«فقه» در صدر اسلام به معنای دانستن و فهمیدن مطلق دین، اعم از مباحث اعتقادی، اخلاقی و احکام شرع به‌کار می‌رفت و به معنایی که امروزه می‌شناسیم اختصاص نداشت؛ اما به‌تدریج، با گسترش علوم و معارف اسلامی و تمایز آن‌ها از یکدیگر، دایرۀ فقه محدود شد و این کلمه تنها در مورد یک شاخه از معارف دینی، یعنی احکام عملی شرع به‌کار برده شد (شفیعی سروستانی، ۱۳۸۱، ص ۳۵).
فقه در معنای درک احکام دین، یعنی درک همۀ احکامی که خداوند برای بندگانش قرار داده؛ خواه احکامی که متعلق به ایمان و اعتقاد و دیگرموضوعات مرتبط با آن‌ها بودند و خواه احکامی که مربوط به حدود، اوامر، نواحی تغییر و وضع احکام بوده‌اند، پس عنوان فقه در این زمان، هم در معنای کلماتی چون «شریعت» شرع و دین بود که معنای هر دو نوع احکام از آن‌ها فهمیده می‌شود (عبدالناصر، ۱۴۱۰، ج ۱، ص ۹ و ۱۰).

در حال حاضر کلمۀ فقه به دو معنا به کار می‌رود:
۱-معنای وضعی: در این معنا فقه عبارت است از: توانایی و ملکه‌ای که اگر در کسی یافت شود، می‌توان او را فقیه نامید (شفیعی سروستانی، ۱۳۸۱، ص۴۵).
در بیشتر تعاریفی که برای فقه کرده‌اند همین معنای وضعی اراده شده است؛ ازجمله در این تعریف: فقه در اصطلاح دانستن احکام شرعی فرعی از روی ادله تفصیلی آن‌هاست.
در تعریفی دیگر آمده: «فقه دانستن استدلالی احکام است؛ یعنی دانستن از روی ادله و وسائط در اثبات آن‌ها نه وسائط در ثبوت» (گرجی، ۱۳۷۲، ص ۷).
۲-معنای اسمی: مراد از فقه در این معنا، مجموعۀ احکام و مسائل شرعی است که فقیه از کتاب، سنت و دیگر منابع فقه استنباط می‌کند (شفیعی سروستانی، ۱۳۸۱، ص ۳۷).
فصل دوم:
حقوق فرزندان بر والدین
مبحث اول:
اهمیت نظام خانواده:
«یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَى» (حجرات: ۱۳).
رشد و تعالی و درعین‌حال سلامت جسم و جان، وابسته به استواری روابط خانواده و وظیفه‌شناسی زن و شوهر است. مردان و زنان نامی که در صلاح و فلاح انسان و تحولات عمیق اجتماعی نقش اساسی داشته‌اند، در دامان مادران با ایمان و پدران شایسته پرورش یافته‌اند.
بدون شک، جوامع گوناگون از تشکل خانواده‌ها به وجود آمده‌اند که عنصر اساسی جهت شکل‌گیری آن‌ها خانواده می‌باشد؛ چرا که همان گونه که اهل منطق می‌گویند محال است کلی در خارج تحقق پیدا کند بدون اینکه افراد یا موارد جزئی داشته باشد. خانواده به‌عنوان اجزاء اصلی و اساسی تشکیل‌دهنده جامعه‌ها (به‌عنوان کلی) می‌باشند. بحث پیرامون خانواده یکی از ضروریات مباحث جامعه‌شناسی است؛ زیرا موضوع خانواده از موضوعات مهم و حساس اجتماعی می‌باشد و با زندگی تمام مردم و سرنوشت آنان، ارتباط تنگاتنگ دارد و هرگز نمی‌توان آن را در ردیف قضایای ثانویه و دستۀ دوم قرار داد که در تمدن و پیشرفت اجتماع، نقشی نداشته باشد. درغیراین‌‌صورت، با مسئله به‌صورت سطحی برخورد کرده‌ایم؛ چرا که خانواده به‌عنوان هستۀ نخستین تشکیل ساختمان جامعه به شمار می‌رود.
ادیان آسمانی و برخی از مکاتب اجتماعی توجه خاصی به خانواده نموده و قوانینی برای آن وضع کرده‌اند؛ اما سعادت و خوشبختی آن ‌را نتوانسته‌اند تحقق بخشند. اسلام صلاح خانواده را با قوانین و دیدگاه‌های بلندش تضمین نموده است که با آن قوانین و اجرای دقیقشان، زندگی خانوادگی شکوفا می‌گردد و پیوند آن براساس پایه‌های محکم محبت و الفت، رشد بیشتری می‌یابد؛ به‌طوری‌که هیچ‌گاه بین اعضاء آن کینه و دشمنی پیدا نخواهد شد.
خانواده‌ها در دوران معاصر، دارای پیوند و روابط نیکویی نیستند؛ بلکه دچار تفرقه و جدایی شده‌اند که به عوامل زیادی برمی‌گردد. شاید یکی از مهم‌ترین آن‌ها، سستی و ضعف بنیاد تشکل خانواده‌ای باشد که هرگز به تربیت دینی و اخلاقی توجه نداشته یا شاید توجه کامل به سمت مادیت محض کرده است و نسبت به مسائل روحی، فکری، اصلاح و تعدیل غرایز شرور و حیوانی بی‌توجه بوده ‌است.
در یک کلام می‌توان گفت نظر به آیه‌ای که گذشت راه رشد و تکامل انسان با وجود درکنارهم‌بودن زن و مرد میسر است تا هر یک نقص دیگری را مرتفع نماید و خانواده به‌صورت منسجم شکل ‌گیرد. بنابراین، برجستگی جامعه از رشد و تعالی فرهنگی و تمدن افراد از این خانواده و استحکام آن، نشئت می‌گیرد. همچنین، چنان‌که اعضاء خانواده‌های این جامعه به رکود و عقب‌گرد فکری و علمی دچار شوند، این جامعه در معرض نابودی و فروپاشی قرار می‌گیرد. در اسلام اهمیت زیادی به پیوند خانوادگی و احترام و اکرام پدر و مادر و تربیت فرزندان، داده شده است و به خاطر این است که جامعۀ بزرگ انسانی از واحدهای کوچک‌تری به نام خانواده تشکیل می‌شود؛ همان گونه که یک ساختمان بزرگ از غرفه‌ها و سپس از سنگ‌ها و آجرها و… تشکیل می‌گردد.
اهمیت نظام خانواده در اسلام از ازدواج میان زن و مرد شکل می‌گیرد و وجود پیدا می‌کند. علت اینکه ما در خطبه عقد می‌گوییم: «و علی کتاب الله و سنه نبیه» این است که این ازدواج به‌صورت یک تکلیف و به دستور خداوند متعال و سنت رسول‌الله صورت می‌گیرد و در قرآن کریم آمده است:
«وَأَنکِحُوا الْأَیَامَى مِنکُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکُمْ وَإِمَائِکُمْ إِن یَکُونُوا فُقَرَاء یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ» همسران بی‌شوی و مردان بی‌همسر و غلامان و کنیزان رستگار خود را به ازدواج یکدیگر درآورید. اگر تنگدست باشند، خداوند به لطف خود آنان را بی‌نیاز می‌کند و خداوند بسیاردهنده (و عطای او بر همه چیز احاطه) است و آگاه (بر حال بندگان) (نور: ۳۲).
دیگر اینکه رسول‌الله (ص) فرموده است: «النکاح سنتی فمن رغب عن سنتی فلیس منی» یعنی: ازدواج شیوه و سنت من است هر کس از شیوه من روی بگرداند از من نیست (طباطبائی، ۱۳۷۸، ص ۱۴۷ و مجلسی، ۱۳۶۰، ج ۱۰۳، ص ۲۲۰ و عاملی، ۱۳۸۸، ص ۳۰).
ثانیاً تکالیف و مسئولیت‌های اعضاء خانواده که هستۀ اولیه آن (زن و مرد) هستند در کتاب الله و سنت وارده از رسول‌الله (ص) و به تبع آن سنت ائمۀ معصومین (علیهم‌السلام) وارد شده است و بر همین اساس است که امام محمدباقر (ع) در حدیثی می‌فرماید: « اذا اراد الرجل ان یتزوح المراه فلیقل: اقررت بالمیثاق الذی اخذالله: امساک بمعروف او تسریح بالاحسان» (ابن عیاش،۱۳۷۹، ج ۱، ص ۲۲۱).
خلاصۀ کلام اینکه چنانچه پیش‌تر یادآوری شد و از آنجایی که تمامی مصالح و مفاسد جوامع، نشئت‌گرفته از صلاح و فساد خانواده‌هاست و اسلام به‌عنوان یک دین کامل و همه‌جانبه در نزد خدا (ان الدین عندالله الاسلام) و تأمین سعادت دنیوی و اخروی بشر می‌باشد و نیز از آنجا که بستر بنیادی سعادت انسان خانواده است، لذا خداوند متعال به نحوۀ شکل‌گیری خانواده و چگونگی استحکام نظام خانواده توجه تام و مخصوص دارد؛ تا حدی که پیمان ازدواج را هم‌ردیف با پیمان بندگان با خود و پیمان پیامبران قرار داده است.
مبحث دوم:
حقوق فرزندان در اسلام:
فرزندان تا قبل از ظهور اسلام و ابلاغ دستوراهای الهی آن، در وضعیت بسیار بدی به سر می‌بردند و از حقوق عادی، محروم و دستخوش ارادۀ پدر خویش بودند؛ بدین معنی که اگر پدران می‌خواستند آن‌ها را نگهداری می‌کردند؛ وگرنه برای رهایی از نفقه و هزینه‌های زندگی آن‌ها را می‌کشتند.
بزرگان عرب و قبایل دیگر برای رهایی از ننگ و عار، دختران خود را زنده‌به‌گور می‌کردند؛ چنان‌که قرآن کریم دربارۀ قبیلۀ بنی‌تمیم می‌گوید: «وقتی که به یکی از آنان بشارت دادند که زن او دختر زاییده است، چهره‌اش از شدت ناراحتی سیاه می‌شد؛ درحالی‌که خشم خود را فرو می‌نشاند و خود را از مردم پنهان می‌کرد، به خاطر خبر بدی که به او داده بودند نمی‌دانست چه کند. آیا در عین رسوایی او را نگه دارد یا زنده‌به‌گورش کند؟ چه عمل زشتی را مرتکب می‌شدند. با آمدن اسلام، این عادت زشت شدیداً ممنوع شد و تعالیم عالی اسلام عالی‌ترین نوع توجه را به فرزند اعم از دختر و پسر گسترش داد و پدران را از کشتن فرزندان خود به خاطر ترس از کمبود هزینه اکیداً منع کرد؛‌ چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید:
« لا تقتلوا اولادکم خشیه املاق نحن نزرقهم و ایاکم ان قتلهم کان خطاً کبیراً» فرزندان خود را از ترس کمی روزی نکشید؛ ما به شما و آن‌ها روزی می‌دهیم، زیرا قتل آن‌ها اشتباه و گناه بزرگی است (اسراء: ۳۱).
پیغمبر اسلام (ص) نیز فرمود: « لیس منا من لم و لم یوقر کبیرنا» یعنی: از ما نیست کسی که به خردسالان رحم نکند و به سالخوردگان احترام نگذارد (ابی‌فراس، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۰۵).
برای تمام فرزندان (اعم از دختر و پسر) تعالیم اسلام، حقوق و مزایایی تعیین کرده است و عمل قتل و بی‌رحمی نسبت به کودکان و بی‌اعتنایی به شخصیت و ارزش آن‌ها را برای همیشه ممنوع ساخته است. رسول گرامی اسلام (ص) دربارۀ فرزندان به اولیاء می‌فرماید: «به فرزندان خود محبت کنید، به آن‌ها ترحم نمایید وقتی که به آن‌ها وعده دادید، به وعدۀ خود وفا نمائید؛ زیرا آن‌ها جز اینکه شما را رازق می‌بینند تصور دیگری ندارند» (عاملی، ۱۳۸۸، ج ۵، ص ۱۲۶).
