۲-۲-۹-۳- بودجه بندی ‌بر مبنای‌ عملکرد

عبارت است از برنامه سالانه به همراه بودجه سالانه که رابطه میان وجوه تخصیصی‌افته به هر برنامه و نتایج به دست آمده از آن برنامه را نشان می‌دهد یعنی با میزان مشخصی مخارج انجام شده درهر برنامه، باید مجموعه ای معین از هدفها تامین شود مهمترین هدف بودجه بندی بر مبنای عملکرد، اصلاح مدیریت بخش عمومی و افزایش اثربخشی مخارج این بخش است.

۲-۲-۹-۴- بودجه بندی ‌بر مبنای‌ فعالیت

این سیستم که یکی از اجزای تکنیک های مبتنی بر فعالیت است، بر این منطق استوار است که مدیریت و کنترل هزینه باید به جای ورودی چرخه، روی خروجی آن برقرار شود. یعنی مانند سیستم بودجه بندی ‌بر مبنای‌ صفر، از محصول مورد بودجه شروع و به عقب برمی گردد تا به فعالیت ها و منابع مورد نیاز برسد.

۲-۲-۹-۵- بودجه بندی بر مبنای صفر

مهمترین مزایای این سیستم می‌تواند به شرح زیر باشد؛ از ساده انگاری موجود در رویکرد بودجه افزایشی که فرض می شود اقدامات آینده خیلی شبیه اقدامات جاری اند، جلوگیری می‌کند؛ مشارکت تعداد زیادی از کارکنان برای تهیه مجموعه های تصمیم که ممکن است ایده های مفیدی شود و رضایت کاری مناسبی نیز برای آن ها فراهم کند (خان محمدی و همکاران،۱۳۹۰).

جدول۲-۱- مقایسه ویژگی‌های انواع تکنیک‌های بودجه بندی

سیستم بودجه بندی بر مبنای فعالیت

سیستم بودجه بندی بر مبنای صفر

سیستم بودجه بندی عملیاتی

سیستم بودجه بندی برنامه ای

سیستم بودجه بندی افزایشی

سیستم بودجه بندی سنتی یا متداول

ویژگی

خروجی محور و

هزین ه ها در راستای

انجام فعالیت‌ها

هزینه ها در قبال

اهداف در نظر گرفته

شده جهت دستیابی

به آن ها

ارائه زنجیره ای

نتیجه محور برای

دستیابی به یک هدف

خاص

هزینه ها در قبال

مجموع های از

فعالیت‌ها در راستای

یک هدف خاص

هزینه ها بر مبنای هر

یک از اقلام ورودی

هزینه ها بر مبنای

اقلام ورودی سال

گذشته

محتوی

هزینه ها بر مبنای

فعالیت‌ها و در راستای

تحقق اهداف

آینده نگر، با فرض

دستیابی به طور صد

درصد به اهداف

داده هایی ‌در مورد

دروندادها، ستاند ه ها،

تاثیرات و دستیابی به

هر هدف

هزینه ها برای برنامه ها

دروندادهای

سرمایه ای و عملیاتی

خریداری شده

گذشته نگر و در

راستای دستیابی به

اهداف منظور شده در

سال قبل

شکل

فعالیت محور در

راستای دستیابی به

اهداف

تمرکز بر اهداف

تمرکز بر نتایج

اعمال کنترل بر

دروندادها

کنترل دروندادها

گذشته نگر و اعمال

کنترل بر دروندادها با

توجه به سال پایه

گرایش

تعهدی مبتنی بر

جریان منابع اقتصادی

تعهدی مبتنی بر

جریان منابع اقتصادی

تعهدی مبتنی بر

جریان منابع اقتصادی

تعهدی تعدیل شده

نقدی یا نقدی

تعدیل شده

نقدی

مبنای حسابداری

مورد نیاز

حسابرسی عملکرد

حسابرسی عملکرد

حسابرسی عملکرد

حسابرسی رعایت

و مالی

حسابرسی رعایت

و مالی

حسابرسی رعایت

و مالی

نظام حسابرسی

مورد نیاز

۲-۲-۱۰- بودجه بندی دستوری

بودجه نویسی ابزار یا وسیله ای برای برنامه ریزی، هماهنگ کردن امور، ایجاد انگیزه، اعمال کنترل و ارزیابی عملکرد است. بودجه بندی از وظایف مدیران و بودجه، ابزاری برای کنترل، ایجاد انگیزه و ارزیابی عملکرد است. مطالعات زیادی نشان می‌دهند که مشارکت کارکنان سطوح مختلف در تهیه بودجه، موجبات بهبود عملکرد و دستیابی به اهداف سازمانی را فراهم می آورد .فرایند بودجه نویسی می‌تواند مسیر رو به پایین یا مسیر رو به بالا بپیماید. اگر فرایند بودجه بندی مسیر رو به پایین بپیماید، مدیریت برای کل سازمان (از جمله برای سطوح پایین تر) بودجه ها را تعیین می‌کند. اغلب این روش را “بودجه بندی دستوری” می‌نامند. از سوی دیگر فرایند “بودجه بندی مشارکتی “مسیر رو به بالا می پیماید و ایجاب می‌کند افرادی که از این بودجه متأثر می‌شوند، از جمله کارکنان رده های پایین تر در فرایند تهیه بودجه مشارکت جویند مشارکت انگیزش را نیرومند می‌سازد، زیرا کارکنان احساس می‌کنند مورد پذیرش بیشتر هستند و در کارهای آن درگیرند. از این راه احساس احترام به خود، رضایت شغلی و همکاری با مدیریت می‌تواند بهبود یابد. پیامدهای مشارکت اغلب در قالب کاهش تعارض و فشار عصبی در کار، تعهد و دلبستگی بیشتر به هدف ها و پذیرش بهتر از دگرگونی ها پدیدار می شود (رجبی و همکاران، ۱۳۹۳).

۲-۲- ۱۱- مفهوم مشارکت در بودجه بندی

عموماً مشارکت در بودجه‌بندی به گستره‌ای برمی‌گردد که زیر دستان در آماده‌سازی بودجه و تأثیر بر اهداف بودجه مشارکت ‌دارند. (میلانی ۱۹۷۵) و شیلدس (۱۹۹۸) مفهوم را همچون فرایندهایی که مدیر با آن درگیر است و در تعیین بودجه‌اش مؤثر است، تعریف می‌شود. در هر دو تعاریف، دو بعد از مشارکت را در بردارند: فرصتی برای ایجاد ورودی در بودجه‌بندی (یعنی نظر) و توانایی تأثیر بر بودجه نهایی (یعنی انتخاب). به نظر به فرایندهای کنترل و انتخاب شامل اختیار تصمیم است که تأثیرات مثبتی بر نگرشهای زیردستان (مرئوسان) و رفتار آنان دارد (Nahartyo,2013).

مطابق بامیلانی^[۲۲] (۱۹۷۵)، مشارکت مفهومی است که برای توصیف حوزه ای که در آن تابع یا مرئوس مجاز به انتخاب دوره های شخصی عمل و رفتارش است. مشارکت بودجه به ‌عنوان مهندسی در نظر گرفته می شود که در آن مدیران در ایجاد بودجه و نفوذ فرایند مربوط بدان در طول پیامد فرآیندهای تصمیم گیری مشارکت می‌کنند نه تنها سبب ارزش بیشتر آن می شود بلکه به ‌عنوان عامل انگیزه برای مرئوسین در راستای برآورد اهداف مدیریتی معین می‌باشد Zainuddin & Isa,2011)).