عملیات تکمیلی
۱-۴-۲ مراحل ترکاری

1. 1. خیساندن (سوکینگ)

1. 1. موزدایی

1. 1. آهک دهی (لایمینگ)

1. 1. آهک گیری (دیلامینگ)

1. 1. آنزیم دهی (باتینگ)

1. 1. چربی گیری

1. 1. دباغی(تانینگ)

1. 1. دباغی مجدد (ریتانینگ)

1. 1. روغن دهی

۲-۴-۲ ترکاری
در زمان های قدیم برای مو زدایی و لش زنی پوست از وسیله ای که به صورت شیب داری در کف کارگاه قرار می گرفت استفاده می کردند. این وسیله را beam می گفتند و محوطه ای که این وسیله در آنجا قرار می گرفت Beamhouse گفته می شد. بعد ها به مرور زمان به کلیه عملیاتی که در قسمت ترکاری یا خیس کاری انجام می گیرد عبارت Beamhouse operation اطلاق شده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۴-۲ خیساندن
خیساندن اولین مرحله چرم سازی و ترکاری است که طی آن تمامی آثار curing از بین می رود. درضمن انبارداری پوست های ترنمکی حدود ۳۵-۳۰% آب طبیعی خود را از دست می دهند . به خاطر وجود آب کافی در پوست های ترنمکی در مرحله سوکینگ این پوستها مشکلی پیش نمی آید. آب ساده به مدت چند ساعت پوستهای ترنمکی را دی هیدراته (جذب مجددآب) کرده و شرایط مناسب را برای عملیات بعدی دباغی فراهم می کند.
پوستهای خشک نمکی در مرحله سوکینگ با مشکلات زیادی روبه رو هستند که بوسیله سوکینگ اسیدی و قلیایی این مشکل برطرف می گردد. سوکینگ قلیایی ارجح تر است بدلیل اینکه بااستفده از سوکینگ اسیدی در مرحله موزدایی به مشکل برمی خوریم.
مشکلات پوست های خشک نمکی در مرحله سوکینگ :
در ضمن خشک شدن پوست غلاف آبکی اطراف زنجیرهای باردار شده الکتریکی پروتئین از بین می رود و پوندهای عرضی الکترووالانسی بین رشته های پروتئین تبدیل می شود به پیوندهای عرضی بسیار محکم که در جهت طولی و عرضی الیاف پوست فیکس گردیده است. همچنین در اثر خشک شدن پوست در نور آفتاب مواد موجود در الیاف، منعقد شده و تبدیل به مواد چسبناکی می گردد که از جدا شدن الیاف از همدیگر جلوگیری می کند.
اهداف سوکینگ :
حذف نمک و از بین بردن تمام آلودگی های پوست. اگر خون حذف نشود آهن موجود در آن باعث ایجاد لکه می شود. چون آهن خاصیت دباغی کنندگی دارد ازاین رو لکه ایجاد شده در مراحل بعدی هم از بین نمی رود .
دی هیدراته کردن پوست(جذب مجددآب)
نرم و پخش کردن مواد سیمانی موجود بین الیاف پوست
نرم و متورم کردن الیاف پوست
حذف چربی ها ی فیزیولوژیکی پوست
حذف پروتئین های کروی
آب مصرفی در سوکینگ :
کیفیت آب مصرفی در مرحله سوکینگ بر کیفیت و روند چرم سازی تاثیر زیادی دارد از این رو استفاده از آب براساس کیفیت آن صورت می گیرد. آب همیشه دارای مقادیر محلول یا معلق می باشد که این مواد کیفیت آب را تعیین می کنند.
در فرایند چرم سازی از آب سخت استفاده نمی شود زیرا این آب در مراحل مختلف فرایند چرم سازی ایجاد شرایط نامطلوبی می کند .
اثر سختی آب در مراحل مختلف چرم سازی:
در مرحله سوکینگ : باعث می شود تا پوست های خشک دیر و به سختی خیس شود .
۴-۴-۲ مرحله آهک دهی :اثر چندانی ندارد مگر منجر به ایجاد کربنات کلسیم و منیزیم در سطح پلت شود.
۵-۴-۲ مرحله آهک گیری :اگر از سولفات آمونیوم استفاده شود موقع شستشو امکان دارد مشکل پیش بیاید.
در دباغی گیاهی :کربنات کلسیم و منیزیم با مواد دباغی، تانن های غیر محلول تشکیل می دهند. این ترکیبات در اثر اکسید شدن رنگ چرم را تیره می کنند.
در خنثی سازی :کربنات ها سرعت خنثی سازی را زیاد می کنند.
در رنگ رزی :رنگ های بازی به کربنات ها حساس اند. رنگ غیر یکنواخت می شود و مقداری از آن رسوب می کند .
در روغن دهی : به عنوان صابون کلسیمی ،روغنها را رسوب می دهند و شرایط سطح چرم را برای فینیش نامناسب می کنند.
در فینیش : امولسیون لاکهای محلول در آب را می شکنند.
مراتب سوکینگ :
سوکینگ اولیه :پوست خام دارای مقادیر زیادی تخم باکتری است که به دلیل مقادیر بسیار زیاد نمک در مرحله انبار داری و نگهداری پوست امکان تکثیر و فعالیت ندارند. وقتی پوست در آب زیادی قرار می گیرد نمک ها در آب حل شده و امکان فعالیت مجدد باکتریها فراهم می شود از این رو برای حذف تخم باکتری ابتدا پوست با مقادیر بسیار کم آب شسته می شود سپس سوکینگ اصلی انجام می گیرد .
سوکینگ اصلی: در حقیقت شستشوی کامل پوست است که آب به عنوان ماده اصلی در آن مدنظر است. این مرحله را با بهره گرفتن از مواد کمکی تسریع می کنند .
عوامل تاثیر گذار بر سوکینگ :
عملیات مکانیکی: پوست هایی که در آفتاب خشک می شوند قسمتی از مواد بین الیافی آنها تبدیل به مواد نامحلول می شود از این رو این قسمت ها در آب خیس نمی شوند. استفاده از ماشین لش زنی قبل از عمل سوکینگ یا لش زنی با دست برای حذف این مواد توصیه می شود.
اثر دما : با بالا رفتن دمای سوکینگ خالی شدن پوست افزایش می یابد هم چنین دما باعث رشد سریع باکتریهای پروتئولیتیک می شود. بالاترین درجه حرارت برای سوکینگ ۲۴ درجه است. بهتر است سوکینگ در شب انجام گیرد .