بنابراین می‌بینیم که حقوق فرزندان بر والدین یکی از مهم‌ترین مباحث حقوق انسانی است و اگر فرزندان از مراقبت و حقوق ویژه‌ای برخوردار نباشند، نمی‌توانند در سایۀ این حقوق، از صحت و سلامتی روحی و روانی و معنوی بهره‌مند و حضوری مفید و کارساز در اجتماع داشته باشند. به همین جهت دین مبین اسلام از همان ابتدای لقاح نطفه وظایف سنگینی را بر عهده پدر و مادر و در ادامه بر عهده حکومت گذاشته است تا انسانی سالم و مفید و اثر بخش تحویل اجتماع گردد.
بخش دوم :
حقوق فرزندان قبل از تولد:
حفاظت از جنین: «الجنین، ج آجنه و اجنن: المستور من کل شیء و جناالجنین فیا الرحم» (معلوف، ۱۳۸۰، ص ۱۰۲)
وجه تسمیۀ جنین آن است که مدتی در رحم از نظرها مخفی می‌باشد. موجودی هست زنده، بسیار حساس، آسیب‌پذیری او هنگامی بیشتر می‌شود که علائم بارداری به‌اندازۀ‌کافی واضح و روشن نشده است. پس کسانی که فرزندانی سالم و شاداب می‌خواهند باید در مورد جنین خویش مراقبت‌های لازم را بنمایند. خداوند منان می‌فرماید: «فَجَعَلْنَاهُ فِی قَرَارٍ مَّکِینٍ إِلَى قَدَرٍ مَّعْلُومٍ فَقَدَرْنَا فَنِعْمَ الْقَادِرُونَ» نطفه را تا مدتی معین در قرارگاهی استوار قرار دادیم و تقدیر مدت و سرنوشت آن را معلوم کردیم که نیکو مقدری باشد (مرسلات:‌۲۱ تا ۲۳).
مرحلۀ حساس بعد از انعقاد نطفه، مواظبت و مراقبت کامل از جنین است که با قدرت قادر متعال در رحم قرار گرفته است. حفاظت از جنین از حقوق مهم فرزندان بر والدین است. شرع مقدس اسلام هم برای حفاظت از جنین وظایفی را برای والدین مقرر داشته که اولین وظیفه و مسئولیت که متوجه والدین است حفاظت از جان جنین می‌باشد و در این امر اسلام تا به آن حد پیش رفته که حتی جلوگیری از انعقاد نطفه را تحت شرایطی در صورت‌هایی قدغن نموده است.
چنان‌که شهید اول در لمعه می‌فرماید: «ریختن منی در بیرون فرج زن آزاد بدون شرط‌کردن آن جایز نیست و هرگاه مرد چنین کند بر او واجب است ده دینار دیۀ نطفه را به زن بدهد» (شهید اول، ۱۳۷۲، ج ۲، ص ۳۸).
در سال ۱۷۹۸ توماس مالتوس، اقتصاددان مشهور، پیش‌بینی کرد که جمعیت جهان روزی به مرز انفجار خواهد رسید و از حد منابع غذایی زمین پیشی خواهد گرفت. به حساب مالتوس جمعیت جهان که در سال ۱۷۵۰ دو میلیارد و نیم بود در سال ۲۰۰۰ از مرز ۶ میلیارد نفر خواهد گذشت. مالتوس عقیده داشت که منابع غذایی جهان محدود و میزان آن در حد ثابتی است و باید انسان خود را با آن سازگار نماید. به دنبال این پیش‌بینی، ماده‌پرستان و استعمارگران از ترس فقر، شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» را سر دادند؛ غافل از اینکه رزق و روزی خداوند، بیکران است (بی‌آزار شیرازی، ۱۳۷۷، ج ۳، ص ۹۸). به دنبال این نظریه بود که سقط جنین باب شد و والدین بعضاً به علت ترس از تأمین روزی فرزندان خود مبادرت به سقط جنین می‌کردند؛ غافل از آنکه عمل آن‌ها مجرمانه و موجب دیه است.
امام خمینی (ره) در تحریرالوسیله می‌فرمایند: «سقط جنین که روح در آن جریان یافته، دیه کامل و یا جنینی که گوشت روی آن پوشانده و خلقتش از نظر جسمی تمام شده باشد، دیه کامل و به همین ترتیب مضغه و علقه و مراحل دیگر دیه تعیین شده است. چنانچه زن، خود سقط جنین کند، باید دیۀ آن را بپردازد و هیچ بهره‌ای از آن ندارد.» (امام خمینی، ۱۳۶۹، ج ۴، ص ۴۲۹). چگونه انسان‌ها اقدام به این عمل زشت می‌نمایند (سقط جنین) به خاطر ترس از فقر و روزی فرزند؛ درحالی‌که خداوند، تضمین روزی تمام جنبندگان را نموده است.
«وَمَا مِن دَآبَّهٍ فِی الأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللّهِ رِزْقُهَا» جنبنده‌ای نیست بر روی زمین مگر اینکه روزی آن با خداست (هود: ۶).
اگر یک فرد عادی درحالی‌که وضع مادیش خوب باشد ضمانت فردی را در کاری بنماید، او با اطمینان اقدام به آن کار می‌کند؛ درحالی‌که خداوند تضمین روزی را نموده؛ ولی این انسان به‌واسطۀ نشناختن دقیق خدا و جهلش اقدام به سقط جنین می‌کند.
«خونبهای طفل در شکم، خونبهای نطفه هنگامی که در رحم استقرار یابد، بیست دینار است و صرف القاء نطفه در رحم کافی است و اگر کسی سبب شود که جماع‌کننده نطفۀ خود را در بیرون فرج زن بریزد، ده دینار بر او لازم است. خونبهای علقه، چهل دینار است و در مضغه شصت دینار و در استخوان که آغاز آفرینش جنین است از مضغه، هشتاد دینار و در کودک تمام‌الخلقه پیش از دمیدن روح در او صد دینار است، خواه جنینِ سقط‌شده پسر باشد، خواه دختر» (فیض، ۱۳۷۰، ج ۲، ص ۳۱۰).
از قرائن ذکرشده به خوبی در می‌یابیم که از مهم‌ترین وظائف والدین نسبت به فرزند قبل از تولد حفظ جنین و جلوگیری از سقط آن می‌باشد. «خوشبختانه اخیراً دانشمندان با طرق علمی، خلاف گفتۀ مالتوس و ماده‌پرستان را به اثبات رسانده‌اند؛ مثلاً کارشناسان هلندی با کشاورزی علمی، مسئلۀ فزونی جمعیت را حل کرده و از زمین‌های قابل‌کشت حداکثر بهره‌برداری را به عمل آورده‌اند. اگر شیوۀ هلندی‌ها در سایر مناطق زمین به کار گرفته شود، میزان تولید مواد غذایی را می‌توان تا ده‌برابر میزان فعلی افزایش داد و برای حدود سی میلیارد نفر غذا تهیه کرد» (بی‌آزار شیرازی، ۱۳۷۷، ج۳، ص ۹۸).
علاوه‌براینکه والدین باید مراقبت ویژه‌ای را در جهت حفظ جان جنین نمایند که در صورت عدم رعایت این حق کودک و سقوط عمدی جنین، مجازات‌های لازم متوجه آن‌ها خواهد شد. موضوع دیگر در این مرحله مواظبت از جسم کودک می‌باشد. کودکی که قرار است در آینده از حق حیات برخوردار باشد حق اوست که طبیعی و سالم به دنیا بیاید. در بررسی این گفتار علاوه‌بر آنچه تاکنون در مورد نقش وراثت و نکاح صحیح و شرعی یادآور شدیم که همه‌وهمه در به‌وجودآمدن یک فرزند سالم و بدون عیب و نقص دخیل هستند و حتی در روایات اسلامی زمان و مکان نزدیکی و جماع زن و مرد در صحت و سلامتی چنین مؤثر می‌باشد، چند نکته را مورد توجه قرار می‌دهیم:
توصیه‌های بهداشتی در دورۀ بارداری (تغذیۀ مادر):
بر زن باردار رعایت دستورات بهداشتی لازم است و جهت حفظ سلامتی خود و جنین خود پیروی از این دستورات، ضروری است. بدون شک تمام عناصر زندگی جنین از مادر او نشئت می‌گیرد؛ زیراکه جنین به طور مستقیم توسط ریۀ خود نفس نمی‌کشد؛ بلکه توسط مادرش به مقدار مورد نیاز، اکسیژن دریافت می‌کند. همچنین توسط جفت، غذا و خون را از مادرش تأمین می‌کند و نیز فضولات خود را به‌صورت کربن توسط مادرش دفع می‌کند. پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید:
«اطعموا حبالاکم اللبان فان الصبی اذا غذی فی بطن امه باللبان اشتد عقله فان کان ذکراً کان شجاعاً» یعنی: به زنان باردارتان شیر بدهید؛ چراکه اگر جنین در شکم مادرش از شیر، تغذیه نمود، عقل او نیرومند و اگر پسر باشد، شجاع و دلیر خواهد شد. در برخی از روایات نیز به خوردن شیر ترغیب شده است؛ دلیل آن این است که زن باردار، فرزند خوشِ بورِ زیبا به دنیا خواهد آورد (عاملی،۱۳۸۸، ج ۷، ص ۱۳۶).
در قرآن کریم آمده است که خداوند متعال به حضرت مریم دستور داد به هنگام بارداری رطب تازه بخورد: «وَهُزِّی إِلَیْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَهِ تُسَاقِطْ عَلَیْکِ رُطَبًا جَنِیًّا» ای مریم شاخۀ درخت خرما را حرکت ده تا از آن برای تو رطب تازه فرو ریزد و روزی خود تناول کن (مریم: ۲۵).
بچه از مادر تغذیه می‌کند و تمام مواردی را که در ساختمان خود لازم دارد از مادر می‌گیرد. به ‌همین جهت سلامت و مرض، پاکی و ناپاکی، مستی و مسمومیت مادر در جنین اثر مستقیم دارد. در ماه مبارک رمضان زمانی که زن باردار (حامله بر حیات جنین خود) می‌ترسد، بر او جایز است که افطار کند (بهبهانی، ۱۳۴۰ ، ص ۱۱۸).
توجه به پاکی معنوی و حلیت غذای پدر و مادر:
نکتۀ دومی که در بحث مراقبت و مواظبت از جسم جنین باید مورد توجه قرار گیرد، علاوه بر سلامت و نوع غذای مادر، توجه به پاکی معنوی و حلیت غذای مادر و پدر می‌باشد. پدر در مرحلۀ انعقاد نطفه و مادر در دوران حمل که بچه کاملاً تحت تأثیر مادر است کلیۀ تحولات خوب و بد مادر در طفل اثر می‌گذارد و بچه مطابق آن ساخته ‌می‌شود.
یکی از پزشکان عالی‌مقام اروپا، آمار جامعی از نطفه‌هایی که در اول سال مسیحی منعقد می‌شود برداشته و منتشر کرده‌است. ایشان برآنند که به‌طورکلی هشتاد درصد اشخاصِ ناقص‌الخلقه و معلول، محصول شب اول ژانویه می‌باشند. زیرا در این شب، مسیحیان، عید بزرگ دارند و به عیش و نوش پرداخته و غالباً به قدری مشروبات و مایعات مست‌کننده می‌خورند و در عیاشی مبالغه می‌نمایند که مریض می‌شوند. در این شب رستوران‌ها مشتری بیشتری دارند و نمی‌توانند مثل شب‌های دیگر به مشتریان خود غذای سالم بدهند.

