۶

۲۸

۶

۳۷۶

نمره­ی کل مقیاس نگرش نسبت به نقش­های جنسیتی با توجه به تعداد گویه ­ها (۶ گویه) و نمرات گزینه­ های پاسخی به لحاظ تئوریک ۶ تا ۲۸ است. میانگین نمره­ی به دست آمده برای زنان متأهل واقع در سنین باروری شهرستان مهر، ۳/۱۷ می­باشد. حداقل نمره­ی ۶ بیانگر این می­باشد که پاسخگویان هنوز نقش اصلی خانم­ها را خانه­داری و مادری می­دانند و قائل به هیچگونه برخورداری از فرصت­های شغلی و ایفای نقش­های مختلف اجتماعی برای زنان شبیه به مردان نمی­باشند. هر چه نمره­ی این مقیاس به میانگین نزدیک­تر می­ شود، دال بر پذیرش بیشتر برابری جنسیتی از سوی پاسخگویان دارد. به طور کلی برای نشان دادن سطوح مقیاس نگرش نسبت به نقش­های جنسیتی، افراد در سه سطح کلی دارای نگرش سنتی، بینابین و غیر سنتی طبقه ­بندی شده ­اند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

جدول شماره­ ۵-۱-۱۹ سطوح نگرش نسبت به نقش­های جنسیتی را در میان نمونه­ مورد بررسی نشان می­دهد. اکثریت پاسخگویان (۱/۶۴ درصد) در حد متوسطی نقش­های جنسیتی مدرن را پذیرفته­اند؛ به عبارتی هم خانه­داری و مادری را به عنوان نقش اصلی زن قبول دارند و هم قائل به حضور وی در نقش­های مختلف اجتماعی شبیه به مردان هستند. ۵/۲۱ درصد نگرش­های مدرن دارند، یعنی خواهان برابری کامل زن و مرد در ایفای انواع نقش­ها چه در سطح فردی و چه در سطح اجتماعی می­باشند. اما فقط ۴/۱۴ درصد از پاسخگویان نگرش سنتی به نقش­های جنسیتی را قبول دارند. این گروه از پاسخگویان مرزبندی محکمی برای نقش­های زنان و مردان قائل هستند؛ بدین معنا که برخی از نقش­ها از قبیل خانه­داری را مختص زنان و برخی نقش­ها مانند سرپرستی خانواده را مختص مردان می­دانند و شاید بتوان گفت این گروه از پاسخگویان بر این باور هستند که جای زن در خانه می­باشد و جای مرد در اجتماع.
جدول ۵-۱-۱۹ سطوح نگرش نسبت به نقش­های جنسیتی

نگرش نسبت به نقش­های جنسیتی

فراوانی

درصد

سنتی

۵۴

۴/۱۴

بینابین

۲۴۱

۱/۶۴

غیر سنتی/ مدرن

۸۱

۵/۲۱

تعداد کل

۳۷۶

۱۰۰

جدول ۴-۵ مقادیرآزمون کولموگوروف- اسمیرنوف ۵۶
جدول ۴-۶ نتایج ضریب همبستگی پیرسون فرضیه اول ۵۷
جدول ۴-۷ نتایج ضریب همبستگی اسپیرمن فرضیه اول ۵۸
جدول ۴- ۸ نتایج ضریب همبستگی پیرسون فرضیه دوم ۵۹
جدول ۴- ۹ نتایج ضریب همبستگی اسپیرمن فرضیه دوم ۵۹
جدول ۴- ۱۰ نتایج ضریب همبستگی پیرسون فرضیه سوم ۶۰
جدول ۴- ۱۱ نتایج ضریب همبستگی اسپیرمن فرضیه سوم ۶۱
جدول ۴- ۱۲ نتایج ضریب همبستگی پیرسون فرضیه چهارم ۶۲
جدول ۴- ۱۳ نتایج ضریب همبستگی اسپیرمن فرضیه چهارم ۶۳
جدول شماره ۴ -۱۴ : نتایج تحلیل فرضیه های تحقیق ۶۳
نمودار ۱-۱: مدل تحقیق ۸
نمودار ۲-۲: موانع کارآفرینی سازمانی ۲۱
نمودار ۲-۳: مدل کارآفرینی سازمانی کورنوال و پرلمن ۲۴
نمودار ۲-۴: الگوی کارآفرینی سازمانی کوراتکو ونافزیگر ۲۶
نمودار ۲-۵: ا مدل ارائه شده ی کویز و دکوتیس ۲۸
نمودار ۲-۶: طبقه بندی کوپر از نوآوری ۳۱
نمودار ۲-۷: طبقه بندی انواع نوآوری ۳۱
نمودار ۲-۸: طبقه بندی رولی و همکاران از نوآوری ۳۲
نمودار ۲-۹: مراحل نوآوری ۳۳
نمودار ۲-۱۰: عناصر چهارچوب نظری گتزلز ۳۶
نمودار ۲-۱۱: ریسک پذیری ۳۷
نمودار ۴-۱: نتایج توصیفی بر اساس جنسیت ۵۴
نمودار ۴-۲: نتایج توصیفی بر اساس سن ۵۴
نمودار ۴-۳: نتایج توصیفی بر اساس تحصیلات ۵۵
چکیده
کارآفرینی به عنوان موتور محرکه توسعه اقتصادی و اجتماعی نقش اساسی در فرایند توسعه ی جوامع دارد.کسب و کارهای کوچک بهترین مآمن برای فعالیتهای کار آفرینانه است و این امر مستلزم آن است که صاحبان و کارکنان کسب و کارهای کوچک از مهارت ها و توانایی های کارآفرینانه برخوردار باشند.بنابراین هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر جهت گیری کارآفرینی روی رشد شرکتهای کوچک در شهر گلپایگان می باشد .نمونه آماری تحقیق حاضر شامل ۶۰ شرکت از شرکتهای کوچک در شهر گلپایگان است، که با بهره گرفتن از فرمول ککران به دست آمده است. ابزار گردآوری داده ها در این تحقیق پرسشنامه می باشد. با توجه به نوع مطالعه و متغیرهای آن و با توجه به مسئولیت کارآفرینی و حجم اطلاعاتی که در اختیار مدیران ارشد قرار دارد، پرسشنامه ها به طور خاص در اختیار این مدیران قرار گرفته و اطلاعات مورد نیاز گردآوری شده است .پرسشنامه شامل ۱۵ سؤال بوده و برای سنجش روایی پرسشنامه ها در ابتدا سعی شد از پرسشنامه- های استاندارد بهره گرفته و با بهره گرفتن از آن ها پرسش نامه ی ابتدایی تدوین شد و جهت تعیین پایایی پرسشنامه مذکور نیزاز آلفای کرونباخ و روش ثبات درونی استفاده شد که میزان آلفای بدست آمده نشانگر پایایی مناسب بود. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی می باشد.در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل و بررسی داده ها از روش های آمار توصیفی و آمار استنباطی )ضریب همبستگی اسپیرمن و پیرسون وآزمون دوربین واتسون و کولموگوروف- اسمیرنوف ( و نرم افزار SPSS استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که بین جهت گیری کارآفرینی با رشد فروش و رشد کارکنان شرکتهای کوچک رابطه مستقیم و مثبتی وجود دارد ولی بین عمر شرکتهای کوچک با رشد فروش و رشد کارکنان آنها ارتباط منفی و معکوس وجود دارد.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

