داشته اند مورد بررسی قرار گرفته اند؛ نتایج این پژوهش نشان می دهند که ریشه منازعات جمعی را باید در تعصبات قومی و قبیله ای، انتقام جویی و اختلافات ملکی جست و جو کرد.
رضائی کلواری و بحرینی (۱۳۸۸) در پژوهشی به مطالعه رابطه فرهنگی- اجتماعی با نزاع‌های دسته‌جمعی قومی قبیله ای در شهرستان لردگان پرداختند. هدف این پژوهش مطالعه رابطه فرهنگی- اجتماعی با نزاع‌های دسته‌جمعی، قومی، قبیله ای در شهر لردگان بوده است نتایج بدست آمده از روش آماری استنباط (t تک متغییره، رگرسیون…) نشان داده است که متغییر های پرخاشگری، قوم‌گرایی، بی هنجاری و محرومیت نسبی دارای رابطه معنادار و مبثنی و متغییرهای کنترل اجتماعی، پایگاه اقتصادی- اجتماعی، انسجام اجتماعی، سن، جنسیت، تحصیلات دارای رابطه معنی دار معکوس و متغیرهای تأهل و میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی فاقد رابطه معنادار با گرایش به نزاع‌های دسته‌جمعی داشته اند و همچنین میزان گرایش به نزاع‌های دسته‌جمعی، قومی، قبیله ای دربین اقوام مختلف استان ایلام متفاوت بوده است.
نائبی و جسور خواجه (۱۳۸۸) در پژوهشی با عنوان: ریشه یابی نزاع دسته‌جمعی (مورد مطالعه روستای کوچ وافشرد از توابع خواجه در استان آذربایجان شرقی) به ریشه یابی نزاع دسته‌جمعی از دیدگاه جامعه شناختی و نقش نیرهای اجتماعی می پردازند و برای بررسی نزاع از نظریه (ناکامی ستیزه جویی دولارد) و نظریات تاکلوت پارسونز و نظریه تضاد گروهی استفاده کرده است. با بهره گرفتن از روش کیفی به این نتیجه می رسد که در جایی که گروه های متمایز اجتماعی وجود دارند مبارزه آنها برای کسب قدرت و منابع کمیاب (آب و زمین) در بروز نزاع‌های دسته‌جمعی نقش تعیین کننده ای دارد. از سوی دیگر در جایی که نظام متبنی بر خویشاوندی نسبتاً یکپارچه است و گروه بندیهای اجتماعی شکل نگرفته است نزاع دسته‌جمعی به وقوع نمی پیوندد.
کلواری و بحرینی (۱۳۸۹) در تحقیقی با عنوان: «مطالعه رابطه عوامل فرهنگى – اجتماعى با نزاع‌هاى دسته جمعى دریافتند که متغیرهای پرخاشگری، قوم گرایی بی هنجاری و محرومیت نسبی دارای رابطه معناداری مثبت و متغیرهای کنترل اجتماعی، انسجام اجتماعی، پایگاه اجتماعی اقتصادی، سن، جنسیت و تحصیلات دارای رابطه معنادار معکوس و متغیرهای تاهل و میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی فاقد رابطه معنادار با گرایش به نزاع­های جمعی، قومی و قبیله ای بوده اند، و گرایش به نزاع در بین مردان و زنان متفاوت بوده، و مردان گرایش بیشتری به نزاع جمعی داشته اند.
میرفردی و همکاران (۱۳۸۹) پژوهشی با عنوان میزان گرایش به نزاع جمعی در بین مردان ۱۵ تا ۶۵ سال شهرستان بویراحمد و عوامل موثر بر آن انجام دادند. این پژوهش با هدف بررسی میزان گرایش به نزاع جمعی در میان مردان ساکن در شهرستان بویراحمد و ارتباط آن با اعتماد اجتماعی، خویشاوندگرایی، پایگاه اجتماعی و سن به روش پیمایشی انجام شده است. نتایج پژوهش نشان داده است که متغییر اعتماد اجتماعی تأثیری بر گرایش به نزاع جمعی نداشته است اما خویشاوندگرایی، پایگاه اقتصادی- اجتماعی و سن تأثیری معنادار بر گرایش به نزاع جمعی داشته اند.
حسین زاده و همکاران (۱۳۹۰) در پژوهشی با عنوان: «بررسی جامعه شناختی عوامل مؤثر بر میزان گرایش به نزاع دسته جمعی (مورد مطالعه شهر اهواز)»، تأثیر متغیرهایی از جمله احساس آنومی، احساس محرومیت نسبی، تعلق به جامعه قبیله­ای، خاستگاه خانوادگی و… را بر میزان گرایش به نزاع دسته جمعی مورد بررسی قرار دادند. یافته های حاصل از تحقیق نشان داد: بین متغیرهای کنترل اجتماعی، محرومیت نسبی، خاستگاه خانوادگی (شهری یا روستایی)، پایگاه اجتماعی-اقتصادی خانواده ها، و تعلق به جامعه قبیله­ای و گرایش به نزاع دسته جمعی رابطه آماری معناداری به دست آمده است.
شریعتی و همکاران (۱۳۹۱) پژوهشی با عنوان: «بررسی وشناسایی عوامل موثر بر تمایلات بالقوه در بروز نزاع‌های دسته جمعی در شهرستان خدابنده استان زنجان» انجام دادند. این مطالعه از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ روش، توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری این مطالعه را مردان بالای ۱۸ سال ساکن در شهرستان خدابنده تشکیل می دهندکه به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب و مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. نتایج این مطالعه نشان می دهند که بین متغیرهای اختلافات ملکی، خانوادگی، عدم اعتماد به مراجع قضایی و انتظامی و عوامل فرهنگی – تاریخی و گرایش به نزاع دسته جمعی در شهرستان خدابنده رابطه معناداری وجود داردکه بر مبنای تبیین صورت گرفته از طریق رگرسیون و همچنین تحلیل مسیر، بیشترین تأثیر را به ترتیب متغیرهای اختلاف ملکی وخانوادگی و عدم اعتماد به مراجع قضایی و انتظامی بر تمایل بالقوه به نزاع‌های دسنه جمعی داشته است.

در این آیه از پیامبر خواسته شده که در امور حکومتی با مردان و صاحب نظران و عقلای جامعه خود مشورت کند و از نظریات آنها آگاه شود و پس از آنکه نظر متخصصین و صاحبان اهل نظر را شنید شخصاً تصمیم گیری نمائید . بنابراین تصمیم گیر اصلی و نهائی شخص پیامبر است و پیامبر در اینجا مغییر است که نظر اکثریت و یا نظر اقلیت را بپذیرد ، چرا که تصمیم گیرنده نهائی خود پیامبر است . این آیه به خوبی می رساند که تصمیم در امور اداری جامعه و از جمله امر جنگ به عهده پیامبر اکرم (ص) بوده تا آن حضرت با اختیاراتی که دارد هر آنچه که صلاح می داند عمل کند .