سابقه دستور زبان سنتی؛ طرح ساده‌ای از دستورنویسی؛ دستور زبان‌های “نوین”؛ پنج اصل مشترک میان انواع سه‌گانه زبان‌های “نوین”؛ مقایسه دستور سنتی با دستورهای “نوین”.

• • ــــــ . “ویژگی‌های اصوات همگونه در اشعار خواجو”. کیهان فرهنگی (یادواره خواجو). س۸‌ . ش۵. پیاپی ۷۷. آبان ۱۳۷۰، ص۳۶ـ۳۹.

شکل صوری همگونه؛ همگونگی کامل و همگونگی ناقص؛ عنصر مشترک مجموعه‌های همگونه؛ توزیع همگونه‌ها در بیست آرایش فراوانی اقلام همگونه.

• • وثوقی، محمدباقر. “دستور زبان لارستانی برمبنای گویش خنجی” [نقد اثر لطف‌علی خنجی]. کتاب ماه، ادبیات و فلسفه. س۴. ش۸ . پیاپی ۸ . خرداد ۱۳۸۰، ص۶۲ـ۶۵.

• • وثوقی، ناصر. “دستور زبان عامیانه” [نقد اثر تقی وحیدیان کامیار]. اندیشه و هنر. دوره ۵. ش۷. مهر ۱۳۴۴، ۹۵۷ـ۹۶۰.

• • ــــــ . “زبان فارسی: پارسی در چامه «بامدادی»” [ویژگی‌های دستوری شعر احمد شاملو متخلص به ا. بامداد]. اندیشه و هنر. دوره ۵. ش۱۰. مرداد ۱۳۴۶، ص۱۵۱۷ـ۱۵۲۷.

آیا زبان فارسی از شعر “بامدادی” توشه‌ای گرفته است.

• • وجدانی، فریده. “ترکی در فارسی”. رشد آموزش زبان و ادب فارسی. س۱۶. ش۶۳. ۱۳۸۱، ص۳۸ـ۴۲.

۱ـ گرته‌برداری دستوری ۲ـ گرته‌برداری از واژه‌ها و ترکیب‌ها ۳ـ گرته‌برداری از ترکیب‌های کنایی.

• • وحید دستگردی، حسن. “دال ـ ذال”. ارمغان. دوره ۹. ش۵ـ۶. مرداد ـ شهریور ۱۳۰۷، ص۲۷۲ـ۲۸۱؛ نیز: ارمغان. س۲۷. ش۸ . آبان ۱۳۳۷، ص ۳۳۷ـ۳۴۶.

توضیح و تشریح قاعده دال و ذال و سخنان اساتید در این باب؛ زمان ظهور و دوره نسخ این قاعده؛ آیا امروز الغاء و نسخ این قاعده واجب است یا نه؟.

• • ــــــ . “واو و یاء”. ارمغان. س۹. ش۷. آبان ۱۳۰۷، ص۳۸۵ـ۳۹۵.

تعریف؛ تقسیم؛ شعری از کتاب “سرگذشت اردشیر” راجع به الغای قاعده دال و ذال معروف و مجهول.

• • وحیدزاده، محمود [نسیم]. “دستور زبان فارسی” [بحثی درباره کلیات دستور زبان فارسی]. ارمغان. س۳۴. ش۶. شهریور ۱۳۴۴، ص۲۴۱ـ۲۴۳.

طریقه دستورنویسی در روزگار باستان؛ نخستین کتاب مستقل دستور زبان فارسی؛ اشکال نویسندگان دستور زبان فارسی معاصر.

• • وحیدیان، تقی [وحیدیان کامیار]. حرف‌های تازه در ادب فارسی: “آهنگ (intonation) زبان فارسی و معانی عاطفی”. اهواز: جهاد دانشگاهی دانشگاه چمران، ۱۳۷۰، ص۱۸۹ـ۲۰۰.

