۱) دشمنان انسان از دیدگاه قرآن کریم، شیطان و همراهان او، نفس امّاره، برخی از همسران و فرزندان، یهودیان و برخی از اهل کتاب، کفّار، مشرکان و منافقین هستند.
۲) مؤلفه‌ها و ویژگی‌های دشمنان از دیدگاه قرآن کریم عبارت است از: پیمان‌شکنی، جهل و نادانی، استکبار، هواپرستی، فریبکاری، بخل و ولایت ستیزی.
۳) شیوه ­ها و شگرد­هایِ دشمنان در مبارزه با مسلمانان از دیدگاه قرآن عبارتند از:
الف) مبارزه­ی دشمنان با رهبران دینی.
ب) مبارزه­ی دشمنان برای تضعیف مبانی مکتب اسلام.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ج) مبارزه­ی دشمنان با پیروان مکتب توحیدی.
۴) روش­های مقابله با دشمنان(دشمنان ایمانیدرونی یا پنهان، دشمنان خارجی- سیاسی و دشمنان داخلی- سیاسی) از دیدگاه قرآن کریم به ترتیب عبارتند از: ایمان و توکل، ترک معصیّت، یاد خدا، پناه بردن به خدا، تزکیّه نفس، ترس از خدا، قطع هرگونه ارتباط و دوستی، صبر و تقوا، اعلان موضع صریح مبنی بر بی­زاری از دشمنان، مبارزه فرهنگی به وسیله قرآن، مجهز شدن به سلاح روز، مبارزه قهرآمیز و جهاد با دشمنان، افشاگری، بصیرت دینی و حذر ( هوشیاری و احتیاط).
۱-۱-۵) پیشینه­ی تحقیق:
درباره این موضوع، مقالات و کتاب­های گوناگون نوشته شده است که مهّم­ترین آن­ها عبارتند از:
الف) کتاب­ها:

1. 1. برهانیان، عبدالحسین، دشمن­شناسی در قرآن، تهران، پژوهشکده تحقیقات اسلامی معاونت سپاه، بی­تا.

1. 1. جعفری، رحمت و دهشیری، حسن، دشمن­شناسی از دیدگاه قرآن، قم، انتشارات دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم،۱۳۸۳ش.

1. 1. حسینی، سید کمال، دشمن­شناسی، تهران، انتشارات لوح محفوظ، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.

1. 1. کاشفی، محمدرضا، نگاهی­قرآنی به دوست ­و­­دشمن، تهران، کانون اندیشه­جوان، چاپ­چهارم،۱۳۸۷ش.