کلید واژه‌ها :جهت گیری کارآفرینی ،کسب و کار،شرکتهای کوچک
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱ مقدمه
کارآفرینی مفهومی عینی وعملی است که همزمان با آغاز زندگی انسان بر روی زمین وتلاش برای کسب درآمد و تأمین مایحتاج زندگی پا به عرصه وجود گذاشته است . اما طرح این مقوله به عنوان یک مفهوم علمی سابقه ی چندانی ندارد ( سعیدی مهرآباد و مهتدی ، ۱۳۸۷ ، ۲ ) .
کارآفرینی مقوله ی بسیارمهمی است که بسیاری ازکشورهای توسعه یافته و درحال توسعه توجه جدی به آن مبذول داشته و میدارند. دراین میان، یکی ازشاخه های اصلی کارآفرینی، کارآفرینی درسازمان است که بدون شک سهم چشمگیری درتوفیق وتعالی سازمانها دارد( احمدپور ، ۱۳۸۳ ؛ ۱۳۲ -۱۳۵) .
تغییرات درمحصولات مکانیسم های بازار ، اغلب بدین صورت است که سازمانها دست به بهره برداری از فرصتهایی می زنند که دیگرسازمانها دنبال نمی کنند و گاه حتی از وجود آنها مطلع نیستند. دراین زمینه ، نوآوری نقش راهبردی و عمده را ایفا می کند ( کولینس و رام ، ۲۰۰۳ ، ص ۵-۷) ^[۱] .
کارآفرینی شرکتی ، مجموعه فعالیتهایی است که بهره برداری ازمزایای رقابتی نوآوری را دریک سازمان امکان پذیرکرده و رهیافتی در نهادینه کردن نوآوری درسازمان ها است . درحقیقت ، کارآفرینی شرکتی به عنوان دریچه ای به سوی بهره برداری از مزایای رقابتی ماندگار، نوآوری و پیشگامی برای سازمان ها قلمداد می شود ( کوراتکو و همکاران ، ۲۰۰۵ ؛ ص ۶۹۹ ) ^[۲] .
تحول و دگرگونی که در مقوله ی کارآفرینی روی داده ، تمامی جهان را متأثرکرده است؛ به گونه ی که دنیای کار و تجارت برای همیشه متأثر از این مقوله خواهد بود . برای مثال ، می توان به شروع قدرتمندانه ی فعالیتهای کارآفرینی در کشور آمریکا طی ده سال گذشته اشاره کرد . آمارمربوط به ثبت شرکتهای تجاری جدید ، رقمی درحدود ۶۰۰ هزار مؤسسه ی تجاری درسال است. هر چند تعداد زیادی ازاین مؤسسه ها و واحدهای تجاری ممکن است درگذشته واحدهای کوچکتر و یا تعاونی مانند باشند ، اما تمایل وگرایش آنها به سمت کارهایی با خطرپذیری بالاتر، چه به هنگام شروع کار و چه درمراحل توسعه و پیشرفت مؤسسه ، افزایش یافته است. آمار دقیق تر نشان می دهد که درسال ۱۹۹۵میلادی تعداد ۸۰۷ هزارمؤسسه ی تجاری کوچک به ثبت رسیده اند . ازسال ۱۹۸۰میلادی تاکنون حدود پانصد شرکت بزرگ ، بیش ازپنج میلیون فرصت شغلی را ازدست داده اند ، اما آمارنشان می دهد که درمقابل این رقم ، حدود ۳۴ میلیون فرصت شغلی جدید هم ایجاد شده است. درسال ۹۶ نیز تنها یک زمینه ی شغلی کوچک توانست یک میلیون وششصدهزارفرصت شغلی جدید ایجاد کند . ۱۵ درصد از واحدهای تجاری که بسیارسریع درحال رشد بوده وتوسعه یافته بودند ، ۹۴ درصد از شبکه ی ایجاد فرصتهای شغلی را به خود اختصاص داده بودند وحدود کمتر از یک سوم این واحدها ازفناوری پیشرفته ای برخوردار بودند .
کسب و کارهای کوچک ، یعنی آنهایی که دارای کمتر از پانصد نفرشاغل هستند ،۵۳ درصدازنیروی کارخصوصی رااستخدام کرده و همچنین ۴۷ درصد از میزان فروش و ۵۱ درصد از تولید ناخالص داخلی مربوط به بخش خصوصی را به خود اختصاص می دهند .
۱۶ درصد ازتمامی واحدهای تجاری که اکنون در آمریکا مشغول به فعالیت هستند ، ظرف یک سال گذشته به ثبت رسیده اند و واحدهای تجاری کوچکترهم حدود ۶۷ درصد از اختراعات و اکتشافات جدید را به نام خود ثبت کرده اند ( رینولد ، های و کمپ ؛ ۱۹۹۹ ) ^[۳] .
با وجود این داده ها و یافته های جدید ، روشن است که باید پذیرفت تعداد واحدهای تجاری جدید ، چیزی حدود ۶۰۰ هزار واحد دریک سال است و چند میلیون شغل جدید هم درقالب طرحهای خود اشتغالی ،همه ساله ایجاد خواهدشد . به طورمتوسط در آمریکا درهرسال به ازای هر ۳۰۰ نفر یک واحد جدید به ثبت می رسد . از آنجایی که هرکدام از این واحدها حداقل دو مدیر یا مالک دارند ، بنابراین درهرسال ازهر ۱۵۰ نفر، یک شخص پایه گذار یک واحد کسب وکارجدید می شود .
آمریکا در طول ۱۰ سال گذشته به بالاترین میزان عملکرد اقتصادی خود دست یافته و این نتیجه ی تشویق ، ترغیب و نیز بهبود و ارتقای کیفیت فعالیتهای کارآفرینانه در زمینه های گوناگون است (مینیتی و بایگریو، ۲۰۰۴ ) ^[۴] .
کارآفرینی را میتوان یک فرایند پویا نامید ؛ که شامل آرمان ، تحول ، دگرگونی و خلاقیت می شود. این فرایند به کاربرد و استفاده ی نیرو و انگیزه ی افراد در جهت خلق واجرای ایده های نو وهمچنین راه حلهای کاربردی احتیاج دارد .
۱-۲ بیان مسأله
تعاریف و نظریات متفاوتی در مورد کارآفرینی وجود دارند.اکثر تعاریف پذیرفته شده به چامپتر(۱۹۳۴)^[۵] تعلق دارند. او کارآفرینی را به عنوان پیش نیازی برای کالاهای جدید یا کیفیت جدید کالاها،روش های جدید تولید، ورود به یک بازار جدید و بهره برداری منابع جدید تعریف کرد.این تعریف، کارآفرینی را به عنوان ” خلق فعالیتهای جدید اقتصادی” در نظر میگیرد. در این رویکرد ، هر فعالیتی که باعث ایجاد تغییراتی در بازار می شود کارآفرینی می باشد.براین اساس،رشد شرکت نیز به عنوان کارآفرینی در نظر گرفته می شود چون رشد شرکت به همراه خود تغییراتی برای محیط درونی و بیرونی می آورد. بعلاوه، (استیونسون و جاریلو،۱۹۹۰) ^[۶] بیان داشته اند که رشد از طریق کارآفرینی حاصل می شود. کارآفرینی غالباً به عنوان یک پدیده شخصی و سازمانی در نظر گرفته می شود. بررسی کارآفرینی در سطح فردی یک وظیفه آسان نیست چون چندین متغیر موقعیتی روی موفقیت کارآفرینان اثر می گذارد و تجزیه ی این ویژگیها دشوار است.ازاینرو زمانی سودمند خواهد بود که کارآفرینی براساس رفتار شرکت بررسی گردد ( اسلوین و کوین،۱۹۹۰) ^[۷] .
کارآفرینی برای سازمانها و شرکتها صرفنظر از اندازه ی آنها حیاتی می باشد.حتی بعد از تأسیس، شرکت باید به این جوهره ی کارآفرینی ادامه دهد تا سهم بازارش را از دست ندهد و برای دوره ای بلندمدت در بازار باقی بماند. بنابراین کارآفرینی اهمیت زیادی برای شرکتهای کوچک نیز دارد. این تحقیق یک چارچوب نظری معرفی میکند که در آن جهت گیری کارآفرینی روی مدیریت کارآفرینی و به تبع آن روی رشد شرکت اثرگذار است.بنابراین، جهت گیری کارآفرینی حدی از فعالیتهای مدیریت کارآفرینی را تعیین خواهد کرد که نهایتاً روی رشد شرکت اثرگذار خواهد بود . متغیر مستقل این پژوهش جهت گیری کارآفرینی و متغیر وابسته این پژوهش رشد شرکتهای کوچک می باشد. عمرشرکت به عنوان یک متغیر کنترلی درنظر گرفته می شود چون عامل مهمی در توصیف رشد شرکت است.شرکتهای با عمر بالاتر در مقایسه با شرکتهای جوانتر از سرعت رشد پایین تری برخوردارند ( دیویدسون و همکاران،۲۰۰۲) ^[۸] .
بنابراین هرچه قدر که شرکتها عمرشان بالاتر میرود،کارآفرینی آنها کمتر می شود( ویکلوند ، ۱۹۹۸ ) ^[۹] .
در ادامه، این تحقیق چندین فرضیه را با بهره گرفتن از این بیانات نشان میدهد. بنابراین، مسئله ای که به دنبال آن هستیم این است که جهت گیری کارآفرینی چه تاثیری روی رشد شرکتهای کوچک دارد؟
۱-۳ اهمیت و ضرورت تحقیق :
نقش سازمانها در دستیابی به هدفهای اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی ، آنچنان برجسته است که سازمانهای هر جامعه را گردونه های تحقق اهداف آن جامعه می نامند . به همین دلیل بازنگری ساختارسازمانها، در راستای تحقق اهداف و حفظ پویایی به ویژه در فرایند رقابت های اقتصادی و کیفی آنها یک نیاز بایسته است . سازمانها برای رسیدن به هدفهای خود درمحیط یپیچیده ، رقابتی ، پویا و نامطمئن احتیاج زیادی به نوآوری های تکنولوژیکی و سازمانی دارند که ازطریق راهبردهای مختلفی قابل حصول است ( کوراتکو و منتاگن ، به نقل ازمقیمی، ۱۳۸۳ ص ( ۸۵ ^[۱۰] .
امروزه درکشورهای مختلف توجه خاصی در دانش مدیریت و اقتصاد به کارآفرینی اقتصاد مدار و کارآفرینان می شود .تقویت کارآفرینی و ایجاد بسترمناسب برای توسعه ی آن ازابزار پیشرفت اقتصادی کشورها ، به ویژه کشورهای درحال توسعه است . براساس بیانیه ی جهانی کارآفرینی ، یک همبستگی قوی میان رشد اقتصاد ملی و درسطح فعالیت کارآفرینانه ملی وسازمانی وجود دارد (آرچی بونگ ، ۲۰۰۴ ) ^[۱۱] .
درهرکشوری کارآفرینان به صورت بالقوه وجود دارند و باید تلاش شود که توانایی های آنها بیشترشده و مهمترازهمه ، ساختارهای موجود اجازه دهند که کارآفرینان ابراز وجودکنند(تامسون و جان ، ۱۹۹۹)^[۱۲] .
ازجمله عوامل موفقیت بنگاههای اقتصادی دردنیای کنونی توجه جدی به کارآفرینان و تحلیل مسائل آنها از رویکرد کارآفرینی است ( دانکا ؛ ۲۰۰۰، ص ۲-۴) ^[۱۳] .
کارآفرینی سازمانی راهی برای بازآفرینی قابلیت‌های اقتصادی وسازمانی به شمارمی رود) صمدآقایی ، ۱۳۷۸ ، ص ۳) .