تقسیم‌بندی واحد آهنگین؛فهرست شش غلت مختلف یک واژه تک‌هجایی فارسی؛ معانی طرح‌های آهنگین.

• • ــــــ . در قلمرو ادبیات فارسی: “بررسی تشدید از دید علمی و حل یک مشکل املایی”. مشهد: محقق، ۱۳۷۶، ص۲۹۳ـ۳۰۳؛ نیز: رشد ادب فارسی. س۷. تابستان ـ پاییز ۱۳۷۱، ص؟.*

آیا تشدید در فارسی اصلی است؟؛ سه نقش از تشدید؛ تشدید در شعر.

• • ــــــ . در قلمرو زبان و ادبیات فارسی:”بررسی صفت مفعولی واهمیت آن در زبان فارسی”. مشهد: محقق، ۱۳۷۶، ص۲۶۹ـ۲۸۲؛ نیز: زبان شناسی. س۹. ش۲. پیاپی ۱۸. پاییز ـ زمستان ۱۳۷۱، ص۶۱ـ۶۹.

کاربرد صفت مفعولی در ساخت شش زمان؛ کاربرد صفت مفعولی در ساخت فعل مجهول؛ گونه‌های صفت مفعولی؛ فهرستی از صفت‌های مفعولی این گونه‌ها؛ بررسی زمان‌های افعالی که صفت مفعولی آنها کاربرد صفتی ندارد؛ آیا در زمان ماضی فعل مجهول وجود ندارد؟.

• • ــــــ . “«تکرار» در زبان خبر و «تکرار» در زبان عاطفی”. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد (یادنامه احمدعلی رجایی بخارایی). س۲۶. ش۳ـ۴. پیاپی ۱۰۲ـ۱۰۳. پاییز ـ زمستان ۱۳۷۲، ص۱۰۸۵ـ۱۱۲۴.

الف ـ تکرار در زبان خبری ب ـ تکرار در زبان عاطفی؛ انواع تکرار.

• • ــــــ . حرف‌های تازه در ادب فارسی: “جمله‌های شرطی در زبان فارسی”. اهواز: جهاد دانشگاهی دانشگاه چمران، ۱۳۷۰، ص۱۷۳ـ۱۸۸؛ نیز: زبان شناسی. س۲. ش۲. پیاپی ۴. پاییز ـ زمستان ۱۳۶۴، ص۴۳ـ۵۶.

الف ـ وجه شرطی ب ـ هدف شرط پ ـ حذف حرف شرط ت ـ آهنگ در جمله‌های شرطی.

• • ــــــ . “در زبان فارسی فعل مرکب نیست”، در کنگره تحقیقات ایرانی (مشهد، ۱۱ـ۱۶ شهریورماه ۱۳۵۰)، مجموعه خطابه‌های دومین کنگره تحقیقات ایرانی. به کوشش حمید زرین‌کوب. مشهد: دانشگاه مشهد، ۱۳۵۱، ج۱، ص۲۶۴ـ۲۶۸.

سه ملاک برای تشخیص مرکب یا بسیط.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

دمای هیترها از قیف تغذیه تا نازل (°c)

۱۶۰

دمای نازل (°c)

۱۶۵

دستگاه تزریق مورد استفاده در تولید قطعات تست
بر اساس پارامترهای فوق محصول نهایی با دو فشار تزریق ( ۶۰ بار و ۷۰ بار ) و سه دمای قالب ( ۳۰، ۴۰ و ۵۰ درجه سانتی ­گراد ) تولید شده اند.

۳ – ۶ اندازه گیری میزان جذب آب کامپوزیت چوب-پلاستیک

در استاندارد ASTM D-1037 که شامل مجموعه ای از تست ها برای مواد با پایه چوب می باشد دو روش استاندارد برای تست جذب آب ذکر شده است :

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

روش A شامل ۲ ساعت بعلاوه ۲۲ ساعت
روش B فقط ۲۴ ساعت پیوسته
که روش A اطلاعاتی در مورد جذب آب و تورم ضخامتی در کوتاه مدت و بلند مدت بدست می دهد. این روش معمولاً برای چوب- پلاستیک استفاده نمی گردد.
طبق استاندارد قبل از تست نمونه ها وزن می شوند و در آب ۲۰ درجه سانتی گراد قرار داده می شوند. پس از ۲۴ ساعت قرار گیری در آب ( روش B )، نمونه در محیط به مدت ۱۰ دقیقه برای خشک شدن نگه داشته می شود. سپس آب باقی مانده در سطح نمونه پاک می شود و جرم نمونه اندازه گرفته می شود.
یکسان بودن نمونه ها از دیگر شرایط تست می باشد که در مورد این آزمایشات با برابری نسبی جرم نمونه ها برآورده شده است. سطح نمونه ها نیز قبل از تست صاف گردید تا اثر احتمالی سطوح برش بر جذب آب بی تأثیر باشد. پس از طی مراحل آماده سازی و وزن کردن اولیه نمونه ها در آب قرار داده شدند. پس از مدت زمان غوطه وری با وزن کردن مجدد و استفاده از رابطه زیر میزان جذب آب نمونه ها بدست آمد.

(۳-۱) ( m_t – m_i ) / m_i WA =

که در آن m_t جرم پس از غوطه وری در آب و m_i جرم قبل از غوطه وری است.
هر سه نمونه توسط ترازوی AND مدلGF – ۶۰۰ ساخت کشور ژاپن با تقسیم بندی g0.001 وزن گردیده اند که در شکل ۳-۴ نشان داده شده است.
ترازوی دیجیتالی استفاده شده

۳ – ۷ اندازه ­گیری چگالی کامپوزیت­های چوب-پلاستیک

برای اندازه ­گیری میزان چگالی نمونه­های تولید شده از استاندارد ASTM D- 792 استفاده شد. بدین ترتیب که میزان افزایش وزن ناشی از غوطه­وری نمونه در لیوان آب مقطر که روی ترازو قرار دارد نشانگر میزان چگالی نمونه می­باشد. جهت رسیدن به نتایج دقیق، سعی شد تا پارامترهای تاثیر گذار در نتایج ازجمله جرم نمونه­ها را یکسان انتخاب نماییم.
در اندازه ­گیری میزان چگالی نیز از ترازوی استفاده شده در آزمایش جذب آب استفاده شد.
ازآن جایی که مشخصه های کیفی باید دارای مقداری خاص باشند، لذا متغیرمرتبط باآنها درحالت “مقدار خاص بهترین است ” می گنجد که تابع هدف آن در دو حالت بزرگتر-بهتر و کوچکتر- بهتر به صورت زیر است:

(۳-۲)

)]
)
۱
(
(
/
۱
log[

مریخ: ۴٧ سال= ٢۵ دوره گردش= ٢٢ دورهی قرانی، یا ٧٩ سال=۴٢ دوره گردش=٣٧ دوره قرانی
زهره: ٨ سال = ٨ دوره گردش = ۵ دوره قرانی
عطارد: ۴۶ سال = ۴۶ دوره گردش = ١۴۵ دوره قرانی(واندوردن، ۱۳۷۲، ص١۵٢)
د)آیین کیهانی_اختر شناسی، دانش نجوم
به هنگام بررسی جریان تحویل دانش نجوم در بابل باستانی سه مرحله متمایز را می توان تشخیص داد:

1. 1. نجوم مل آپین متعلق به دوره‌ی اخیر آشوری سالهای ۱۰۰۰ تا ۶۱۲ ق.م. دستاوردهای چشمگیر این مرحله عبارتند از:

الف) تحقیق دقیق درباره‌ی ثوابت و طلوع و اوج و غروب آنها
ب)محاسبه‌ی طول روز و طلوع و غروب ماه به کمک محاسبات خطی
پ)شناختن منطقه البروج به عنوان گذرگاه ماه و خورشید و سیارگان. برجهای منطقه البروج و موقعیت منطقه البروج نسبت به مناطق انلیل و آنووایا و فصلهای سال
د)رصد دقیق و پیشگویی ماه گرفتگی و خورشید گرفتگی
۲.نجوم منطقه البروج دوره‌ی کلدانی. سالهای ۶۱۲ تا ۵۳۹ ق.م. دستاوردهای مهم:
الف)تقسیم منطقه البروج به دوازده قسمت و هر قسمت به سی درجه
ب)رصد منظم ماه و سیارگان، وضع آنها نسبت به ثوابت. طلوع و غروب صبحگاهی و شامگاهی آنها. نقاط توقف و قران و مقابله و…
۳.نجوم ریاضی – دوره ایرانی. سالهای ۵۳۹ تا ۳۳۱ ق.م. دستاوردهای مهم:
الف)تعیین دقیق دوره های خورشید و ماه سیارگان. اندازه های گرفتگی و دیگر پدیده های مربوط به ماه و سیارگان.
ب)محاسبه ی حرکات خورشید و ماه و سیارگان. مبنای این محاسبات ریاضی فرضیه‌ی شگفت انگیزی است.(واندروردن، ص ١٨٢)
این سه مرحله با اهمیت در تکوین و تحول دانش نجوم رابطه‌ی بسیار نزدیک دارد و با سه گونه اخترشناسی متمایز زیرین:

1. 1. 1. اخترشناسی تفؤلی- این اخترشناسی نه با زائیچه ای کار دارد و نه با صورتهای فلکی منطقه البروج. برای کاربرد اینگونه اخترشناسی نجوم مل – آپین کفایت می کند.