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ج- آیه ۵۹ سوره نساء : « یاأَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الاَمْرِ مِنْکُمْ »
« ای کسانی که ایمان آوردید خدا را اطاعت کنید و رسول و اولیای امر خود را اطاعت کنید »
در این آیه اطاعت کردن از خداوند ، پیامبر و اولیا و جانشین وی را بیان می کند و آنچه را که پیامبر به مردم اعلام می کند ، همچنین جانشین او ، مردم باید از آنها اطاعت کنند . در این اطاعت از احکام حکومتی پیامبر بیان شده است نه اختیار حکم حکومتی ، بنابراین مصداق این آیه تشریع و قانونگذار نیست ، بلکه اطاعت از احکام اعلام شده از سوی پیامبر است ، اطاعت خداوند همان اطاعت از احکام و قوانین کلی الهی است و اطاعت از پیامبر درخصوص امور حکومتی باشد . لزوم اطاعت از رسول و اولی الامر ، تنها در احکام شرعی یا قضاء آن نیست ، بلکه شامل امر و نهی حکومتی آنها نیز می شود ، احکام و اوامری که بعنوان والی و صاحب قدرت سیاسی صادر می کند ( واعظی۱۳۸۰ ، ۱۵۵ )
د- در سوره احزاب آیه ۳۶ آن می خوانیم : « وَ ما کانَ لِمُؤْمِن وَ لا مُؤْمِنَه إِذا قَضَى اللّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَهُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَنْ یَعْصِ اللّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ حنَلَّ ضَلَاً مُبیناً » ّ هیچ مرد و زن مؤمنی را نرسد که چون خدا و رسولش در کاری حکم کند ، آنها را در آن کارشان اختیاری باشد ، هر کس نافرمانی خدا رسولش کند ، به گمراهی آشکاری افتاده است .
براساس این آیه هرگاه که خدا و رسولش برای مردم تصمیمی گرفتند ، هیچ کس حق ندارد تصمیم دیگری بگیرد و در مقابل تصمیم خدا و رسولش درخصوص امری ، دیگر مردم در آن خصوص اختیاری ندارند . یعنی آینکه دستورات خداوند و قوانین ثابت الهی و دستورات پیامبر نسبت به کسانی که در جامعه اسلامی زندگی می کنند لازم الاجرا و الزام آور است . هیچ کس حق ندارد پس از آنکه پیامبر درخصوص امری تصمیم گرفت و قانون وضع کرد اختیاری به وضع قانون یا نقض تصمیم گرفته شده را ندارد ، چرا که هنگامی پیامبر برای آنها تصمیم بگیرد ، بالاتر از تصمیماتی است که آنها می توانند براساس اختیاری که دارند برای خود بگیرند .
این اختیار بعد از پیامبر به امام معصوم و سپس به ولی فقیه می رسد ، چرا که خداوند در آیه ۵۹ سوره نساء بیان می دارد : « یاأَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الاَمْرِ مِنْکُمْ »
« ای اهل ایمان ( فرمان ) خدا را اطاعت کنید و رسول و اولیای امر خود را اطاعت کنید
( از طرف خدا و رسول ) اطاعت کنید » .
براساس استنباطی که از این آیه می شود این است که زمان غیبت این حق به فقیه جامع الشرایط داده می شود که از جانب خداوند و امام به حکومت منصوب شده است و حق حاکمیت دارد .
۲- احکام حکومتی در سیره پیامبر اکرم (ص)
پیامبر اکرم (ص) هم برای اداره جامعه خود یکسری دستورات و احکامی داشتند و براساس اختیاراتی که داشتند در موارد خاص تابع شرایط زمانی و مکانی و احتیاج به وضع قوانین بوده ، ایشان هم اقدام به وضع قوانین لازمه نموده و مردم نیز مؤظف به اجرای آن شده اند . در اینجا به یکسری احکام حکومتی که پیامبر برای مصلحت جامعه خود وضع کرده اند اشاره می نمائیم :
الف – سابقه احکام حکومتی در اسلام مربوط به قبل از تشکیل حکومت اسلامی بر می گردد ، پیامبر برای نظام بخشیدن به امور مسلمانان و تبلیغ بهتر اسلام حکم حکومتی مبنی بر مهاجرت صادر نمودند ، زمانی که پیامبر فرمان هجرت به حبشه را در سال پنجم بعثت صادر کرد تا مسلمانان ضمن در امان ماندن از آزار و اذیت مشرکان ، به تبلیغ اسلام در آن سرزمین بپردازند .
ب – پیامبر بعد از تشکیل حکومت اسلامی در مدینه هم احکام حکومتی صادر کردند از جمله این احکام می توان به اعزام سفیران کشور و دعوت از پادشاهان کشورهای دیگر به دین اسلام یاد کرد .
در سال هفتم هجرت بیشتر جزیره العرب زیر پرچم توحید بود و پیامبر اقدام به نوشتن نامه به حاکم ایران بنام خسرو پرویز نمودند ، همچنین نامه به قیصر روم نوشت ، که قیصر روم برخلاف حاکم ایران ، فرستاده پیامبر را بسیار اکرام کرد ( نصیری ۱۳۸۹ ، ۱۲۶ ) .
ج – در غزوه حنین پیامبر با صدور حکمی ، سهمی از غنائم را به اقتضاء مصلحت به نو مسلمانان و مهاجرین اختصاص داد ، هر چند که این حکم از سوی سعدبن عباده و جمعی از انصار که از مجاهدان بودند مورد اعتراض قرار گرفت و اعلام نمودند که چرا پیامبر آنها را بر ما ترجیح داده است ، حضرت با پاسخ روشنی که در این مورد به آنها دادند آنها از رفتار خود پشیمان شدند ( حاتمی ۱۳۸۵ ، ۱۲۴ )
در واقع پیامبر حکم حکومتی دادند که غنائم به تازه مسلمانان داده شود که این برخلاف قانون و نظام جنگ بود ، ولی ایشان براساس مصلحت اهم فی مهم این دستور و حکم را دادند .
د – پس از بازگشت پیامبر از جنگ تبوک پیغمبر ( ص ) با توطئه ای جدید روبرو شدند و آن بنای مسجد ضرار بود که بدست منافقین ساخته شده بود تا بنام دین اسلام عده ای از مسلمانان در برابر پیامبر به دور خود جمع کنند ، دستور تخریب مسجد ضرار طبق فرمایش پیامبر اکرم ( ص ) که در کنار مسجد قبا ایجاد شده بود صورت گرفت ( بی آزار شیرازی ۱۳۶۰ ، ۲۴ ) .
تخریب مسجد ضرار حکم حکومتی بشمار می رود ، چرا که مسجد قابل تخریب نیست و هیچ کس نمی تواند آن را هتک کند ، ولی پیامبر بعنوان حاکم مسلمین مصلحت دیدند که آن مسجد تخریب شود که خراب شد .
ه – روش برخورد پیامبر با یهودیان بنی قریظه ، پس از پیروزی با روش برخورد با مشرکان مکه پس از پیروی بسیار متفاوت بوده است . پیامبر ( ص ) در مورد یهودیان بنی قریظه دستور قتل عام مردان آنها را صادر نمودند ، ولی برای رهبران و اشراف قریش سهمی از زکات بعنوان سهم ( مؤلفه قلوبهم ) منظور کردند ( نیکزاد ۱۳۸۵ ، ۱۴۲ ) .
همچنین پیامبر در جریان فتح مکه مشرکینی که به اسارت گرفته بودند حکم آزادی آنها را صادر کردند و برای آنها مهلت دادند در مدت کوتاهی باید مسلمان شوند . این نیز به نوبه خود حکم حکومتی که براساس مصلحت جامعه اخذ شده به شمار می رود .
و – پیامبر در تمامی جنگ ها دستور می دادند که درختان را تخریب نکنند مگر ضرورت ایجاد کند ، این در حالی است که هنگامی پیامبر به قبیله هوزان حمله کرد و آنها را شکست داد ، پس از آن به طرف طائف رهسپار شد تا قبیله ثقیف که همدست هوزان به شمار می رفت سرکوب کند ، در این جنگ پیامبر دستور به قطع همه درختان اطراف قلعه را دادند ( نصیری ۱۳۸۹ ، ۱۲۳ ) .
۳- احکام حکومتی در بینش حضرت علی (ع)
همانگونه که پیامبر براساس نیازها و ضرورتهای زمان خود احکام را بعنوان حکم حکومتی صادر می کردند ، در زمان بعد ائمه معصوم (ع) هم به دلیل نیازها و ضرورتهای زمان خود حکم حکومتی صادر می کردند . حضرت امیرالمؤمنین (ع) در دوران حکومت خود احکام را صادر می کردند و برای خود قائل به اختیاراتی بودند . مثلاً هنگامی که بر حضرت علی (ع) ایراد گرفتند چرا براساس سنت پیامبر محاسن خود را رنگ نمی کنند امام در پاسخ آن اعلام میدارد : « درباره فرمایش رسول خدا که فرموده است رنگ سفید محاسن را تغییر بدهید و خود را شبیه به یهود نکنند ، پرسیدند فرمودند : رسول خدا این دستور را موقعی فرمودند که در دین اقلیت بود و اکنون که دایره دین گسترش پیدا کرده و استقرار به دست آورده است هر کس اختیاری دارد . ( نهج البلاغه ۱۳۷۸ ، ۱۰۳۸ )
« همچنین حضرت علی (ع) در خطبه ۳۴ برای رهبری خود بر مردم حقی را برای خود بر می شمارد : « وأمّا حقّی علیْکُمْ: فالوفاءُ بالبیْعه، والنّصیحهُ فی الْمشْهد والْمغیب، والاْجابهُ حین أدْعُوکُمْ، والطّاعهُ حین آمُرُکُمْ » حق من بر شما این است ، وفا به بیعتی است که با من کرده اید و … و پاسخ مثبت در آن هنگام که شما را بخوانم و اطاعت از من موقعی که به شما دستوری بدهم » .
حضرت در این خطبه اطاعت مردم را از خودش واجب دانسته ، بیانگر این است که امام در حوزه حاکم اسلامی دارای اختیاراتی است و براساس این اختیارات ، دستورات و فرمان ها و احکام را صادر می کند و اطاعت از دستورات و فرمان های او بر مردم واجب و لازم الاجراء است .