• تصمیمات قیمت گذاری محصولات

امروزه هر روشی با بهره گرفتن از یک نرم افزار به کار گرفته می شود. در این راستا با توجه به متد AHP نرم افزار Expert choice طراحی شده که تمام کارهای تعریف هدف، معیارها و گزینه ها را به صورت مدل کامپیوتری انجام می دهد. همچنین امکاناتی چون آنالیز حساسیت، تصمیم گیری گروهی و استفاده از متدهای طبقه بندی و تصمیم گیری با توجه به محدودیت منابع، از مزایای این نرم افزار است. بنابراین هر جایی که نیاز به اولویت بندی تعدادی گزینه یا انتخاب یک گزینه باشد، این نرم افزار کاربرد دارد. امروزه بسیاری از شرکت های معتبر جهان مانند جنرال موتورز و فورد در موارد مدیریت ریسک، مدیریت پروژه و مدیریت منابع انسانی و شاخه های دیگر از این نرم افزار استفاده کرده اند. همچنین بسیاری از شرکت های ایرانی و محققین از روش AHP و نرم افزار مذکور در انجام یک تصمیم گیری منطقی در موارد گوناگون استفاده کرده اند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۱۳- خلاصه
در این فصل پس از ارائه مقدماتی درباره تحقیقات علمی و لزوم انجام آنها به توضیحاتی در رابطه با نوع تحقیق پیش رو پرداخته شده است. سپس روش پژوهش وجامعه آماری بیان شد. در ادامه روش گردآوری اطلاعات مرور شد و بیان گردید­ که محقق برای پاسخ به سؤالات تحقیق چه روش­هایی را برای جمع­آوری اطلاعات برگزیده است. همچنین توضیح کاملی در رابطه ابزار گردآوری اطلاعات و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها در این تحقیق ارائه گردید. سپس به طبقه بندی مواد مورد استفاده در شرکت اسنوا اصفهان و تشریح مدل ترکیبی AHP-GP پرداخته شده است در ادامه قلمرو پژوهشی ارائه گردید و در انتها هم به معرفی نرم افزار Expert choice پرداخته شده است.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل نتایج
۴-۱- مقدمه
در این فصل با بهره گیری از تکنیک های تصمیم گیری چند معیاره همچون فرایند تحلیل سلسله مراتبی و برنامه ریزی آرمانی که با روش تحقیق و نوع متغیرها سازگاری دارند، داده های جمع آوری شده، تحلیل می شوند. برای انجام این پژوهش از نرم افزارهای Expert choice و Lingo9 استفاده می گردد.
۴-۲- شناسایی معیارهای موثر بر ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان در شرکت اسنوا اصفهان
همان گونه که مشاهده شد در فصل دوم به تفصیل در مورد معیار های موثر بر ارزیابی و انتخاب تامین کننندگان بحث شد و دیدیم که اهمیت این معیارها طی سالهای گذشته به دلایل مختلف جابه جا شده است. فهرستی از معیارهای موثر بر ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان در شرکت اسنوا اصفهان مورد بررسی قرار گرفتند و در نهایت پس از مصاحبه با مدیران وکارشناسان بخش تامین مواد اولیه ،کیفیت ، تحقیق و توسعه ،بخش بهره برداری و آزمایشگاه شرکت، پنج معیار اصلی قیمت، تحویل به موقع، انعطاف پذیری، هزینه حمل و نقل و کیفیت شناسایی شدند که معیار انعطاف پذیری به زیر معیارهای انعطاف پذیری در حجم و انعطاف پذیری در بهبود کیفیت تقسیم می شود.
به این ترتیب جواب سوال اول این پژوهش که شناسایی معیارهای موثر بر ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان در شرکت اسنوا اصفهان است بدست می آید. سوال دوم پژوهش پیرامون اولویت بندی معیارهای اتنخاب تامین کنندگان در شرکت مذکور است.
۴-۳- اولویت بندی معیارهای موثر بر ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان ماده اولیه ABS در شرکت اسنوا اصفهان با بهره گرفتن از روش AHP
برای پاسخ به سوال دوم باید از کارشناسان خواسته شود که معیارها را نسبت به یکدیگر به صورت زوجی مقایسه کنند تا با بهره گرفتن از رویکرد سلسله مراتبی نسبت به اولویت بندی معیارها اقدام شود.
دو راه برای ایجاد ماتریس های مقایسه زوجی وجود دارد که عبارتند از:

• قضاوت به اتفاق آراء

• قضاوت های شخصی

در روش اول باید اعضای گروه برای هر مقایسه زوجی به توافق برسند و در روش دوم هر یک از اعضا مقدار دلخواه خود را برای هر مقایسه در نظر می گیرد، سپس با بهره گرفتن از میانگین هندسی، قضاوت های فردی به قضاوت های گروهی تبدیل می شود. در این پژوهش رویکرد اول انتخاب شد و پس از مصاحبه با مدیران وکارشناسان تامین مواد اولیه ، کیفیت ، تحقیق و توسعه، بهره برداری، آزمایشگاه شرکت و توافق در مورد مقایسات زوجی بین معیارهای موثر بر ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان مقایسات زوجی زیر بدست آمد که در جداول ۴-۱ و ۴-۲ نتیجه حاصل نشان داده شده است.
جدول ۴-۱- ماتریس مقایسات زوجی معیارهای اصلی شرکت اسنوا اصفهان

کیفیت
هزینه حمل و نقل
انعطاف پذیری
تحویل به موقع
قیمت
معیارها

۱
۴
۲
۲
۱
قیمت

۲/۱
۲/۱
۱
۱

تحویل به موقع

۲/۱

۵۱/۱

۴۵/۱

۴۱/۱

۳۲/۱

۲۴/۱

۱۲/۱

۹۰/۰

۵۸/۰

۰

۰

IRI

در صورتی که نرخ ناسازگاری، کوچکتر یا مساوی ۱/۰ باشد (۱/۰ IR≤)، در مقایسات زوجی، سازگاری وجود دارد و می توان کار را ادامه داد. در غیر این صورت، تصمیم گیرنده باید در مقایسات زوجی تجدید نظر کند.
لازم به ذکر است که برای پر کردن ماتریس مقایسات زوجی، از مقیاس ۱ تا ۹ استفاده می شود تا اهمیّت نسبی هر عنصر نسبت به عناصر دیگر، در رابطه با آن خصوصیت، مشخص شود. جدول ۳-۴ ، مقیاس را برای انجام مقایسات زوجی نشان می دهد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

جدول ۳-۳- مقیاس AHP

شرح تعریف درجه اهمیت

دو عنصر اهمیت یکسانی داشته باشند اهمیت یکسان ۱
یک عنصر نسبت به دیگری، نسبتا ترجیح داده می شود . نسبتا مرجح ۳
یک عنصر نسبت به عنصر دیگر زیاد ترجیح داده می شود. ترجیح زیاد ۵
یک عنصر نسبت به عنصر دیگر بسار ترجیح داده می شود ترجیح بسیار زیاد ۷
یک عنصر نسبت به عنصر دیگر ترجیح فوقالعاده زیادی دارد. ترجیح فوق العاده زیاد ۹
ارزشهای بینابین در قضاوتها ۲و۴و۶و۸

نکته مهم: هنگامی که عنصر i با عنصر j مقایسه میشود یکی از اعدادبالا به آن اختصاص می یابد. در مقایسه عنصر j با i مقدار معکوس آن عدد اختصاص می یابد. ) )=Xji

توجه داشته باشید که در ماتریس مقایسات زوجی، سطر i با ستون j مقایسه می شود. بنابراین تمامی عناصر قطر اصلی این ماتریس عدد یک می باشد همچنین هر مقدار زیرِ قطر اصلی، معکوس مقدار بالای قطر است.
۳-۹-۳-مدل تاپسیس TOPSIS^[112]
مدل TOPSIS توسط هوانگ و یون^[۱۱۳] در سال ۱۹۸۱، پیشنهاد شد. این مدل، یکی از بهترین مدل های تصمیم گیری چند شاخصه است و از آن، استفاده زیادی می شود، در این روش نیز m گزینه به وسیله n شاخص، مورد ارزیابی قرار می گیرد. اساس این تکنیک، بر این مفهوم استوار است که گزینه انتخابی، باید کمترین فاصله را با راه حل ایده آل مثبت (بهترین حالت ممکن) و بیشترین فاصله را با راه حل ایده آل منفی (بدترین حالت ممکن) داشته باشد. فرض بر این است که مطلوبیت هر شاخص، به طور یکنواخت افزایشی یا کاهشی است. حل مسأله با این روش، مستلزم طی شش گام زیر است (مؤمنی، ۱۳۸۹):

• کمّی کردن و بی مقیاس سازی ماتریس تصمیم(N): برای بی مقیاس سازی، از بی مقیاس سازی نورم استفاده می شود.

• به دست آوردن ماتریس بی مقیاس موزون(V): ماتریس بی مقیاس شده (N) را در ماتریس قطری وزن ها(W_n×n) ضرب می کنیم، یعنی:

رابطه ۷ V = N × W_n×n

Chi-Square

۱۵۳/۵۲۸

df

۴

Sig.

۰۰۱/۰

نتایج آزمون فریدمن نشان می‏دهد که از نظر ابعاد تأثیرگذارِ مدیریت دانش بر روی فشار روانی کارکنان از نظر اولویت، تفاوت معنی‏داری (p<0/01) وجود دارد. بدین صورت که نگهداری از دانش (با میانگین رتبه‏ای=۵۰/۴) در اولویت اول و ذخیره کردن دانش (با میانگین رتبه‏ای = ۰۶/۲) در اولویت پنجم قرار دارند.
فصل پنجم
نتیجه گیری و پیشنهادات

مقدمه

در این تحقیق به “ارتباط فرایند مدیریت دانش و فشار روانی کارکنان بانک ملت شهر تهران” پرداخته شده است که سعی می شود هر یک از سؤالات تحقیق در زیرآورده و نتایج آنها مورد تحلیل قرار گیرد و در پایان پیشنهادهای اجرایی و پژوهشی و محدودیتهای تحقیق نیز ارائه شده است.