از همین روست که سیوری می نویسد:«در ایران قدیم شاه هرگز شخصیتی دست نیافتنی همچون فرعون یا امپراتور ژاپن نمود…». شاه عباس پا را ازاین فراتر می‌نهاد و با لباس مبدل به قهوه‌خانه‌ها، چاپ‌خانه‌ها و حتی فراتر از این به روسپی‌خانه‌های اصفهان می‌رفت، تا از وضعیت رعایایش مطلع شود(همان، ۱۷۶). مهمترین مشکل این شیوه از عدالت این بود که باید شانس با مردم یار می شد و اولا” می توانستند به دیدار شاه نائل آیند و ثانیا” پادشاه خیرخواه، مردم دوست و توانمند می‌بود.
این تلقی از عدالت در دوره قاجارها نیز ادامه داشت. پادشاه قاجار به عنوان دادگستر اعظم بر کرسی داوری منازعاتی می‌نشست که در قلمرو و ملکش روی می‌داد. اگرچه این داوری اکثر در سطوح بالا میان دو خان، دو حاکم و یا دو مالک بود ولی گاهی نیز در سطوح پائین‌تر در نزاع های فردی میان رعایایش روی می‌داد. معیار شاه در حل این اختلافات نه قانون شرع بود و نه قانون عرف. شاه حکمی را اجرا می‌کرد که برای کل کشور خیر بود(آبراهامیان،۱۳۷۶، ۴۳-۴۴). و این ممکن بود عدالتی ناعادلانه باشد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