یکی دیگر از احکامی که امام علی (ع) بیان داشته است و در نهج البلاغه آمده است درخصوص سخنی درباره برگرداند املاک مسلمانان که عثمان به اراده شخصی خود به دیگران بخشیده بود ، « والله لو وَجَدتُهُ قَد تزُوج … » سوگند به خدا ، اگر آن املاک را پیدا کنم به مسلمانان بر می گردانم ، اگر چه مهریه زنان قرار گرفته یا کنیز خریداری شده باشد . زیرا گشایش کارهای اجتماع در عدالت است و کسی که برای تنگی ایجاد کند ستم برای او تنگناتر خواهد بود ( خطبه ۱۵ ) .
همچنین می توان اشاره به حکم حکومتی امام ( ع) که در جنگ جمل صادر کردند بیان داشت که حضرت علی (ع) بازماندگان جنگ جمل را عفو نمود و همچنین فراریان و مجروحین را عفو نمودند در حالی که در جنگ صفین امام علی (ع) دستور قتل عام فراریان را صادر کرد ، چرا که هر کس در صفین می گریخت به معاویه ملحق می شد و دوباره ساماندهی می شد و به جنگ باز می گشت ، ولی در جنگ جمل چون طلحه و زبیر کشته شده بودند ، بنابراین فراریان فرماندهی نداشتند که دوباره ساماندهی شوند و به جنگ برگردند .
در نمونه دیگری از احکام علی (ع ) می توان اشاره به زن مرتدی کرد که محکوم به قتل کرد . این در حالی است چنین حکمی با احکام اولیه سازگاری ندارد ، زیرا براساس اتفاق فقها ، حکم زن مرتد ، حبس است نه قتل . این حکم به واسطه اختیارات حاکم اسلامی صادر شده و به دلیل حکومتی بودن آن ، در سایر موارد مشابه قابل پیروی نیست ( هاشمی ۱۳۸۱ ، ۷۵) .
همچنین حضرت علی (ع) که محمد بن ابی بکر را که استاندار مصر کرده بود بعد از مدتی متوجه شده که معاویه قصد دارد به مصر حمله کند و مصر را جزو قلمرو خود کند و عمر و عاص را مأمور این کار کرد که امام علی (ع) دید برای جلوگیری از خطر باید فرد توانمندی را به مصر بفرستد ، برای همین مالک را به استانداری مصر منصوب کرد و محمد ابن ابی بکر را به مکه فراخوانده و حضرت علی (ع) متوجه شدند که محمد بن ابی بکر از این عمل امام ناراحت شده است ، حضرت نامه ای برای ایشان نوشت و بیان داشتند ، اما بعد از حمد و ثنای خداوند از ناراحتی تو از اعزام مالک اشتر به جای تو اطلاع پیدا کردم ، من این را به خاطر آن نکردم که تو در کوشش و جدیت در انجام وظیفه مسامحه و تأخیر کرده ای و همچنین نه این جهت بود که به واسطه این کار بر تلاش و کوشش خود بیفزایی و اگر من آن مقامی را که در اختیار تو است از تو بگیرم ، قطعاً به جای آن تو را مأمور کاری می کنم که کار کنم که هم زحمتش برای تو اندک و هم تصدی مدیریت برای تو جالب تر است … ( نامه ۳۴ نهج البلاغه ) حضرت نه تنها به مصلحت جامعه و توجه داشتن به مصلحت کارگزاران خود را در نظر می گرفتند .
برای مسئولین حکومت باید پیوسته مصلحت نظام اصل باشد و هرگز نباید این اصل فدای بر ملاحظات در رابطه با اشخاص شود ، افراد هر چه قدر محترم باشند ولی مصلحت نظام از هر مسأله ای مهمتر و بالاتر است ( حاتمی ۱۳۸ ، ۹۹ )
۴- احکام حکومتی در سالها قبل از انقلاب و بعد از انقلاب اسلامی
حکم حکومتی جایگاه مناسبی در میان متفکران از فقهای شیعه داشته و دارد ، هر چند آن بزرگان در طول تاریخ قبل از انقلاب اسلامی بخاطر بسته بودن دستشان در امر حکومت به طور کامل و درست نتوانستند این مهم را در موقع مورد نیاز بکار برند ، ولی خوشبختانه بطور کلی دخالت علما در امر مربوط به حکومت و اجتماع کاملاً ترک نشده و ما در سالها قبل از انقلاب شاهد موضع گیری های قاطع و کارگشای مراجع عظام بودیم . به طور مثال : در سال ۱۳۰۹ هجری قمری مرحوم آیت الله شیرازی اول حکم معروف خود را دائر بر تحریم تنباکو صادر نمودند .« الیوم استعمال توتون و تنباکو بای نحو کان ، در حکم محاربه با امام زمان ( عج ) است ».
بیگانگان ایران را با قرارداد تنباکو ، تقریباً در اسارت گرفته بودند و مرحوم میرزای بزرگ شیرازی رحمت الله یک سط نوشت که تنباکو حرام است ، تمام مردم و حتی بستگان و حرمسراهای شاه هم به آن فتوی ترتیب اثر دادند و قلیانها را شکستند و در بعضی جاها تنباکوهایی که قیمتشان زیاد بود در میدان آوردند و آتش زدند و آن قرارداد میان شاه و انگلیسی ها بود لغو شد ( بی آزار شیرازی ۱۳۶۰ ، ۳۰ ) .
حکم در حرمت تنباکو چون حکم حکومتی بود برای همه فقها واجب و لازم اتباع بود و همه علما ایران جز چند نفر از این حکم متابعت کردند .
هنگامی که انگلیسی ها به عراق هجوم آوردند و عراق را در معرض استعمار قرار دادند میرزای شیرازی دوم به مردم امر کرد و حکم دفاع داد و مردم قیام کردند و ملت عراق را نجات دادند و همه علما از این حکم تبعیت کردند ( بی آزار شیرازی ، ۱۳۶۰ / ۳۲ ) .
همچنین آیت الله سید عبدالحسین لاری در لارستان حکم به انحلال سلسله قاجاریه صادر کرد .
امام خمینی بعنوان رهبر انقلاب اسلامی سه حکم را بیان کردند : ۱- حکم به حرمت تقیه در راه مبارزه با طاغوت ۲- تحریم روابط سیاسی – تجاری مسلمانان با اسرائیل ۳- تحریم قراردادهای سرمایه داری امریکایی با ایران همچنین امام خمینی بعد از انقلاب اسلامی احکام حکومتی دیگری را صادر کردند که مهمترین آنها می توان به دو حکم اشاره کرد اول امام راحل در تاریخ ۲۵/۱۱/۱۳۶۷ خطاب مسلمانان جهان حکم ارتداد سلمان رشدی مؤلف کتاب ایات شیطانی صادر کردند . دوم اینکه ایشان حکم حکومتی تأسیس مجمع تشخیص مصلحت نظام برای رفع اختلافات فی ما بین مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان را دادند . همچنین احکام دیگری از جمله : تحریم حج و پذیرش قطعنامه ۵۹۸ الجزایر می توان یاد کرد .
۵- احکام حکومتی در سالهای اخیر
در سالهای اخیر اتفاقاتی بوجود آمده که رهبر معظم انقلاب براساس اختیاراتی که داشتند و به مصلحت مردم و جامعه اسلامی ایران تصمیماتی اتخاذ کردند که می توان از آنها بعنوان احکام حکومتی یاد کرد ، و در اینجا به مختصری از این دستورات پرداخته می شود :
۱- خروج طرح سؤال از رئیس جمهور دهم از دستور کار مجلس :
سرانجام پس از مدتها درگیری میان دولت و مجلس و از سویی میان دو طیف از نمایندگان مجلس درباره سؤال از رئیس جمهور ، این ماجرا از سوی رهبر معظم انقلاب به پایان رسید .
حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب در دیدار جمعی از بسیجیان کشور ضمن اشاره بر اینکه طرح سؤال از رئیس جمهور تاکنون جنبه های مثبتی بوجود آورده افزود : « ادامه این کار همان چیزی است که دشمن می خواهد » ، این امر سبب شد تمامی نمایندگان امضاء کننده طرح سؤال از رئیس جمهور امضاء خود را پس گرفته ، که رئیس مجلس بلافاصله به رهبر معظم له نامه نوشتند و اعلام داشتند که سؤال از رئیس جمهور از دستور کار مجلس خارج شده است .
علی مطهری بعنوان چهره اصلی نمایندگان خواستار سؤال از رئیس جمهور طی سخنان کوتاهی ، سخنان رهبر انقلاب را تحت عنوان حکم حکومتی عنوان کرد و خود را تابع آن دانسته و سؤال از رئیس جمهور را منتفی اعلام کردند .
۲- تأیید انتخابات مجلس ششم
انتخابات مجلس ششم در ۲۹ بهمن ماه سال ۱۳۷۸ در حالی برگزار شد که دو سال از روی کار آمدن دولت سید محمد خاتمی می گذشت ، این در حالی بود که نتیجه انتخابات در حوزه های مختلفی از جمله تهران نتایج آراء مخدوش اعلام شد .
بر همین اساس با دستور شورای نگهبان بازشماری از یک سوم صندوق های رأی در حوزه انتخابیه تهران آغاز شد .
دبیر شورای نگهبان آقای جنتی طی نامه ای خطاب به رهبر انقلاب اینگونه اعلام کردند که : اینگونه عمل کردن سبب عدم امکان تأیید نتیجه انتخابات خبر داد و از سوی رهبری درخواست راهنمایی کردند .
معظم له در پاسخ برنامه دبیر شورای نگهبان ، دستورالعمل چهارده ماده ای جهت تأیید آراء حوزه انتخابیه تهران را صادر کردند و نتیجه انتخابات براساس آراء صندوق های سالم اعلام شد .
این دستور یکی از مهم ترین احکام حکومتی در زمینه انتخابات بود .
۳- تأیید صلاحیت آقای معین و مهرعلیزاده
در رقابتهای انتخابات ریاست جمهوری ، نام دو تن از چهره اصلاح طلب که سابقه حضور در بدنه دولت خاتمی را داشتند یعنی آقای مصطفی معین و محسن مهرعلیزاده دیده نمی شد و شورای نگهبان صلاحیت آنها را تأیید نکرده بود . بیم آن می رفت که مشارکت مردمی در این دوره حاکم شود ، آقای غلامعلی حداد عادل بعنوان رئیس مجلس به رهبر انقلاب طی نامه ای نوشتند : « استدعا آن است که در مورد اخیر چنانکه تجدیدنظر در این امر را به مصلحت و مایه تقویت و مشارکت عمومی بیشتر می دانید شورای نگهبان را به توسیع دایره نامزده های واجد فرمائید » .
رهبر معظم انقلاب از شورای نگهبان اعلام کردند نسبت به اعلام صلاحیت آقایان معین و مهندس مهرعلیزاده تجدیدنظر صورت گیرد .