      (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲.اخترشناسی بدوی منطقه البروج. آگاهی به اینگونه اخترشناسی از متن های منسوب به اورفئوس و زرتشت حاصل می شود، در اینگونه اخترشناسی دوازده صورت فلکی منطقه البروج از لوازم کار به شمار میآید اما نیازی به زائیچه ها نیست. همینطور به فرضیه ریاضی حرکت سیارگان هم نیازی نیست.
۳.اخترشناسی زائیچه ای: این همان اخترشناسی رایج است که آن را می شناسیم. همه زائیچه را به کار می گیرد و هم صورت های فلکی منطقه البروجی را. در زمان تسلط ایرانیان به وجود آمد و ابزار ریاضی لازم برای تعیین زائیچه دقیقا روش های نجوم ریاضی است.
ارتباط بسیار نزدیکی بین ١- اخترشناسی تفؤلی و آیین پرستش انواع ارباب در بابل وجود داشت ٢- میان اخترشناسی بدوی منطقه البروجی و زروان پرستی یعنی پرستش جبر زمان بیکران و ٣- میان اخترشناسی زائیچه‌ای و زرتشتی گری یعنی مذهب زرتشت. (همان، ص ١٨٣)
۴–٧–١.مذاهب ایرانی
همزمان با دو عصر کلاسیک و یونانی مأبی، شاهد چهارگونه مذهب ایرانی هستیم که علاوه بر این که شباهت هایی با یکدیگر دارند و همچنین نوع دیدگاه آنها درباره ی ستارگان و سیارات و خدایانی که به آنها منسوب می‌کنند. تفاوت های بسیاری هم میانشان وجود دارد:
۱.زرتشتی گری سنتی‌که اهورامزدا را خدای بزرگ می دانند اما آتش و خاک و ماه و میترا و دیگران را نیز مقدس می دارند.
۲.مذهب ثنویت که علاوه بر اهورامزدا، روح شیطانی یا اهریمن را نیز ستایش و برایش قربانی می کنند و به گفته پلوتارک آیین مغان است.
۳.زروان پرستی که آثار آن در زمان شاهنشاهی ساسانیان دیده می شود.
۴.میترا ( مهر ) پرستان
در زمان نبوکد نصر دوم ( ۶۰۴ تا ۵۶۱ ق.م ) در بین النهرین، مصریان و یونانیان،‌مادها و پارس ها در کنار هم حضور داشتند. بنابراین بهترین زمان می توانسته باشد که اندیشه های دینی ایرانی با نظریه های علمی بابلی جوش بخورد. یکی از مهمترین عناصر ایرانی که قبل از زرتشت هم وجود داشته آیین مهرپرستی است که به یونان و روم و حتی مصر و بابل هم سرایت کرد و مدتها ( قرن ها ) خدای مهم آن مناطق بوده است.
همه ی منجمان یونانی فرض را بر این می گذارند که ستارگان ثابت از ما دورترند تا خورشید و سیارگان. در آثار اخترشناسان و منجمان توالی سیارات همیشه چنین است: ماه، عطارد، زهره، خورشید، مریخ، مشتری، زحل و ثوابت. حال یولیانوس امپراطور روم ( ۳۶۱ تا ۳۶۳ م ) مسیر خورشید را آنسوی ستارگان ثابت می داند.(واندروردن، ۱۳۷۲، ص ۲۲۰)
الف)مذهب
مرحله اول آیین ستاره پرستی کهن بابل اخترشناسی کهن تفؤلی
مرحله دوم میترائیگری، زروانیگری، اورفئوسیگری اختر شناسی بدوی منطقه البروجی
مرحله سوم آیین زرتشتی و سفر روان به آسمان اخترشناسی زائیچه ای
پس از فروپاشی امپراطوری آشوری ( ۶۱۱ ق.م ) رستاخیز دینی تازه ای در دو موج نیرومند از ایران آغاز شد و مغرب زمین را فرا گرفت و دین کهن پرستش ارباب انواع را کنار زد. نخستین موج، زروانیگری بود که حوالی سال ۵۵۰ ق.م به یونان رسید. دومین موج، پرستش اهورامزدا بود که در حوالی سال ۵۰۰ ق.م مذهب رسمی شاهنشاهی ایران اعلام شد. اعتقاد به آسمانی بدون روان و جاودانگی نیز در همین زمینه بود.
علاوه بر این در همین هنگام یا کمی پس از آن اخترشناسی تفؤلی کهن جای خود را به اخترشناسی منطقه البروجی داد. در این اخترشناسی نوین دو مرحله از یکدیگر قابل تشخیص است. یکی اخترشناسی منطقه البروجی و دیگری اخترشناسی زائیچه ای. اخترشناسی منطقه البروجی بدوی از اورفئوسیگری که خود متاثر از زروانیگری بود‌، منشأ می گیرد. از سوی دیگر اخترشناسی زائیچه ای بستگی نزدیک دارد با ایمان داشتن به منشأ آسمانی روان. وجود اینگونه اخترشناسی را در سال ۴۵۰ ق.م در بابل و به سال ۴۴۰ در یونان می‌توان ثابت کرد. در حوالی ۴۳۰ ق.م پیروان فیثاغورث می گویند که شماره‌ی سیارات از جمله خورشید و ماه درست هفت است که این اسامی است:
محققان اتفاق نظر دارند که رسم ارتباط دادن سیارات با ایزدان در بابل آغاز شد و سایر ملت ها این رسم را از بابلیان وام گرفتند. هم هویت دانستن سیارات با ایزدان، سنگ زیربنای اخترشناسی زائیچه ای است. این نوع اخترشناسی در عصر هخامنشیان ( ۳۳۱ تا ۵۳۹ ق.م ) آغاز شد و در دوره‌ی یونانیان ( پس از ۳۳۰ ق.م ) همه‌ی جهان کهن را فرا گرفت. اسم مشتری در زمان اشکانیان هم اهورامزدا بوده است. ایرانیان زهره را به عنوان ایزدبانوی آسمان ستایش می‌کرده اند. در اوستا نام این ایزدبانو اردیوسور اناهیتا است.
ب)زُروان
آناهیتا و میترا و بهرام ایزدان پر آوازه ای بوده اند که قبل از زمان هخامنشیان پرستش می شدند. در متن‌های میانه زحل تنها سیاره ای است که نامی مقدس ندارد. این سیاره را در ایران کیوان می نامند که مشتق از اسم بابلی آن کیحانو است. سرنخی در متن های ارمنی پیدا می شود که در آنها زحل، زروان نامیده شده است و مهرمهش زروان یا زروان است. زروان را تیشه یا بخت ( در پهلوی میانه ) به مفهوم سرنوشت می خوانده اند. مصریان هم سیاره‌ی زحل را ستاره‌ی تمسیس نامگذاری کرده بودند به معنی «انتقام آسمانی » و گونه ای از بخت است. زروان به دلیل دشمنی سرسخت داریوش با زروانیگری از فهرست اسامی ایرانی سیارات حذف شد و در سنگ نبشته های هخامنشی هیچگاه سخن از زروان به میان نیامده است.
۴–٧–٢.گاه شماری و مسائل کبیسه
نام های ماه های ایرانی نیز بی گمان در دوره ی ساسانی و حتی اشکانی، همین نام هایی است که اکنون نیز رایج می‌باشد و در کتب مورخین و به ویژه توسط زرتشتیان تاکنون حفظ شده است. به موجب نقل خبری از کورتیوس، مورخ رومی که از سده ی اول مسیحی می باشد، مدلل و ثابت است که سال و ماه ایرانی پیش از ساسانیان و حتی پیش از اسکندر نیز همان سال و ماه معمول در دوره ی ساسانیان بوده و مبدا و بنیان این گاه شماری مربوط به دوران های بسیار قدیم تری می شود. سال سیار ایرانی درست ۳۶۵ روز حساب می شد و چنانکه گذشت در هر چهار سال، یک روز افزوده می شد و طی هر ۱۲۰ سال، یک ماه جلو می رفت و این سالی است که منجمان دوره ی اسلامی، سال ناقصه نامیدند. چنین حساب و سالی، ویژه ی ایرانیان نبود، بلکه همه ی کشورها و اقوامی که در حوزه ی قدرت و قلمرو نفوذ ایرانیان می زیستند، به ویژه همه ی اقوام زرتشتی آن را پذیرفته بودند که البته باید مصر و سوریه و بابل و فلسطین را در این شمار محسوب نکرد، چون مردم آن کشورها و ممالک که از تمدن هایی کهن برخوردار بودند، حساب کبیسه را نگاه می داشتند. منظور این نیست که ایرانیان از کبیسه و احتساب آن بی اطلاع بودند، بلکه کاملا آگاهی و وقوف به این مسئله را داشتند و کبیسه را نیز به جای می آوردند. اما گاهشماری ایرانی، شکل و صورتی کاملا دینی پیدا کرده بود که دگرگونی از آن به هیچ وجه جایز نبود. چون هر ماه سی روز داشت. سی روز هر ماه، نام هایی سی گانه داشتند، یعنی هر روز نامی داشت و در هر روز ادعیه و اعمالی داشت که انجام آن جزو فرایض دینی بود که عباداتی انجام شده و ادعیه ای تلاوت و خوانده شود. به همین جهت کم و بیشی به هیچ وجه در روزهای ماه ها جایز نبود. پنج روز اضافی را نیز که اندرگاه می نامیدند، روزهای مقدس و ویژه ای بود که پنج نام مقدس داشتند و مخصوص اعمال مراسم دینی بود. همین محدودیت شدید، باعث شد که کبیسه ها حساب نشود. اما موبدان و منجمان و دانشمندان ایرانی در کنار این سال عرفی و معمول، به گونه ای کبیسه را نیز معمول داشته و رعایت می کردند.
پس در زمان ساسانیان دو نوع سال بر اساس گاه شماری وجود داشت. سال سیار که بر پایه ی آن، هر سال درست ۳۶۵ روز حساب می شد و کبیسه نمی گرفتند و هر ۱۲۰ سال در جای خود قرار گرفته و ثابت می ماند. گفته شد که سال ۳۶۵ روز حساب می شد. دوازده ماه و هر ماه سی روز که پنج روز در پایان به نام اندرگاه افزوده می گشت. اما مسایلی بسیار در کار بود که لازم می آمد در مقابل این سیار بودن سال،‌یک تقویمی وجود داشته باشد که سال ثابت را نگاه دارد، یعنی سال شمسی ثابت که از آغاز اعتدال ربیعی تا آغاز یک اعتدال ربیعی دیگر یا از آغاز بهار تا اول بهار آینده باشد که موقع اخذ مالیاتها و کاشت کشتزارها و درو و محصول برداری حفظ شود. چنین روشی نیز وجود داشت و هیچ گاه آغاز سال بیش از یک ماه جلو نمی افتاد و یا چند روزی عقب نمی ماند و اغلب حتی الامکان می‌کوشیدند که آغاز سال را در محل نجومی خود نگاه دارند. این نگاهداری و ثبوت به وسیله‌ی کبیسه‌ای که هر ۱۲۰ سال به عمل می آمد، حساب می شد. اینچنین کبیسه ای را به موجب کتاب: المواعظ و العتبار بذکر الخطط و آلاثار، که جهت اختصار کتاب خطط می نامند و مؤلف آن مقریزی است آگاهیم. اما لازم به یادآوری است که به موجب مدارکی‌، کبیسه ی یک روز در هر چهار سال نیز آمده است. شاید چنین حساب و شمار و کبیسه ای در زمان ساسانیان میان عده‌ای از خواص و منجمان و موبدان برقرار بوده است تا به موجب آن دقیقا از مواقع و هنگام ها و فصول سال شمسی مطلع باشند.
ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه نیز اشاره کرده که زرتشت تقویم زمان خود را که به واسطه ی جمع شدن چهار یک های روز در هر سال، از محل خود دور شده بود اصلاح کرد و به پیروان خود دستور داد آن روش را نگاه دارند. به موجب: دینکرد بخش ۴۱۹، تصریح شده است که مراسم دینی و گاهنبارها، در جا و زمان درست و فصلی خود انجام شود. بنابر مندرجات هوسپارم نسک و شایست و ناشایست، مراسم مورد نظر عبارتند از گاهنبار، رپیتوین، روزهای فروردگان، پنجه ی کوچک و بزرگ، مراسم سوم و چهارم و روزه ی سال در گذشتگان، نیایش خورشید و ماه. در بندهش، بخش ۲۵ بندهای ۸-۹، در انجام مراسم مردگان و سایر مراسم دینی، تقویم جدید، یعنی تقویم فصلی درست که اورمزد و فروردین ماه آغاز سال است باید رعایت شود. بنابر تصریح : شایست ناشایست، کسانی که مراسم دینی را برابر سال سال دینی برگزار نکنند، روانشان از چینوت پل = ( صراط مستقیم ) نمی تواند بگذرد. بنابر اشاره‌ی کتاب: وچرکرت دینیک = فتواهای دینی که به نقل از نهادوم نسک اوستاست اگر موبدی روز و ماه درست را هنگام اوستا خوانی نداند، برنشوم = ( از اعمال غسل و تطهیر واجب است که هر گاه انجام نشود یا باطل شود، شخص بی دین و کافر می شود ) او باطل است.
الف) وهیگک
کاما دانشمند پارسی و زرتشتی در مقاله ای تحت عنوان : گاه شماری زرتشتی، در یادنامه ی اشپیگل می‌گوید در گذشته نیز کبیسه ی هر روز در چهار سال معمول بوده است که هر چهار سال یک بار، یک روز بر خمسه‌ی مسترقه یا پنجه ی دزدیده افزوده و آن روز را اَوَرداد یعنی روز زیادی می نامیدند. سال ثابت شمسی که کسر یک چهارم را هر چهار سال یک روز و یا هر ۱۲۰ سال و یا ۱۱۶ سال و یا به حساب درست تر ۱۲۸ سال، یک ماه کبیسه می کردند. روز و ماه درست و سالی را که کبیسه گرفته بودند وهیگک می نامیدند. بنابر تفسیر وست، این کلمه ی پهلوی به معنی بز، بزغاله، جدی و برج دهم از بروج دوازده گانه ی سال هم می باشد که در گونه ای دیگر از تفسیر چه بسا راهگشایی باشد. در دو کتاب : گزیده های زات سپرم و بندهش، درباره ی مسئله کبیسه و دو نوع سال و تقویم اشاراتی آمده است. بهرام گور انکلسریا کتاب نخست را با متن و مقابله و واژه نامه و ترجمه ی انگلیسی منتشر کرده است. در بخش بیست و پنجم، زات اسپرم از روز و ماه درگذشت زرتشت یاد می کند: چون چهل و هفت سال از دین بگذشت، زرتشت بمرد که هفتاد و هفت سال چهل روز داشت. مردن زرتشت در خور روز ( روز یازدهم ) از ماه اردیبهشت بود. اما با نه ماه بهیزکی به خور روز از دی ماه برده شده است. اما آیین یزشن و دعا و نماز در همان اردیبهشت ماه باید انجام گیرد و در سه سد سالگی دین، در روز – آسمان چون شب شود ( کسوف واقع گردد ) و در دین خلل شود و پادشاهی بلرزد ( بنابر تعبیر و تفسیر عده ای، اشاره است به حمله ی اسکندر و سقوط شاهنشاهی هخامنشی که در شروحی که بر نوشته ی زات اسپرم آمده،‌پژوهشگران گزارشهایی نقل کرده اند. )