فقها و علما نیز همچون پیش از این شیوه دفاع می‌کردند. نراقی و کشفی نمونه‌هایی از علمای قاجاری هستند که در اینجا به عنوان نمونه ذکر می‌شوند. احمد نراقی در «معراج السعاده» خود صفحاتی را نیز به بحث عدالت می‌پردازد:
«سلاطین عدالت شعار….از جانب حضرت مالک الملک برای رفع ستم و پاسبانی عرض و مال اهل عالم معین گشته….از این جهت به شرف خطاب «ظل اللهی» سرافراز گردیده‌اند؛ تا امر معاش و معاد زمره عباد در انتظام و سلسله حیاتشان را قوام بوده باشد»(نراقی،۱۳۸۴، ۴۷۳).
وی ضمن شمردن هشت فایده برای عدالت، یکی از آنها را آبادانی کشور، می داند:
«شیمهٴ کریمه دادگری و صفت خجسته رعیت پروری سبب خوشی احوال روزگار، و باعث آبادی هر کشور و دیار است»(همان، ۴۷۶).
از نظر نراقی«نظم رعیت، نشان عدل پادشاه است و به درد همه کس رسیدن لازمه مرتبه ظلل اللهی»(همان، ۴۸۱).وی سپس به اختصار راه‌های علمی و عملی مبارزه با ظلم را بر می‌شمارد، که به دلیل کوتاه نمودن بحث از بیان آن می‌گذریم.
عدالت در اندیشه کشفی نیز جایگاه مهمی دارد. وی که دوران چهار پادشاه قاجار را به چشم خود دیده است، کتاب مهم خود «میزان الملوک و الطوایف و صراط المستقیم فی سلوک الخلائف» را در زمان جنگ‌های ایران و روس به رشته تحریر درآورد. چهار باب اول این کتاب مستقیم و یا غیر مستقیم به بحث عدالت می‌پردازد. اما وی نیز مفهوم عدالت را تنها در سایه شاه تفسیر می‌کند و رابطه شاه و رعیت را چون رابطه پدر و مادر با فرزند خود می‌داند:
«عدل در اینجا این است که عطوفت و محبت قلبیه سلطان با تمامی رعیت به یکسان باشد. مثل عطوفت، مرحمت و محبت پدر و مادر بالنسبه به اولاد متعدده و متکثره خود….»(دارابی‌کشفی، ۱۳۷۵، ۱۱۳).
کشفی با نقل حدیثی از پیامبر عدالت سلطان را در نزد خدا برابر با هفتاد سال عبادت می‌داند و این بار توصیفی دیگر از رابطه شاه و رعیت می‌کند:
«تمامی رعایا به منزله اقارب سلطان و پادشاه، بلکه عیال او می‌باشند…»(همان، ۱۱۷).
همچنین وی در میان وظایفی که برای دولت بر می‌شمارد، به انتظام امور مدینه و تأمین ثبات داخلی شهر، اهمیت وافری می‌دهد(فراتی،۱۳۸۶، ۱۷۱).
تمام آنچه گفته شد، محوریت عدالت بر شخص شاه در نظریه کهن سلطنت و البته واقعیت بیرونی را به خوبی نشان می‌دهد. از این رو است که در زمانی که ایران به وسیله حکومت‌های خودکامه اداره می‌شد، متفکرین ایرانی چاره ای نداشتند جز اینکه در توجیه‌ای دینی برای این نوع از حکومت نافرمانی و سرکشی مردم را عامل و سبب وجود حکمران مستبد بدانند(قاضی مرادی،۱۳۸۰، ۳۲). به همین ترتیب و من جمله در دوره قاجارها، «تأکید علمای شیعی بر لزوم عدالت سلطان و سلطنت در برابر مردم نیز بیشتر جنبه اخلاقی و ارشادی داشت و هیچ الزام و تعهدی برای سلطنت و سلطان ایجاد نمی‌کرد»(آجدانی، ۱۳۸۷، ۳۸). از همین رو عدالت موجود در نظریه کهن سلطنت از دیدگاه امروزی هیچ ارزشی نداشت. قطعا” ارزش عدالت در عرصه سیاسی از آن روست که بتواند دامنه اقتدار حکومت را مهار کند(علیخانی و پاکتچی، ۱۳۸۸، ۳۳۴) و آن را به برخی اصول مقید سازد. از این نگاه است که به تدریج خلاء وجود عدالت احساس می‌شود.
سوال مهمی که در بحث عدالت در اندیشه نظریه کهن سلطنت بی‌پاسخ می‌ماند اینکه چگونه می‌توان عدالت اجتماعی را که مفهومی اساسا” جمعی است در خیرخواهی تنها یک فرد(شاه) جست و جو نمود؟
جایگاه مفهوم عدالت باز هزار بار بهتر از مفهوم آزادی بود. چرا که حداقل از آن سخن به میان می‌آمد. اما خلاء وجود مفهوم آزادی در اندیشه ایرانی- اسلامی تا پیش از رویارویی با غرب کاملا” محسوس است. اگرچه بسیاری ازدیدگاه‌ها امروز در تلاش هستند تا با خوانشی وارونه از تاریخ نشان دهند که آزادی در اندیشه گذشتگان ما وجود داشته است، اما واقعیت‌های تاریخی چیزی غیر از این را می‌گویند. بنابراین باید این واقعیت را پذیرفت که به سختی می‌توان برداشتی سیاسی از مفهوم آزادی در اندیشه کهن سلطنت پیدا نمود:
«واژه های عربی حر و حرّیه با همه اشتقاقات و مترادفاتشان در سایر زبانهای جهان اسلام نیز برای توضیح شأن و مقام انسان‌هایی به کار می‌رفته که از نظر حقوقی آزاد(یعنی غیر برده)بوده‌اند»(اسعدی، ۱۳۷۷، ۲۲).
در واقع در سرزمینی که در آن تنها یک نفر حق اندیشیدن برای همه را داشت، آزادی چه جایگاهی می‌توانست داشته باشد؟ این تنها شاه شاهان بودکه آن چنان آزاد و حتی فراتر از آن مطلق العنان بود که با هر که هر چه می‌خواست بکند. آزادی همه در حبس او بود. او می‌توانست به هرکه می‌خواست، هر اختیاری بدهد و تنها لحظاتی بعد همه آن را از او سلب نماید. مسلم است که در این نوع جامعه صحبت از آزادی مردم سخنی گزاف بود. بخصوص آنکه اندیشه نظریهٔ کهن سلطنت نیز به شدت از این دیدگاه حمایت می‌نمود.
حتی سال‌ها پس از آن و پس از آشنایی روشنفکران ایرانی با مفاهیم غربی و از جمله آزادی «نخستین ارجاعات به آزادی در تألیفات مسلمانان عموما” خصمانه و وهن آمیز است، و در همه آنها این واژه مترادف با هرزگی، افسارگسیختگی و هرج و مرج گردیده است»(همان،۲۲).
روزنتال معتقد است آزادی در اندیشه مسلمانان در ارتباط با خدا معنی می‌دهد:
«در دولت ایده‌آل مسلمانان آزادی احتمالا، آن چه که یک فرد به خاطر آن می‌میرد و آن چه که ارزش واقعی را به زندگی می‌بخشد و آن چه که متضمن عظمت انسان است، نبود. در نزد مسلمانان معنای واقعی آزادی باید در ارتباط انسان با خدا جستجو شود»(روزنتال، ۱۳۷۹، ۲۲۱).
این یک واقعیت تاریخی است که مفهوم آزادی در اندیشه سنتی ایران اسلامی غایب بوده است. تنها در دوره ناصری و پس از آشنایی روشنفکران ایرانی با مبانی اندیشه‌ای مغرب زمین است که مفهوم «آزادی» وارد اندیشه سیاسی ما شد.
این تعبیر از عدالت و خلاء آزادی تنها فرصت را برای یک شاه مطلق العنان می‌گشود تا کشور را در اریکه قدرت خود نگه دارد. ایرانیان باید خوش شانس می‌شدند که شاهی خیرخواه بر آنان حکومت می‌نمود. تمام تاریخ ایران، تاریخ تمرکز قدرت در دست شاهان بود. و بدبختانه این که از برهه‌ای از تاریخ ایران نظریه کهن سلطنت به انتهای خط و به توجیه‌گر صرف وقایع تبدیل شده بود. زوال حکومت در ایران، زوال امنیت و به دنبال آن زوال پیشرفت بود. این زوال حکومت خود را در عدم وجود تجربه کشورداری و عدم تبحر در دیوان سالاری و تبحر صرف در امور جنگی و نظامی نشان می‌داد. این بلایی بود که ایران از قرن یازدهم به بعد دچارش بود. در واقع از این دوران به بعد کسانی فاتح ایران می‌شدند که جز در زمینه نظامی‌گری در هیچ زمینه‌ای تبحر نداشتند. این سرداران چادرنشین با فتح سرزمین‌های ایران مجبور بودند بر سرزمین‌هایی حکومت کنند که از لحاظ بافت اجتماعی به مراتب پیچیده‌تر از قبیله آنان بود(زیبا کلام، ۱۳۷۸، ۱۸۰-۱۸۱). بنابراین برای مهار قبایل دیگر خود ناچار بودند رو به خودکامگی بیاورند. گرایش به خودکامگی و محو آزادی و عدالت نیز باعث امنیت‌زدایی از ایران می‌شد. از سویی دیگر فقدان امنیت اجتماعی گرایش به فساد را گسترش می‌داد. در واقع در نبود راه‌های قانونی و عرفی برای حل یک مشکل تنها فساد و رشوه‌دهی می‌توانست حلال باشد. فساد باعث گسترش خود می‌شد. بطوری که رشوه‌دهی خود تبدیل به یک عرف گشته بود. رشوه‌گیری شاهان ، یعنی رأس حکومت در دوره قاجاری دلیلی براین مدعاست. اینگونه بود که ایرانیان در پله اول پیشرفت یعنی ایجاد امنیت باز ماندند. نکته آنکه حتی زمانی که اندک امنیتی بود، روش کسب آن خود شکلی خشونت‌آمیز داشت. این چنین امنیتی که تنها به ابتکار شخص شاه، با بهره گرفتن از خشن‌ترین چهره اجبار به دست می‌آمد، خود موجب ناامنی حیات اجتماعی می‌شد و در واقع تنها ترس بود که حاکم بود(رضاقلی،۱۳۷۷، ۴۴). دلیل عمدهٔ اینکه یکی از ویژگی های فرهنگ سیاسی ایران جلوگیری از رشد دیگری، تضعیف دیگران و یا ممانعت از ارتقای دیگران است، به همین فرهنگ نا‌امنی و نگرانی از رشد رقیب در فرهنگ ایلی ایران باز می‌گردد(سریع القلم، ۱۳۸۶، ۷۷ و ۸۱-۸۲).
۴-۲- اوضاع اسفبار اجتماعی-اقتصادی ایران
همه آنچه گفته شد کافی بود تا ایران رنگ پیشرفت و ترقی را نبیند. در کدام مملکت بدون ثبات و در ناامنی پیشرفت حاصل شده است؟ با سقوط صفویه ایران به سرعت در سراشیب سقوط افتاد. گزارشات رسیده از عصر شاه سلیمان آغاز روند سقوط ایران را تأیید می‌کند. بدی وضع پول باعث می‌شد هیچ کس مال التجاره خود را به ایران نیاورد. علاوه بر خرابی مسکوکات، بزرگان و رجال نامدار این دوره برای تحصیل ثروت پوست مردم را می‌کندند. عدم وجود امنیت محسوس بود. جامعه و دولت صفوی به حالت توقف درآمده بود. نه بنایی و نه اختراعی و نه ابداعی. اینها همه بیانگر آن بود که دولت صفوی در حال سقوط است. (باستانی پاریزی، ۱۳۷۸، ۳۸۶-۳۹۱). پس از سقوط حکومت صفوی نمی‌شد انتظار داشت که اوضاع بهتر شود. آمد و شد پیاپی حکومت‌ها خود بیانگر اوضاع بد جامعه بود. ظهور و سقوط مداوم حکومت‌ها با خود بی‌ثباتی را به همراه می‌آورد. در پی بی‌ثباتی ناامنی گسترش می‌یافت و بدین ترتیب فرصتی برای پیشرفت فراهم نمی‌شد. افغان‌ها که جایگزین صفویه شده بودند، با خشونت و خون ریزی بر ایران مسلط شدند. پس از آن نیز افشاریه و زندیه ایران را به دست گرفتند. عمر هر کدام از این حکومت‌ها بسیار کوتاه بود. نادرشاه اگرچه در سال ۱۷۳۰ م. قشون بیگانه را از ایران بیرون راند و فتوحاتش با تسخیر دهلی و با ۷۰۰ تا۸۰۰ میلیون روپیه به اوج خود رسید، لیکن لشکرکشی‌های وی بار اضافه‌ای را بر وضع از هم پاشیده کشور تحمیل کرد(عیسوی، ۱۳۶۲، ۱۷). ایران که از زمان سقوط صفویه تا تاجگذاری نادر شاه افشار در قتل و غارت می‌سوخت، در دوران حکومت وی نیز رنگ ثبات را ندید. در دوازده سال حکومت نادر هر چه آبادی در کشور بود زیر سم ستوران نادر تخریب شد و قدرت نظامی و اقتصادی ایران بیش از پیش به تحلیل رفت. اوضاع آن چنان بر مردم تیره و تار شده بود که دسته دسته به عراق، هندوستان، جنوب روسیه و عثمانی مهاجرت می‌کردند. تعداد توپ‌های ایرانی روز به روز در حال افزایش بود. اما چه سود که هیچ سامانی برای رشد اقتصادی وجود نداشت(رضاقلی، ۱۳۷۷، ۵۹).
قاجارها که بر ایران مسلط شدند، وارث اینچین سرزمینی بودند. بنابراین اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم میلادی بسیار آشفته، نابسامان و عقب‌مانده بود. این نابسامانی و عقب‌ماندگی خود میراث کهن ساختار سنتی حکومت و جامعه ایرانی بود که در زمان قاجارها و با ناتوانی آنان در اداره این سرزمین و عدم نوآوری و تداوم ساختار سنتی تشدید می‌شد. حتی در این زمان خودکامگی و افزایش ستم و اجحاف حکومت به مردم پی‌آمدهای زیانبار و اسفباری را در زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی برای ایران داشت(آجدانی، ۱۳۸۷، ۹). این امر تا حدی هم ناشی از ویژگی خاص حکومت قاجارها بود. بدین معنی که قاجارها از یک سو معایب نظام‌های نیرومند مرکزی و از سوی دیگر معایب نظام‌های ملوک الطوایفی را، از نظر ایجاد شرایط لازم برای ایمنی اقتصادی در خود گرد آورده بودند و با ایجاد ناامنی‌های گوناگون مانع رشد سرمایه‌داری که نیازمند ثبات و امنیت بود، می‌شدند. سلطه یک حکومت خودکامه و فاسد بر بازاریان، سبب اعمال فشارهای گوناگون بر اموال و حقوق تجاری آنان می‌شد. مصادره اموال تجار بزرگ، مصادره بخش قابل ملاحظه‌ای از اموال درگذشتگان از سوی شاه، برخی از حکام و حتی برخی از روحانیون از جمله این موارد است. علاوه براین ناامنی که در حق تجار و بازرگانان صورت می‌گرفت، ناامنی عمومی نیز در کشور بیداد می‌کرد. در طول حکومت چهل ساله ناصرالدین‌شاه، ۱۶۹ شورش از سوی خوانین، متنفذین محلی، شاهزادگان و مردم صورت گرفت. وجود ایلات و پراکندگی آنها از جمله دلایل این ناامنی بود. به دلیل وجود ایلات و دزدان راه‌های کشور امنیت نداشت(اشرف،۱۳۵۹، ۳۸-۴۱).