۶۰/۵۲

۲۲۹۴۸

۸/۴۷

جمع‌

۸۸۱۵۶

۰/۱۰۰

۱۳۴۳۵۷

۰/۱۰۰

۴۸۰۵۷

۱۰۰

مأخذ: آمارنامه مرکز اطلاع رسانی، ۱۳۸۵
۳-۲-۶ تحلیل فضایی از سیر تحولات فیزیکی شهر یزد
۳-۲-۶-۱ وجه تسمیه
عنوان شهر یزد از ریشه اوستایی Yaz به معنای ستایش شده اشتقاق یافته و با واژه های ایزد، یزش و یزدان هم ریشه است. ایزد در لغت به معنای موجود شایسته ستایش است . به همین دلیل یزد را می توان شهری که یزدان آفریده و یا به ساختن آن فرمان داده است و شهری که متعلق به یزدان است و یا شهر مقدس خواند.
یزد از دوران باستان تاکنون به نام های گوناگونی خوانده شده است. از جمله می توان ایساتیس، ایستاتیس، ایستیخای، ایزاطیخه، ایزددیس، ایز، یزدان گرد، یزدان گرت، یزدان شهر، شهر ایزد، یزد، یزدجی، یسدی، یست، یسن، یکس، یکیس، یزجی-سین، گست، کثه، کثنوا، کثویه، کثنویه، کثروا، کت، کته، کهنو، کهثه، گث، گسث نام برد. القابی نیز برای آن ذکر شده است از جمله : زندان ذوالقرنین، زندان اسکندر، زندان ضحاک، بند خانه سرهنگان داراب و اکابر عجم، آتشکده یزدان، دارالعباده، دارالسیاره، دارالمؤمنین، دار الشیعه، شهر بادگیرها و نگین کویر.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۲-۶-۲ بافت تاریخی شهر یزد
بافت شهر یزد به شدت از ویژگی های اقلیمی کویری تأثیر پذیرفته است که می توان در فعالیت های اجتماعی ساکنان شهر مشاهده کرد. اکثر عمارات ظاهری شهر از خشت خام بود، به دلیل آنکه در آن بارندگی کم باشد و گلش به قوت است(مستوفی،۱۳۳۶: ۸۴-۸۳). مهمترین عنصری که در اولین برخورد با معماری شهر یزد حضور خود را به شدت نشان می داده، بادگیرهای عمارات شهر بوده است. بادگیرها نشانه هوشمندی مردم کویر در برابر گرمای طاقت فرسای کویر بوده است. بادگیر سیستمی بوده که توسط آن کوچکترین نسیم را به فضای خانه سرازیر می کردند. نقش باد و بادگیر در معماری و شکل شهر یزد بسیار حائز اهمیت بود. بادگیرها نیز نشانه تشخیص به شمار می رفت به طوری که به لحاظ پیچیدگی و بزرگی به خانه های ثروتمندان و اعیان شهر اختصاص داشت(شریعت زاده ، ۱۳۶۹: ۲۲۶)
نحوه استقرار طبقات اجتماعی و محلات شهر یزد در پیش از اسلام ، طبعاً می بایست بر اساس شکل بندی طبقات اجتماعی رایج در دوران ساسانیان بوده باشد. اما پس از اسلام با فرو ریختن مرزهای طبقات اجتماعی ، شاخص استقرار بیشتر اقتصادی- پیشه ای و البته به دلیل حضور فراوان زرتشتیان و یهودیان قومی- مذهبی بوده است(سلطان زاده، ۱۳۶۸: ۳۶۹).
در شهر یزد بافت محلات پیچیده اما در عین حال حساب شده بود، به گونه ای که یکی از ویژگی های مهم محلات این شهر وجود واحدهای همگانی مورد نیاز مردم همچون بازار، آب انبار، حمام و غیره درون هر محله بود. ویژگی اقلیم و کویر در شکل شهر را نه تنها در معماری ویژه آن بلکه در نحوه فعالیت های مدنی آن نیز باید جست.تعداد زیاد این آثار عموماً وقف بقاع سادات و خانقاه های پر شمار شهر بود و برخی از این آثار همچون قنات، آب انبار، ساباط و باغستان دقیقاً با شرایط اقلیمی شهر مرتبط بود. اصولاً آبادانی شهر یزد مدیون قنواتی است که برخی از آن ها همچون قنات یعقوبی ۹۰۰ سال قدمت دارند. یکی از عناصر تشکیل دهنده شهر یزد آب انبار می باشد که به همراه مسجد، حمام و بازار می توانند ایجاد مرکزیت کنند. در واقع وجود آب و آب انبار در یک محل می تواند موجب ایجاد محله و گسترش آن شود. آب انبار ها معمولاً در مجاورت مساجد واقع گردیده و طرح آن نیز شبیه طرح مساجد است. در یزد حدود ۴۰ آب انبار وجود دارد. اغلب آب انبارهای یزد توسط پادشاهان سلسله صفویه ساخته شده و آبِ آب انبارها به وسیله ۶۰ تا ۷۰ قنات فراهم می گردد(قلمسیاه، ۱۳۷۲: ۲۱۲).در حال حاضر در شهر یزد حدود ۷۵ آب انبار وجود دارد که به طور عمده در محله های مختلف شهر هسته مرکزی و قلب محله را تشکیل می دهند.
علاوه بر این ها تعداد فراوان مدارس علمی ، بقاع متبرکه ، مساجد و خانقاه ها ویژگی خاصی به شهر یزد می بخشیدند. این شهر به لحاظ قرار گرفتن در اقلیمی دوردست از شهرهای امن سرزمین ایران به شمار می رفت به همین دلیل با سیل مهاجرت سادات ، عالمان و اهل طریقت روبرو شد. شهر به این دلیل بقاع ، مساجد ، مدارس و خانقاه های بسیاری در خود دارد زیرا که املاک اوقافی و بنای آثار خیریه چنان اهمیتی در قرون هفتم تا نهم یافت که باید از آن نهضتی مدنی یاد کرد. خانقاه ها به عنوان عزلت و خلوت اهل طریقت و همچنین به عنوان آسایشگاهی جهت مسافران و محل اطعام فقرا به شمار می رفت. عمومیت این امکنه در قرون هفتم و هشتم در سرزمین های اسلامی، مسئله قابل توجهی می باشد. افول نهضت خانقاه سازی با از رونق افتادن نهضت مدرسه سازی در شهر یزد مطابقت دارد و این امر، رابطه نزدیکی با رسمیت یافتن مذهب تشیع دارد.با توجه به موارد گفته شده باید با بافت تاریخی شهر برخوردی ویژه صورت بگیرد. برخوردی که ناظر بر مشخصه های اقلیمی، تاریخی، فرهنگی و مذهبی شهر باشد.
شکل (۳-۶): نقشه محدوده تاریخی شهر یزد
۳-۲-۶-۳ توسعه شهر یزد در دوره های تاریخی
۳-۲-۶-۳-۱ پیش از اسلام
شکل عمومی شهر در دوران ساسانیان دارای ساختار سه بخشی متشکل از کهندژ، شارستان و ربض بود. بر اساس این طرح کلی که غالب شهر های این دوران از آن پیروی می کردند می توان گفت احتمالاً شهر یزد در دوران ساسانیان می باید به همین طرح نزدیک بوده باشد. امروزه هیچ اثری از ابنیه این دوران وجود ندارد(افشار،۱۳۶۹: ۳۷۲). شارستان در یزد بنا به تشخیص کارشناسان در آن زمان، احتمالاً در بخش های شمالی محله فهادان کنونی، در هسته تاریخی شهر یزد واقع شده بود. به این ترتیب می توان گفت که هسته اولیه استقرار گاه تجاری شهر مربوط به قبل از اسلام بوده و حدوداً در بخش های شمالی محله فهادان ، یعنی شمال بازار مصلی قرار داشته است(سرایی ،۱۳۷۰: ۱۰۸). شهر در دوران ساسانی همواره دارای دروازه بود. با توجه به ویژگی های اقلیمی شهر یزد نمی توان این شهر را باز و بدون حصار تصور کرد. در اطراف یزد ارتفاعات و قلعه ای که وظیفه امنیت شهر را بر عهده داشته باشد وجود ندارد، بنابر این حصار تنها عامل تدافعی شهر بود. سازندگان شهر نمی توانستند وجود چنین عنصر با اهمیتی در تدافع شهر را نادیده بگیرند. از سویی دیگر حصار مانع ورود شن های روان کویر به داخل شهر بود.
۳-۲-۶-۳-۲ سده های نخستین اسلامی
طرح شهر یزد در دوران نخستین اسلامی از همان طرح شهر ساسانی پیروی می کند. در سال ۹۶ق. قصر و باغ علا توسط ابوالعلاء طوقی ، عامل امویان در خارج شهر یزد ساخته شد. احمد بن محمد زمجی ، سردار ابومسلم خراسانی بناهایی در مریاباد( احمد آباد) و کوشک نو ساخت. این مناطق همگی خارج از دیوار شهر قرار داشتند ، مردم خانه هایی در اطراف قصر زمجی در کوشک نو بنا کردند و همین امر سبب شد بعدها این محله داخل شهر یزد شود(آیتی،۱۳۷۱: ۲۳). مطابق حرکت کلی پیشرفت شهر نشینی در قرن چهارم و پنجم هجری ، شهر یزد نیز به تدریج گسترش یافت و شهر اصلی از مرز شارستان فراتر رفته است و در ربض گسترش یافت.
۳-۲-۶-۳-۳ زمان آل کالویه
آل کاکویه سلسله ای بوده اند که در آبادانی یزد بسیار کوشیده اند و مساجد ، مدارس، کتابخانه ها و قنوان فراوانی ساختند. کیانرسو و ایوب دوتن از سرهنگانی که دو دروازه از دروازه های معروف شهر را ساختند، دو محله به نام های نرسوآباد (نظرآباد کنونی) و محله یعقوبی را بنا کردند. این دو محله در خارج شهر یزد قرار داشتند. قدیمی ترین سندی که نشان دهنده وجود کتابخانه در شهر یزد است، مربوط به همین دوران بوده است. همچنین قدیمی ترین مدرسه ای که در تاریخ آمده مربوط به این دوران می باشد(کاتب،۱۳۵۷: ۶۱). مهمترین بنای معمارانه این دوران بنای مسجد جامع یزد به دست آخرین فرمانروای سلسله آل کاکویه ، علاء الدوله ابوکالیجار گرشاسب بن علی بن فرامرز در سال ۵۲۴ یا سال ۵۲۳ ق. است(افشار،۱۳۷۴: ۱۱۰).
مهمترین اثر شهر سازانه این دوره که در تشخیص مورفولوژی و گسترش شهر نقش مهمی دارد، احداث بنای حصار و دروازه های قدیمی چهارگانه شهر است.به عقیده آیتی برای اولین بار بود که شهر یزد دارای حصار و دروازه شد(آیتی، ۱۳۷۱: ۹۱). در مورد این دروازه ها گفتنی است که دروازه قطریان بعدها به دروازه شاهی شهرت یافت تنها دروازه ای که هنوز باقی مانده است و اکنون در حدود محله دارالشفاء قرار دارد. دروازه مهریجرد نیز به دروازه مهریز معروف شد. هم اکنون در جنب بازارهای افشار و صدری قرار دارد و قسمتی از آن هنوز پابرجاست(افشار،۱۳۷۴: ۶۸۶). دروازه کوشک نو از یک سو به صحرای دسکره تفت و نصیری و از سوی دیگر به محله کوشک نو راه داشت. دروازه کیا رو به روی مسجد حظیره در خیابان امام خمینی فعلی قرار داشت.
