تبیین آسیب پذیری گندمکاران نسبت به خشکسالی مورد … – منابع مورد نیاز برای مقاله و پایان نامه : دانلود پژوهش های پیشین

جدول۲۸-۴ سرمایه طبیعی گندمکاران ۹۴

جدول ۲۹-۴ سطح بندی سرمایه طبیعی گندمکاران ۹۴

جدول ۳۰-۴ سرمایه مالی گندمکاران ۹۵

جدول ۳۱-۴ سطح بندی سرمایه مالی گندمکاران ۹۵

جدول۳۲-۴ تعداد عضویت گندمکاران در گروه های اجتماعی- سیاسی ۹۶

جدول ۳۳-۴ توزیع فراوانی مؤلفه پیوند سرمایه اجتماعی در میان گندمکاران ۹۷

جدول ۳۴-۴ توزیع فراوانی مؤلفه پل ارتباطی سرمایه اجتماعی در میان گندمکاران ۹۸

جدول ۳۵-۴ سرمایه اجتماعی گندمکاران ۹۹

جدول ۳۶-۴ سطح بندی سرمایه اجتماعی گندمکاران ۹۹

جدول ۳۷-۴ ظرفیت سازگاری گندمکاران ۱۰۰

جدول ۳۸-۴ سطح بندی ظرفیت سازگاری گندمکاران ۱۰۰

جدول ۳۹-۴ آسیب پذیری گندمکاران نسبت به خشکسالی ۱۰۱

جدول ۴۰-۴ سطح بندی آسیب پذیری گندمکاران ۱۰۱

جدول ۴۱-۴ رابطه بین ویژگی های فردی گندمکاران با حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری آنان نسبت به خشکسالی ۱۰۳

جدول۴۲-۴ مقایسه میانگین در معرض قرار گرفتن، حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس محل سکونت ۱۰۴

جدول۴۳-۴ مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس شغل اصلی ۱۰۵

جدول۴۴-۴ مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس نوع فعالیت کشاورزی ۱۰۷

جدول۴۵-۴ مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس نوع کشت ۱۰۸

جدول۴۶-۴ مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس نوع مالکیت زراعی ۱۰۹

جدول۴۷-۴ مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس نوع منبع آب ۱۱۰

جدول۴۸-۴ مقایسه میانگین حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری گندمکاران بر اساس استفاده یا عدم استفاده از بیمه محصول ۱۱۱

جدول ۴۹-۴ تعداد افراد در هر خوشه حاصل از تحلیل خوشه ای ۱۱۲

جدول ۵۰-۴ میانگین در معرض قرار گرفتن افراد در هر خوشه ۱۱۲

جدول ۵۱-۴ تعداد افراد در هر خوشه حاصل از تحلیل خوشه ای ۱۱۳

جدول ۵۲-۴ میانگین حساسیت افراد در هر خوشه ۱۱۳

جدول۵۳-۴ تعداد افراد در هر خوشه حاصل از تحلیل خوشه ای ۱۱۴

جدول ۵۴-۴ میانگین ظرفیت سازگاری افراد در هر خوشه ۱۱۵

جدول ۵۵-۴ تعداد افراد در هر خوشه حاصل از تحلیل خوشه ای ۱۱۵

جدول ۵۶-۴ میانگین آسیب پذیری افراد در هر خوشه ۱۱۶

جدول ۵۷-۴ تبیین آسیب پذیری گندمکاران بر اساس مؤلفه های سازنده آن ۱۱۷

فهرست اشکال

شکل ۲-۱ انواع خشکسالی و پیامدهای آن(کرمی،۱۳۸۸، ۵) ۱۲

شکل ۲-۲ اثرات و پیامدهای خشکسالی(پائول۱۹۹۸، ص:۳۶۹) ۱۴

شکل ۲-۳ تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم مخاطرات طبیعی بر جامعه(افتخاری و همکاران،۱۳۸۸، ۳۱) ۱۹

شکل ۲-۴ درصد افراد زیان دیده بر اثر بلایای طبیعی در خاورمیانه در سال های ۲۰۰۸-۱۹۷۸(حیاتی،۱۳۸۸،۱۱۶) ۲۰

شکل ۲-۵ درصد افراد زیان دیده بر اثر خشکسالی در جهان در سال های۲۰۰۴-۱۹۰۰(حیاتی،۱۳۸۸،۱۱۵) ۲۱

شکل ۲-۶ چرخه مدیریت ریسک و مدیریت بحران (خسروی پور، ۱۳۸۹، ۳۳). ۲۴

شکل ۲-۷ فرایند مدیریت ریسک(پورطاهری و همکاران،۱۳۹۲، ۹) ۲۶

شکل ۲-۸ رویکرد یکپارچه به آسیب پذیری نسبت به مخاطرات طبیعی و تلقی آن به عنوان خصیصه ای از سیستم زوجی انسانی-محیطی (قدیری و همکاران،۱۳۸۷، افتخاری و همکاران،۱۳۸۸) ۲۷

شکل ۲-۹ حلقه های کلیدی مفهوم آسیب پذیری(افتخاری و همکاران،۱۳۸۸ ،۳۳). ۳۲

شکل ۲-۱۰ چارچوب ریسک – خطر (افتخاری و همکاران،۱۳۸۸، ۳۶) ۳۳

شکل ۲-۱۱ عوامل مؤثر بر آسیب پذیری (دانتیما و کزنری،۲۰۱۳). ۳۶

شکل ۲-۱۳ انواع آسیب پذیری کشاورز در برابر خشکسالی(اقتباس از: پورطاهری و همکاران،۱۳۹۲ :۱۱) ۳۸

شکل ۲-۱۴ نقش ظرفیت در کاهش آسیب پذیری(پورطاهری و همکاران،۱۳۸۹،۲۸) ۴۲

شکل ۲-۱۵ چارچوب مفهومی معیشت پایدار (منبع: اداره توسعه بین الملل، ۲۰۰۲) ۴۴

شکل ۲-۱۶ چارچوب مفهومی برای ارزیابی آسیب پذیری کشاورزان به تغییر اقلیم(درسا و همکاران،۲۰۰۸) ۵۰