نتایج سؤالات تحقیق

در این قسمت نتایج تحلیلی سؤالات تحقیق، به تفکیک گزارش می شود:
سؤال اصلی تحقیق:
۵-۲-۱- آیا فرایندهای مدیریت دانش بر فشار روانی کارکنان شعب بانک ملت شهر تهران تأثیر معناداری دارد؟
مدیریت دانش، راز موفقیت سازمان‌ها در قرن ۲۱ است. دانش، مفهومی فراتر از داده و اطلاعات است. دانش به مجموعه اطلاعات، راه کار عملی مرتبط با آن، نتایج بکارگیری آن در تصمیمات مختلف، آموزش مرتبط با آن، نگرش افراد در مشاغل و مسئولیت‌های مختلف در ارتباط با آن گفته می‌شود. دانش هر نفر، حتی در موردی خاص، ممکن است با دیگران متفاوت باشد. دانش زیربنای مهارت و تجربه و تخصص هر فرد است که مدیریت آن می تواند نتایج مفیدی برای سازمان داشته باشد که نتایج تحقیق حاضر نیز نشان داد که فرایندهای مدیریت دانش بر کاهش فشار روانی کارکنان شعب بانک ملت شهر تهران تأثیر معناداری (R²adj. =0/537؛p<0/01 ) دارد که این یافته با نتایج مطالعات زیتینوگلو و همکاران (۲۰۰۷)، قاسمی نژاد و سیادت (۱۳۸۳)، خاتونی و همکاران (۱۳۸۸) و صفرزاده و همکاران (۱۳۹۱) همسو می باشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

سؤالات فرعی تحقیق:
۵-۲-۲- آیا اکتساب دانش بر فشار روانی کارکنان شعب بانک ملت شهر تهران تأثیر معناداری دارد؟
در مرحله اکتساب دانش، دانش باید از محیط داخلی و خارجی شناسایی شده و کسب گردد؛ و نیز مشخص شود که چه قابلیت هایی را می توان مورد استفاده قرار داد که این موارد می تواند در افزایش و بهبود عملکرد افراد نقش مهمی برجای گذارد که این مهم رفته رفته باعث بهبود کارایی فرد شده و نتایج مفیدی برای فرد به ارمغان خواهد آورد که نتایج تحقیق حاضر نیز نشان داد که اکتساب دانش بر کاهش فشار روانی کارکنان شعب بانک ملت شهر تهران تأثیر معناداری (R²adj. =0/394؛p<0/01 ) دارد که این یافته با نتایج مطالعات چانگ (۲۰۰۹) و جایی پور و رحیمی (۱۳۸۷) همسو می باشد.
۵-۲-۳- آیا ایجاد دانش بر فشار روانی کارکنان شعب بانک ملت شهر تهران تأثیر معناداری دارد؟
نتایج به دست آمده از تحقیق حاضر نشان داد که ایجاد دانش بر کاهش فشار روانی کارکنان شعب بانک ملت شهر تهران تأثیر معناداری (R²adj. =0/348؛p<0/01 ) دارد که این یافته با نتایج مطالعات رجایی پور و رحیمی (۱۳۸۷) و قاسمی نژاد و سیادت (۱۳۸۳) همسو می باشد. ایجاد دانش باعث می شود که افراد بتوانند در مواقع لازم نسبت به ایجاد دانش کارآمد اقدام کنند که این مهم رفته رفته توان سازگاری فرد را بهبود بخشیده و همانگونه که نتایج تحقیق حاضر نیز نشان داد، می تواند باعث کاهش فشار روانی در بین کارکنان و بخصوص کارکنان شعب بانک ملت شهر تهران شود.
۵-۲-۴- آیا ذخیره کردن دانش بر فشار روانی کارکنان شعب بانک ملت شهر تهران تأثیر معناداری دارد؟
با اینکه سازمانها تولید دانش می کنند، در عین حال آن را فراموش هم می کنند. بنابراین ذخیره، سازماندهی و بازیابی دانش سازمان در عین حال به حافظه سازمانی هم اشاره می کند. حافظه سازمانی بخش مهمی از مدیریت مؤثر دانش سازمانی را تشکیل می دهد. حافظه سازمانی حاوی دانشی است که در اشکال مختلف از جمله مستند سازی، اطلاعات ساخت یافته ذخیره شده در پایگاه اطلاعات الکترونیکی، دانش اشخاص به صورت مستند شده در سیستم های خبره، رویه های سازمانی مستند شده و فرآیندها و دانش ضمنی کسب شده توسط افراد و شبکه های افراد ظاهر شده و باعث بهبود عملکرد آنها می شود که نتایج تحقیق حاضر نیز نشان داد که ذخیره کردن دانش بر کاهش فشار روانی کارکنان شعب بانک ملت شهر تهران تأثیر معناداری (R²adj. =0/286؛p<0/01 ) دارد که این یافته با نتایج مطالعات کاظمی و همکاران (۱۳۸۹) و صفرزاده و همکاران (۱۳۹۱) همسو می باشد.
۵-۲-۵- آیا توزیع دانش بر فشار روانی کارکنان شعب بانک ملت شهر تهران تأثیر معناداری دارد؟
دانش سازه ای است که در اثر تعامل افراد و ارتباطات آنها قابل انتقال می باشد. به عبارت بهتر تسهیم دانش هم می تواند به معنای یک فرایند متمرکز جهت دار برای پخش دانش در میان گروه معینی از کارکنان قلمداد شود؛ و هم می تواند مبین انتقال دانش بین افراد در داخل گروه های کاری باشد. در توزیع دانش باید به یک اصل عمومی توجه کرد و آن این است که “لازم نیست که همه کس همه چیز را بدانند”. بنابراین برخی از دانش های سازمان که محرمانه بوده و یا جزو اسرار تلقی می شوند، نباید توزیع شوند. فناوری اطلاعات، یکی از ابزارهای مهم تسهیم دانش است. همچنین وجود ساختارها و ارتباطات غیررسمی در توزیع دانش نقش مهمی ایفا می کنند. در توزیع دانش مسائلی همچون چگونگی به اشتراک گذاری دانش موجود و انتقال آن به محل مناسب و مورد نیاز و چگونگی انتقال دانش، به گونه ای که در سازمان قابل دسترسی و استفاده باشد؛ و نیز چگونگی انتقال دانش از سطح فردی به سطح دانش گروهی و سرانجام سطح دانش سازمانی، از جمله مواردی است که در دستور کار این بخش از مدیریت دانش قرار می گیرد که این موارد می توانند باعث بهبود مسیر شغلی افراد شود که نتایج تحقیق حاضر نیز نشان داد که توزیع دانش بر کاهش فشار روانی کارکنان شعب بانک ملت شهر تهران تأثیر معناداری (R²adj. =0/357؛p<0/01 ) دارد که این یافته با نتایج مطالعات ناسوردین و همکاران (۲۰۰۶) همسو می باشد.
۵-۲-۶- آیا نگهداری دانش بر فشار روانی کارکنان شعب بانک ملت شهر تهران تأثیر معناداری دارد؟
برخی از برنامه های سازمانی باعث خروج افرادی از سازمانها می شود که دارای تجربیات و دانش‏های با ارزشی هستند. چنین پدیده ای می‏تواند منجر به از دست دادن دائمی و غیرقابل برگشت دانش این سازمانها شود که ذخیره، نگهداری و روزآمد کردن دانش را امری لازم می‏گرداند. نگهداری از دانش، از نابودی دانش جلوگیری کرده و به آن اجازه اینکه مورد استفاده قرار گیرد را می دهد. فرایند محافظت از دانش سازمانی شامل سه مرحله انتخاب، ذخیره و روزآمدکردن دانش می باشد که هر یک می توانند حاوی توانایی هایی برای سازمان باشند که نتایج آن می تواند یاری رسان کارکنان سازمان شود که نتایج تحقیق حاضر نیز نشان داد که نگهداری دانش بر کاهش فشار روانی کارکنان شعب بانک ملت شهر تهران تأثیر معناداری (R²adj. =0/428؛p<0/01 ) دارد که این یافته با نتایج مطالعات صفرزاده و همکاران (۱۳۹۱) همسو می باشد.