در دوره کاکویان بازار شهر و محلات آن در ربض گسترش یافت. به نظر ایرج افشار وسعت شهر در دوره کاکویه ها، با توجه به حصارکشی و دروازه هایی که محل آنها تا چند سال پیش شناخته شده بود، میان مسجد جامع از یک سو و اطراف مسجد ریگ از سوی دیگر واقع بود(مشاورین شهر بَد،۱۳۶۲: ۲۱-۲۰ ).
می توان ترسیم دقیق تر شکل شهر را این گونه بیان کرد که کهندژ در شمال شهر و در حاشیه جنوبی محله فهادان امروزی ، در کنار مسجد جامع ، قرار داشته است و شارستان حدوداً در محله فهادان فعلی (که از جانب غرب به دروازه کوشک نو و از سوی شرق به محله بازار نو و از شمال به بخش جنوبی باروهایی که از دوران آل کاکویه به جا مانده اند محدود شده اند) و ربض به سوی غرب و به ویژه جنوب کهندژ و شارستان گسترش می یافت و شامل مسجد جامع و بازارهای متعدد بود که در حوالی آن در دوره اسلامی بنا شده و توسعه پیدا کرده بود( افشار ،۱۳۶۹: ۲۷۵).
۳-۲-۶-۳-۴ دوران اتابکان
اتابکان جانشین بلافصل آل کاکویه به شمار می آورند که میان سال های ۵۹۰ تا ۷۱۸ در یزد حکومت کردند و حکمرانی بخشی از آن مقارن حمله مغول به ایران بود. اتابکان در آبادانی یزد از سرمشق حکمرانان پیشین خود پیروی می کردند. در این دوران مدارس فراوانی ساخته شد که معروف ترین آن مدرسه رکنیه، ساخته رکن الدین محمد ، در اوایل قرن هفتم است(سرایی،۱۳۷۱: ۹۹). در این دوره چهار محله جدید به نام های عزآباد، مریاباد، سلغرآباد و سرچم در خارج از شهر یزد ایجاد شدند. محله عزآباد حدود ۶۰۰ق.م. ساخته شده که در حدود نعیم آباد است (کاتب، ۱۳۵۷ :۲۰۹). این محله احتمالاً پشت باغ امروزی است( میرحسینی،۱۳۷۲: ۲۰۲). دومین محله که در دوره اتابکان ایجاد شد، مریم آباد یا مریاباد به سال ۶۱۰ق.م. توسط مریم ترکان خاتون، مادر سلطان قطب الدین است. این محله در شمال شرقی شهر ایجاد شده است. حدود آن را می توان در جنوب محله فهادان و جنب خیابان امام خمینی فعلی تخمین زد. سومین محله ای که در این دوران ایجاد شده سلغرآباد است که بعدها به آبشور معروف شد و تاکنون نیز به همین نام خوانده می شود. به طور کلی از احداث محلاتی چون سلغرآباد و مریم آباد می توان دانست که این در دوران شهر در ربض به سمت شرق گسترش یافت. مارکوپولو در این دوران از شهر یزد گذشته، آن را شهر بزرگی دید و گفته از نظر تجارت و رفت و آمد شهر مهمی به شمار می رود( قلمسیاه ،۱۳۷۰: ۲).
۳-۲-۶-۳-۵ دوران آل مظفر
شهر یزد در قرن هشتم هجری با دگرگونی های مهمی مواجه شد. این شهر که تا آن روز کمتر روی جنگ و جدال به خود دیده بود، در دوران آل مظفر پیوسته درگیر جنگ های بی حاصل میان سلاطین مظفری و رقبای آنان بود. با همه درگیری ها ، شاهان آل مظفر از احداث ابنیه و آبادانی در یزد غافل نبودند. در حکومت ۷۷ ساله آل مظفر (۷۹۵-۷۱۸ق.) شهر یزد به اوج شکوفایی فرهنگی و اقتصادی رسید. نهضت ساخت مدارس علمی و خانقاه در این دوره هم چنان ادامه داشت. آل مظفر حدود ۱۳ آبادی در حومه یزد ایجاد کردند و به مرمت قنوات و آبادی های ویران پرداختند.برخی از این آبادی ها در حومه میبد و شهر های دیگر یزد ایجاد شده بود. هر یک از امرا در داخل و خارج یزد عماراتی ساختند و یزد را معمور کردند(کاتب،۱۳۵۷: ۸۸). شاه یحیی دو محله به نام های ده نو (مشهور به فتح آباد) و نعیم آباد(آبشاهی) در اطراف یزد ساخت.
از بعد ساختاری، بازارهایی که در این دوران ساخته شد، نقطه عطفی برای اقتصاد یزد به شمار می آید، زیرا بازارهای این دوران تا حدودی هنوز هم حیات خود را حفظ کرده اند. در حقیقت می توان گفت منشاء بازار امروزی یزد مربوط به همین دوران است (سرایی ، ۱۳۷۱: ۱۱۵-۱۱۴). در قرن هشتم کمتر شهری به اندازه یزد کاروانسرا، بازار و حانوت(مغازه بزرگ) داشت. مهمترین اتفاقی که در این دوران در شهر یزد افتاد و موجب تغییرات اساسی در شکل شهر شد، اقدام امیر مبارزالدین محمد در وارد کردن محلات بیرون شهر به داخل بارو و کشیدن حصاری جدید به دور این محلات جدید بود.
در این دوران شهر به سوی جنوب و شرق گسترش یافت. محلاتی که پیش از این در ربض قرار داشتند به شهر اضافه شدند و گرد آن بارویی جدید کشیده شد. به این ترتیب مجموعه ها و تأسیسات تازه ای گرد شهر بنا شد. به طوری که تاریخ های محلی یزد از ساخته شدن مدارسی همچون عبدالقادریه ، اصیلیه دهوک و بازار و کاروانسرایی در جنب آن در خارج شهر خبر می دهند. اودوریک، جهانگرد ایتالیایی گفته که شهر یزد در این دوران بارو دارد و محیط آن ۸ کیلومتر است(قلمسیاه، ۱۳۷۲: ۱۵۳).
۳-۲-۶-۳-۶ دوران تیموریان
سال های پایانی قرن هشتم و تمامی قرن نهم هجری را باید بدترین دوره از دوران تاریخ یزد به شمار آورد. جنگ ها و محاصره ها به همراه سیل و قحطی دمار از روزگار مردم یزد در آورده بود. آغاز دوره گورکانیان در این شهر با محاصره چهار ماهه شهر همراه بود. در این محاصره قریب سی هزار نفر در سال های پایانی قرن (۷۹۵ یا ۷۹۸ق.) بر اثر گرسنگی تلف شدند. بعد از خاموش شدن آتش فتنه و آرام تر شدن اوضاع ، به ویژه در دوران حکمرانی امیر جلال الدین چقماق، شهر فرصت این را یافت که اندکی به آبادانی خود بپردازد.
قرن نهم، پس از قرون هفتم و هشتم ، آخرین قرنی است که در آن همچنان نهضت احداث مدارس علمی به چشم می خورد. در این قرن مانند گذشته اهمیت فراوانی به احداث بازار داده شد. بازارهای مهمی در این دوران ساخته شد که مهمترین آن تیمچه دارالفتح، به دست غیاث الدین سالار، عامل امیر تیمور در یزد بود. این تیمچه به صورت مربع، مشتمل بر سی دکان و بالای هر دکان حجره ای بود(کاتب،۱۳۵۷: ۹۷). بازاری که در ساختار امروزی بازار یزد بدان توجه می شود بازاری بود که توسط علی آقا (داروغه دوره گورکانیان) در خارج از حصار، مجاور دروازه مهریز در سال ۸۲۵ق. احداث گردید( سرایی، ۱۳۷۱: ۱۱۷).
با توجه به اهمیت تجارت در شهر یزد ، ایجاد کاروانسرا و بازار در این شهر اهمیت زیادی داشت. در قرن هشتم و نهم به این مسئله توجه فراوانی شد. بنابر این این دو قرن از چند جهت در روند بازارسازی مؤثر بوده است. اولاً رشد بازار قابل ملاحظه بوده است و این نشان دهنده توجه مظفریان و گورکانیان به تجارت و بازرگانی می باشد. ثانیاً از این زمان است که بازار طبق الگوی شهرهای ایران خارج از دیوار بخش اصلی شهر و یا شارستان در ربض ساخته شد. ثالثاً منشأ احداث بازار معاصر یزد مربوط به این دوره است که از کنار دروازه سنتی شهر و نزدیک دروازه مهریز شروع به رشد می کند(همان منبع: ۱۱۸-۱۱۷).
از مهمترین ابنیه این دوران که بر شکل شهر تأثیر نهاد، بنای قلعه مبارک یزد به فرمان امیر تیمور بود. این قلعه که در سال ۷۹۹ق. به اتمام رسید ، در محله دیوانخانه شاه یحیی ، در جنوب شهر بنا شد. گرد این قلعه، خندقی حفر کردند و برج ها و سنگ اندازهایی بر آن ترتیب دادند. بارو دارای دو دروازه بود که یک دروازه به داخل شهر و دیگری به روی میدان قلعه باز می شد(افشار، ۱۳۷۴: ۶۷۶).این قلعه در زمان شاه عباس صفوی ویران گردید اما سپس بقایای آن مورد مرمت قرار گرفت و به نارین یا نارنج قلعه شهرت یافت. مکان این قلعه در حدود قلعه کهنه فعلی می باشد.
بنا به شواهد بازمانده (از جمله دهوک سفلی و بازار کهنه) می توان متوجه شد که شهر در دوران گورکانیان به سمت جنوب و جنوب غرب شهر اصلی ، در حقیقت در داخل ربض اولیه گسترش یافته است(سرایی،۱۳۷۱ :۱۰۰) . در این دوران به ویژه در دوره حکمرانی امیرچقماق، بر شمار بناهای عمومی و خصوصی افزوده شده و شارستان و ربض در هم ادغام شدند( طرح جامع شهر یزد : ۲۳-۲). اما در عین حال در همین دوره، در سیل ویرانگر سال ۸۶۰ق. باغستان ها و ۱۶ محله از محلات یزد، از جمله نرسوآباد، سرریگ و مصلای کهنه آسیب جدی دیدند و برای مدت ها همچنان ویران ماندند(قلمسیاه، ۱۳۷۰: ۱۲۰).
۳-۲-۶-۳-۷ عصر صفویه
توسعه بازرگانی در یزد با رشد ساختاری بازار همراه نبود، زیرا تا این دوران هنوز از احداث بازار عمده ای در شهر خبر داده نشده است(سرایی،۱۳۷۱: ۱۱۹). نهضت ایجاد مدارس علمیه که در سه قرن گذشته تحول زیادی یافته بود، به تدریج کاهش یافت . شاید این را بتوان به اشباع شهر از مدارس علمیه نسبت داد، اما دلیل مهمتر را می توان به تعصب دینی صفویان درباره مذهب تشیع ، که اکنون مذهب رسمی ایران شده بود ، باز گردد. طبیعی است با از رفتن آزادی مذهبی اهل تسنن، مدارس آنان نیز رو به افول گذاشته باشد.