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شکل ۲-۱۷ مدل تحقیق ۵۲

فهرست روابط

رابطه ۱-۳ فرمول محاسبه در معرض قرار گرفتن ۷۰

رابطه۲-۳ فرمول محاسبه حساسیت ۷۰

رابطه ۳-۳ فرمول شاخص آسیب پذیری ۷۳

رابطه ۴-۳ فرمول استاندارد کردن برای رفع اختلاف مقیاس ها ۷۵

رابطه ۵-۳ محاسبه شاخص بر اساس وزن های به دست آمده از PCA 75

رابطه ۱-۴ فرمول شاخص سرمایه انسانی ۹۱

رابطه ۲-۴ فرمول شاخص سرمایه طبیعی ۹۴

رابطه ۳-۴ فرمول شاخص سرمایه اجتماعی ۹۸

رابطه ۴-۴ فرمول ساخت شاخص ظرفیت سازگاری ۹۹

رابطه ۵-۴ فرمول شاخص آسیب پذیری ۱۰۰

فصل اول

مقدمه

فصل اول: مقدمه

۱- ۱ مقدمه

خشکسالی، کمبود آب و اثرات آن بر تولیدات کشاورزی و توسعه اقتصادی یکی از نگرانی های عمده جهانی محسوب می شوند و از بزرگترین چالش هایی هستند که توسعه ی کشاورزی کشور در حال و آینده با آن مواجه خواهد بود (امامی بیستگانی و سیادت، ۱۳۸۸؛ لیو و همکاران^[۱]،۲۰۰۸). خشکسالی در چند دهه اخیر یک پدیده شایع و یکی از علل اصلی کاهش تولید بوده است (حیاتی و همکاران^[۲]،۲۰۱۰). همچنین خشکسالی در مقایسه با سایر بلایای طبیعی مانند: سیل، آتشفشان، طوفان و حتی زلزله، بیشترین خسارت را در سال های گذشته در کشور به جا نهاده است و این در حالی است که به دلیل بطئی بودن روند وقوع آن و نمایان شدن تأثیر تخریبی آن پس از مدت زمان نسبتأ طولانی، کمتر مورد توجه و حساسیت برنامه ریزان و سیاستگذاران برای مطالعه، بررسی و نحوه برخورد با آن قرار گرفته است (حیاتی و همکاران،۱۳۸۸ ؛ دهزاد و همکاران،۱۳۸۸؛ وزارت جهاد کشاورزی استان خوزستان، ۱۳۹۰).
خشکسالی طی دوره های مختلف، همه بخش های کشور به خصوص بخش کشاورزی را با خود درگیر ساخته است (تقوایی ابریشمی،۱۳۸۸). معیشت در جامعه وابسته به بخش کشاورزی است و بیش از ۷۵ درصد محصولات کشاورزی در مناطق روستایی تولید می شود در حالی که بخش کشاورزی وابسته به آب و هوا می باشد و تنوع آب و هوا به شدت تولید محصول را تحت تأثیر قرار میدهد. خشکسالی از طریق تأثیرگذاری بر فرآیندهای اجتماعی و اقتصادی و سیاسی جامعه، منجر به آسیب پذیری جامعه می شود و با توجه به اینکه اقتصاد روستایی اتّکای قابل توجهی به فعالیت های کشاورزی دارد، شعاع تأثیر پدیده ی خشکسالی در مناطق روستایی، بیش از نقاط دیگر بوده است. اثرات و پیامدهای خشکسالی معمولأ ابتدا بر کشاورزی، تولید مواد غذایی، منابع آبی و در نتیجه بر زندگی و معیشت کشاورزان که ذینفعان کلیدی و تولید کنندگان اصلی محصولات کشاورزی و مواد غذایی هستند ظاهر می شود و به طور مستقیم زندگی و الگوهای معیشت روزانه آن ها را تحت تأثیر قرارمی دهد و منجر به آسیب پذیری خانوارهای کشاورزان و ناپایداری معیشت آنان می گردد (ویلهایت^[۳]، ۱۹۹۳؛ صالح و مختاری،۱۳۸۶؛ زمانی و همکاران،۱۳۸۸؛ پور طاهری و همکاران،۱۳۸۹؛ پیتمن و همکاران^[۴]،۲۰۱۱ ؛ حبیبا و همکاران^[۵]،۲۰۱۲). علی رغم گستردگی و تنوع خسارات و آسیب های ناشی از خشکسالی، ماهیت چند بعدی و پویای آن ها موجب شده که مطالعه آسیب پذیری جوامع و بخش های مختلف نسبت به خشکسالی دشوار باشد درحالی که درک ماهیت آسیب پذیری^[۶]، نقش مهمی در کاهش اثرات و پیامدهای خشکسالی دارد (کشاورز، ۱۳۸۹). تجزیه و تحلیل آسیب پذیری نسبت به خشکسالی در زمینه کشاورزی و امنیت غذایی جهانی، به ویژه با توجه به الگوهای افزایش مخاطرات اقلیمی برای کشورهای مستعد مخاطرات متفاوت در جهان، حیاتی است(جایانتی و همکاران^[۷]،۲۰۱۳). اندرسون و وودرو ^[۸](۱۹۹۸) نیز توسعه پایدار را فرایند کاستن از آسیب پذیری ها و افزایش ظرفیت های محلی تعریف کرده اند (پورطاهری و همکاران، ۱۳۸۹). بنابراین، سنجش آسیب پذیری کشاورزان نسبت به خشکسالی، گامی مهم در پرداختن به موضوع آسیب پذیری نسبت به خشکسالی در کشور است و می تواند به مدیریت خشکسالی کاهش گرا^[۹] منجر شود (گیکن و همکاران^[۱۰]،۲۰۱۲).

۲-۱ بیان مسئله

استان خوزستان یکی از قطب های اصلی فعالیت های کشاورزی کشور محسوب می شود (مینایی و همکاران،۱۳۸۸)، ۸۰ درصد از کل سطح زیر کشت و ۶۲ درصد از تولید غذای اصلی در جهان مربوط به کشت گندم است (مونگی و همکاران،۲۰۱۰). برآوردهای موجود نشان می دهد که نیاز کشور به گندم تا سال ۱۴۰۰ از مرز۲۰ میلیون تن در سال خواهد گذشت (کوچکی و نصیری،۱۳۸۷). گندم عمده ترین محصول زراعی در خوزستان بوده و رتبه دوم کشت این محصول در کشور به خوزستان اختصاص دارد. بر اساس آمار موجود در سال زراعی ۱۳۸۹- ۱۳۸۸ ، از کل اراضی زیر کشت گندم استان خوزستان( ۸۸۹ هزار هکتار)، ۶۰۵ هزار هکتار( ۶۸ درصد) به گندم آبی و ۲۸۴ هزار هکتار(۳۲درصد) به گندم دیم اختصاص دارد. میانگین تولید کل گندم نیز حدود ۱۳۷۳ تن بوده که سهم گندم آبی ۱۲۴۸ تن(۹۱ درصد) و گندم دیم ۱۲۴ هزار تن(۹ درصد) می باشد (گوشه وغالبی،۱۳۹۱ و اداره آمار و فناوری اطلاعات جهاد کشاورزی استان خوزستان،۱۳۹۲).