۲-۵-۱- کاربرد نشانگرهای RAPD در بررسی تنوع ژنتیکی گیاهان دارویی

پایه و اساس تنوع ژنتیکی در یک گونه تغییرات جهشی است که با ایجاد آلل های مختلف، اشکال فنوتیپی و ژنوتیپی متفاوتی را بوجود آورده است. به عبارت دیگر یکسان نبودن جایگاهای شناسایی آغازگر و همچنین جهش نقطه ای باعث از بین رفتن جایگاه های اتصال آغازگر شده و تنوع بوجود می آید. نشانگر RAPD، انگشت نگاری DNA در چندین جایگاه ژن را امکان پذیر می سازند در حالیکه نشانگر های پروتئینی تنها یک جایگاه ژنی را تحت شعاع قرار می دهد (وایوگ و پاول^[۸۶]، ۱۹۹۲). تکنیک RAPD برای انگشت نگاری ژنتیکی مناسب بوده بخاطر اینکه سریع می باشد) گواناما^[۸۷] و همکاران، ۲۰۰۰)، و به DNA اندکی نیاز می باشد (لوو^[۸۸] و همکاران، ۱۹۹۶). از سال ۱۹۹۶ تعدادی از نشانگرهای مولکولی– ژنتیکی جهت تعیین ساختار ژنتیکی مورد استفاده قرار گرفت، در این میان RAPD که استفاده از آن آسان می باشد چون عملکرد اطلاعاتی در تعداد زیادی جایگاه ژنی^[۸۹] وجود دارد. نشانگرهای RAPD یکی از تکنیک های مورد استفاده در مطالعات ژنتیکی جمعیت های گیاهی به شمار می آید (نایبوم و بارتیش^[۹۰]، ۲۰۰۳).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ویرا^[۹۱] و همکاران (۲۰۰۱) به مطالعه تنوع ژنتیکی بر اساس ترکیب شیمیایی اسانس، فلاونوئیدها و نشانگرهای RAPD در ۱۲ جمعیت ریحان (Ocimum gratissimum) پرداختند، در این مطالعه گروهبندی بر اساس ترکیبات اسانس جمعیت های مورد مطالعه منجر به شناسایی شش تیپ شیمیایی مختلف گردید. از طرفی مطالعه و طبقه بندی ترکیبات فلاونوئیدی شش تیپ شیمیایی، نتایجی منطبق با آنچه در مورد ترکیبات اسانس مشاهده شد، ارائه نمود. در حالیکه کاربرد نشانگرهایRAPD، ۱۲ جمعیت ریحان را به سه گروه طبقه بندی کرد. این تفاوت بین نشانگرهای ژنتیکی و نشانگرهای شیمیایی به سهم متفاوت کنترل ژنتیکی و محیطی در ایجاد و بروز تیپ های شیمیایی بر می گردد.
اسکولا^[۹۲] و همکاران (۱۹۹۹) با بهره گرفتن از نشانگرهای RAPD، به منظور متمایز کردن دو جمعیت مریم گلی (Salvia fruticosa) به طور موفقیت آمیز استفاده کرده اند. همچنین از ترکیبات اسانس در تفسیر نتایج بهره یافته اند. گوناریس^[۹۳] و همکاران (۲۰۰۲) اطلاعات حاصل از آغازگرهای RAPD را به همراه نشانگرهای بیوشیمیایی همچون ترکیبات اسانس برای شناسایی گونه های مرزنگوشOriganum vulgare و O. onites و هیبرید Origanum x intercedens آن ها مورد استفاده قرار دادند.
نتایج روستایی و همکاران (۱۳۸۸) با بررسی تنوع ژنتیکی ۲۵ جمعیت از پنج منطقه مختلف جمع آوری شده از نشانگر RAPD استفاده شد که ۸۰ آغازگر استفاده شد که ۱۶ آغاز گر بیشترین چند شکلی را نشان دادند. اندازه باندها از ۲۵۰ تا ۲۵۰۰ جفت باز تفاوت داشتند آنالیز کلاستر نمونه های آویشن باغی و دنایی را در ضریب تشابه ۲۳/۰ به دو گروه مجزا تقسیم کرد و در بین نمونه های آویشن دنایی نمونه ها درضریب تشابه ۴۲/۰ به دو گروه تقسیم بندی شدند. سانگوان و همکاران (۱۹۹۹) با کاربرد ۱۰۱ نشانگرهای RAPD برای بررسی تنوع ژنتیکی آرتمیزیا به کار بردند و در جستجوی بوته هایی با میزان بالای تولید آرتمیزین در جمعیت ها بودند که ۹۷ نشانگر چند شکلی نشان دادند، تنوع ژنتیکی قابل توجهی در این توده وجود داشت که این تجزیه نشان می دهد بهبود ژنتیکی برای صفات شیمیایی امکان پذیر می باشد و روابط بین ارقام در مقیاس های مختلف ممکن است بررسی شود.
روستایی و همکاران (۱۳۸۸) با تجزیه ارتباطی بین صفات مورفولوژیکی و نشانگرهایRAPD در آویشن دنایی نشان داد که با بهره گرفتن از روش رگرسیون گام به گام بین ده صفت مورفولوژیکی با ۱۸۴ باند چند شکل RAPD، نشانگرهای مرتبط با هر صفت شناسایی شد با هر صفت چندین نشانگر همبستگی نشان داده نشانگرهای که بالاترین R² را داشت به عنوان موثرترین نشانگر برای آن صفت محسوب می شود. در مجموع از بین ده صفت بررسی شده بیشترین R² مربوط به ۱۵ نشانگر بود که با صفت تعداد گل آذین صددرصد همبستگی نشان داد.
به طور کلی RAPD به طور گسترده برای بررسی تنوع ژنتیکی گیاهان دارویی از قبیل Viola pilosa (سونی و کائور^[۹۴]، ۲۰۱۴)، Myrraya koenigii L. (ورما و رانات^[۹۵]، ۲۰۱۳)، glabra Glycyrrhiza (مهروترا^[۹۶] و همکاران، ۲۰۱۲)، Artemisia herba alba(بدر^[۹۷] و همکاران، ۲۰۱۲)، )Rauvolfia tetraphylla فای سال^[۹۸] و همکاران، ۲۰۱۲)، Aloe vera L.راتوره^[۹۹] و همکاران، ۲۰۱۱)، Trigonella foenum-graecum (کاکانی^[۱۰۰] و همکاران، ۲۰۱۱ ) montanum Zingiber (بوا-این و پایسوک سانتی وانتانا^[۱۰۱]، ۲۰۱۰)، ، Ginkgo biloba L (لیاو^[۱۰۲] و همکاران، ۲۰۰۹ )، Taxus wallichiana (موهاپاترا^[۱۰۳] و همکاران، ۲۰۰۹)، Panax quinqefolius (لایم^[۱۰۴] و همکاران، ۲۰۰۷)، عناب^[۱۰۵] (سینگ^[۱۰۶] و همکاران، ۲۰۰۶)، گونه های نعناع (خانوجا^[۱۰۷] و همکاران،۲۰۰۰) و چاوان^[۱۰۸] و همکاران (۲۰۱۴) در گونه Ceropegia santapaui تاکنون استفاده شده است.