بر پایه فرضهای میندلین – رایزنر، تغییر مکان هر نقطه از مقطع را می­توان بوسیله رابطه زیر با تغییر مکان­های سطح میانی مرتبط ساخت.
(۳-۳)
که ، و مولفه های جابجایی عمومی می باشند درحالیکه ، و به ترتیب مولفه های جابجایی صفحه میانی در راستاهای x، y، z و و چرخش نرمال عرضی حول x و y می باشند و برای ورق که ضخامت آن نسبت به ابعاد آن به اندازه کافی کوچک باشد باید به شیب خیز عرضی مربوطه میل کند:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

(۳-۴) و
دورانهای مقطع پیشنهادی توسط تئوری میندلین – رایزنر در شکل (۱-۳) با دوران­ مقطع پیشنهادی تئوری کلاسیک مقایسه شده است.
شکل ‏۰‑۱ مقایسه زاویه دوران تئوری مرتبه اول و کلاسیک
با جایگذاری روابط جابجایی (۳-۳) در معادلات کرنش- جابجایی غیر خطی فون کارمن^[۵۵]، روابط (۳-۲)، روابط (۳-۵) بدست می­­آیند.
(۳-۵)

که به شکل برداری داریم:
(۳-۶)
مدلسازی المان محدود
المانهای سرندیپیتی^[۵۶]
برای استفاده از توابع میانیابی لاگرانژ می توان از میانیابیهای خطی یا مرتبه بالا استفاده کرد. از آنجایی که میانیابیهای مرتبه پایین با قفل شدگی تنش برشی^[۵۷] دچار مشکل می شوند انتخاب المانهای مربعی هشت یانه گره ای می تواند مفید باشد، با آنکه توابع میانیابی المان سرندیپیتی به دلیل حذف ترم مرتبه چهارم کامل نیستند ولی المانهای سرندیپیتی اثبات نموده اند که در اغلب کاربردهای عملی بسیار موثر بوده ­اند ]۶۸[. بنابراین در این تحقیق از المان مربعی هشت گره ای (سرندیپیتی) استفاده شده است. در واقع المانهای سرندیپیتی المانهایی از خانواده المانهای لاگرانژی هستند که نقطه گره داخلی ندارند و بنابراین نقاط گره کمتری نسبت به المانهای لاگرانژ هم مرتبه دارند (شکل ۳-۲). استفاده از المانهای سرندیپیتی ضمن برخورداری از دقت المانهای چهارگوش با توجه به داشتن تعداد جملات کمتر تابع تقریب ، به محاسبات ریاضی کمتری جهت دسترسی به پاسخها نیاز دارد. توابع شکل المان سرندیپیتی مرتبه دوم در معادله (۳-۷) آورده شده است. شکل (۳-۳) نحوه شماره گذاری عمومی ورق را نشان می دهد.
(۳-۷)
شکل ‏۰‑۲ المان سرندیپیتی – شماره گذاری محلی
شکل ‏۰‑۳ شماره گذاری عمومی
معادلات حرکت
معادلات حرکت با فرض آنکه بارهای خارجی اعمال شده برابر با مجموع کار جذب شده توسط اینرسی میرایی و نیروهای داخلی برای هر جابجایی مجازی باشد (که برای هر حرکت کوچک فرض شده سازگار بوده و شرایط مرزی را ارضا می کند) برای حجم V و سطح S به شکل زیر می باشد.
(۳-۸)
که {F} و {Ф} نیروهای جرمی^[۵۸] و سطحی^[۵۹] می باشند. و نیروهای متمرکز و جابجاییهای مجازی مربوطه در n نقطه می باشند، ρ بیانگر چگالی جرمی، c پارامتر میرایی و و جابجاییهای مجازی و کرنشهای آن می باشند.
و داریم:
(۳-۹)
توابع شکل توابع مختصات هستند درحالیکه درجات آزادی گره ای توابع زمانی هستند. معادله حرکت به شکل زیر در می آید:
(۳-۱۰)
دو انتگرال اول در معادله بالا ماتریسهای جرم و میرایی را تشکیل می دهند:
(۳-۱۱)
اگربردار نیروهای داخلی را به عنوان نیروهای (و همچنین اگر درجات آزادی شامل چرخش نیز باشد ممانهای) اعمالی به المان در اثر مقاومت گره ها در برابر تنشهای موجود در المان در نظر بگیریم داریم:
(۳-۱۲)
به طور مشابه نیروها (یا ممانهای) اعمالی به گره ها در اثر نیروهای خارجی می باشد:
(۳-۱۳)
صورتی که معادله حرکت برای دلخواه برقرار باشد داریم:
(۳-۱۴)
در صورتیکه مواد الاستیک خطی باشند داریم:
(۳-۱۵)
لازم به ذکر است که در این تحقیق از اثر میرایی سازه ای یعنی ماتریس [C] صرف نظر شده است.
شرایط مرزی
برای اعمال شرط های مرزی می توان از روش های مختلفی استفاده نمود که در این تحقیق از روش پنالتی^[۶۰] استفاده شده است. شرط مرزی SSSS را به شکل زیر تعریف می کنیم:
(۳-۱۶)
و برای اعمال شرط مرزی CCCC تمامی درجات آزادی در نقاط گره مرزی برابر با صفر می باشد:
(۳-۱۷)
فصل چهارم
روش های حل عددی معادلات حاکم بر رفتار استاتیکی و دینامیکی ورقهای حافظه دار
حل زمانی
در این بخش روش های معمول حل زمانی معادلات [K]{D}={R} را برای درجات آزادی بردار {D} زمانیکه [K] تابع {D} می باشد را به طور خلاصه بیان شده است ]۶۹[. دلیل غیر خطی بودن در این قسمت اهمیتی ندارد. به منظور نشان دادن روش های مورد نظر به شکل نمودارهای دو بعدی از پاسخ و نیرو، ما از روش های حل برای یک مورد خاص معادله غیر خطی ساده f(u,x)=0 که u=u(x) می باشد استفاده شده است. یک مساله فیزیکی که منجر به چنین معادله ای می شود می تواند اعمال نیرو به یک فنر غیر خطی باشد، شکل ۴-۱ a. ارتباط بین نیروی P و جابجایی u به شکل زیر است.
(۴-۱) (k₀+k_N)u=P یا ku=P
که داریم : k_N=k_N(u)
برای آنکه این مساله تک درجه آزادی به یک مساله واقعی چند درجه آزادی [K]{D}={R} قابل گسترش باشد (بردار بردار کلی جابجایی u می باشد)، فرض می شود که k، و بنابراین نیروی فنر ku، می توانند برای هر مقدار از u محاسبه شوند ولی زمانیکه P از قبل تعیین شده است این معادله نمی تواند به طور صریح برای u حل شوند. u با بهره گرفتن از یک سری از مراحل خطی بدست می آید که هر یک به یکی از نیروهای تغییر یافته مرتبط است. در روند محاسبات ممکن است از سختی تانژانت استفاده شود که به شکل k_t=dP/du تعریف می شود و بیانگر شیب نمودار P در برابر u می باشد.

