« وچون صبح نهار بهار از شب یلدای زمستان بدمید وسبزه ی بهار وازهار از لبان صحرای مرغزار بجوشید وربیع رباع آراست.»(همان:ج۳، ۱۰۱)
« چون مواکب پادشاه به حدّ خسران رسید قلعه ی شاهدیز را که بر ممّر افتاد به کید بوقا درحصار گرفتند
ولشکرها برمدار آن بداشتند به یک دو روز آن حصن را قهراً وقسراً بگشادند ودو سه دیگر را که در آن
حوالی بود بگرفتند .»(همان:ج۳، ۱۰۹)
« واز احاطت لشکر به قلاع ومحاربت ونهب وتاراج امان خواست وقبول کرد که پسررا بفرستم وسیصد نفر مرد را بر سبیل حشر با او روان کند.»(همان:ج۳، ۱۰۹)
« واز آن وقت باز در قزوین مثلی شد که هرکس را بکشند گویند به جمال آبادفرستادند.»
(همان:ج۳، ۱۱۲)
۵-۳-۳- وجه شرطی
فعل هایی که دارای وجه شرطی هستندو درتاریخ جهانگشا کاررفته اند امروز در زبان فارسی از نظر مفهوم ومعنی هیچ گونه تغییری در آن ها مشاهده نمی گردد.
۵-۳-۳-۱- مهمترین موارد استعمال وجه شرطی
وقوع در آینده
فعلی که وقوع آن در آینده منوط است به وجود شرطی که ممکن تلقی می شود.
« بحر خِضَم اگر خصم ایشان باشد او را به حشوه ی خاک تیره رسانند چون روان شد بر جناحین امرا تعیین کرد.»(جوینی:۱/ ۱۱۸)
« مردانی که اگر هیچ گونه باد هیجا در هیجان آید آتش در نهاد ایشان افتد.»( همان:۱/۱۱۷)
« واگر کسی به کنج اختفا استیمان کند خون او هدر و باطل است.»( همان:۱/۹۴)
« اگر به حیلت وشوکت ومال ونعمت کاری میسّر شدی ملک ودولت از خاندان ملوک گذشته به دیگری انتقال نکردی.»( همان:۱/ ۱۴)
« وپیوسته تهدید می نمایند که اگر سلطان را بر در اخلاط به علوفه ی ارز روم مدد نرفتی او را سامان اقامت ممکن ومیسر نشدی با قوّت ضعف و ضعف قوت هم از آن جا براند .»(عطاملک: ج۲ ، ۱۸۱)
« اگر در مجازات آن تأخیری روا دارد از کمال حزم واندیشه نیک بعید باشد وعاقبت موجب حیرت وندامت گردد.»(عطاملک: ج۳ ، ۴۹)
« اگر اندیشه روی نماید تتّبع حزم واحتیاط فرو نگذارد وکار دشمن هرچند ضعیف باشد وخوار نشمرد تا اگر گمان برد او حقیقت شود ازمعّرت وغایله آن ایمن تواند بود واگر اصلی نداشته باشد هیچ مضرّت ومفسدت صورت نبندد.»(عطاملک: ج۳ ، ۴۲)
« واگر بر ظاهر لفظ این حدیث را اجرا کنند مناقض آیت اِذا جاء اَجَلُهُم لا یاستأخرون ساعه ً ولایستخدمون َ باشد .»(عطاملک: ج۳ ، ۶۶)
« واگر درین باب تهاون نمایند خود بینند آن چه بینند.»(عطاملک:۲/ ۱۸۲)
« وجامی را که به زهر قاتل آکنده کنی شراب بابل از آن چه طمع داری .»(عطاملک:۲/ ۱۸۳)
وقوع در گذشته
فعلی که درزمان گذشته که انجام نگرفته ،زیراکه وقوع آن مشروط به وقوع یا وجود شرطی بوده که حاصل نشده است.( خانلری، ج۲ :۱۹۹ )
« وبا این حادثات دیگر شاه نام شخصی با رندی چند نقب ها وسوراخ ها می جستند واگر ضعیفی را می یافتند می کشتند.» (جوینی:۱/۱۳۳)
« واگر پیشتر از این از جانبین درکار منصب تفاوتی ووحشتی بوده است اکنون زایل شد.» (همان:۱/۱۲۳)
۵-۳-۴- وجه امری
« وبه کرّات از جانب خویشان مشفق به یکی و با تو نصایح می فرستادند که باری به قوریلتای حاضر باید آمد.»( جوینی:۱/ ۲۲۰)
« ویک شبانه روز با کس سخن نگفت وتضرّع وزاری می کرد ومسلمانان را بفرمود تا ایشان نیز به اتفّاق جمع شدند.»(همان:۱/ ۲۲۶)
شما هرکسی چاره ی جان کنید خرد را بدین کار پیچان کنید
(همان:۲/ ۱۸۳)
«هرچه کنی عالم کافر ستیز بر تو نویسد به قلم های تیز»
(همان:۲/ ۱۹۹)
همیشه به نرمی تن اندر مده به موضع درافکن در برو گره
(همان:۲/ ۲۰۷)
«جهان ستانا ایزد تو را فرستادست که چهار حد جهان ملک توست رو بستان
(همان:۲/ ۱۶۶)
۵-۳-۵- وجه تمنایی
وجه تمنایی در موارد زیر به کار می رود:
۱- برای بیان آرزو .

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲- برای بیان شک وتردید
۳- درجمله ی شرط ودر جمله ی جزای شرط
۴- برای بیان امری که درخواب گذشته است.
۵- درجمله های پیرو
۶- درجمله های خبری به معنی فعل اخباری(ابوالقاسمی: ۲۳۸)
« و هیهات هیهات در هر سینه ای که نهال مخالفت کاشته باشی واز خون دل ها بیخ آن را آب داده از بار آن جز خار ثمار وزخم روزگار چه توقّع کنی»(جهانگشای:۲/ ۱۸۳)
کاربرد فعل در وجه تمنایی در کتاب تاریخ جهانگشای بسیار کم می باشد .
۵-۴- گذروناگذر