در زمینه مالکیت و کشاورزی، اوضاع بهتر از این نبود. اتخاذ شیوه‌های اروپایی در جنگ، تشکیلات اداری و طرز زندگی، لزوم احتیاج به تحصیل درآمد بیشتر را برای دولت و مالکان تقویت می‌نمود. استفاده رو به رشد از محصولات نقدی برای صدور، برای مالکان نسبت به گذشته جذابیت بیشتری یافته بود. بر همین اساس دربار نیز شدیدا” در پی آن بود که املاک خالصه را به حساب مالکان عمده گسترش دهد و مالیات را به جای تحصیل تیول، مستقیما” جمع‌ آوری نماید. مالکان نیز به همین دلیل در پی گسترش اراضی خصوصی خود بودند. از این رو هر جا که فرصت مهیا می‌شد، تسلط خود را بر دهقانان افزایش می‌دادند و یا اینکه املاک آنها را غصب می‌کردند(عیسوی،۱۳۶۲، ۳۱۹). بنابراین کسانی که در این رقابت برای تصاحب و مالکیت زمین بازنده همیشگی محسوب می‌شدند، دهقانان بودند. قصه نفوذ اقتصادی غرب نیز داستان مفصلی داشت که تجار، کشاورزان، پیشه‌وران و … را درمانده کرده بود.
در دوره قاجارها قحطی و گرانی بارها و بارها دامن مردم را گرفت. گاهی حتی این گرانی‌ها شورش‌هایی را نیز با خود به همراه داشت. تابستان ۱۲۷۷ﻫ ق گرانی آذوقه، قحطی گسترده‌ای را در سراسر ولایات مرکزی ایران پدید آورد. در شعبان همان سال نارضایتی مردم به بلواهای وخیم نان انجامید، و ثبات دولت ناصرالدین شاه را به مخاطره انداخت. مردم گرسنه دکان‌های نانوایی را غارت کردند. حتی در سال‌های بعد بارها و بارها در یزد، استرآباد، همدان، شیراز، زنجان و رشت اغتشاشات عمومی رو به گسترش بود. نا آرامی‌ها در دهه‌ های ۱۲۷۰ و۱۲۸۰ ناشی از قیمت گزاف ارزاق و کمبود آذوقه بود(امانت، ۱۳۸۴، ۵۰۳).
مردم ایران که تا آن زمان چیزی به نام آزادی را نمی‌شناختند، دیگر نمی‌توانستند بر عدالت «سایه خدا» نیز حسابی باز کنند. بنابراین ناامنی و بی‌ثباتی نتایج اقتصادی اسفباری را به دنبال داشت که گفته شد. شاید اگر ایرانیان با غرب روبرو نمی‌شدند، این اوضاع صدها سال بعد نیز به همین منوال دنبال می‌شد.
۵-۲-از مواجه با غرب تا ناکامی در اصلاحات
تا پیش از مواجه جدی میان ایران و غرب، مدت‌ها بود که جامعه ایران از سیر ترقیات علم و پیشرفت در اروپا بی‌خبر مانده بود. تغییر راه تجارت، جنگ‌های متمادی داخلی که پس از انقراض صفویه روی داد، هرج و مرج عمومی که ایران را فرا گرفته بود، از عمده دلایل این بی‌خبری بود. استقرار ترکان عثمانی در شبه جزیره آسیای صغیر عامل دیگری بود که چون دیوار چین بین ایران و مغرب زمین حائل می‌شد و همچون عایقی راه تنفس را بر ایران می‌بست(آدمیت،۱۳۴۰، ۲۲).
نتیجه آنکه زمانی که دو دولت نیرومند در شمال و جنوب ایران پیدا شدند، ایرانیان در میان آنها ناآگاه و ناتوان تنها ماندند(کسروی،۱۳۸۵، ۱۶).
اگر بخواهیم به اشکال مواجه ایران و غرب توجه کنیم، سه شکل برای این تقابل می‌توانیم نام ببریم:
۱- تقابل در جنگ و رویارویی نظامی۲- روابط اقتصادی که البته بسیار نابرابربود۳- تماس با غرب در وجه عقیدتی و فکری.
شکست‌های نظامی ایران برابر روسیه و پس از آن انگلستان باعث شد تا ایرانیان که در عرصه نظامی ناکام مانده بود، عرصه اقتصادی را نیز به این ابرقدرت‌ها وا بگذارد. بندهایی از عهدنامه ترکمن‌چای به روس‌ها این اجازه را می‌داد که کالاهای خود را به راحتی و با کمترین درصد گمرکی وارد ایران کنند. بعدها انگلیسی‌ها نیز هر آنچه روس‌ها به دست آورده بودند، بدست آوردند. حال دیگر ایران عرصه رقابت اقتصادی دو ابرقدرت شده بود. ایران به تدریج بازار محصولات ارزان روس و انگلیس شد. محصولاتی که تولیدات داخلی توانایی رقابت با آنان را نداشتند. ضعف حکومت داخلی و استبداد ایرانی و استعمار خارجی دست به دست هم، کمر همت به تخریب ایران بسته بودند. اقتصاد ایران که تا پیش از این دوره خارج از مدار اقتصاد جهانی بود، در ابتدای سلسله قاجارها در آستانه وابستگی قرار گرفت و در نیمه اول حکومت قاجارها به قبول ایفای نقش حاشیه‌ای تن داد. (فوران، ۱۳۸۰، ۲۲۲). یعنی وضعیت پیشه‌وران و صنعتگران دچار نابسامانی شد.
ناامنی و بی‌ثباتی داخلی کم بود، استعمار خارجی نیز پیدا شده بود و البته هر دوی اینها نهایت به یک چیز باز می‌گشت: ناتوانی و فساد حکومت. جنگ با روسیه باعث شد تا فتحعلی‌شاه مالیات‌های زمین را افزایش دهد. روالی که پس از آن نیز ادامه یافت و جزئی از ویژگی‌های قاجارها شد. اما از سویی دیگر اجحاف و ستم حکام محلی بر رعایا نیز دامن زده شد(کدی، ۱۳۸۱، ۴۴).
حال دیگر از تاریخ انقضای پشتوانه‌های نظری شیوه کهن سلطنت مدتها گذشته بود و ایرانیان هنوز این را در نیافته بودند. اولین مصلحان ایرانی بیش از همه به دنبال اجرای مظاهر تمدن غرب بودند. امید بود که اگر ما هم ارتش متحدالشکل، کارخانه و امثال اینها را داشته باشیم می‌توانیم قدرتمند و با ثبات باشیم و به سرعت پیشرفت کنیم. خیالی که عبث بودن خود را در ناکامی‌های پیاپی اصلاحات نشان داد.
اینگونه بود که عباس میرزا به تقلید از سلطان سلیم، امپراتور عثمانی، نظام جدید را به سبک خویش در آذربایجان ایجاد نمود(آبراهامیان، ۱۳۸۲، ۴۸).
ورود مستشاران فرانسوی به سرپرستی ژنرال گاردان، ساخت کارخانه توپ و تفنگ و باروت، استخدام کارشناسان غربی برای استخراج معادن آهن، سرب و مس، تلاش برای جلب مهاجران اروپایی در جهت آشنا نمودن ایرانیان با تمدن غرب به وسیله آگهی دادن در یکی از روزنامه های اروپایی ، ایجاد کارخانه‌های پشم و پنبه‌ریسی و نساجی، تأسیس اداره ترجمه و تدوین مقررات مهندسی گوشه‌هایی از تلاش‌های عباس میرزا بود(رهبری، ۱۳۸۶، ۹۸).
اصلاحات عباس میرزا اما با شکست مواجه شد. زیرا از یک سو منافع بسیاری را با خطر مواجه نمود. بسیاری از مواجبی‌ها در جهت هزینه‌های مدرن سازی قطع شد. کهنه‌پرستان نیز نمی‌توانستند با دنیایی که به آن عادت کرده بودند، خداحافظی کنند. و شانس ایران بر این بود که مصلحی چون عباس میرزا فرصت پادشاهی نیز نیافت و پیش از آن که بخواهد در رخت پادشاهی با توان بیشتری به مدرن‌سازی بپردازد، بدرود حیات گفت.
مصلح بعدی میرزا ابوالقاسم قائم مقام بود. او اما تنها هشت ماه فرصت یافت تا صدر اعظم بماند و پس از آن خفه شد. در این مدت کوتاه اما، سعی نمود تا از یک سو«دست مفتخوران را از خزانه دولت کوتاه کند» و از سوی دیگر بنیه اقتصادی ایران را در برابر کاپیتولاسیونی که در ضمن شکست نظامی بر ایرانیان تحمیل شده بود، بالا برد. او همچنین دست انگلیسی‌ها را حدالامکان از سپاه ایران کوتاه کرد. قتل او اما پایان دومین فصل کتاب اصلاحات ناکام ایران بود. پس از او، حاج میرزا آقاسی زمامدار شد. در زمان صدارت وی «وضع به جایی رسید که مردم به خوردن علف و دانه‌های نباتات و خوراک دام و طیور افتادند»(رضاقلی،۱۳۷۷، ۱۰۶).
سومین مصلح میرزا امیرخان امیر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نظام بود. مردی که تاریخ ایران هرگز نمی‌تواند او را به فراموشی بسپارد. امیرکبیر دو بار در رأس هیئت رسمی ایران به روسیه سفر نموده بود و در این سفرها که چند ماه به طول انجامید مناطق اروپایی روسیه را دیده بود و چهار سال نیز در ارزرم عثمانی اقامت داشت(زیباکلام، ۱۳۸۲، ۱۶۵). این سفر فرصتی برای قیاس میان ما و غرب در ذهن او بود.
وی که در به قدرت رساندن ناصرالدین‌شاه نقش فراوانی داشت، خدمات بسیاری نیز به ایران نمود. اگرچه این خدمات نیز ناتمام ماند. اصلاحات او در زمینه‌های گوناگون بود. اصلاحات اداری، اصلاح امور مالی، اصلاح ارتش، اصلاح امور قضائی، ایجاد چاپارخانه، تأسیس دارالفنون، تأسیس روزنامه وقایع‌التفاقیه، ترجمه و انتشار کتاب و رویارویی با رشوه‌خواری از آن جمله‌اند. همچنین توسعه صنایع و بازرگانی، گسترش کشاورزی از سیاست‌های اقتصادی او بود(آدمیت، ۱۳۳۴، ۱).
اما از دیدگاه ما مهمترین اقدامات امیر تلاش او در جهت ایجاد امنیت بود. او می‌دانست امنیت اجتماعی متاعی است که در ایران یافت نمی‌شود. دلیل عمده آن نیز استبداد است. او تمام تلاش خود را در این راه صرف نمود. آنچه که بعدها به «نظم میرزا تقی‌خانی» معروف شد، ماحصل این تلاش بود. دیوانخانه عدالت را بنا کرد. حقوق ثابته ایجاد نمود و …«رسم سیورسات»را که بر اساس آن علوفه و خوراک مأموران دولتی از محل عبور گرفته می‌شد برانداخت تا مأموران به مردم تعدی نکنند(رضاقلی،۱۳۷۷، ۱۱۶-۱۱۸). به این ترتیب:
«امیرنظام در نظم و امنیت پایتخت و سایر ولایات و بلاد و مصفا نمودن طرق و شوارع و برانداختن رسم جور و ظلم و تاخت و تاز و چپاول و تطاول و…نسخ و ترک و عادات رذیله و حالات ذمیمه از گرفتن تعارف و رشوه، معمول کردن صفات حسنه….چیزی فرو نگذاشت»(کرمانی، ۱۳۸۴، ۵۱).
اما همه این تلاش‌ها همچون گذشته ناتمام ماند. جامعه ایرانی چنان در منجلاب فساد و رکود گرفتار بود که فریاد تک قهرمانانی که می‌خواستند او را از این ورطه برهانند، تلاش عبثی بیش نبود. اینکه قتل امیرکبیر بازتابی در میان مردم نداشت و احساسات و افکار عمومی را تحریک ننمود نشان می‌دهد جامعه ایرانی هنوز آگاهی عمومی جهت نیاز به اصلاحات را در نیافته بود(آجدانی، ۱۳۸۷، ۲۶).
ناکامی تلاش مصلحان بیانگر این بود که بر پایه‌های پوسیده نظریه کهن سلطنت دیگر نمی‌توان هیچ ستونی از امنیت و ثبات و تلاش در جهت پیشرفت و ترقی کشور بنا کرد. بنابراین تنها راه، گذر از این نظریه بود. اما چه اندیشه و نظریه‌ای می‌توانست جایگزین شود؟ ایرانیان که تا پیش از این با دو چهره از سه شکل رویارویی غرب یعنی توان نظامی و اقتصادی کاملا” آگاه شده بودند، دانستند، هر آنچه در این دو چهره غرب وجود دارد ناشی از چهره سوم غرب یعنی مبانی فکری و نظری آنهاست. ایرانیان اگرچه تا پیش از دورهٔ ناصری و در همان دوره فتحعلی‌شاه به مبانی عقیدتی غرب نیم نگاهی داشتند، اکنون فرصت یافتند تا در آن تعمق کنند. رساله‌های روشنفکران پیشامشروطه به خوبی بیانگر آن است که آنها می‌فهمیدند«ترقی معنوی و خیالی» بر «ترقی فعلی و صوری» سبقت دارد(آخوندزاده، ۱۹۶۳، ۲۸۹). و آنها هر دو این را در غرب می‌جستند. یکی در قامت مفاهیمی چون عدالت و آزادی و دیگر در قامت اقتصاد، صنعت، قدرت نظامی و…. بنابراین لازم بود که به فکر پیاده کردن مبانی فکری غرب بیافتند.
۶-۲-روشنفکران ایرانی و تلقی غربی از عدالت و آزادی