راهکار دوم: جداکرن احساسات منفی سالم از احساسات منفی ناسالم
الیس معتقد است که افراد حق دارند، متاسف، غمگین یا ناشاد شوند. به شرط آنکه این احساسات آن قدر شدید نباشند که روان رنجور شوند. گاهی اوقات، ناکامی و غصه شدید با افسردگی، یاس، شرم و تحقیر، مواجه می شود. بنابراین احساسات منفی گروه اول با احساسات منفی گروه دوم فرق دارند. الیس می گوید: این احساسات تابع دو مقیاس هیجانی مجزا هستند. ناکامی، تاسف و غصه، احساسات عمدتا سالمی هستند با این فرض که شما از چیزی که خیلی آن را می خواستید، محروم شده اید؛ ولی افسردگی، یاس، شرم و تحقیر خود، از باور های دیگرنشات می گیرند؛ مثل این که: ” من آدم بی عرضه ای هستم”. شما با این باورها به شدت نامعقول و مطلق، خودتان را افسرده، شرمگین و تحقیر می کنید. چنین هیجاناتی اگرچه خالص و راست هستند، ولی مضر می باشند. به همین دلیل می توانید آنها را از احساسات ناسالم یا ناکام کننده، نامید.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

راهکار سوم: تفکر انعطاف پذیر
الیس معتقد است که می توان تا حد زیادی ناراحت های هیجانی و رفتاری یعنی اضطراب شدید ، افسردگی، خشم، احساس بی ارزش بودن و متاسف شدن برای خود را کنترل و محدود کرد، به شرط آنکه به جای داشتن توقعات مطلق، خصوصا باید ها، حتما ها و قطعا ها، سلایق و مبنا ها را مبنای تفکر کرد و شخص می تواند مراقب گرایش خودش به تعمیم افراطی، زدن برچسب های غیر دقیق و افکار قالبی خودش باشد و آزاد اندیش باشد و کمتر پیشداروری کند.
الیس می گوید زندگی عاقلانه آنگونه که در رفتار درمانی عقلانی هیجانی مدنظر است، تصمیم گرفتن برای زندگی کردن و لذت بردن از آن، است و به عبارت بهتر، زندگی عاقلانه یعنی قبول واقع بینانه محدودیت های خود.^[۹۹]
۲-۲٫ تحریف های شناختی^[۱۰۰] در حوزه روان شناسی
تحریف های شناختی به معنای عدم شناخت صحیح واقعیتها و قدرت کنترل فکر است و اختلالاتی در طرز تفکر، استدلال و در برخورد با حالات فرد یا مسائل زندگی او ایجاد میکند.^[۱۰۱]
از آن جایی که تحریف های شناختی در نظریه شناخت درمانی “آرون تی بک”^[۱۰۲] بیان شده است، لذا پیش از ورود به بررسی تحریف های شناختی، اشاره ای به این نظریه و عوامل دخیل بر آن می شود.
۲-۲-۱٫ شناخت درمانی
شناخت درمانی، سیستمی از روان درمانی بر پایه نظریه ای از اختلالات هیجانی و تعداد وسیعی از مطالعات تجربی و بالینی است که تکنیک های درمانی مشخصی نیز دارد. این روش درمانی شکل سازمان یافته از روان درمانی است که برای کاهش علایم و کمک به بیمار برای یادگیری شیوه های موثر مقابله با مشکلاتی که از آنها رنج می برد، طراحی شده است. در شناخت درمانی، جهت گیری اصلی، حل مسئله است .^[۱۰۳]
شناخت درمانی توسط “آرون تی بک” ابداع شد، و بر نقش نظام های اعتقادی و تفکر در رفتار و احساس تاکید دارد. کانون شناخت درمانی، شناخت عقاید تحریف شده و تغییر تفکر ناسازگارانه به کمک برخی فنون است که شامل فنون عاطفی و رفتاری نیز می شود.^[۱۰۴] “بک” معتقد است که “ناراحتی های روانی لزوما حاصل نیرو های اسرار آمیز و نفوذ ناپذیر نیستند؛ بلکه اغلب در اثر فرایند های معمولی مانند اشتباه در یادگیری، استنباط های اشتباه بر اساس اطلاعات نادرست یا ناکافی و تمییز تصور از واقعیت به وجود می آیند. از این گذشته، اندیشه اگر حاصل فرضیه های اشتباه باشد ممکن است غیر واقع بینانه گردد و رفتار اگر مبتنی بر برداشت های غیر منطقی باشد، غیر عقلانی است. بدین صورت، مسایل روانی را می توان با اصلاح برداشت های اشتباه برطرف نمود. نظر به اینکه خویشتن نگری، فراست، آزمون واقعیت ها و یادگیری، اصولا فرایند های شناختی هستند . این طرز برخورد با بیماری های روانی “شناخت درمانی” نامیده می شود .^[۱۰۵]
شناخت درمانی به هیچ عنوان ادعا نمی کند که تفکر مختل، علت آشفتگی هیجانی است. بلکه آن را جزء لازم و ضروری این آشفتگی می داند. عوامل زیادی وجود دارند که فرد را آماده ابتلا به آشفتگی های روان شناختی می کنند؛ عوامل ژنتیک، عوامل رشدی، عوامل محیطی، عوامل خانوادگی، عوامل فیزیکی، فرهنگی و شناختی؛ تعامل میان این عوامل کمک می کند تا فرض ها (قواعد) و باور های اصلی غیر متعارف فرد درباره خودش و دیگران دردنیا شکل گیرد.^[۱۰۶]
هدف شناخت درمانی اصلاح افکار و باور های منفی و رفتاری مرتبط با آنهاست که باعث تداوم آشفتگی روان شناختی هستند. شناخت درمانی قصد ندارد از طریق “مثبت اندیشی” به مراد خود برسد و مردم را به آیین فکری درآورد، بلکه هدفش، آموزش “تفکر واقع بینانه” است؛ به گونه ای که فرد بتواند واقعیت را بهتر بشناسد.^[۱۰۷]
۲-۲-۱-۱٫ تاریخچه شناخت درمانی
اگرچه برخی از نظریه های روان درمانی نیز بر جنبه های شناختی درمان تاکید دارد ولی نام شناخت درمانی بر کارهای ” آرون بک ” گذاشته شده است. ” بک ” در سال ۱۹۲۱ متولد شد و دکترای پزشکی خود را در سال ۱۹۴۶ از دانشگاه یبل گرفت . در سال ۱۹۵۳ از هیات روان پزشکی و عصب شناسی آمریکا گواهینامه روان پزشکی گرفت. سپس به گروه روان پزشکی و عصب شناسی دانشگاه پنسلوانیا پیوست . وی در سال ۱۹۵۸ از موسسه روان کاوی فیلادلفیا فارغ التحصیل شد.
تحقیقات اولیه “بک”روی افسردگی( ۱۹۶۱،۱۹۶۴)، منجر به انتشار کتاب “افسردگی: جنبه های بالینی آزمایشی و نظری” شد که نقش مهم شناخت در افسردگی را بازگو می کرد. از آن زمان به بعد مولف یا همکار مولف بیش از ۳۰۰ مقاله و چند کتاب در مورد شناخت درمانی و درمان اختلالات هیجانی به رشته تحریر در آورند.^[۱۰۸]
بک که در آغاز روان کاو بود روی سخنان و تداعی های آزاد بیماران کار می کرد. ولی ازاین تعجب میکرد که بیمارانش افکاری دارند که به ندرت از آنها باخبرند. این افکار و شناخت ها که سریع و خودکار به نظر می رسیدند، تحت کنترل بیماران نبودند. غالبا به دنبال این افکار خودکار که بیماران از آنها بی خبر بودند احساسات ناخوشایندی در آنان ایجاد می شد که کاملا از آن ها با خبر بودند. بک با پرسش از بیماران خویش درباره افکار فعلی شان به برخی مضامین منفی مثل شکست یا بی کفایتی رسید که مشخصه دیدگاه بیمارانش در مورد گذشته، حال و آینده بودند. بک که روان کاو بود مشاهدات خود، روی افکار اتوماتیک را با مفهوم ” نیمه هوشیار ” فروید مقایسه کرد. بک (۱۹۷۶ ) به صحبت های مردم با خودشان و نحوه بازبینی خودشان یعنی نظام ارتباط درونی آنها علاقه مند شد. او معتقد بود که انسان ها بر مبنای اطلاعات درونی خویش مجموعه عقایدی پیدا می کنند. همان چیزی که ” آلبرت الیس” ( ۱۹۶۲) نیز به آن اشاره کرده بود.
” بک ” معتقد بود انسان ها بر مبنای عقاید مهم خویش، قوانین و معیار هایی برای خود تدوین می کنند به نام ” طرحواره (Schemas). ^[۱۰۹] طرح واره ها، الگو هایی فکری هستند که نحوه ادراک و تفسیر تجربه ها را مشخص می کنند. بک دریافت بیمارانش خصوصا افسرده ها گفتگو های درمانی خاصی دارند که حاوی سرزنش خود و نقد خود می باشند. این بیماران غالبا انتظار شکست یا فاجعه دارند و در مواقعی که تفسیر های مثبت مناسب ترند، تفسیر های منفی می کنند. ” بک ” بر مبنای همین مشاهدات، مفهوم جابه جایی شناختی منفی را مطرح کرد که درآن انسان ها، اطلاعات مثبت مرتبط با خودشان را نادیده می گیرند و روی اطلاعات منفی متمرکز می شوند. آنها گاهی با اغراق کردن درباره جنبه های منفی و سیاه و سفید در نظرگرفتن امور، مشاهدات خویش را تحریف می کنند. برخی از نمونه های تعمیم افراطی، اغراق و ذهنیت بافی، عبارتند از : “هرگز هیچ کاری را درست انجام نمی دهم ” ،” زندگی هرگز با من سرسازگاری ندارد”و “امیدی ندارم “. بک دریافت این نوع تفکر که مشخصه بارز افسرده ها می باشد، خودکار ( خودآیند) است و فرد بر آن وقوف ندارد. لذا بسیاری از این افکار به اعتقاداتی تبدیل می شوند که مضمون بی ارزش بودن، دوست داشتنی نبودن و از این قبیل را به خود می گیرند. هرچند کار های اولیه “بک” در زمینه افسردگی بود، ولی وی مفاهیم افکار خودکار، عقاید تحریف شده و طرحواره های شناختی را در مورد اختلالات دیگر نیز به کار می برد .^[۱۱۰]