۲-۵-۲- کاربرد نشانگرهای AFLP در بررسی تنوع ژنتیکی گیاهان دارویی

کیونگ لی^[۱۰۹] و همکاران (۲۰۰۳) نشانگرهای AFLP را در مطالعه تنوع ژنتیکی توده های کشت شده و وحشی پریلا (Perilla frutescens) مورد استفاده قرار دادند. در مطالعه ای دیگر توسط نگی^[۱۱۰] و همکاران (۲۰۰۰) نیز به مطالعه تنوع و ارتباط ژنتیکی درون و بین گونه ای جنس پنیرباد^[۱۱۱] بوسیله نشانگرهای AFLP پرداختند. لابرا^[۱۱۲] و همکاران (۲۰۰۴) به مطالعه تنوع ژنتیکی ارقام ریحان (Ocimum basilicom) با بهره گرفتن از صفات مورفولوزیک، ترکیبات اسانس و نشانگرهای AFLP پرداختند. آن ها نتیجه گرفتند که آنالیز ترکیبی این نشانگرها روش مناسب برای تفکیک ژنوتیپ ها و ارتباط دادن ژنوتیپ انها با صفات زراعی می باشد. گلتا^[۱۱۳] و همکاران (۲۰۰۵) تنوع ژنتیکی ۳۹ ژنوتیپ فلفل دلمه ای را با نشانگرهای مورفولوژیک و AFLP ارزیابی نمودند. در این مطالعه همبستگی مثبت و معنی دار بین نشانگرهای AFLP و مورفولوژیک در تفکیک ژنوتیپ ها گزارش شده است. تلفیق اطلاعات مولکولی و فیتوشیمیایی برای تشخیص جمعیت ها روش مطلوب در مورد گیاهان دارویی می باشد و همچنین برخی تحقیقات در دهه اخیر که موید اهمیت نشانگرهای AFLP در بررسی تنوع ژنتیکی گیاهان دارویی هستند عبارتند از: داتوره (ماسی^[۱۱۴] و همکاران، ۱۹۹۹ )، خشخاشPapaver bracteatum )کارولان^[۱۱۵] و همکاران، ۲۰۰۲)، Solanum nigrum (جاکوبای^[۱۱۶] و همکاران، ۲۰۰۳)، Echinacea purpurea (عزیز و سایو^[۱۱۷]، ۲۰۰۸)، Taxus wallichiana (موهاپاترا^[۱۱۸] و همکاران، ۲۰۰۹)، Carthamus tinctorius (ژانگ^[۱۱۹] و همکاران، ۲۰۰۹)، Echinacea tennesseensis (موراءس^[۱۲۰] و همکاران، ۲۰۱۱)، Valeriana jatamansi (راج کومار^[۱۲۱] و همکاران، ۲۰۱۱).

۲-۵-۳- نشانگرهای ISSR

۲-۵-۳-۱- PCR آغازگرهای ریزماهواره ای قلاب شده ^[۱۲۲](AMP- PCR) یا تکثیر بین SSR^[123] (ISA یا ISSR) یا PCR بین ریزو ماهواره^[۱۲۴] (IM-PCR)

به منظور بهبود اختصاصی بودن آغازگر SSR در واکنش های AMP- PCR و به منظور به کارگیری آغازگرهای با پایه دو نوکلیوتیدی برای انگشت نگاری DNA، روش هایی ایجاد شده است که از آغازگرهای SSR تغییر یافته با ردیف های غیر تکرار شوند (به صورت قلاب شده در انتهای ‘۳ یا انتهای ۵’) استفاده می کند. در این روش از تکرار های دوتایی یا سه تایی نشاندار شده با موادپرتوزا که در یکی از انتها ها با دو یا چهار نوکلئوتید قلاب (لنگر) شده اند، به عنوان اغازگرهای تکی PCR استفاده می شود. محصولات تکثیر شده از طریق پرتو نگاری قابل مشاهده خواهند بود. در این روش فقط بخشی از نواحی که توسط AMP- PCR قابل تکثیر بوده اند؛ تکثیر می شوند. از این رو تکرار پذیری این روش نسبت به روش AMP- PCR بیشتر است. یکی از نخستین مثال های استفاده از اغازگرهای قلاب شده با ردیف تکراری ساده، اولین رشته ساختگی cDNA با اغازگرهای الیگو d (T)است که یک یا دو باز غیر T را در انتهای ‘۳ دارا است، در برخی موارد جایگاه های ‘۳ به صورت دژنره^[۱۲۵] و در برخی جایگاه ها به صورت غیر دژنره^[۱۲۶] هستند (نقوی و همکاران، ۱۳۸۸).
ناحیه قلاب شده اغازگر، اجازه اتصال محکم تر اغازگر به جایگاه هدف در نمونه الگو را می دهد. بنابراین اغازگر شانس بسیار کمی برای سرخوردن^[۱۲۷] خواهد داشت. این مورد به ویژه برای اغازگری دو نوکلیوتیدی تکراری به منظور کاهش سرخوردن و در نتیجه هیدروژنیسیتی مفید خواهد بود. این روش، با نام های مختلفی از جمله AMP- PCR، پی.سی.ار بین ریزماهواره IM-PCR)) با تکثیر بین اس.اس.ار(ISA) خوانده می شود که نخستین بار توسط می یر^[۱۲۸] و همکاران (۱۹۹۳) مطرح گردید.
تکثیر بین اس.اس.ار (ISA) بیانگر انگشت نگاری DNA با بهره گرفتن از اغازگرهای SSR قلاب شده در انتهای ‘۳ یا ‘۵ به منظور تکثیر دی.ان.ای بین نواحی SSR است. در برخی موارد محصول بدست امده از اغازگرهای SSR قلاب شده در انتهای ۳’ متفاوت از اغازگرهای SSR قلاب شده در انتهای ‘۵ است. در حقیقت فقط اغازگرهای قلاب شده در انتهای ‘۵ قادر به شناسایی تنوع اللی در داخل SSR هدف هستند. اغازگرهای قلاب شده در انتهای ‘۵ در مرز بالا دست SSR هدف قرار می گیرند و به سمت پایین دست حرکت می کنند. بنابراین محصولات بدست آمده از اغازگرهای قلاب شده در انتهای ‘۵ چندشکلی های بیشتری را نشان خواهند داد. بزرگترین محدودیت این روش این است که چند شکلی فقط مربوط به جایگاه هایSSR هایی است که با فاصله مناسب در دو جهت معکوس قرار گرفته باشد. از این رو یک SSR تکی در ژنوم از طریق این نشانگر قابل اشکار سازی نخواهد بود. همچنین در استفاده از اغازگرهای قلاب شده در انتهای ‘۳، امکان شناسایی هر گونه تنوع اللی در داخل SSR هدف نخواهد بود. با وجود این در استفاده از اغازگرهای قلاب شده در انتهای ‘۵ مشکلات اختصاصی بودن اغازگر وجود خواهد داشت ( نقوی و همکاران، ۱۳۸۸).