بر اساس این رویکرد، هر استراتژی که به افزایش حق تعیین فعالیتهای کاری (خودتصمیم گیری) و کفایت نفس کارکنان گردد، توانمندی آنان را در پی خواهد داشت. برعکس هر استراتژی که به تضعیف این دو انگیزه منجر گردد، باعث تقویت احساس بی قدرتی در آنان می‌شود و عدم توانمندی را در پی خواهد داشت.
در این رویکرد، وضعیت سازمانی و اقدامات مدیریتی به معنی توانمندسازی نیست؛ بلکه آنها زمینهساز تواناسازی کارکنان است. دیدگاه انگیزشی بر مبنای نظریه انگیزشی مک کلند شکل گرفته است. وی نیازهای اساسی مدیران را سه دسته می‌داند:

1. 1. نیاز به قدرت

1. 1. نیاز به موفقیت

1. 1. نیاز به تعلق

اساسی‌ترین نیاز در تحقق اهداف سازمانی از نظر وی نیاز به کسب قدرت است که در افراد انگیزه ایجاد می‌کند. در این ‌دیدگاه ‌مفروض‌ است‌ که ‌افراد به‌ کسب‌ قدرت نیاز دارند و این ‌نیاز حالتی ‌درونی ‌برای ‌نفوذ و کنترل ‌بر سایر افراد ایجاد می‌کند (مک‌کلند^[۷۲]، ۱۹۷۵).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۵- رویکرد روانشناختی
توماس و ولتهوس (۱۹۹۰) توانمندسازی را فرایند انگیزش درونی وظایف محول به کارکنان می‌داند که شامل چهار حوزه شناختی مؤثر بودن، شایستگی، معنیدار بودن و حق انتخاب میشود. این چهار حوزه عبارت است از:
الف- مؤثر بودن^[۷۳]: ‌وظیفه ای دارای ویژگی مؤثر بودن است که از سوی فرد به عنوان منشأ اثر در جهت دستیابی به اهداف وظیفه ای تلقی شود. منشأ اثر بودن حدی است که در آن فرد می‌تواند استراتژی، روند اجرایی کارها یا پیامدهای عملیاتی را در شغل خود تحت تأثیر قرار دهد.
ب- شایستگی^[۷۴] : شایستگی یا کفایت نفس، باور فرد نسبت به تواناییهایش برای اجرای موفقیت آمیز وظایف محول است.
ج- معناداری^[۷۵]: این شناخت به ارزش هدف کاری بر مبنای ایده‌آلها و استانداردهای فرد اشاره دارد.
د- حق انتخاب^[۷۶]: این وظیفه به آزادی عمل شاغل در تعیین فعالیتهای لازم برای اجرای وظایف شغلی اشاره دارد (توماس و ولتهوس، ۱۹۹۰:۶۶۶).
ج –رویکرد‌های مبتنی بر دانش و مهارت
در این رویکرد، صاحب نظران بر افزایش دانش و مهارتهای کارکنان برای افزایش توانایی های شغلی آنان و نوع ارتباطشان با هم تأکید ویژه‌ای دارند.
۶- رویکرد ارتباطی
این دسته از صاحب نظران، مهارتهای ارتباطی و گروه‌سازی را در توانمندسازی کارکنان، محور کار سازمانها ذکر می‌کنند.
توانمندسازی، فرایند بهبود مستمر در عملکرد سازمانی است که از طریق توسعه و گسترش نفوذ افراد و گروه‌های شایسته و با صلاحیت به‌وجود می‌آید که این امر خود نیز بر عملکرد افراد و سازمان اثر می‌گذارد (کینلاو، ۱۳۸۳: ۲۸).
اسکات و ژاف (۱۹۹۱) میگویند:” توانمندسازی اساساً راهی متفاوت برای کارکردن انسانها با یکدیگر است بدین معنی که:

1. 1. کارکنان احساس میکنند که نه فقط در مورد انجام دادن وظایف خود، بلکه نسبت به بهتر کارکردن کل سازمان مسئولیت دارند.

1. 1. گروه‌های کاری پیوسته برای بهبود عملکرد و دستیابی به سطح بالاتری از بهره‌وری باهم کار می‌کنند.

1. 1. ساختار سازمان بهنحوی طراحی شده که افراد درمی‌یابند، می‌توانند برای تحقق نتایج مورد نظرشان کار کنند نه اینکه صرفاً ادای تکلیف کنند (اسکات و ژاف، ۱۹۹۱، ترجمه ایران نژاد، ۱۳۷۵: ۲۰).