۲-۲-۱-۲٫ عوامل نظری موثر بر شناخت درمانی بک
اگر چه نظریه بک در زمینه روان درمانی شناختی، محصول مشاهدات بالینی خودش است، ولی وی و همکاران او تا حدی از دیگر نظریه های روان درمانی، روان شناسی شناختی و علوم شناختی تاثیر پذیرفته اند. بک به دلیل روان کاو بودنش، برخی از مفاهیم خود را از روان کاوی گرفت. همچنین او معتقد بود بین شناخت درمانی و کار های “آلبرت الیس” و ” آلفرد آدلر”و خصوصا به دلیل تاکیدشان بر نقش مهم عقاید، شباهت هایی وجود دارد. نظریه های سازه های شخصی ” کلی”^[۱۱۱] و ” کار های پیاژه”^[۱۱۲] و در زمینه تحول شناخت نیز در تلقی وی از نقش شناخت ها در شخصیت بی تاثیر نبوده اند. مدل های رایانه ای تفکر عقلانی در علوم شناختی نیز در ادامه تحول و پیشرفت روان درمانی شناختی موثر بوده اند.^[۱۱۳]
۲-۲-۱-۳٫ تحریفهای شناختی در نظریه شناخت درمانی
استنباط کردن و نتیجه گیری جزء کارهای مهم انسان است؛گاهی عقاید یا طرحواره های مهم اشخاص، در معرض تحریف شناختی قرار می گیرند. تحریف های شناختی وقتی نمایان می شوند که پردازش اطلاعات، نادرست یا ناموثر باشند.”بک” (۱۹۷۶) بسیاری از این تحریفهای شناختی خودآیند را شناسایی کرده است:^[۱۱۴]
تحریف شناختی اول: ذهن خوانی ^[۱۱۵]؛ درباره چیزی فکر کردن بدون شواهد کافی؛ مانند این که، فلانی جواب سلام مرا نداد. پس حتما از دست من ناراحت است.
تحریف شناختی دوم: پیش گویی^[۱۱۶]؛ یا به عبارتی پیش بینی منفی؛ مثل این فکر: من در امتحان شکست می خورم.
تحریف شناختی سوم: فاجعه سازی^[۱۱۷]؛ در این تحریف شناختی، انسان ها در مورد رویدادی مهم اغراق می کنند و از آن، یک رویداد وحشتناک می سازند. افکاری چون می دانم وقتی با مدیر منطقه صحبت کنم ،حرف احمقانه ای می زنم که موقعیت کاری من را به خطر خواهد انداخت و باعث می شود یک جلسه مهم به یک فاجعه تبدیل شود.
تحریف شناختی چهارم: بر چسب زدن^[۱۱۸]؛ به خود و دیگران صفات کلی و منفی نسبت دادن؛ مثل این فکر که: من آدم بدبختی هستم.
تحریف شناختی پنجم: نادیده گرفتن جنبه های مثبت^[۱۱۹] (یا فیلتر منفی ذهن)؛ نادیده انگاشتن کارهای مثبت خود و یا دیگران و همیشه جنبه های منفی امور را دیدن. مثل این فکر: هیچ کس مرا دوست ندارد.
تحریف شناختی ششم: تعمیم افراطی^[۱۲۰]؛ استنباط الگوهای کلی منفی بر پایه یک حادثه. مانند این فکر من در همه کارهایم شکست می خورم.
تحریف شناختی هفتم: تفکر دو قطبی^[۱۲۱]؛ به وقایع پیرامون و انسان های اطراف با دید همه یا هیچ نگاه کردن. در این تحریف شناختی، به جای این که حوادث بر پایه چیزی که هستند ارزیابی شوند، بیشتر آن ها را بر اساس چیزی که باید باشند، تفسیر می شوند. مانند این فکر: باید در کنکور قبول شوم.
تحریف شناختی هشتم: شخصی سازی^[۱۲۲](استدلال هیجانی)؛ یکی دیگر از تحریف های شناختی، نسبت دادن بروز حوادث به خود است. به عبارت بهتر، رویدادی که ربطی به فرد ندارد، به خودش ربط دهد و از احساسات خود برای تفسیر واقعیت استفاده کند. مانند این فکر که چون دلم شور می زند، پس اتفاق ناگواری رخ می دهد.
تحریف شناختی نهم: بزرگ نمایی یا کوچک نمایی امور: بزرگ دیدن اشکالات و ناچیز شمردن نقاط قوت خود.^[۱۲۳]
۲-۲-۱-۴٫ راهکارهای مقابله با تحریفهای شناختی در شناخت درمانی
بک معتقد است که اگر تحریفهای شناختی مکرر باشند، به ناراحتی یا اضطراب، افسردگی و دیگر اختلالات روانی منتهی می شوند؛ و لذا هدف اصلی در شناخت درمانی، حذف سوگیری ها یا تحریف های فکری است تا انسان ها بهتر کار کنند. در شناخت درمانی به شیوه پردازش اطلاعات مراجعان که احساسات و رفتارهای ناسازگارانه آنان را حفظ می کند، توجه می شود. شناخت درمانگرها تحریف های شناختی مراجعان را زیر سوال می برند، می آزمایند و مورد بحث قرار می دهند تا احساسات، رفتارها و تفکر مثبتی در بیماران خود ایجاد کنند:^[۱۲۴]
راهکار اول: برخورد با فرضیه های اولیه بیماران
نخستین اقدام در شناخت درمانی، یاری مراجعان، در شناخت و تغییر افکار و باورهای غیر انطباقی آن هاست. چون این کارها تاثیر مثبتی در خلق و خو، رفتار و واکنش های فیزیکی و چگونگی واکنش درمان جویان در مقابل عوامل استرس زای محیطی دارد.
برخورد با فرضیه های اولیه در کار درمان بیماران روانی و از جمله بیماران افسرده که نظام شناختی آن ها لزوما نظامی بسته است، نقش مهمی بازی می کند. نظام ذهنی بیمار گونه ای است که اطلاعات مغایر با باورهای خود را به سادگی نمی پذیرد. فرضیه ها، به راحتی به عنوان واقعیت های بی چون و چرا پذیرفته می شوند. بهبود در اثر آشنا کردن ذهن بیمار با اطلاعات جدید و یا نقطه نظرهای متفاوت امکان پذیر می شود.
راهکار دوم: صحنه سازی
روش دیگری برای آزمودن باورهای بیمار، صحنه سازی است. بیمار و درمانگر با تدارک موقعیتی فرضی درباره درست بودن فرضیه مورد بحث تحقیق می کنند و جواب می گیرند. بیمار با دریافت اطلاعات مثبت درباره عملکرد و موفقیت های خود، میزان توقعاتش از خود را بالا می برد. گرایش بیمار افسرده به تعمیم مبالغه آمیز در جهت مثبت به او کمک می کند برداشت های اشتباه خود را اصلاح کند .
راهکار سوم: برنامه ریزی برای فعالیت
نظر به اینکه بیمار خود را غیر مفید و بی کفایت می داند؛ اگر او را به انجام دادن فعالیت هایی تشویق کرد، به طوری که خود را شخص بالقوه موثرتری احساس کند، روحیه اش بهتر می شود.
راهکار چهارم: وظایف درجه بندی شده
منظور این است که بیمار بتواند موفقیت را تجربه کند. به همین دلیل این شیوه را گاه ” موفقیت درمانی” نامیده اند. درمانگر در شروع، مسئولیت های ساده ای را به بیمار واگذار می کند. دشواری مسئوولیت محوله باید به اندازه ای باشد که بیما بتواند به راحتی از عهده آن بر آید.
راهکار پنجم: امتیاز تسلط و لذت درمانی
بیمار باید با توجه به احساس خود، اندازه تسلط و نیز رضایت حاصله از هر فعالیت را برای خود، در نظر بگیرد. منظور این است که بیمار با درک رضایت ناشی از انجام دادن ماهرانه فعالیت هایش، خشنودی ناشی از آن را در ذهن نگه دارد. شاید بتوان گفت بیمار تحت تاثیر شناخت های منفی خود، نمی تواند معنای مثبتی برای تجربه هایش در نظر بگیرد .اما وقتی بیمار، حوادث روزانه خود را یادداشت می کند و برای هر کدام بر حسب مورد، لذتی در نظر می گیرد، معلوم می شود که بیش از حد انتظارش لحاظات شاد داشته است.
شناسایی تجربه های خوشایند، به خصوص برای افزایش احساس شایستگی و توانایی بیمار مفید است.
راهکار ششم: اطاعت نکردن از باید ها
قواعد زندگی این افراد اغلب در قالب بایدهای انعطاف پذیر بیان می شود، مثل: نباید هیچ کس را ناخشنود رها کنم” یا “من همیشه باید قوی و با کفایت باشم”. شناخت درمانگران معتقدند که یکی از راه های تعدیل این قواعد ، اطاعت نکردن از آن هاست.
راهکار هفتم: در نظر گرفتن دلایل دیگر
نظر به اینکه برخی از بیماران به خصوص افراد افسرده با برداشت های خود، برخورد منفی دارند، می توان با در نظر گرفتن سایر توضیحاتی که ممکن است وجود داشته باشد، به بیمار کمک کرد تا با شناسایی انحرافات فکری خود به برداشت های دقیق تری دست یابد. در این شرایط، بیمار می تواند راه حل های جدیدی برای مسایل خود بیاید.
راهکار هشتم: تعیین تکالیف منزل