۲-۵-۳-۲- کاربرد ISSR در بررسی تنوع ژنتیکی گیاهان دارویی

ISSR نشانگر چند جایگاه اختیاری است که علاوه بر داشتن این خصوصیات، محدودیت نشانگرهای دیگر مثل تکرارپذیری کم در RAPD، هزینه بالا و سختی کار در AFLP را نداشته و به طور گسترده در سراسر ژنوم پراکنده است ( هان^[۱۲۹] و همکاران، ۲۰۰۷). نشانگرهای ISSR تکرارهای ریزماهواره چهار تا ۱۲ واحدی هستند که از یک انتهای شان دو تا چهار نوکلئوتید اختیاری دارند. آغازگرهای فوق امکان تکثیر قطعاتی از DNA را فراهم می آورند که بین دو ریزماهواره قرار داشته و به اندازه کافی به هم نزدیک هستند ( پروست و ویلکینسون^[۱۳۰]، ۱۹۹۹)، وراثت پذیری بالای جایگاه های ISSR، توزیع گسترده آن ها در ساسر ژنوم، شباهت آن ها به وراثت مندلی، تکرارپذیری بالا، عدم نیاز به اطلاعات قبلی در مورد ژنوم سبب استفاده روزافزون این نشانگر شده است. ISSR ها به خاطر طول بلند آغازگرهای آن اجازه انتخاب دمای واسرشته سازی بالاتری را می دهد، که دارای تکرارپذیری بیشتری است. این نشانگر معمولا به عنوان نشانگرهای غالب در نظر گرفته می شود (گوپتا و وارشنی^[۱۳۱]، ۲۰۰۰؛ سیک^[۱۳۲] و همکاران، ۲۰۰۸)، ولی در تشخیص و مطالعات هموزیگوت ها از هتروزگوت ها به عنوان نشانگر همبارز دسته بندی می شود (پروست و ویلکینسون، ۱۹۹۹؛ تسومورا^[۱۳۳] و همکاران، ۱۹۹۶). ISSR ها انگشت نگاری هایی با چند شکلی بالا تولید می کنند ( روبیو- مورگا^[۱۳۴] و همکاران، ۲۰۱۰).
نشانگر ISSR یکی از مهمترین نشانگرهای DNA می باشد که در دهه گذشته به منظور بررسی تنوع ژنتیکی جمعیت های طبیعی استفاده شده است. در داخل خانواده نعناع، تکنیک ISSR برای بررسی تنوع ژنتیکی در درون و در میان جمعیت گونه های Artemisia capillaries (شافای^[۱۳۵] و همکاران، ۲۰۰۹)، Salvia miltiorrhiza (سونگ^[۱۳۶]و همکاران، ۲۰۱۰)، Stachys sp(کوشیوا^[۱۳۷]و همکاران، ۲۰۰۶)، Hesperozygis ringens (فارکارو و اچیورگارای، ۲۰۰۶)، و Lamiophlomis rotata (لیو و همکاران، ۲۰۰۶) مورد استفاده قرار گرفته است.
روابط ژنتیکی ۲۱ جمعیت از گونه T. caespititius جمع آوری شده از فلوریس^[۱۳۸]، سایو جورگی^[۱۳۹]، تریسرا^[۱۴۰] و گارسیوسا ^[۱۴۱]در شمال سرزمین پرتغال با روش مولکولی با بهره گرفتن از ۱۰ آغازگر ISSR بررسی گردید که در مجموع ۱۷۶ باند چند شکل تولید شد. براساس الگوهای ISSR، افراد به چهار خوشه جداگانه تقسیم شدند (لیما^[۱۴۲] و همکاران، ۲۰۰۹).
در بررسی تنوع ژنتیکی ۳۱ تک بوته T. caespititus جمع آوری شده از سه منطقه کوروا^[۱۴۳]، فلوری سرا گارسیوسا با بهره گرفتن از ۱۱ آغازگر ISSR و ۱۷ آغازگر RAPD بترتیب ۱۲۷ و ۱۹۹ باند چند شکل تولید شد. اطلاعات بدست آمده گیاهان جمع شده از مناطق کوروا و فلوری سرا در گروه جداگانه ای از گیاهان جمع شده از منطقه گارسی وسا قرارداد (تریندادی^[۱۴۴] و همکاران، ۲۰۰۹).
بررسی تنوع ژنتیکی و تمایز جغرافیایی ۱۷ توده آویشن دنایی (T. daenensis subsp. daenensis) با بهره گرفتن از ۱۵ آغازگر ISSR مورد مطالعه قرار گرفت. در این تحقیق ۲۵۶ باند تولید گردید که تعداد ۲۲۸ باند چند شکل بودند. دندروگرام تولید شده از داده ها، توده های بررسی شده را در دو گروه ژنتیکی متمایز قرار داد و انشعاب ژنتیکی آن ها ارتباطی قوی با مناطق جغرافیایی و رویشگاهی آن ها نشان داد (رحیم ملک^[۱۴۵] و همکاران، ۲۰۰۹).
فرج پور و همکارن (۱۳۸۸) با بررسی تنوع ژنتیکی Achilla با نشانگرهای ISSR و RAPD نشان دادند که دندروگرام آن ها را به پنج گروه تقسیم بندی کرد و تا حد زیادی الگوی توزیع منطقه ای را پوشش داد. بیکی و همکاران (۱۳۹۲) با بررسی تنوع وراثتی ۱۶ رقم زراعی و گونه های خودرو جنس زعفران (Crocus) با کاربرد ۱۴ نشانگر ISSR ارزیابی کردند که نتایج نشان داد که ۲۰۸ باند پلی مورفیسم تولید شد که نژادگان زعفران را در پنج گروه طبقه بندی کرد. همچنین نتایج PCOA همسو با گروهبندی بود نتایج فوق سودمندی بالای نشانگرهای ISSR را برای تفکیک و روابط ژنتیکی زعفران بیان می کند. کومار^[۱۴۶] و همکاران (۲۰۱۴) با بررسی تنوع ژنتیکی گیاه دارویی Justicia adhatoda با ۱۸ نشانگر RAPD و ۲۰ آغازگر ISSR نشان دادند که در مجموع ۴۳۲ باند تولید شد که ۴۰۴ باند چند شکل بودند.