۷- رویکرد شناختی – فرهنگی
در این رویکرد، صاحبنظران بر آموزش و افزایش دانش و مهارتهای کارکنان تأکید ویژه‌ای دارند به‌گونه‌ای که احساس دانایی و توانایی کنند و وظایف خود را در سازمان بهتر انجام دهند.
گوردون توانمندسازی را تقویت عقاید افراد و ایجاد اعتماد به نفس در آنان در مورد خودشان و تلاش در جهت اثربخشی فعالیتهای سازمان می‌داند (گوردون، ۱۹۹۳).
کینلاو (۱۹۸۴): معتقد است: “توانمندسازی به نتیجه نمی‌رسد مگر اینکه عناصر کیفی در کارکنان ایجاد شود؛ به‌عبارت دیگر درصورت نبود عناصر کیفی در توانمندسازی، این فرایند ممکن است به منزله ابزاری زیانبار در دست کارکنان و گروه‌ها قرار گیرد. این عناصر کیفی، عبارت است از: اخلاق^[۷۷]، تعهد^[۷۸] و توانایی^[۷۹] (کینلاو، ۱۹۸۴: ۱۲).
دفت: توانمندسازی یعنی دادن قدرت، آزادی، ‌دانش و مهارت به کارکنان برای تصمیم گیری در کارها به صورت مؤثر (دفت، ۲۰۰۰).
آلداگ و همکاران (۲۰۰۲): “توانمندسازی را فرایندی چند مرحله‌ای می‌دانند که به کارکنان توان اجرای وظایف را می‌دهد” (عبداللهی ۱۳۸۲: ۲۶).
گنجی و حمزهای (۱۳۸۷)، نگرش^[۸۰] کارکنان را یکی از ابعاد توانمندسازی تعیین کردهاند. هم چنین در بعد فردی و ویژگیهای حرفه ای کارکنان، نگرش در کنار دانش و مهارت یکی از ابعاد مهم توانمندسازی کارکنان است (بختیاری، ۱۳۹۰)
جروی، رایت و اندرسون^[۸۱]: توانمندسازی، فرایند راهنمایی و ایجاد مهارت های لازم برای کارمندان به‌منظور تصمیم‌گیریهای مستقلانه در چارچوب فرهنگ و فرایند سازمانی است (جروی، رایت و اندرسون، ۱۹۹۸: ۵۷).
توانمندسازی یعنی ایجاد مجموعه ظرفیتهای لازم در کارکنان بر قادر ساختن آنان با ایجاد ارزش افزوده در سازمان و ایفای نقش و مسئولیتی که در سازمان به عهده دارند همراه با کارایی و اثربخشی. تحقق چنین امری علاوه بر دانش و تجربه کارکنان با عنصر کارسازی به نام انگیزه در کارکنان فراهم خواهد شد (فخاریان، ۱۳۸۱: ۸۷).
اعرابی در اولین کنفرانس توانمندسازی ایران، عوامل مؤثر بر توانمندسازی کارکنان را از نظر پیتر به شرح ذیل عرضه کرده است.
جدول (۲-۱) : عوامل مؤثر بر توانمندسازی کارکنان را از نظر پیتر

قدرت

برای توانمندسازی، مدیران باید قدرت را از سطوح بالا به زیردستان منتقل کنند و به آنها اجازه دهند، کارها را خود انجام دهند.

تصمیم‌گیری

باید به کارکنان توانمند اجازه تصمیم‌گیری و حل مسئله داده شود (با یا بدون حضور مدیر).

۱-۱۶-۱۰ استفاده در صنایع پتروشیمی:
زئولیتهای سنتتیک به طور گسترده ای به عنوان کاتالیت در صنایع پتروشیمی استفاده می شوند مثلا در کراکینگ و هیدرو کراکینگ،با محدود کردن مولکولهای کوچک در فضای کوچک خود،باعث تغییر در ساختمان و واکنش پذیری انها می شوند.
استفاده از کلینوپتیلولایت به دلیل خاصیت تعویض یونی قوی این ماده برای یون آمونیوم می باشد. میزان ظرفیت تبادل یونی کلینوپتیلولایت در حدود ۲٫۵۴میلی اکی والان بر گرم میباشد.یکی از کاربردهای این خاصیت از کلینوپتیلولایت،استفاده از آن به عنوان یک بایوسنسور اوره میباشد.این ترکیب به عنوان یک کود شیمیایی و بوگیر نیز استفاده میشوداز کلینوپتیلولایت در تصفیه فاضلابهای صنعتی جهت جذب فلزات سنگینی چون ارسنیک،جیوه،سرب،کادمیوم استفاده می شود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در صنایع راه و ساختمان ،صنایع هسته ای سیستم های گرمایشی و سرمایشی،دترژانت،تست سخت افزارهای فضانوردی نیز زئولیت کاربرد زیادی دارد.به عنوان انتی اکسیدان،آنتی اسد،ضد سرطان،ضد ویروس،ضد باکتری ،و ضد قارچی،تقویت سیستم ایمنی و بهبود زخم و نیز به عنوان حامل در دارورسانی خوراکی،از دیگر کاربردهایش به حساب می آید.
۱-۱۷ کلینوپتیلولایت چیست؟
کلینوپتیلولایت یک زئولیت طبیعی با فرمول شیمیایی (Na.K.Ca)6[(AlO2)36(SiO2)36].20H2O می باشد. این زئولیت کریستالهای تکتوسیلیکاتی مونو کلینیک توبولار سفید تا قرمز با سختی ۴-۳٫۵ و وزن مخصوص ۲٫۲ –۲٫۱ تشکیل می دهد. اندازه روزنه در این نوع زئولیت در حدود ۵˟۴ آنگستروم می باشد. استفاده از کلینوپتیلولایت بدلیل خاصیت تعویض یونی قوی این ماده برای یون آمونیوم می باشد. میزان ظرفیت تبادل یونی کلینوپتیلولایت درحدود ۲٫۵۴ mEq/g می باشد.یکی از کاربردهای این خاصیت از کلینوپتیلولایت، استفاده از آن بعنوان یک بیوسنسور اوره می باشد. این ترکیب بعنوان یک کود شیمیایی و بوگیر نیز استفاده می شود. از کلینوپتیلولایت در تصفیه فاضلاب های صنعتی جهت جذب فلزات سنگینی چون ارسنیک، جیوه، سرب و کادمیم استفاده می شود(۲-۱، ۲۲).
کلینوپتیلولایت علاوه بر داشتن خواص جذب آب ، گازها و مواد مختلف و خاصیت تعویض یونی قوی، دارای خواص آنتی اکسیدانی، آنتی اسیدی، ضد سرطانی، ضد ویروسی، ضد باکتریایی، ضد قارچی، ضد اسهالی، تقویت سیستم ایمنی و بهبود دهنده زخم نیز می باشد. همچنین اخیرا از این ماده بعنوان حامل در دارورسانی خوراکی استفاده شده است. (۱۷-۱۳).

شکل۱-۱٫ ساختمان حفره ای کلینوپتیلولایت
۱-۱۸ کوات ها چیستند؟
کوات ها بعنوان علف کش های آمونیومی کواترنر بکار می روند.همه انواع کوات ها به راحتی به یونهای رادیکالی احیاء می شوند که رادیکالهای سوپراکسیدها را که با غشاهای لیپیدی غیراشباع واکنش می دهند را تولید می کنند. امروزه اغلب از کوات ها جهت علف کش ها استفاده می کنند. همه کوات ها توانایی آلوده کردن آبهای زمینی را دارند، اما در حقیقت نمی دانیم که آیا کوات ها یک مشکل برای آبهای زمینی بحساب می آیند یا خیر؟
۱-۱۸-۱ انواع کوات ها
انواع کوات ها شامل:
۱٫پاراکوات،
۲٫دی کوات،
۳٫مپی کوات،
۴٫دی فنزوکوات،
۵٫کلرمکوات

شکل۱-۲ . ساختمان شیمیایی کوات های مختلف
۱-۱۹ پاراکوات دی کلراید
پاراکوات یک علف کش از دسته بی پیریدیل ها می باشد. پاراکوآت، بعد از جذب، مستقل از مسیر تماس، در ریه ها و کلیه ها تجمع می یابد و این دو عضو حساسترین اعضاء نسبت به سمیت پاراکوآت می باشند. کمتر از ۱۰% از پاراکوات بعد از مصرف خوراکی جذب می شود. این ماده به مقدار خیلی کمی متابولیزه می شود و تقریبا” بطور کامل بصورت دست نخورده از ادرار دفع می شود مقادیر قابل اندازه گیری از پاراکوآت تا ۲۶ روز پس از مصرف حاد این ترکیب را می توان در ادرار یافت . پاراکوآت توسط آنزیم سیتوکرم P-450 ردوکتاز بصورت رادیکال، احیاء می شود. این فرم رادیکالی سپس در حضور اکسیژن به فرم کاتیونی در آمده و اکسیژن بصورت آنیون سوپر اکسید در می آید. (شکل شماره۳ )آنیون سوپراکسید توسط آنزیم سوپراکسید دیسموتاز تبدیل به پراکسید هیدروژن می شود و ماده اخیر در اثر واکنش فنتون (Fenton reaction) به رادیکال و آنیون هیدروکسیل تبدیل میشود. از طرفی ذخایر NADPH سلول نیز در اثر این چرخه تخلیه می شود. تولید آنیون سوپر اکسید و سپس رادیکالهای هیدروکسیل باعث پراکسیداسیون چربی و نهایتا” مرگ سلولی می شود. شکل شماره۳ ،بطور خلاصه، مکانیسم سمیت پاراکوآت، ایجاد اکسیداتیو استرس و پراکسیداسیون چربی می باشد(۳۳)