جدول ۴-۱۰ : اندیکاتورهای انتخاب شده از دسته ها برای ورود به شبکه عصبی ۱۱۱

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

جدول ۴-۱۱ : داده های تخصیص داده شده به شبکه عصبی در هر پایگاه ۱۱۶
جدول ۴-۱۲ : مقایسه نتایج به دست آمده از شبکه عصبی و مدل های رقیب برای سهام بانک پارسیان ۱۲۰
جدول ۴-۱۳ : مقایسه نتایج به دست آمده از شبکه عصبی و مدل های رقیب برای سهام صنایع شیمیای فارس ۱۲۰
جدول ۴-۱۴ : مقایسه نتایج به دست آمده از شبکه عصبی و مدل های رقیب برای سهام فولاد مبارکه اصفهان ۱۲۱
فهرست شکل ها
شکل ۱-۱ : دسته بندی کلی تحلیل های کاربردی در بازار سرمایه ۲۱
شکل۲-۲ : ساختار شبکه عصبی پیش رو (غیر بازگشتی) باسه لایه ،لایه ورودی ، لایه میانی و لایه خروجی ۴۵
شکل۲-۳ : ساختار شبکه عصبی برگشتی با سه لایه ، لایه های دوم و سوم برگشتی می باشند. ۴۵
شکل ۲-۴ : مدل یک نرون خطی و غیرخطی(خطی یا غیر خطی بودن به نوع تابع فعال ساز بستگی دارد) ۴۷
شکل۲-۵ : نحوه عملکرد بایاس در خروجی ترکیب کننده خطی ۴۸
شکل ۲-۶ : توابع فعالسازی(الف) حدآستانه، (ب) خطی تکه‌ای، (ج) سیگموئید تک قطبی، (د)گوسین، (ه) خطی (و) سیگموئید دوقطبی ۵۰
شکل ۲-۷ : شبکه پیشرو با یک لایه فعال (خروجی) ۵۱
شکل ۲-۸ : شبکه عصبی پیشرو با یک لایه مخفی و یک لایه خروجی ۵۲
شکل ۲-۹ : شبکه عصبی بازگشتی بدون حلقه خودپسخور و نرون‌های میانی ۵۳
شکل ۲-۱۰ : شبکه بازگشتی با نرونهای مخفیبا حجم حافظه بالاتر ۵۴
شکل ۲-۱۱ : یک شبکه عصبی با سه نرون و دولایه فعال ۵۶
شکل ۳-۱ : شمای کلی مراحل انجام تحقیق ۸۴
شکل ۳-۱ : شباهت سری های سفید و سیاه با در نظر گرفتن lag 92
شکل ۴-۱ : قیمت های بسته شدن سهام بانک پارسیان و بانک کارآفرین ۱۱۳
شکل ۴-۲ : قیمت های بسته شدن سهام پتروشیمی خارک و صنایع شیمیایی فارس ۱۱۴
شکل ۴-۳ : قیمت های بسته شدن سهام فولاد مبارکه اصفهان و فولاد خوزستان ۱۱۵
شکل ۴-۴ : شبکه عصبی ساخته شده توسط نرم افزار متلب ۱۱۶
شکل ۴-۵ : قیمت های پایین پیش بینی شده و واقعی برای سهام بانک پارسیان ۱۱۷
شکل ۴-۶ : قیمت های بالای پیشش بینی شده و واقعی برای سهام بانک پارسیان ۱۱۷
شکل ۴-۷ : قیمت های پایین پیش بینی شده و واقعی برای سهام صنایع شیمیایی فارس ۱۱۸
شکل ۴-۸ : قیمت های بالای پیش بینی شده و واقعی برای سهام صنایع شیمیایی فارس ۱۱۸
شکل ۴-۹ : قیمت های پایین پیش بینی شده و واقعی برای سهام فولاد مبارکه اصفهان ۱۱۹
شکل ۴-۱۰ : قیمت های بالای پیش بینی شده و واقعی برای سهام فولاد مبارکه اصفهان ۱۱۹