۲-۶- سایر کاربردهای نشانگرهای مولکولی در گیاهان دارویی

۲-۶-۱- شناسایی و تایید^[۱۴۷] مواد گیاهی

تایید گونه گیاهی و حتی تیپ شیمیایی آن در فرایند کنترل کیفی مواد خام و عصاره های گیاهی از اهمیت زیادی برخودار می باشد. تقلب یا اشتباه غیر عمدی در تهیه مواد اولیه گیاهان دارویی به ویژه در داروهای سنتی که در برگیرنده چندین گیاه مختلف هستند یا محصولات گیاهی مشخص که به عنوان مکمل های غذایی استفاده می شوند و ضرورتا کنترل کیفی و ایمنی دقیقی روی آن ها صورت نمی گیرد، می تواند مشکلی اساسی در بسیاری از مواقع باشد. مثال بارز از چنین اشتباهات یا تقلبات گونه های دارویی پرفروش جینسینگ می باشد( شاو^[۱۴۸] و همکاران، ۲۰۰۰؛ ۱۹۹۸؛ ۱۹۹۵).
در تولید گیاهان دارویی کنترل کیفیت در دو سطح مورد توجه قرار می گیرد. شناسایی تاکسنومیکی مواد اولیه و پیش بینی درست و استاندارد سازی غلظت مواد فعال فیتوشیمیایی، این دو جنبه به طور کامل به یکدیگر مرتبط هستند زیرا تعداد زیادی از گونه های مهم دارویی کاملا ناهمگن هستند و از نظر نوع و درصد ترکیبات فیتوشیمیایی متفاوتند( بائوم و همکاران، ۲۰۰۱). برای مثال کاربرد مواد گیاهی دارویی جمع اوری شده بومادران برگ میله ای( Achilla mileffolium) از مزرعه با این انتظار که مواد مذکور متعلق به یک گونه اند و از نظر ترکیبات مهم دارویی چون آزولن ها، فلاونوئیدها و اسانس ها همگن هستند، عملا به علت اختلاط گونه های خیلی نزدیک به هم که شناسایی شان در مزرعه به راحتی امکان پذیر نیست، با مشکلاتی مواجه می شود( والنر و همکاران، ۱۹۹۶). به منظور جلوگیری از تنوع ناخواسته در کارایی تولیدات تجاری گیاهان دارویی نه تنها تایید صحیح گونه، بلکه حتی تمایز کامل بین لاین های اصلاحی، ارقام و یا توده های هم از اهمیت زیادی برخوردار است. به طور سنتی شناسایی گیاهان دارویی بر اساس خصوصیات فنوتیپی همانند مورفولوژی، بو، طعم، رنگ، بافت و اندازه بوده است. ولی این اختصاصات دارای محدودیت های مشخصی از جمله تنوع ناکافی در بین نمونه ها، وابسته به شخص بودن آنالیز، تغییر خصوصیات مورد ارزیابی تحت تاثیر عوامل محیطی و مدیریتی و وابسته بودن سنجش برخی از صفات در مراحل رشدی مختلف که ممکن است ضرورتا منطبق با مرحله نموی مطلوب اندام مورد استفاده از نظر تجاری هستند.
در سال های اخیر روش های متعدد فیتوشیمیایی از جمله HPLC و MS و نیز روش های مولکولی برای آنالیز و شناسایی مواد گیاهی مورد استفاده قرار گرفته اند. تکنیک های مولکولی بسته به گونه گیاهی و ناحیه ژنومی مورد مطالعه از کارایی متفاوتی برخوردار می باشند(نایبوم و ویسینگ، ۲۰۰۷).
شناسایی گونه های دارویی به ویژه زمانی که گونه های خیلی نزدیک با هم مقایسه شوند به راحتی امکان پذیر نیست. در تحقیقی توسط نگان^[۱۴۹] و همکاران (۱۹۹۹) تلاش کردند تا با بهره گرفتن از تجزیه توالی DNA ژن ۵, ۸ S rRNAریشه های متعلق به شش گونه جین سینگ را از یکدیگر و نیز از دو گونه مشابه معمول در تقلبات مواد گیاهی Phytolaca acinosa و Mirabilis jalapa متمایز کنند. اما میزان بالای همگنی توالی DNA این ناحیه در بین گونه های جین سینگ (۹۹%) همچنین سایر گونه های مرتبط مشاهده شد، در عوض با بهره گرفتن از توالی دو ناحیه جدا کننده داخلی امکان تمایز بهتر گونه ها وجود داشت و برای توسعه پروتکل شناسایی این گونه ها بر مبنای نشانگرهای RFLP مورد استفاده قرار گرفت. در مطالعه دیگر آرتیوکووا^[۱۵۰] و همکاران (۲۰۰۴) نمونه های مختلف تهیه شده جین سینگP. ginseng و P. quinquefolius از چین، کره، کانادا و امریکا را بااستفاده از نشانگرهای AFLP آنالیز کردند. یکی از باندهای AFLP که فقط در P. ginseng را تشخیص داده بود از ژل پلی آکریل آمید جدا شد و پس از کلون کردن، توالی یابی گردید و بر اساس توالی مینی ساتلایت موجود در این توالی پرایمری طراحی گردید که توانست به خوبی این دو گونه جین سینگ را از یکدیگر متمایز نماید.
لاوو^[۱۵۱] و همکاران (۲۰۰۱) توالی ناحیه STS را برای تمایز ۱۶ گونه متعلق به ارکیده های دندروبیوم و برخی گونه های مرتبط همانند فولیدوتا (Pholidota) مورد استفاده قرار دادند. در این مطالعه تایید گونه ها با وجود میزان پایین تنوع STS درون گونه ای به آسانی قابل انجام بود. در تحقیقی دیگر زانگ^[۱۵۲] و همکاران (۲۰۰۳) اطلاعات توالی STS را به منظور توسعه ریزآرایه DNA الیگونوکلئوتیدی مورد استفاده قرار دادند. توالی هدف با رنگ فلورسنت برچسب دار شده و حضور توالی هدف هیبرید شده بوسیله اسکنر لیزری کانونی تشخیص داده شد این ریزآرایه قادر به شناسایی پنج گونه دندروبیوم که دارای خواص دارویی هستند بود. همچنین قادر بود حضور گونه دندربیوم نوبیل Dendrobium nobile را در فرمولاسیون دارویی حاوی نه گیاه مختلف تشخیص دهد.
روش شناسایی گونه مبتنی بر ریزآرایه DNA همچنین بوسیله کارلز^[۱۵۳] و همکاران (۲۰۰۵) مورد استفاده قرار گرفت. این محققین تراشه سیلیکونی را طراحی کردند که قادر بود بین ۲۰ گونه رایج و سمی تاتوره مورد استفاده در طب سنتی چین تمایز ایجاد کند. کاوشگر های ثابت شده روی تراشه بر اساس توالی ژن ۵SrRNA و در دو مورد بر اساس توالی ژن RNA ناقل اختصاصی لئوسین طراحی شده بودند. در این روش حتی دو گونه خیلی نزدیک گیاه تاتوره (Daturea inoxia و D. metel) از خانواده سیب زمینی علی رغم تفاوت دو نوکلئوتید از یکدیگر متمایز شدند.
خانوجا^[۱۵۴] (۲۰۰۰) نشانگرهای RAPD را برای شناسایی گونه های نعناع مورد استفاده قرار داد این مطالعه نشان داد که رقم کارویانا از گونه نعناع (Mentha gracilis) ممکن است که از هیبریداسیون طبیعی بین گونه نعناع (M. arvensis L.) و گونه نعناع (M. spicata) مشتق شده استف علاوه بر این آن ها با برخی از پرایمرهای RAPD توانستند باندهای اختصاصی گونه شناسایی کنند که می تواند برای شناسایی و تایید گونه های نعناع مورد استفاده قرار گیرند، همچنین شاسانی^[۱۵۵] و همکاران (۲۰۰۵) نشانگرهای RAPD و AFLP را به صورت هدفمند برای شناسایی هیبرید های بین و درون گونه ای نعناع به عنوان هدفی در برنامه های تلاقی توسعه دادند.
در بسیاری از موارد، ارزیابی میزان تنوع ژنتیکی مواد گیاهی که از آنها نمونه هایی برای تایید گرفته شده، ضرورت دارد که نشانگرهای مبتنی بر توالی DNA با تکامل آهسته^[۱۵۶] برای بررسی حوادث تاریخی در دور زمانی طولانی تر، کافی هستند در حالیکه نشانگرهای منشاء گرفته از توالی های با تکامل سریع برای آنالیز جمعیت هایی که اخیرا متمایز شده اند مناسب ترند. برای واحدهای متنوع، برای مثال جمعیت ها یا توده ها در گونه های متنوع و دگربارور، ممکن است نیاز باشد که از تعداد زیادی نمونه برای آنالیز استفاده شود و یا اینکه برای هر نمونه تعداد زیادی از نشانگرها آنالیز شوند ( نایبوم و ویسینگ، ۲۰۰۷).
گیلمور^[۱۵۷] و همکاران (۲۰۰۳) کارایی نشانگرهای میکروساتلایت را برای شاهدانه در مطالعات جرم شناسی مورد بررسی قرار دادند. بر اساس تجزیه واریانس مولکولی بین دو گروه اصلی شاهدانه، ۲۵ درصد از کل تنوع ژنتیکی مربوط به انواعی است که برای تولید فیبر استفاده می شوند و شش درصد مربوط به آن هایی که برای تولید دارو استفاده می شوند. این نتایج نشان داد که انگشت نگاری DNA با بهره گرفتن از میکروساتلایت ها می تواند در تعیین تیپ زراعی، منشاء جغرافیایی و محل تولید این محصولات دارویی تکثیر شده به صورت کلون، کمک نماید. ولی بین الگوی روابط بین توده های مختلف از یک طرف و میزان تتراهیدروکامابینول از طرف دیگر هماهنگی یافت نشد.