بر اساس گزارش سازمان ملل در آینده ای نزدیک ۳۱ کشور جهان با کمبود آب مواجه خواهند شد و از ایران نیز به عنوان یکی از بحرانی ترین کشورهای درگیر کمبود آب در آینده نام برده می شود (پور طاهری و همکاران،۱۳۹۲). خشکسالی ها و کم آبی سال های اخیر باعث کاهش منابع آب با کیفیت مطلوب در خوزستان شده است و ناخواسته بهره برداری از منابع آب با کیفیت نامطلوب برای آبیاری گندم را افزایش داده است (گوشه و غالبی،۱۳۹۱) همین امر سبب شده استان خوزستان با داشتن رتبه دوم در تولید گندم در کشورمان، قسمت بزرگی از تولید گندم خود را از دست بدهد (تقوایی ابریشمی، ۱۳۸۸). سطح زیر کشت گندم در کشور ما بسیار بالا است (میران زاده و امام،۱۳۸۸) و تولید آن به ویژه به صورت کشت دیم وابستگی بالایی با مقدار نزولات جوی و برخی از عوامل اقلیمی دارد. در استان خوزستان به علت خشکسالی، کافی نبودن بارندگی و توزیع نامناسب باران در سال های اخیر ، سطوح چشمگیری از گندم زارها، قابل برداشت نبوده و یا عملکرد کمی دارند که میزان تولید کل گندم کشور را تحت تأثیر قرار داده است(تاتاری و همکاران،۱۳۹۰). خشکسالی نه تنها باعث خسارات کشاورزی برای کشاورزان می شود بلکه درآمد آن ها، فرصت های شغلی و نهاده ها و سرمایه گذاری آن ها را در بخش کشاورزی کاهش می دهد (حبیبه و همکاران،۲۰۱۲). این خسارات ادامه آسیب پذیری کشاورزان نسبت به خشکسالی را نشان میدهد (گیکن و همکاران،۲۰۱۲) و کاهش خسارات نیازمند فهم صحیح علل و راه حل های مناسب می باشد که در این زمینه، آسیب پذیری به عنوان تعیین کننده اصلی معرفی می شود (افتخاری و همکاران، ۱۳۸۷).

آسیب پذیری نسبت به خشکسالی حاصل مجموعه ای پیچیده، چندگانه و همبسته از عوامل اجتماعی- اقتصادی است که مطالعه آن را دشوار می کند. درحالی که تبیین آسیب پذیری و عوامل اثرگذار بر آن، عامل کلیدی در کاهش اثر بخش خسارات خشکسالی به شمار می رود (بریکمن^[۱۱]، ۲۰۰۶؛کشاورز، ۱۳۸۹؛ وزارت جهاد کشاورزی، ۱۳۹۰). از این رو ، شناخت میزان آسیب پذیری نسبت به خشکسالی کشاورزان و خانوارهای آنان برای نیل به جامعه ای پایدار ضروری می باشد. با توجه به اینکه بررسی آسیب پذیری نسبت به خشکسالی به صورت عادی در سطح محلی اتفاق میافتد، مطالعات فاجعه باید قادر به تبیین ماهیت آسیب پذیری در سطح محلی و به ویژه در سطح خانوار باشند (لیو و همکاران، ۲۰۰۸؛ کشاورز و همکاران،۱۳۸۹؛ قدیری و افتخاری ،۱۳۹۲). از این رو هدف این پژوهش تبیین آسیب پذیری گندمکاران نسبت به خشکسالی می باشد و تمامی بررسی های آن در سطح خانوار صورت گرفته است و در این راستا سؤالاتی مطرح می شود، میزان در معرض قرار گرفتن خشکسالی گندمکاران چگونه است؟ حساسیت گندمکاران نسبت به خشکسالی چقدر است؟ گندمکاران چه ظرفیتی برای سازگاری با خشکسالی دارند؟ آسیب پذیری گندمکاران نسبت به خشکسالی چه میزان است؟ هر کدام از شاخص های آسیب پذیری تا چه حد آسیب پذیری کشاورزان را تبیین می کند؟ این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش ها است تا آسیب پذیری گندمکاران را نسبت به خشکسالی بسنجد و جامعه مورد مطالعه را به گروه هایی با آسیب پذیری متفاوت طبقه بندی کند به این امید که سیاست ها و برنامه ریزی ها در راستای کاهش آسیبپذیری گندمکاران نسبت به خشکسالی براساس اصلی ترین مؤلفه های شناسایی شده صورت گیرد.