فصل اول

کلیات تحقیق

مقدمه

عدم قطعیت در بازار سرمایه به معنای تفاوت مقادیر مورد انتظار و مقادیری است که در واقعیت اتفاق می‌افتند. طراحی روش‌های تحلیل و پیش‌بینی مختلف در بازار سرمایه نیز به دلیل بالا بودن این مقدار و نیاز به دانستن قیمت‌ها در آینده با قطعیت بیشتر یا عدم قطعیت کمتر بوده است. برای کسب سود در بازار سرمایه، سرمایه‌گذاران همواره به دنبال پیدا کردن سهم مناسب جهت سرمایه‌گذاری و قیمت مناسب برای خرید و فروش بوده‌اند و لذا تمام مدل‌های پیش بینی مطرح شده همواره به دنبال پاسخ دادن به سه سؤال اساسی بوده‌اند؛ چه سهمی، در چه محدوده زمانی و در چه قیمتی خریداری شود و یا به فروش برسد. قبل از بررسی پاسخ‌های داده شده به این سؤالات، باید به سؤال جدی‌تری پاسخ داد. از جمله اینکه آیا پیش بینی بازارهای مالی ممکن است؟!
همچنین، در ادامه باید به این موضوع پرداخته شود که در صورت پیش بینی پذیر بودن بازار سرمایه، باید به بررسی ابعاد مختلف بازار سرمایه و متدهایی که در هر زمینه برای پیش بینی ارائه شده است، پرداخت. در ادامه باید بررسی کرد که چه متدهایی کارایی لازم برای این پیش‌بینی را دارند و آیا ترکیب این متدها به صورت کلی ممکن است یا خیر. در ادامه خواهیم دید که می‌توان ابزار به کار گرفته شده در پیش بینی تمام ابعاد بازار سرمایه را در سه دسته کلی متدهای تکنیکال، متدهای بنیادین و متدهای ریاضی، شامل متدهای کلاسیک سری زمانی و رگرسیون و متدهای هوش مصنوعی قرار داد.
در این پژوهش، با بررسی تمام موارد بالا و امکان سنجی تلفیق متدهای به کارگرفته شده جهت پیش بینی قیمت، به سؤالات مطرح شده پاسخ داده خواهد شد و برای اولین بار، به پیش بینی دو قیمت برای دوره‌های جلوتر پرداخته می شود؛ قیمت بالا و قیمت پایین سهام. به این وسیله، سفته بازان^[۱] می‌توانند با به کارگیری این متد، با دقت قابل قبولی به پیش‌بینی قیمت پرداخته و از طریق نوسان گیری، کسب سود کنند.

۱-۲- نظریه کارایی بازار سرمایه

قبل از (فاما^[۲] ۱۹۷۰)، همه فقط به دنبال پاسخ دادن به سؤالات سه گانه ذکر شده در بازار سرمایه بوده اند. با مطرح شدن نظریه کارایی بازار سرمایه فاما، سؤال بزرگ دیگری نیز پیش روی سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران قرار گرفت؛ آیا اصلا تحلیل و پیش بینی آینده بازار سهام ممکن است؟! فاما با طرح نظریه کارایی بازار سرمایه، بازار را متشکل از سرمایه گذارانی فرض کرد که همگی به اطلاعات یکسانی از گذشته و حال دسترسی دارند. اطلاعات سیاسی، اقتصادی، نهانی و … . در واقع برای باور کردن نظریه فاما حتی لازم نیست همه سرمایه گذاران به اطلاعات یکسانی دسترسی داشته باشند، تنها لازم است تعداد زیادی از سرمایه گذاران به این اطلاعات به صورت یکسان و مساوی دسترسی داشته باشند. زمانی که اطلاعات در دسترس مساوی باشند، ابزارهای تحلیل و پیش بینی نیز یکسان باشند؛ هیچ سرمایه گذاری نمی‌تواند سود غیر عادی کسب کند. برای مثال، اگر اولین نفری که اطلاعات نهانی دارد، قصد خرید یک سهم را بکند؛ در مدت زمانی که در پی انجام این امر است، فروشندگان از این اطلاعات مطلع شده و سهم خود را گران‌تر از قبل می‌فروشند. لذا فرصت کسب سود غیر عادی وجود ندارد. تعریف دقیق و کامل بازار کارای سرمایه نیز عبارت است از: بازاری که سرعت انتقال اطلاعات در آن بسیار زیاد باشد. لذا فاما سه نوع از کارایی را تعریف می‌کند، بازار کارای ضعیف که سرعت انتقال اطلاعات در آن کم است ولی همچنان امکان کسب سود غیرعادی با بهره گرفتن از اطلاعات گذشته ممکن نیست. بازار کارای متوسط که سرعت نقل اطلاعات در آن زیاد است و امکان کسب سود غیر عادی با بهره گرفتن از اطلاعات حال ممکن نیست. بازار کارای قوی که سرعت انتقال اطلاعات در آن بسیار زیاد بوده و حتی دارندگان اطلاعات نهانی نیز فرصت کسب سود غیر عادی ندارند. در نهایت فاما نتیجه می‌گیرد که نوسان قیمت در بازار تصادفی بوده و امکان پیش‌بینی آن موجود نیست.
پس از مطرح شدن نظریه کارایی بازار سرمایه، سرمایه گذاران بازار سرمایه به دو دسته تقسیم شدند. دسته‌ای که به کارایی بازار اعتقاد داشتند، به سرمایه گذاری های بلند مدت روی آوردند، دلیل این امر این بود که این دسته امکان کسب سود از طریق پیش بینی بازار را منتفی دانسته و لذا فرصتی برای کسب سود غیر عادی از طریق خرید و فروش کوتاه مدت وجود ندارد. دسته دیگر سرمایه گذاران به این نظریه اعتقاد ندارند و به آن انتقادهایی دارند. این دسته به پیش بینی بازار سرمایه اعتقاد داشته و لذا از مدل‌های مختلفی برای این پیش‌بینی‌ها استفاده کرده‌اند. این دسته، علاوه بر سرمایه گذاری‌های بلند مدت، به سرمایه گذاری‌های کوتاه مدت و میان مدت نیز پرداخته و از طریق خرید و فروش‌های پیوسته، تلاش در کسب سود غیر عادی می‌کنند.
از جمله انتقادهایی که به نظریه کارایی بازار سرمایه وارد است، می‌توان به قواعد مشهور بازار سرمایه اشاره کرد. از جمله این قواعد می‌توان به پایین آمدن قیمت‌ها به صورت عمومی در پایان هفته‌ها اشاره کرد؛ دلیل این امر این است که در روزهای تعطیل ممکن است اتفاقات ناخوشایندی رخ دهد که باعث افت شدید قیمت‌ها در ابتدای هفته بعد منجر شود. قاعده دیگر پایین آمدن قیمت‌ها در انتهای سال است. به صورت عمومی بازدهی سهامی که P/E بالاتری دارند، بالاتر است. این قواعد که به صورت عرف بازار درآمده‌اند از جمله نقدهایی است که سرمایه گذاران به نظریه کارایی بازار سرمایه که پیش بینی را غیرممکن می‌داند وارد می‌دانند.
انتقاد دیگر سرمایه گذاران، این است که روندهای فصلی، دوره‌ای و خطی و غیرخطی از طریق مدل‌های اقتصادسنجی و سری زمانی کاملا قابل شناسایی و مشهود است. از نظر تجربی، بسیاری از سرمایه گذاران با بهره گرفتن از تحلیل‌های تکنیکال و بنیادین به کسب سود می‌پردازند. (پوا^[۳] ۲۰۰۸) در مقاله‌ای به بررسی روندهای موجود در بازار سرمایه پرداخته و اظهار می‌دارد که از نقطه نظر عملی این نظریه صحیح نبوده و نظریه کارایی بازار سرمایه، در یک بازار کاملا ایده آل صحت دارد. لذا با توجه به انتقادهای ذکر شده و فرصت‌های عملی درک شده در بازار توسط سرمایه گذاران، در این مقاله فرض پیش بینی پذیر بودن بازار سرمایه مورد قبول قرار گرفته و به اولین سؤال مطرح شده به این صورت پاسخ می‌دهیم.