۲-۶-۲- نشانمند کردن ژن ها و انتخاب به کمک نشانگر همراه

اصلاح گیاهان دارویی منجر به افزایش عملکرد و بهبود کیفیت محصول نهایی می گردد. در این زمینه یکی از مهمترین کاربردهای نشانگرهای مولکولی توسعه نشانگر قابل تشخیص آسان و دارای پیوستگی ژنتیکی با صفت مورد علاقه می باشد. چنین نشانگرهایی می توانند در برنامه اصلاحی جهت انتخاب برای یک صفت خاص که به طور معمول بررسی آن هزینه بر یا وقت گیر است، استفاده شوند. در گیاهان دارویی و معطر، نشانگرهای مولکولی برای صفات شیمیایی (به ویژه نشانگرهای شناسایی کننده ژن های دخیل در مسیر بیوسنتز ترکیبات ثانویه مهم اقتصادی) می توانند جایگزین یا مکمل روش های تجزیه فیتوشیمیایی باشند. یکی از مزیت های خاص این نشانگرها قابلیت کاربرد آن ها در اصلاح و کنترل کیفیت در کل زنجیره تولید می باشد. انتخاب تیپ شیمیایی به کمک نشانگر همراه^[۱۵۸] در ردیابی ژن های وارد شده از گونه های وحشی به گونه های اهلی از طریق تلاقی طی برنامه اصلاحی تلاقی برگشتی از کاربردهای مهم دیگر چنین نشانگرهایی می باشد. برخلاف سایر نشانگرها، نشانگرهای مولکولی مستقل از تاثیرات محیطی و اپی ژنتیکی هستند و می توانند در مراحل اولیه رشد گیاه مورد بررسی قرار گیرند(نایبوم و ویسینگ، ۲۰۰۷).
با وجود اینکه روش های متنوع آنالیز فیتوشیمیایی با کارایی مناسب برای بسیاری از ترکیبات دارویی توسعه یافته اند اما در زمینه کاربرد نشانگرهای مولکولی در تشخیص تیپ های شیمیایی منابع بسیار محدود است. واگنر و همکاران (۲۰۰۴) توانستند با بررسی مولکولی توارث کامازولن و بیزابولوئیدها در ژنوتیپ های بابونه با بهره گرفتن از نشانگرهای RAPD و AFLP، نشانگرهای مولکولی پیوسته با این ترکیبات را شناسایی کنند که در برنامه اصلاحی مورد استفاده قرار گیرد. باسیفیکو و همکاران (۲۰۰۶) با بهره گرفتن از نشانگرهای مولکولی توانستند تیپ های مختلف هیدروکانابینول را در شاهدانه متمایز نمایند که هم در برنامه های اصلاحی و هم در زمینه های جرم شناسی مفید می باشد. مثال دیگر در این مورد توسعه نشانگرهای مولکولی برای عطر برنج است که توسط برادبیری و همکاران (۲۰۰۵) انجام شده است. عطر برنج به علت حذف هشت جفت باز و چند شکلی در سه نوکلئوتید در زن کد کننده بتائین آلدئید هیدروزناز-۲، ایجاد می شود. نشانگر DNA توسعه یافته برای تشخیص برنج معطر از غیر معطر می تواند جهت غربالگری با کارایی بالا استفاده شود.
ایجاد نقشه های لینکاژی یکی از مهمترین کاربرد های نشانگرهای DNA است. چنین نقشه هایی به نوبه خود برای آشکار سازی ژنتیکی صفات پیچیده و برای مکان یابی و کلون کردن ژن ها بسیار مفید هستند. نقشه های ژنتیکی لینکازی بوسیله انواع متعدد نشانگرهای مولکولی برای برخی گیاهان دارویی از جمله سرخدار و سیر ایجاد شده است. در مورد سرخدار ۴۱ باند از ۱۰۲ باند RAPD در ۱۷ گروه لینکازی پراکنده بودند( گوسمن و همکاران، ۱۹۹۶). در سیر SNP، SSR و RAPD برای تعیین هشت گروه لینکاژی مورد استفاده قرار گرفتند. یکی از هشت گروه لینکازی همچنین شامل یک مکان ژنی برای نرباروری بود.(زادودی و همکاران، ۲۰۰۵) در مطالعه دیگری روی سیر ۲۱۶ و ۱۴۳ نشانگر AFLP به ترتیب در دو جمعیت در حال تفرق نقشه یابی شدند (اپیک و همکاران، ۲۰۰۵). به علاوه نشانگر مختص ژن های آلیناز، کیتیناز، سوکروز، فروکتوزیل ترانسفراز و چالکون سیتاز می تواند در این نقشه قرار داده شود. بااوم و همکاران (۲۰۰۱) در روشی متفاوت برای نشانمند کردن ژن ها با هدف ایجاد نشانگر برای صفات با وراثت چند ژنی ۵۲ گیاه اکیناسه (Echinacea purpurea) را با ۲۳۲ نشانگر AFLP غربال کردند. این گیاهان همچنین از نظر میزان ماده موثره شیکوریک اسید و تتران با آنالیز HPLC مورد بررسی قرار گرفتند. آنالیز رگرسیون و همبستگی کانونیک برای بررسی روابط بین باندهای DNA و ترکیبات شیمیایی مورد استفاده قرار گرفت. که در نتیجه حدود ۲۲ باند DNA که می توانند برای پیش بینی های بعدی طیف فیتوشیمیایی گیاهان مورد استفاده قرار گیرند، در این آنالیز یافت شد.

۲-۶-۳- تعیین مکانیزم گرده افشانی و باروری

یکی از استفاده های دیگر نشانگرهای مولکولی، مطالعه سیستم گرده افشانی و باروری یک گونه گیاهی است که اغلب به همراه انالیز جمعیت انجام می شود. آگاهی از سیستم گرده افشانی و باروری، موضوع مهمی در اهلی کردن گیاهان دارویی و معطر است چرا که گونه های دارویی زیادی از رویشگاه طبیعی به مزرعه منتقل شده اند، بدون اینکه هر گونه اطلاعی از سیستم باروری آن ها داشته باشیم. در حالی که اطلاع از سیستم باروری برای اصلاحگران یک ضرورت مطلق است. برخی گونه های دارویی دارای سیستم باروری پیچیده هستند و نشانگرهای مولکولی به خوبی می توانند برای مطالعه این گیاهان مورد استفاده قرار گیرند. یک گونه گیاهی به نام اسکوت هندی به علت دارا بودن گل های کاسموگام و همچنین کلیستوگام روی یک پایه گیاه، بسیار جالب توجه است. سان و همکاران (۱۹۹۹) با بهره گرفتن از نشانگرهای RAPD نشان دادند که این گیاه غالبا از سیستم خود باروری برخوردار است. آرنولداشمیت (۲۰۰۰) نشانگرهای مولکولی RAPD را به منظور بررسی سیستم تولید مثلی گل راعی و تشخیص گیاهان حاصل از تولید مثل جنسی از آپومیکسی مورد استفاده قرار دادند.

فصل سوم

روش اجرای تحقیق

۳- ۱- بررسی های مورفولوژیکی

۳-۱-۱- مواد گیاهی

مواد گیاهی این مطالعه شامل ۱۵ جمعیت‎ آویشن کوهی متعلق به هفت استان ایران موجود در کلکسیون گیاهان دارویی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی بودند که مورد ارزیابی قرار گرفتند (جدول۳ -۱). مشخصات کلکسیون با عرض جغرافیایی ۳۳ درجه و ۵۳ دقیقه شمالی و طول جغرافیایی ۵۰ درجه و ۲۹ دقیقه شرقی با ارتفاع از سطح دریا ۱۷۳۲ متر و دارای زمستان‌های سرد – مرطوب و تابستان‌های گرم و خشک می باشد.
در سال های ۱۳۹۰ الی ۱۳۹۳ آزمایش های مشاهده ای در خصوص جمع آوری اطلاعات صورت گرفت و در سال ۱۳۹۳ ضمن ارائه عملیات زراعی دقیق مانند آبیاری و کنترل علف های هرز، جمعیت های مختلف آویشن کوهی در زمان گلدهی از نظر صفات مورفولوژیکی کمی اندازه گیری، صفات کیفی به صورت مشاهده ای یادداشت برداری و برگ لازم جهت استخراج DNA برداشت گردید.

۳-۱-۲- ارزیابی صفات مورفولوژیک

اندازه گیری صفات کمی و کیفی به روش های متفاوت و مناسب هر یک انجام شد. برخی صفات به کمک وسایل آزمایشگاهی اندازه گیری و بعضی نیز بر اساس نمرهدهی^[۱۵۹] انجام شد.

۳-۱-۲-۱-صفات کمی

بر اساس فلورا ایرانیکا ۱۵ صفت کمی بوسیله کولیس دیجیتالی، دوربین دوچشمی و خط کش اندازه گیری شدند و برای هر صفت ۶-۴ بوته در نظر گرفته شد. صفات کمی در جدول ۳- ۲ ارائه شده است.
این مطالعه در قالب طرح بلوک‎های کامل تصادفی در سه تکرار و با ۱۵ تیمار (جمعیت های آویشن کوهی) انجام شد .تجزیه های آماری شامل محاسبه ضرایب همبستگی ساده، تجزیه به مولفه های اصلی به روش واریماکس و آزمون چند دامنه ای دانکن جهت مقایسه میانگین‏ استفاده شد. گروهبندی با مربع فاصله اقلیدسی و بر اساس روش UPGMA صورت گرفت. تجزیه داده های کمی با نرم افزار Excel , SPSS Ver 11.5 و TYSY Ver 2.02 انجام شد. گروهبندی و تمایز جمعیت ها با توجه به این ویژگی ها مورد بحث قرار گرفتند.