شکل ۱-۳ . شکل شماتیک احیا پاراکوات توسط سیتوکرومp450 ردوکتاز
PQ=پاراکوآت
GSH=فرم احیاء گلوتاتیون
GSSG=فرم اکسید شده گلوتاتون
پاراکوآت از طریق ناقلهای غیر اختصاصی سطح نوموسیتها، به داخل آنها uptake می شود. پاراکوآت کمپلکس I زنجیره تنفسی میتوکندری (NADH-coenzym Q reductase) را مهار می کند و از این رو یک سم میتوکندریائی نیز بشمار می رود. پاراکوآت یکی از بالاترین مسمومیت های حاد را در بین علف کشها ایجاد می کند بطوریکه LD₅₀ خوراکی آن در موش صحرائی mg/kg 100 است. پاراکوآت فاقد فعالیت ژنوتوکسیک و یا فعالیت ژنوتوکسیک خیلی کمی دارد. این ترکیب در جوندگان، سرطانزا نمی باشد و بر روی باروری ﺗﺄثیری نداشته و تراتوژنیک نمی باشد و فقط سمیت جنینی در دوزهای سمی مادری ایجاد می کند. بنابر این مهمترین سمیت پاراکوآت، اثرات سیستمیک حاد آن بویژه در ریه ها (فیبروز ریوی) و سپس در کلیه ها می باشد. بدلیل تداخل پروتئینهای موجود در خون، متاسفانه تا کنون روش مناسب و کارآمدی جهت استخراج و شناسائی پاراکوآت در خون ارائه نشده است. چون پاراکوآت بشدت یونیزه و قطبی است، این ترکیب بیشتر تمایل دارد تا در فاز آبی باقی بماند و آنرا نمی توان با استخراج مایع- مایع به میزان بالا ئی استخراج کرد.(۳۳)
در این تحقیق با بهره گرفتن از ذرات کلینوپتیلولایت (که دارای خاصیت تبادل کاتیونی بالائی هستند) به عنوان فاز ثابت، پاراکوآت (که یک کاتیون آلی است) به روش Cation-Exchange Solid Phase Extraction، از خون استخراج خواهد شد. این تحقیق رویکردی است به بررسی برهم کنش علف کش پاراکوآت با حاملهای نانوساختار و ایجاد یک روش جدید، ساده، ارزان، و با کارآئی بالا جهت استخراج مناسبتر و مؤثرتر این ماده از خون با بهره گرفتن از نانوتکنولوژی.

شکل ۱-۴ . ساختمان شیمیایی پاراکوات دی کلراید
فصل دوم
مروری بر پژوهشهای انجام شده
۲-۱ استخراج سریع پاراکوات از پلاسما با بهره گرفتن از تکنیک جفت یونی،
در این روش استخراج کمی پاراکوات از پلاسما توضیح داده شده است . پایه این روش بر استفاده محلول آلی جفت یونی پاراکوات با دودسیل سولفات می باشد. این روش استخراج در ارتباط با واکنش رنگی دیتیونیت میباشدکه محدوده حساسیت حدو د۵۰µg/Lit را میوان با این روش نشان داد. روش استخراج یک گام نخست جهت پاکسازی پاراکوات با آنالیز توسط سایر روشها را نشان میدهد (۳۴)
۲-۲ زمان بین جذب پاراکوات و تست دی تیونیت منفی ادرار،به عنوان ریسک فاکتور مستقل جهت مرگ و نقص عضو در مسمومیت حاد پاراکواتی ،
در تحقیقی جهت تعیین مارکر های پیش آگهی دهنده که حساسیت کمی در اختلاف زمانی که از جذب پاراکوات گذشته دارند، آنها زمان بین مصرف پاراکوات و تست دی تیونیت منفی ادرار، به عنوان یک پارامتر پیش آگهی دهنده در بیماران با فاز حاد مسمومیت پاراکواتی ، را ارزیابی کردند. در این تحقیق ۴۱ بیمار با مسمومیت حاد پاراکواتی برای تشخیص مرگ و نقص عضو، آنالیز شدند. پاراکوات مصرف شده ، سطح پلاسمایی پاراکوات و زمان تست دی تیونیت منفی ادرار ریسک فاکتورهای مهم مستقل، پیش بینی کننده میزان مرگ و میربودند. برای ۳۴٫۵ ساعت زمان تست دیتیونیت منفی ادرار ، حساسیت و اختصاصیت برای مرگ ومیربه ترتیب %۷۱٫۴ و%۷۵بود . وقوع آسیب حاد کلیوی و نقص تنفسی، بالای ۳۴٫۵ ساعت به ترتیب %۱۰۰و %۸۵ بود نتیجه این بود که زمان تست دیتیونیت منفی ادرار ، یک مارکر غیر قابل انکار برای پیش بینی مرگ ومیر و نقص عضو در بیماران فاز حاد پاراکواتی است.(۳۶)
۲-۳ استخراج کمی پاراکوات و دی کوات از خون
مقدار کمی از پاراکوات و دی کوات در خون بعد از دپروتئینه کردن پروتئینهای خون با مخلوطی از کلروفروم ،اتانول و آمونیوم سولفات استخراج کردند. واکنش رنگی پاراکوات، بااضافه کردن دی تیونیت سدیم قلیایی به استخراج فنولی حاصل شد. رادیکال آبی رنگ تولید شده پاراکوات ، مستقیما با اندازه گیری جذب نوری لایه فنولی ،تعیین مقدار شد. با این روش، اندازه گیری پاراکوات به میزان ≤ ۰٫۵ میکروگرم در یک میلی لیتر از خون (بازیابی%۹۳٫۴) می تواند در ظرف ۳۰ دقیقه قابل انجام می باشد. به علاوه ارزیابی همزمان پاراکوات و دی کوات در استخراج فنولی نمونه می تواند، با بهره گرفتن از اسپکتروسکوپی مشتق دوم در ظرف ۳۰ دقیقه بدست آید (۳۷)
۲-۴ مقایسه روش های استخراج پاراکوات در نمونه های خونی افراد پس از مرگ
بهترین بازیابی پاراکوات از نمونه های خونی ، استفاده از ۵ حلال استخراج و روش SPE (Solid phase extraction است که با بهره گرفتن از روش استخراج، حلال مخلوط ۷به ۳ کلروفرم و اتانول ، حاصل میشود.در یک نتیجه گیری،روش استخراج پاراکوات با بهره گرفتن از حلال مخلوط ۷ به ۳ کلروفرم و اتانول خیلی سریع و با حساسیت بالا انجام میشود و به شکل موفقیت آمیزی در ۷ نمونه خونی واقعی پس از مرگ افراد درگیر با مسمومیت پاراکواتی انجام شد.(۴۴)
۲-۵ رهایش کنترل شده پاراکوات از سطوح اصلاح شده زئولیتY
گروه های هیدروکسیل سطحی زئولیت Yبا ۱،۱ تترا متیل دی سی لازان ((HN/siHMe2 در شرایط محیط واکنش داده شدند و پیوند گروه های عملکردی سیلوکسی بر روی زئولیت، توسط اسپکتروسکوپی مادون قرمز و NMR و همچنین انالیز عنصری تایید شد. پاراکوات (متیل ویولوژن) از طریق خاصیت تعویض یون درون زئولیت قرار گرفت. و به دنبال آن با دی سیلیزان، واکنش داده شد. اصلاح سطح زئولیت بارگذاری شده با پاراکوات باعث می شود تا پاراکوآت در حفرات زئولیت انکپسوله شود و از طریق خاصیت تبادل یونی با یونهای سدیم تعویض شود. مقدار کل پاراکوات آزاد شده، وابسته به غلظت سدیم در محلول بود که برای نمونه های مشتق سازی شده و مشتق سازی نشده مشابه بود (۳۵)
۲-۶ تخلیص زئولیت کلینوپتیلولایت طبیعی برای کاربردهای پزشکی جهت استخراج سرب
یک سری آزمایشات تصفیه سرب و دیگر کاتیونها را با بهره گرفتن از سه نمونه زئولیت کلینوپتیلولایت طبیعی ( نمونه یک رسوب زلاتوکوپ، نمونه دو رسوب بالامار، نمونه سه آیگروس) را نشان میدهد که استفاده از EDTA پیشنهاد داده شد. نتایج آزمایشات نشان دادند که کیفیت استخراج از نمونه های مورد آزمایش با هم متفاوتند. اگر یک مقدار زیاد و به اندازه کافی از EDTA بکار برده شود، بیشترین سرب تنها از نمونه یک استخراج میشود. اثرات مشابه برای تصفیه آهن هم بدست آمد. اختلاف در کیفیت استخراج ممکن است به تفاوت در صد مختلف نمونه های سرب و آهن در کریستالهای زئولیت باشد. تاثیرات غلظت EDTA و نسبت جامد به مایع بروی استخراج سرب آهن و آلومینیوم مطالعه شدند.(۳۸)
۲-۷ روشی ساده برای تععین پاراکوات در پلاسما و سرم افراد بیمار توسط HPLC (کروماتوگرافی با کارایی بالا)