۳-۱ اهمیت و ضرورت موضوع

تنها در سال ۲۰۰۸ میلادی، ۲۲۰ هزار نفر در سراسر جهان بر اثر بلایای طبیعی جان خود را از دست داده اند. بررسی های آماری بلایای طبیعی، از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۲ نشانگر روند افزاینده بلایا است (وزارت جهاد کشاورزی،۱۳۹۰). کشور ما همواره در معرض بلایای طبیعی، همچون سیل، زلزله وخشکسالی قرار دارد به گونه ای که از ۴۰ بلای اتفاق افتاده در جهان، ۳۱ مورد آن در ایران اتفاق می افتد (زمانی و همکاران،۱۳۸۸). خشکسالی پیچیده ترین، مبهم ترین و مخاطره آمیزترین سانحه طبیعی بوده است که طیف گسترده ای از اقلیم ها و اکوسیستم ها را تحت تأثیر قرار می دهد و اثر آن بسیار بیشتر از سیل، زلزله و گرد و غبار است، باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد (پورطاهری و همکاران، ۱۳۹۲؛ حیاتی و همکاران،۲۰۱۰؛ حبیبا و همکاران،۲۰۱۲). همچنین بلایای با شروع آهسته، مانند خشکسالی، به طور مداوم منابع کشاورزان را سریع تر از آن که بتوانند آن ها را دوباره بسازند، از بین می برند (حیاتی و همکاران،۲۰۱۲). پدیده خشکسالی به شرایطی اطلاق نمی شود که میزان بارندگی متوقف شود، بلکه به شرایطی گفته می شود که ریشه ی گیاهان دیگر قادر نباشند آب مورد نیاز خود را از رطوبت خاک جذب کنند(جعفری و همکاران، ۱۳۹۱). خشکسالی دارای انواع مختلفی است که یکی از مهم ترین آن‌ها خشکسالی کشاورزی است و زمانی بوجود می آید که در فاصله بین دو بارندگی ذخیره رطوبتی منطقه ریشه در خاک برای زنده ماندن محصولات کشاورزی و گیاهان طبیعی و مراتع کفایت نکند (تقوایی و همکاران، ۱۳۸۷). همچنین خشکسالی به عنوان یک پدیده نامطمئن و غیر قابل پیش بینی، پدیده ای متناوب و منطقه ای است که با کمبود آب در هوا و خاک بر عملکرد و تولیدات محصولات کشاورزی تأثیر گذاشته و با ایجاد قحطی و گرسنگی بر شرایط اقتصاد معیشتی آسیب های جبران ناپذیری را وارد می کند (پورطاهری و همکاران، ۱۳۹۲؛ حیاتی و همکاران،۲۰۱۰). دیگر نتایج خشکسالی شامل؛ کاهش محصول و تلفات دام در سطح وسیع، کمبود آب و مواد غذایی، افزایش بیماری، استرس و دیگر مشکلات اجتماعی، کاهش تولید برق آبی و افزایش فرسایش خاک و وقوع آتش سوزی، مهاجرت های اجباری توده ای به مناطق شهری و کشورهای دیگر و به طور کلی افزایش بدهی ها و کاهش امنیت در سطوح محلی و ملی است (حیاتی و همکاران،۲۰۱۰). در حالی که خشکسالی در مقیاس محلی و تأثیر آن بر چرخه محصول بسیار شایع تر است. در این میان کشاورزی با توجه به وابستگی به آب و به عنوان یکی از بخش های مهم اقتصادی هرکشور، معمولأ اولین بخشی است که در هنگام خشکسالی آسیب میبیند و همین امر موجب به صدا درآمدن زنگ خطر برای جامعه کشاورزی است که بیشترین تبعات ناشی از خشکسالی را تجربه می کنند و به یک قشر آسیب پذیر تبدیل میگردند (جوادنیا و مباشری، ۱۳۸۶؛ تقوایی و همکاران، ۱۳۸۷؛ شرفی و زرافشانی،۱۳۸۹). آسیب پذیری جوامع روستایی که ممکن است ناشی از عوامل مختلفی مانند؛ سیل، طوفان، زلزله، آتش سوزی، خشکسالی و غیره باشد یکی از مواردی است که به شدت مورد توجه برنامه ریزان در سراسر جهان میباشد (خسروی پور، ۱۳۸۹). پیشگیری و کاهش خشکسالی در بهبود توسعه پایدار اجتماعی و اقتصادی نقش مهمی دارد و بدون برنامه ریزی امکان پذیر نمی باشد. یکی از جنبه های مهم برنامه ریزی و کاهش اثرات خشکسالی، سنجش آسیب پذیری است تا از طریق آن بتوان توانایی کشاورزان را برای سازگاری نسبت به این پدیده زیان بار افزایش داد (شرفی و زرافشانی،۱۳۸۹؛ احمدی و همکاران،۱۳۸۹؛ وزارت جهاد کشاورزی،۱۳۹۰ و گیکن و همکاران،۲۰۱۲). آسیب پذیری اغلب از اجزایی تشکیل شده که شامل قرار گرفتن در معرض و حساسیت به تنش های خارجی و ظرفیت سازگاری است. قرار گرفتن در معرض، درجه ای است که یک سیستم استرس های محیطی ، اجتماعی و یا سیاسی را تجربه می کند. حساسیت، درجه ای است که یک سیستم به تغییر شرایط آب و هوایی پاسخ می دهد. ظرفیت سازگاری، توانایی یک سیستم برای تکامل یافتن به منظور انطباق با خطرات زیست محیطی و یا تغییر سیاست ها و گسترش طیف وسیعی از تنوع ها است به طوری که بتوان با آن ها کنار آمد(ادگر،۲۰۰۶). شناسایی آسیب پذیری نسبت به خشکسالی ، گامی مهم در کاهش خسارات خشکسالی و امنیت غذایی و در نتیجه کاهش آسیب پذیری نسبت به خشکسالی در کشور است و برای برنامه ریزی به منظور مدیریت خشکسالی ضروری است (خشنودی فر و همکاران،۲۰۱۲؛ گیکن و همکاران،۲۰۱۲).

۴-۱ محدوده پژوهش

این پژوهش در سال ۱۳۹۳ در شهرستان باوی از توابع استان خوزستان، با موضوع تبیین آسیب پذیری گندمکاران نسبت به خشکسالی صورت گرفت.

۵-۱ اهداف تحقیق

۱-۵-۱ هدف اصلی

هدف کلی این تحقیق تبیین آسیب پذیری ناشی از خشکسالی در سطح خانوارهای گندمکاران شهرستان باوی است.

۲-۵-۱ اهداف اختصاصی

تعیین میزان در معرض خشکسالی قرار گرفتن گندمکاران مورد مطالعه؛
تعیین میزان حساسیت گندمکاران مورد مطالعه نسبت به خشکسالی؛
تعیین ظرفیت سازگاری گندمکاران مورد مطالعه نسبت به خشکسالی؛
تعیین میزان آسیب پذیری گندمکاران مورد مطالعه نسبت به خشکسالی؛
طبقه بندی گندمکاران بر اساس میزان حساسیت، ظرفیت سازگاری و آسیب پذیری آنان نسبت به خشکسالی.

۶-۱تعریف واژگان

خشکسالی

خشکسالی عبارت است از کاهش معنی دار بارندگی نسبت به شرایط نرمال در یک دوره زمانی طولانی که به کمبود آب برای بخش هایی همچون کشاورزی، جوامع مردمی و محیط زیست منجر می گردد (مرکز ملی کاهش خشکسالی^[۱۲]،۲۰۱۲).

در معرض قرار گرفتن

در معرض قرارگرفتن، میزانی است که یک سیستم در معرض تغییرات آب و هوایی قابل توجهی قرار میگیرد و استرس های محیطی، اجتماعی و یا سیاسی را تجربه می کند. همچنین مربوط به درجه ای از تنش آب و هوا است که ممکن است به صورت تغییرات طولانی مدت در شرایط آب و هوایی و یا به صورت تغییرات در تنوع آب و هوا، از جمله میزان و فراوانی مخاطرات نشان داده شود (IPCC، ۲۰۰۱ ، ادگر^[۱۳]،۲۰۰۶ و درسا و همکاران،۲۰۰۸).