۱-۳- ابعاد مختلف بازار سرمایه و ابزارهای پیش بینی

حال که به پیش بینی پذیر بودن بازار اعتقاد پیدا می‌کنیم، زمان پاسخ دادن به سؤالات سه گانه مطرح شده می‌رسد، چه سهمی، چه محدوده زمانی و چه قیمتی. برای پاسخ دادن به این سؤال از مدل‌های بسیار متنوعی استفاده شده است. مدل‌های که به پیش بینی سهم مورد نظر می‌پردازند عموما با بهره گرفتن از تحلیل‌های بنیادین و روش‌های کلاسیک پیش بینی مثل اقتصاد سنجی و سری زمانی مورد بررسی قرار می‌گیرند. مدل‌هایی که به محدوده زمانی می‌پردازند، در پی یافتن استراتژی خاصی برای معاملات هستند و از مدل‌های تحلیل و پیش بینی تکنیکال یا مدل‌های توسعه یافته هوش مصنوعی بهره می‌برند. در پاسخ به سؤال چه قیمتی، دسته بسیار بزرگی از مدل‌ها به کار می‌آیند. مدل‌های کلاسیک، تحلیل‌های بنیادی، تحلیل‌های تکنیکی و الگوریتم‌های هوش مصنوعی. در این مقاله ما به طور دقیق در پی پاسخ به سؤال سوم، یعنی پیش بینی قیمت هستیم، بیشترین گوناگونی در حوزه پیش بینی نیز در این حوزه است. در ادامه به اختصار به توضیح کوتاهی از انواع مدل‌های پیش بینی و دلیل انتخاب شبکه های عصبی به عنوان مدل منتخب می‌پرازیم.
مدل‌های پیش‌بینی قیمت سهام را می‌توان به صورت کلی در سه دسته جای داد، تحلیل‌های تکنیکال، تحلیل‌های بنیادین و تحلیل‌های با بهره گرفتن از الگوریتم‌های هوش مصنوعی. تحلیل تکنیکال با مطالعه روند تغییرات گذشته قیمت سهام و با این پیش فرض که اتفاقات گذشته در آینده تکرار می‌شود به پیش‌بینی می‌پردازد. در واقع چارتیست‌ها یا همان تکنیکال کاران اعتقاد دارند که تنها چیزی که قیمت سهام را تغییر می‌دهد میزان تقاضا و عرضه در بازار است. در واقع این دسته اعتقاد دارند که قیمت سهام تحت تأثیر هر عامل دیگر بنیادین اقتصادی که تغییر کنند، این عوامل تنها روی عرضه و تقاضا در بازار تأثیر دارند و لذا با پیش بینی این مقادیر می‌توان قیمت‌ها را نیز پیش بینی کرد. دو مدل کلی به کار گرفته شده توسط این دسته عبارتند از تطابق الگوها و استفاده از اندیکاتورها؛ الگوها در واقع روند‌های تغییر قیمت در گذشته هستند که با توجه به اعتقاد به تکرار شدن آنها در آینده می‌توان از انطباق آنها برای پیش بینی آینده استفاده کرد. اندیکاتورها نیز مدل‌های ریاضی هستند که با بهره گرفتن از شاخص‌های قیمتی مثل قیمت باز و بسته شدن و حجم مبادلات انجام شده، عرضه و تقاضا و در نهایت قیمت را پیش‌بینی می‌نمایند.
تحلیل بنیادین با شناسایی عوامل مؤثر بر قیمت سهام و تحلیل تأثیر هر کدام به پیش‌بینی قیمت می‌پردازد. فاندامنتال کاران یا همان استفاده‌ کنندگان از تحلیل بنیادین اعتقاد دارند که عوامل بسیار زیادی در قیمت سهام تأثیر دارند. قیمت‌های جهانی محصولاتی که کمپانی‌ها تولید می‌کنند، قیمت مواد اولیه مورد نیاز آنها و سایر عوامل سیاسی و اقتصادی تأثیرگذار در فروش و سود کمپانی از جمله این عوامل هستند. به طور کلی تحلیل‌هایی که در این حوزه صورت می‌گیرند عبارتند از تحلیل صورت‌های مالی که به دو صورت افقی (مقایسه صورت‌های مالی در طی سالیان مختلف و تحلیل تغییرات آنها) و عمودی (تحلیل عناصر موجود در صورت مالی و مقایسه آنها و بررسی نسبت‌های مالی) و همچنین مدل‌های کلاسیک پیش‌بینی نظیر رگرسیون (پیدا کردن رابطه میان قیمت سهام و متغیرهایی که تعریف می‌گردند) و سری زمانی (شناخت سیکل‌ها و روندهای موجود در قیمت سهام).
الگوریتم‌های هوش مصنوعی که استفاده از آنها به سرعت در حال رشد میان سرمایه گذاران است در واقع تلفیقی از تمام روش‌های پیش بینی ذکر شده با توانایی برازش منحنی‌های غیرخطی با درجه بالا است. این الگوریتم ها قابلیت کار با تعداد زیادی از متغیرها و پیدا کردن رابطه مناسب میان این متغیرها را دارند. آنگونه که ذکر شد، عوامل تأثیر گذار در قیمت سهام بسیار زیاد هستند و مدل‌های کلاسیک و تحلیل‌های قدیمی و تجربی پاسخگوی این تعداد عوامل نیستند. برای پیش بینی‌های کوتاه مدت عموما از مدل‌های کلاسیک سری زمانی و تحلیل تکنیکال استفاده می‌شود، هر کدام از این دو، تعداد زیادی الگوریتم دیگر را شامل می‌شوند که کار جمع بندی و نتیجه گیری را دشوار می‌کند. الگوریتم‌های هوش مصنوعی این قدرت را دارند که تمام این تحلیل‌ها را با یکدیگر به وسیله وزن دهی‌های بهینه ترکیب کرده و یک جواب یکتا و بهینه را ارائه دهد.
از میان الگوریتم‌های هوش مصنوعی، استفاده از شبکه‌های عصبی در مبحث پیش بینی بسیار زیاد است. این امر به دلیل قابلیت شبکه عصبی در کار با تعداد زیادی متغیر، برازش بسیار دقیقی از سری زمانی، تحت تأثیر داده‌های پرت قرار نگرفتن، عدم محدودیت برای درجه خاصی از غیر‌خطی بودن و انعطاف پذیر بودن شبکه در مقابل تغییرات پارامترهای مدل می‌باشد. از جمله اقبالی که به این مدل‌ها شده است می‌توان به تاوارس و همکاران^[۴] (۲۰۱۰)، فاریا و همکاران^[۵] (۲۰۰۹)، تسای و چیو^[۶] (۲۰۰۹) و کارا و همکاران^[۷] (۲۰۱۱) اشاره کرد که در تحقیقات خود، شبکه‌های عصبی را از مدل‌های کلاسیک و دیگر الگوریتم‌های هوش مصنوعی برتر می‌دانند. اولیویرا و همکاران^[۸] (۲۰۱۳) در بررسی جامعی که روی بازار بورس برزیل انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که شبکه عصبی از ماشین‌های بردار پشتیبان (SVM) و سری زمانی در امر پیش بینی قیمت کارا هستند.
با توجه به دلایل ذکر شده و نتایج گرفته شده در سایر تحقیقات که قسمتی از آنها ذکر شد، در این مقاله، ما نیز شبکه‌های عصبی را جهت پیش بینی قیمت سهام انتخاب می‌کنیم. نکته مهم در استفاده از شبکه‌های عصبی این است که این شبکه ها در ابتدا با بهره گرفتن از ۷۵ درصد داده ها (به صورت عمومی) وارد فرایند یادگیری می‌شوند. در این مرحله به دلیل قابلیت بالای شبکه عصبی جهت برازش منحنی‌های پیچیده، ممکن است شبکه مدل را پیچیده‌تر از آنی که هست شناسایی کند. این امر باعث می‌شود که مقادیر پیش‌بینی به مقادیر واقعی نزدیک‌تر شوند و تخمین دقیق‌تری در مرحله آموزش صورت گیرد. نکته در اینجاست که حدی از تغییرات و اختلاف میان مقادیر پیش بینی و واقعی به خاطر تصادفی بودن این تغییرات است. در تمام مدل‌های پیش‌بینی این جزء تصادفی وجود دارد ولی شبکه‌های عصبی برای تخمین این مقادیر، از تعداد متغیرهای زیادتری استفاده می‌کنند در حالی که این مقادیر تصادفی بوده و پیش بینی پذیر نیستند. این خاصیت که به آن بیش برازش می‌گویند بزرگترین مشکل شبکه‌های عصبی می‌باشد.