اما یک نوشتاری که به صورت منظم و در عین حال به صورت جامع به جنبه­ های مختلف موضوع توجه کند کمتر به چشم می­خورد. کتاب«دشمن­شناسی از دیدگاه قرآن کریم» نوشته رحمت جعفری و حسن دهشیری در سال ۱۳۸۳ به چاپ رسیده است. در این کتاب بحث دشمن­شناسی به صورت مختصر مورد بررسی قرار گرفته است، دیگر کتاب­ها و مقالات در این موضوع براساس این کتاب و با حداقل تغییر در روش و چارچوب و محتوایِ آن و در برخی موارد تکرار مطالب از این کتاب در کتاب­ها و مقالاتشان بوده است، از آن­جا که این کتاب خود نیز دارای عیب­ها و کاستی­هایی بوده است که در زیر به برخی از آن­ها اشاره می­ شود، این کاستی­ها در آثار بعدی که متأثر از آن بوده نیز تا حدودی دیده می­ شود. در این پایان نامه با توجه به مهّم و کاربردی بودن این موضوع، سعی شده که با یک تقسیم ­بندی نسبتاً جدید و جامع به ابعاد مختلف بحث پرداخته شود و تا حدودی این عیب­ها و کاستی­ها برطرف شود.
نگارنده مدعی است که در آثار موجود اشکالات و ایراداتی وجود دارد از جمله:
الف) عدم ترتیب منطقی مباحث در بیشتر این آثار، لذا در این تحقیق، سعی شده این نقیصه تا حدودی برطرف شود و مطالب با نظم و ترتیب منطقی در کنار یکدیگر بیان شوند.
ب) عدم تقسیم ­بندی درست مطالب یا حداقل تقسیم ­بندی ناقص. به عنوان مثال: تقریباً در همه آثار قبلی، دشمنان بدون تقسیم ­بندی مناسب یا حداقل تقسیم ­بندی ناقص بیان شده ­اند و در برخی آثار، نام هیچ دشمنی را بیان نکرده است برای نمونه در کتاب «دشمن­شناسی از دیدگاه قرآن کریم» نوشته رحمت جعفری و حسن دهشیری، هیچ اشاره­ای به انواع دشمنان از دیدگاه قرآن کریم نشده و هم­چنین در این کتاب عنوانی از دشمنان(نفس امّاره، شیطان، کفار، یهود و منافقان) که به معرفی آن­ها بپردازد، نیامده است در دیگر آثار نیز تا حدودی چنین است اما در این تحقیق دشمنان گوناگون از نگاه قرآن کریم در یک تقسیم ­بندی به سه گروه(دشمنان ایمانی، دشمنان خارجی و دشمنان داخلی) تقسیم شده و آن­گاه با بهره گرفتن از کتاب معجم المفهرس، آیات مربوط به آن­ها از قرآن کریم انتخاب شده و با توجه به کتب تفسیری مختلف، نکات تفسیری پیرامون آن نوع دشمن و صفات و ویژگی­ها و روش دشمنی آن­ها و هم­چنین روش­ مقابله و دفاع در برابر آن­ها بیان شده است و این در نوع خود، امری نو و جدید می­باشد.
ج) در اکثر قریب به اتفاق آثار موجود(ازجمله کتاب دشمن­شناسی اثر جعفری، کتاب دشمن­شناسی اثر سید کمال حسینی و کتاب دشمن­شناسی اثر برهانیان) ذیل هر عنوان یک یا دو آیه آورده شده است و در تفسیر همین آیه نیز، تنها به چند کتاب تفسیری(که در اغلب موارد تنها به دو تفسیر المیزان و تفسیر نمونه)، مراجعه شده است ولی در این تحقیق، در اکثر موارد ذیل عناوین، بیش از سه یا چهار آیه بیان شده و در تفسیر این آیات به تفاسیر مختلف مراجعه شده و نکات تفسیری آن­ها بیان شده است به گونه ­ای که در این اثر از بیش از چهل کتاب تفسیری اعمّ از فارسی و عربی استفاده شده است علاوه بر این­که به کتاب­های مختلف پیرامون موضوع نیز مراجعه شده است و این خود باعث اتقان مطالب تحقیق می­ شود و این نیز در نوع خود، امری نو در محتوای تحقیق نسبت به آثار قبلی است.
نگارنده مدعی نیست که تحقیق حاضر عاری از عیب و ایراد است اما نهایت تلاش خود را انجام داده تا حداقل ایراد و اشکال را داشته و جامع مباحث مختلف دشمن­شناسی باشد و در حقیقت مقدمه­ای برای تحقیقات گسترده­تر خود و دیگران در این زمینه باشد. بنابراین وجه تمایز این تحقیق با کارهای قبلی در جامع و کامل بودن و تقسیم ­بندی جدید و مناسب مباحث و مراجعه به منابع بیشتر در این زمینه است.
۱-۱-۶) روش تحقیق:
تحقیق در این پایان نامه به صورت توصیفی-تحلیلی به روش کتابخانه­ای بوده است. برای انجام این کار ابتدا به شناخت منابع پرداخته و سپس فهرستی از عناوین مختلف از آن استخراج گردیده و با مطالعه آن منابع و جمع­آوری مطالب به صورت فیش­برداری و هم­چنین تحلیل و دسته­بندی مطالب، این اثر به رشته تحریر درآمده است.
۱-۱-۷) اهداف و کاربردها:
اهداف: هدف از انتخاب و انجام این تحقیق آن است که به معرفی انواع دشمنان و ترفندها و نقشه­های آن­ها و هم­چنین راه مقابله در برابر ترفندهای آن­ها از دیدگاه قرآن پرداخته و إن شاء الله گامی در جهت نصرت اسلام و مسلمین باشد.
کاربرد­ها: این تحقیق می ­تواند مورد استفاده تخصصی برای طالبان علم در قلمرو بحث های دینی قرار گیرد هم­چنین می ­تواند مورد استفاده برای مسئولان و افراد مختلف جامعه برای شناختن هرچه بهتر دشمنان و نقشه­های شوم آن­ها و راهکارهای مقابله با آن­ها باشد.
فصل دوّم
شناخت مؤلفه­ های دشمن
در این فصل سعی خواهیم کرد که تعاریف و کلیاتی در مفهوم دشمن و دشمنی و معنای ِلغوی و اصطلاحی آن و اهمیّت بحث دشمن­شناسی بیان شود و هم­چنین به بررسی نگرشی به آیات قرآن کریم در زمینه­ شناخت دشمنان و بررسی واژگان کلیدی در این­باره می­پردازیم.
۲-۱) معنای لغوی دشمن :
دشمن در لغت فارسی به معنی زشت ذات، زشت خوی؛ این کلمه مرکب است از«دش» به معنی بد و زشت ؛و«من» به معنی نفس و ذات. بنابراین به صورت مرکب می شود: زشت خوی و زشت ذات.^[۵]
برخی هم گویند: مرکب از «دشت» به معنی بد و زشت و «من» است به معنیِ بد­نفس، بددل، زشت­طبع است. این واژه به معنی مفرد و جمع به­کار می­رود و هم­چنین به آن­که عداوت می­ کند به شخص و کسی که ضرر می­رساند، دشمن گویند.^[۶] آن که بد فرد دیگری را خواهان است(آن کس که بدخواه دیگریست).^[۷]
معادل­های عربی این واژه عبارتند از: العدو , الخصم.^[۸]
العدو: از ماده «عدو»: به معنای تجاوز کردن از کاری است که حقّش عدم تجاوز از آن می­باشد.^[۹]
العَدْو: تجاوز و درگذشتن از حدّ است که با التیام منافات دارد یعنى با بهبودى بخشیدن و سازگارى دادن میان دو چیز تفاوت دارد.^[۱۰] صاحب النهایه و التحقیق فی کلمات القرآن نیز همین معنی را آورده­اند­.^[۱۱]
با توجه به آن­چه که در معنای عدو گفته شد، این واژه در کاربردهای معنایی مختلفی به کار رفته است که می­توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- گاهى به اعتبار (قلب و دل) است که آن را «العَدَاوَه و المُعَادَاه» مى‏گویند یعنى: (کینه توزى و دشمنى در دل پنهان داشتن.
۲- و زمانى به اعتبار (راه رفتن) گفته مى‏شود: «العَدْو»: دویدن و هروله .
۳- گاهى به اعتبار کوتاهى نمودن از عدالت و افساد در معامله گویند:« له‏ العُدْوَان‏ و العَدْو»: در معامله بى‏عدالتى و ظلم و خصومت دارد- گفت: ـ«فَیَسُبُّوا اللَّهَ‏ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ‏ » ^[۱۲](بدون آگاهى و علم و از روى جهالت خداى را خصمانه و ظالمانه سبّ مى‏کند).
۴- و گاهى به اعتبار مکان­هاى آرمیدن و قرار گرفتن است، گفته مى‏شود: له‏ العَدْوَاء: ناآرام و نامطمئنّ است.
مکانٌ ذو عَدْوَاء: جایی­که اجزایش با هم متناسب و قابل استقرار نیست. در­باره معنى معادات و دشمنى و کینه پنهانى در دل گفته مى‏شود:
رجلٌ‏ عَدُوٌّ و قومٌ‏ عَدُوٌّ: مرد و قومى کینه توز (که مثل واژه- عدل در جمع و مفرد یکى است) در آیه گفت: «بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ»^[۱۳] (در باره آغاز حیات بشر در زمین است که مى‏گوید بعضى از شما با بعض دیگر دشمن خواهید بود) جمع آن- عِدًى‏ و أَعْدَاء- است گفت: «وَ یَوْمَ یُحْشَرُ أَعْداءُ اللَّهِ‏»^[۱۴].^[۱۵]
۲-۲) معنای اصطلاحی دشمن:
دشمن در اصطلاح مفسران به آن کس که ضرر می­رساند اطلاق می­ شود و اصطلاحات هم معنا با آن عبارت است از: حریف، ضد، مخالف، معارض، عدوّ.^[۱۶]
(عدوّ): دشمنی که در قلب به انسان عداوت دارد و در ظاهر مطابق آن رفتار می­ کند «إِنَّ الْکافِرِینَ کانُوا لَکُمْ عَدُوًّا مُبِیناً»^[۱۷] و هم­چنین آیه­ی«إِنَّ الشَّیْطانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوٌّ مُبِینٌ»^[۱۸] .^[۱۹]
عدوّ دو گونه است:
۱- عداوت به قصد دشمنى و خصومت مثل آیات:
«فَإِنْ کانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَکُمْ‏»^[۲۰]و«جَعَلْنا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ‏»^[۲۱]
و دشمنى از دیگرى و از غیرجنس خود در آیه: «عَدُوًّا شَیاطِینَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِ‏»^[۲۲].