حساسیت

حساسیت، پاسخ مثبت و یا منفی یک سیستم به تغییر شرایط آب و هوایی است (IPCC, 2001 ، ادگر،۲۰۰۶).

ظرفیت سازگاری

ظرفیت سازگاری، توانایی یک سیستم برای تکامل به منظور انطباق با خطرات زیست محیطی و طیف وسیعی از تغییرات است به طوری که بتوان با آن ها کنار آمد ( ادگر،۲۰۰۶) و توانایی برای تنظیم با استرس های اقلیمی موجود یا پیش بینی شده و یا توانایی مقابله با پیامدهای ناشی از این استرس ها می باشد(درسا و همکاران، ۲۰۰۸).

آسیب پذیری

آسیب پذیری به تغییر اقلیم تابعی است از: در معرض قرار گرفتن^[۱۴](E)، حساسیت^[۱۵] به تنش های خارجی(S) و ظرفیت سازگاری^[۱۶](Ac). چارچوب آسیب پذیری بر پایه این سه بعد اصلی تعریف شده است(کسپرسون و کسپرسون^[۱۷]،۲۰۰۱؛ IPCC،۲۰۰۱؛ ادگر^[۱۸]،۲۰۰۶؛ فرانزک و همکاران^[۱۹]،۲۰۱۲؛ سورسو و همکاران^[۲۰]، ۲۰۱۳).

۷-۱محدودیت ها و مشکلات پژوهش

مشکلات تردد به روستاهای مورد مطالعه؛
عدم وجود آمارهای دقیق، به هنگام و کافی در سطح خانوارهای روستایی؛
دشوار بودن تکمیل پرسشنامه با توجه به پایین بودن سطح سواد اکثر گندمکاران و دشوار بودن برقراری ارتباط با آنان

فصل دوم

مروری بر پژوهش های انجام شده

فصل دوم: مروری بر پژوهش های انجام شده

۱-۲ مقدمه

این فصل در شش بخش ارائه گردیده است. در بخش اول به بررسی مبانی نظری مرتبط با مفهوم و انواع خشکسالی پرداخته شده است. بخش دوم، در مورد اثرات و پیامدهای خشکسالی و بخش سوم مشتمل روند خشکسالی در جهان و ایران می باشد، بخش چهارم مدیریت خشکسالی، بخش پنجم آسیب پذیری نسبت به خشکسالی، در بخش ششم به تعریف و مفهوم آسیب پذیری، انواع آسیب پذیری، ابعاد آسیب پذیری، عوامل مؤثر بر آسیب پذیری و سنجش آسیب پذیری و در بخش آخر به سوابق موضوع پرداخته شده است.

۲-۲ خشکسالی و انواع آن

۱-۲-۲ تعریف و مفهوم خشکسالی

علی اغم این که حداقل ۱۵۰ تعریف متفاوت از خشکسالی توسط متخصصین هواشناسی، آب و هواشناسی، کشاورزی، هیدرولوژی و علوم اجتماعی پیشنهاد شده است، تعریف جامع و دقیقی از خشکسالی که مورد پذیرش محققین باشد و کاربرد جهانی داشته باشد، وجود ندارد (رضیئی و همکاران، ۱۳۸۲).

واژه خشکسالی از نظر حد و مرز تعاریف، بسیار مورد تردید قرار گرفته است به طوری که به سادگی نمی توان تعاریف عمومی را از تعاریف بیوفیزیکی یا سیاسی مجزا نمود (کرمی،۱۳۸۸). خشکسالی فقط مرتبط با آب نیست بلکه پدیده ای وسیع تر از یک عنصر است و علاوه بر آب، گیاهان و جانوران را هم شامل می شود. خشکسالی پدیده ای است که ابعاد فیزیکی، اجتماعی و روانی را شامل می شود (لهسایی زاده،۱۳۸۸). همچنین یک خطر بی سروصدا در طبیعت است (نساجی زواره،۱۳۸۰) و یک رویداد دوره ای در محدوده آب و هوایی است که می تواند در تمام نقاط جهان اتفاق افتد و خطرناک ترین مخاطره طبیعی شناخته شده است (گزارش فاجعه جهانی، ۲۰۱۰). خشکسالی یک اختلال موقتی و جزء بلایای طبیعی نامحسوس است (وزارت جهاد کشاورزی، ۱۳۹۰) و یک عامل استرس زای مزمن است که می تواند در سراسر مناطق گسترده تر و طولانی تر از طوفان، گردباد، سیل و زلزله باشد (حیاتی و همکاران،۲۰۱۰). یک فاجعه با شروع آهسته است که عواقب اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی به همراه دارد (خشنودی فر و همکاران^[۲۱]،۲۰۱۲).

خشکسالی، عبارت است از یک دوره ممتد کمبود بارش که منجر به صدمه زدن به محصولات زراعی و کاهش عملکرد می شود. پدیده ی خشکسالی به شرایطی اطلاق نمی شود که میزان بارندگی متوقّف شود، بلکه به شرایطی گفته می شود که ریشه ی گیاهان دیگر قادر نباشند آب مورد نیاز خود را از رطوبت خاک جذب کنند (جعفری و همکاران،۱۳۹۲). به طور کلی خشکسالی شامل یک دوره پیوسته و پایدار (از چند ماه تا چندین سال) است که در این دوره مقدار آب موجود در منابع آبی منطقه به حد قابل توجهی کاهش می یابد و دچار کمبود می شود (تقوایی ابریشمی،۱۳۸۷). منشأ اصلی خشکسالی، کمبود بارش طی یک دوره طولانی از زمان به عنوان مثال یک فصل و یا بیشتر می باشد. در اثر این پدیده برخی از فعالیت ها با کم آبی مواجه خواهند شد و ادامه تولید در آن ها با موانع جدی صورت می- گیرد (نساجی زواره،۱۳۸۰). برخلاف بسیاری از بلایای طبیعی، خشکسالی بطور بطئی خود را نشان می دهد و حالت مزمن پیدا کرده و در مدت زمان نسبتاً طولانی و در وسعت مکانی گسترده اثرات نامطلوب خود را به جای می گذارد (حیاتی،۱۳۸۸). بحران خشکسالی ممکن است ناشی از کمبود بارندگی، کاهش رطوبت خاک یا افت سطح تراز منابع آب سطحی و زیرزمینی و یا ترکیبی از این سه عامل باشد (انگبینی و همکاران،۱۳۸۸). خشکسالی یک شکل طبیعی و برگشت پذیر از اقلیم محسوب می شود که البته برخی اشتباهأ آن را یک رخداد تصادفی و نادر در نظر می گیرند (رضایی،۱۳۹۰). خشکسالی از جمله مخاطرات طبیعی است که منجر به بی نظمی در سیستم های اکولوژیکی یک منطقه می گردد. همچنین این پدیده موجبات اخلال و یا نابودی شرایط فیزیکی و محیطی را فراهم می کند (یزدانی و حق شنو، ۱۳۸۶). این پدیده اقلیمی و تکرارپذیر در همه طبقات اقلیمی رخ داده و خصوصیاتش عمدتاً از یک منطقه به مناطق دیگر تغییر می یابد (برهانی و همکاران،۱۳۸۸). به علت گسترش تدریجی و خزنده این پدیده، اثرات منفی آن برخلاف دیگر بلایای طبیعی مانند سیل و زمین لرزه کمترقابل لمس است .منطقه تحت تأثیر این پدیده نیز بسیار وسیع تر از دیگر حوادث است. همچنین ارزیابی خسارت های ناشی ازخشکسالی نیز حادتر و سخت تر از دیگر بلایای طبیعی است (تقی زاده و همکاران،۱۳۸۸). هر چند خشکسالی حاصل مجموعه پیچیده ای از علل و عوامل، همچون کاهش میزان بارندگی می باشد که در دوره ای طولانی و در گستره ای وسیع به وقوع می پیوندد، اما در اصطلاح عوام، خشکسالی زمانی به وقوع می پیوندد که در یک دوره زمانی طولانی، تقاضا برای آب بیشتر از عرضه آن باشد (کرمی،۱۳۸۸).

سازمان خواروبار کشاورزی^[۲۲] (۱۹۸۳)، خشکسالی را به عنوان « متوسط سال هایی که محصولات کشاورزی بر اثر کمبود رطوبت از بین می روند» تعریف کرده است.

کارشناسان یونسکو در سال ۱۹۸۵ خشکسالی را چنین تعریف کرده اند، خشکسالی عبارت است از «کاهش دسترسی به آب در یک دوره و محدوده معین» (هدایی و همکاران،۱۳۸۸).

سازمان هواشناسی جهانی^[۲۳](۱۹۸۶)، «خشکسالی را به معنای فقر پایدار و گسترده در بارش» تعریف کرده است. بنابر تعریف کنوانسیون مبارزه با خشکسالی و بیابان زایی سازمان ملل^[۲۴] (۱۹۹۴)، خشکسالی عبارت است از «پدیده ای که به طور طبیعی زمانی که بارش به طور قابل توجهی پایین تر از سطح طبیعی باشد رخ میدهد و باعث عدم تعادل جدی هیدرولوژیکی شده که اثرات نامطلوبی بر سیستم های تولید منابع زمینی دارد».

دایره المعارف اقلیم و آب و هوا^[۲۵] (۱۹۹۶)، خشکسالی را به عنوان «یک دوره طولانی کمبود بارش – یک فصل، یک سال یا چند سال – نسبت به میانگین چند ساله منطقه» تعریف می کند. همچنین خشکسالی را میتوان معلول یک دوره شرایط خشک غیرعادی دانست که به اندازهکافی دوام داشته باشد تا عدم توازن در وضعیت آب شناختی یک ناحیه ایجاد کند (برهانی و همکاران،۱۳۸۸).

برای درک بهتر مفهوم خشکسالی به چند نکته در این زمینه اشاره می شود:

خشکسالی یک اختلال موقتی است و با خشکی تفاوت دارد چرا که خشکی صرفاً محدود به مناطق با بارش اندک است و حالتی دائمی از اقلیم می باشد اما خشکسالی یک پدیده گذرا و موقت است. در نواحی خشک، خشکسالی ها پس از دو یا چند فصل بدون بارش مشخص می شوند و یا هنگامی که مقدار بارش زیر نرمال باشد خشکسالی اتفاق می افتد.
خشکسالی یک بلای طبیعی خزنده است که مراحل نهایی خطرات آن آشکار نمی باشد. البته لازم به ذکراست که ویژگی آرام و خزشی خشکسالی یک حسن و جنبه مثبتی که دارد این است که زمان مناسب برای آمادگی ورویارویی با آن را مهیا می کند.
خشکسالی بایستی در مقایسه با شرایط اقلیمی و هیدرولوژیکی متوسط در دراز مدت مورد ارزیابی قرار گیرد و شدت و پراکنش بارش نیز مهم می باشد.
علاوه بر اینکه تأخیر در شروع فصل بارش، شدت، مدت و فراوانی بارش بر خشکسالی تأثیر گذار است دیگر پدیده های اقلیمی مانند درجه حرارت بالا، بادهای شدید و رطوبت نسبی پایین غالباً در بسیاری از نقاط جهان با این پدیده همراه شده که می توانند به میزان قابل ملاحظه ای بر شدت آن بیفزایند .
خشکسالی را نباید تنها به عنوان یک پدیده فیزیکی یا طبیعی در نظر گرفت. اثر آن بر روی اجتماع حاصل تعامل میان یک پدیده طبیعی (بارش کمتر ناشی از تغییرات طبیعی اقلیم) و نیاز آبی مردم میباشد.
و در نهایت این که، انسان ها موجب تشدید اثرات خشکسالی می شوند (یزدانی و حق شنو،۱۳۸۶؛ تقوایی ابریشمی،۱۳۸۷؛ برهانی و همکاران،۱۳۸۸؛تقی زاده و همکاران،۱۳۸۸؛ حیاتی،۱۳۸۸).

نکته قابل ذکر دیگر فقدان درک مشترک از مفهوم خشکسالی است. بسیاری از مردم، درک یکسانی از مفهوم خشکسالی ندارند و بعضاً هر گونه تنش کم آبی یا تغییرات دمایی به سمت گرم شدن محیط را خشکسالی قلمداد می کنند. در حالی که به لحاظ فنی بین موارد فوق تفاوت های زیادی وجود دارد که در ادامه به وجوه تفاوت بین موارد فوق اشاره می شود(حیاتی،۱۳۸۸).

خشکی^[۲۶]: عبارتست ازشر ایط اقلیمی دائمی و طبیعی همراه با میانگین بارندگی سالانه یا فصلی کم.

تنش های کم آبی^[۲۷]: عبارتست از شرایط دائمی و نامتعادل بین منابع آبی و تقاضا برای آب در یک منطقه (یا در یک نظام تأمین آب).

بیابانی شدن^[۲۸]: زوال زمین در مناطق خشک یا نیمه خشک و یا دیگر مناطق در فصل های خشک که علت آن سوء استفاده و تعامل نامناسب بین زمین و تغییرات اقلیمی است.

خشکسالی^[۲۹] : کاهش معنی دار بارندگی نسبت به شرایط نرمال در یک دوره زمانی طولانی که به کمبود آب برای بخش هایی همچون کشاورزی، جوامع مردمی و محیط زیست منجر می گردد.

کمبود آب^[۳۰] : عدم تعادل در دسترسی به آب بصورت موقتی، کمبود آب در یک سیستم تأمین آب در شرایطی که نمی تواند جوابگوی تقاضای آب باشد می تواند در اثر خشکسالی، استفاده نادرست از آب توسط عوامل انسانی (همچون مدیریت ضعیف، نبود زیر ساخت ها و یا تنزل کیفی آب) باشد.

خشکسالی ممکن است در هر مکانی رخ دهد و باعث کمبود آب شود اما ویژگی های آن از قبیل شدت، مدت و وسعت آن از محلی به محل دیگر متفاوت است و نباید آن را با خشکی که یک خصوصیت اقلیمی است اشتباه گرفت (احمدی و همکاران،۱۳۸۹). خشکی کمبود آب با توجه به وضعیت هیدرولوژیکی و هواشناسی در یک منطقه خاص و با در نظر گرفتن وضعیت اجتماعی – اکولوژیکی و زمین شناسی آن منطقه می باشد. خشکی نوعی ویژگی دایمی آب و هوایی در یک منطقه است در حالی که خشکسالی عبارت است از کاهش غیر منتظره بارش در مدتی معین در منطقه ای که لزومأ خشک نیست . البته خشکسالی در اثر تکرار مداوم، ویژگی خاص منطقه می شود و می تواند به خشکی تبدیل شود (مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان،۱۳۹۲).

در بعضی دیدگاه ها خشکسالی یکی از مهمترین چالش ها برای سیاست گذاری مدیران می باشد. خشکسالی پدیده ای اقلیمی است و در واقع بخشی از اقلیم یک منطقه محسوب می شود. این پدیده اقلیمی دارای خصوصیاتی است که آن را از سایر بلایای طبیعی مانند سیل، طوفان ، زلزله وغیره مستثنی می کند :

تعیین دقیق زمان شروع و پایان این پدیده تا حدودی مشکل است که با توجه به این ویژگی اغلب خشکسالی را پدیده ای خزنده توصیف می کنند.
نبود یک تعریف دقیق و قابل قبول جهانی از خشکسالی به پیچیدگی و سردرگمی در مورد اینکه این پدیده وجود دارد یا خیر و اگر می انجامد. اگر هم تعریف شود درجه خشکی را نمی توان به سادگی تعیین نمود.
تأثیر خشکسالی به تدریج و در یک دوره زمانی نسبتأ طولانی آشکار شده و اثرات آن ممکن است با تأخیر و پس از چند سال بعد از پایان آن ظاهر شود.
فشارها و اثرات شدید ناشی از خشکسالی فاقد ساختار مشخص بوده و نسبت به خسارات حاصل از دیگر فجایع طبیعی، منطقه جغرافیایی وسیع تری را تحت پوشش قرار می دهد. همچنین اثرات اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی آن مدت ها پس از پایان خشکسالی باقی خواهد ماند (نساجی زواره،۱۳۸۰؛ کشاورز و کرمی، ۱۳۸۷؛ بری ابرقویی و همکاران،۱۳۸۲).

تنها نقطه اشتراک تمامی تعاریف، آن است که خشکسالی موقعیت یا شرایطی است که در آن محدودیت هایی نظیر کمی میزان بارندگی، افزایش تبخیر و تعرق، کاهش سطح آب رودخانه ها و غیره در مقایسه با شرایط طبیعی، ایجاد می گردد از این رو خشکسالی به شرایط استثنایی بروز یافته در منطقه اطلاق می شود و از خشکی های پایدار و دایمی متفاوت است (کرمی، ۱۳۸۸).

۲-۲-۲ انواع خشکسالی

علی رغم اینکه دیدگاه ها و نقطه نظرهای متفاوتی در زمینه تعاریف مربوط به خشکسالی وجود دارد، اما در خصوص انواع خشکسالی اتفاق نظر وجود دارد (کرمی،۱۳۸۸). اگرچه تعاریف گوناگونی از نظر خشکسالی موجود است ولی تعاریف ارائه شده توسط هواشناسان، جغرافیدانان، مهندسین آبیاری و غیره کاملا متفاوت بوده و هر یک پارامترهای مشخصی را درفرمول خشکسالی دخالت می دهند (بافکار و همکاران،۱۳۸۸). به طور کلی متخصصین خشکسالی را به چهار دسته خشکسالی هواشناسی، خشکسالی هیدرولوژی، خشکسالی کشاورزی و خشکسالی اقتصادی- اجتماعی طبقه بندی کرده اند (بری ابرقویی و همکاران، ۱۳۸۲ ؛ انگبینی و همکاران، ۱۳۸۸؛ احمدی و همکاران،۱۳۸۹ و صادقی، ۱۳۹۲). بر اساس پیشینه پژوهش، مهمترین انواع خشکسالی عبارتند از:

۱-۲-۲-۲ خشکسالی هواشناسی

خشکسالی هواشناسی اولین مرحله از بحران خشکسالی است و مهم ترین و اصلی ترین نوع خشکسالی به شمار می آید و در بسیاری از منابع با عنوان خشکسالی اقلیم شناسی از آن نام برده شده است. از دیدگاه هواشناسی می توان چنین بیان کرد که اگر در یک دوره زمانی مشخص میزان کل بارندگی کمتر از میانگین بارش باشد خشکسالی رخ داده است (تقی زاده و همکاران،۱۳۸۸؛ مامی و سیادت،۱۳۸۸). خشکسالی هواشناسی به دلیل کمبود و یا کاهش مقدار بارندگی در طی دوره ای از زمان بوجود می آید (میشرا و سینگ،۲۰۱۰) که این کمبود بارندگی ممکن است نسبت به میانگین نرمال یک منطقه اقلیمی و یا طول دوره خشک ارزیابی گردد (سامانه خشکسالی هواشناسی ایران،۱۳۹۲). این نوع خشکسالی در مواقعی اتفاق می افتد که مقدار بارش سالیانه از مقدار میانگین درازمدت محلی کمتر باشد. همچنین در تعریفی دیگر خشکسالی هواشناسی را کاهش شدید بارندگی یا نزولات آسمانی در یک دوره زمانی نسبتأ زیاد که این پدیده از نظر موقعیت جغرافیایی و شرایط جوی از منطقه ای به منطقه دیگر و از فصلی به فصل دیگر متفاوت است (کرمی،۱۳۸۸؛ ابونوری، ۱۳۹۰). خشکسالی هواشناسی که عامل اصلی ایجاد سایر انواع خشکسالی ها می باشد، ممکن است پس از مدتی نه چندان طولانی به پایان برسد، در صورتی که خشکسالی کشاورزی و هیدرولوژی مدت زمان نسبتأ بیشتری ادامه خواهند داشت (بری ابرقویی و همکاران، ۱۳۸۶). همچنین می توان به بوسیله آمارهای توزیع بارندگی خشکسالی هواشناسی را مشخص کرد (جایانتی و همکاران، ۲۰۱۳).

۲-۲-۲-۲ خشکسالی هیدرولوژی

خشکسالی هیدرولوژی در اثر کاهش رطوبت خاک و پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی ایجاد می شود (بری ابرقویی و همکاران، ۱۳۸۶). در صورتی که خشکسالی هواشناسی مدت زیادی ادامه پیدا کند و حجم جریان رودخانه ها یا سطح آب های زیرزمینی کاهش یابد، به وقوع خشکسالی هیدرو لوژیکی منجر می شود. این پدیده غالباً بر اثر کمبود و یا فقدان بارش زمستانی به وجود می آید. بر اساس میزان شدت خشکسالی های هواشناسی که منجر به خشکسالی هیدرولوژیکی می شوند می توان این نوع از خشکسالی را به دو دسته خشکسالی آب های سطحی و خشکسالی آب های زیر زمینی تقسیم بندی نمود (سامانه خشکسالی هواشناسی ایران، ۱۳۹۲). بحران خشکسالی هیدرولوژیک معمولأ بعد از چندین دوره کمبود بارش و نزولات جوی و تأثیر آن بر منابع آب زیر زمینی یا سطحی (جریان رودخانه ها، دریاچه ها، آب های زیر زمینی) بروز می کند (تقی زاده و همکاران،۱۳۸۸). این نوع خشکسالی، وقوع یا ادامه همان خشکسالی متعارف هواشناسی است. به طوری که این پدیده باعث کمبود منابع آب سطحی، نهرها، رودخانه ها، دریاچه ها، مخازن آب و آب های زیرزمینی می گردد (کرمی، ۱۳۸۸).

۳-۲-۲-۲ خشکسالی کشاورزی

خشکسالی کشاورزی معمولأ بعد از خشکسالی هواشناسی و قبل از خشکسالی هیدرولوژیک اتفاق می افتد. خشکسالی کشاورزی زمانی اتفاق می افتد که رطوبت خاک از نیاز واقعی محصول کمتر باشد که نهایتاً خساراتی را به بار خواهد آورد اما به دلیل تفاوت نیاز واقعی گیاهان مختلف به آب بنابراین نمی توان مفهوم این نوع خشکسالی را برای تمام محصولات کشاورزی یکسان دانست (تقی زاده و همکاران،۱۳۸۸). خشکسالی کشاورزی نتیجه کمبود رطوبت خاک می باشد که بر اثر بهم خوردن تعادل میان تآمین آب و هدر رفت آن از طریق تبخیر و تعرق بوجود می آید. یک خشکسالی کشاورزی زمانی بوجود می آید که در فاصله بین دو بارندگی ذخیره رطوبتی منطقه ریشه در خاک برای زنده ماندن محصولات کشاورزی و گیاهان طبیعی و مراتع کفایت نکند (سامانه خشکسالی هواشناسی ایران،۱۳۹۲). در واقع خشکسالی کشاورزی زمانی اتفاق می افتد که رطوبت خاک برای پاسخگویی به نیازهای یک محصول خاص ناکافی باشد (میشرا و سینگ، ۲۰۱۰). به عبارت دیگر، این خشکسالی زمانی اتفاق می افتد که مقدار رطوبت خاک به قدری کم شود که پاسخگوی مقدار تبخیر و تعرق نباشد و در نتیجه رطوبت خاک تکافوی جوانه زدن و رشد گیاهان زراعی و مرتعی را ندهد و بالأخره عملکرد محصولات مختلف کشاورزی یک منطقه کاهش یابد (کرمی،۱۳۸۸).

از آنجایی که خشکسالی کشاورزی رژیم های خاک- اتمسفر- رشد گیاهی را شامل می شود بنابراین شامل شاخص های اقلیمی – کشاورزی است (مانند تبخیر و تعرق، رطوبت خاک) و تعاریف و شاخص های بسیاری برای خشکسالی کشاورزی از نظر اقلیم، خاک و خصوصیات محصول در نظر گرفته شده است (جایانتی و همکاران^[۳۱]،۲۰۱۳).

۴-۲-۲-۲ خشکسالی اقتصادی – اجتماعی

از دیدگاه اجتماعی و اقتصادی خشکسالی یعنی زمانی که کمبود آب برای نیازهای بشر موجب ناهنجاری های اجتماعی و اقتصادی شود. تعاریف اقتصادی و اجتماعی خشکسالی تلفیقی از عرضه و تقاضای برخی کالاهای اقتصادی با اجزاء خشکسالی هواشناسی، هیدرولوژیکی و کشاورزی است. این مورد با سایر انواع خشکسالی گفته شده از آن جهت تفاوت دارد که وقوع آن بستگی به فرایندهای زمانی و مکانی عرضه و تقاضا برای تعریف یا تشخیص خشکسالی ها دارد.خشکسالی اقتصادی- اجتماعی زمانی رخ می دهد که تقاضا برای یک کالای اقتصادی به دلیل نقصان آب حاصل از کمبود بارش از میزان عرضه فزونی می گیرد (تقی زاده و همکاران،۱۳۸۸). خشکسالی اقتصادی- اجتماعی معمولاً پس از یک دوره بسیار طولانی مدت خش

موضوعات: بدون موضوع لینک ثابت

فرم در حال بارگذاری ...

فید نظر برای این مطلب