البته موارد منع ورزش نیز در بیماران مبتلا به رتینوپاتی پیشرونده یا قند خون بیش از ۳۰۰ میلی گرم در دسی لیتر یا وجود کاهش فشار خون وضعیتی وجود دارد. برای اجتناب از عوارض شایع پس از ورزش دو راه وجود دارد: الف) قبل از ورزش و فعالیت غیر معمول انسولین کمتری تزریق شود. ب) قبل یا همزمان با ورزش مواد کربوهیدرات‌دار بیشتری مصرف شود. در ضمن، ورزش‌هایی که در آن امکان ضربه‌های شدید، جراحت سطحی و عمیق و شکستگی استخوان وجود دارد برای افراد دیابتی توصیه نمی‌شود (گوردن، ۲۰۰۲).

۱۲-۱-۲- رژیم غذایی و دیابت

رژیم غذایی مناسب می‌تواند غلظت انسولین خون را کاهش و حساسیت به انسولین را افزایش دهد. رژیم غذایی باید طوری باشد که نیاز فرد را در شرایط معمول و یا خاص مثل حاملگی و استرس فراهم نماید. در یک رژیم غذایی مناسب، باید روزانه به میزان ۲۵۰ تا ۵۰۰ کیلوکالری کاهش یابد و در آن ۵۰ تا ۶۰ درصد از کربوهیدرات، ۱۰ تا ۱۵ درصد پروتئین از دو نوع گیاه و حیوانی و ۲۰ تا ۳۰ درصد چربی (۳/۱ چربی اشباع شده و ۳/۱ اسید چرب با یک باند مضاعف) باشد که این اسید چرب بیشتر روغن کبد ماهی، روغن آفتابگردان و مغزها (گردو، بادام، فندق، پسته و تخمه) و فیبرهای غذایی از انواع محلول و نا محلول است (گوردن، ۲۰۰۲).

بسیاری از افرادی که بعد از سن ۴۰ سالگی دچار دیابت می‌گردند با رعایت یک رژیم غذایی مشتمل بر مصرف سبزیجات، غلات کامل، حبوبات و ماهی و محدود کردن شدید فراورده‌های شیرینی‌پزی و شکر و محدود کردن دریافت کربوهیدرات می‌توانند حال خود را بهبود بخشند. بسیاری از کسانی که دچار دیابت شده‌اند انسولین مصرف می‌کنند آن ها توانایی کافی برای پاسخ دادن به انسولین را ندارند و این امر به علت وزن بالا و مصرف زیاد قندهای تصفیه شده از سوی آن ها‌ است. اولین دستور برای برطرف کردن این حالت استفاده از غلات و دانه‌های کامل به جای فراورده‌های شیرینی و نان‌پزی (آرد سفید) است. این امر با کمک به احساس سیری و خوردن کمتر باعث محدود کردن دریافت مهم‌ترین منبع دریافت چربی‌ها خواهد گردید (گوردن، ۲۰۰۲).

۱۳-۱-۲- درمان دیابت

درمانی قطعی برای دیابت وجود ندارد و تنها می‌توان آن را کنترل کرد که در مراحل حاد قرار نگیرد. کنترل بیماری دیابت به وسیله انسولین انجام می‌شود. انسولین به دو صورت خوراکی و تزریقی وجود دارد. داروهای تزریقی به صورت انسولین و در دو نوع کوتاه اثر (رگولار) و طولانی اثر می‌باشند که معمولاً در دو نوبت روز تزریق می‌شود و دوز لازم هر فرد ۳/۱ قبل از صبحانه و ۳/۲ قبل از شام در محل‌های به ترتیب ناف، ناحیه بازو و ران به صورت چرخشی تزریق می‌شود. آمپول‌های انسولین که به طور دائم مصرف می‌شوند نیاز به نگهداری در یخچال ندارند اما بقیه آمپول‌ها باید در یخچال نگهداری شوند (واتکینز، ۱۳۷۷؛ به نقل از ایزدپناهی، ۱۳۹۳).

۲-۲- عوارض چشمی بیماری دیابت

بیماری دیابت دارای عوارض متعددی در اندام‌های انتهایی از جمله چشم است. در نوع ۱، عوارض چشمی بعد از ۵ تا ۷ سال ظاهر می‌شود اما بعد از ۱۵ سال ۹۵ درصد بیماران به رتینوپاتی مبتلا می‌شوند(گینسلرگ و آییلو^[۸۴]، ۱۹۹۳). در نوع ۲، ممکن است بیماران در زمان مراجعه دارای عوارض شبکیه‌ای دیابت باشند. متأسفانه در ایران آمار دقیقی در این زمینه موجود نیست، اما در آمریکا دیابت در رأس علل کوری بالغین ۲۵ تا ۷۵ ساله قرار دارد (گروه اطلاعات ملی دیابت^[۸۵]، ۱۹۷۹). مطالعه های انجام شده در کشورهای ایتالیا، آمریکا، چین، تایوان، استرالیا، هند و انگلستان نشان می‌دهد که شیوع رتینوپاتی غیرپرولیفتراتیو از ۲۴ تا ۷۰ درصد و شیوع رتینوپاتی پرولیفتراتیو از ۵/۴ تا ۲۲ درصد متفاوت است (کان و هیلر^[۸۶]، ۱۹۷۴؛ پلمبرگ^[۸۷]، ۱۹۷۷).

۱-۲-۲- ‌آسیب‌های شبکیه چشم (رتینوپاتی)

شیوع کلی رتینوپاتی که در مطالعات غربی انجام شده در بیماران دیابتی ۲۵ درصد پس از ۵ سال و ۶۰ درصد پس از ۲۰ سال گزارش شده است (کرولوسکی، ورم و فرایر^[۸۸]، ۱۹۹۶). در مطالعه‌ای که رنجبر عمرانی و همکاران (۱۳۸۳) در شیراز انجام داده‌اند شیوع رتینوپاتی پرولیفتراتیو^[۸۹] ۶/۲۷ درصد و میانگین زمان برای بروز آن ۶/۱۲ سال بوده است. در بریتانیا در حدود ۲۶ تا ۵۲ درصد از بیماران دیابتی به رتینوپاتی گرفتار می‌شوند که باعث ایجاد کوری در بین بیماران ۲۰ تا ۷۴ ساله می‌شود (وودکاک، ‌بر دلی، پلورایت، فیچ، کندی و هرش^[۹۰]، ۲۰۰۴).

رتینوپاتی دیابتی یکی از عوارض بیماری دیابت است که روی چشم ها تأثیر می‌گذارد و گاهی اوقات ممکن است موجب نابینایی شود. رتینوپاتی دیابتی به سه شکل ادم ماکولا (نشت عروقی منتشر و یا موضعی در ماکولا)، تجمع پیشرونده عروقی (میکروآنوریسم، خونریزی‌های داخل شبکیه، خمیدگی عروقی) و انسداد شریانی شبکیه دیده می‌شود (بوید و همکاران، ۲۰۱۳).

رتینوپاتی به دو مرحله تقسیم می‌شود. مرحله نخست به نام رتینوپاتی دیابتی زمینه‌ای نامیده می‌شود که در این حالت بیماری محدود به شبکیه است و خونریزی‌های کوچک و تورم و رسوب چربی در شبکیه دیده می‌شود. در این مرحله اگر ناحیه مرکز بینایی (ماکولا) گرفتار نباشد، این وضعیت بدون علامت است و بیمار ممکن است هیچگونه علائم بینایی نداشته باشد و غالباً نیاز به درمان هم ندارد. اما نکته مهم در این مرحله این است که بیمار باید با فواصل نزدیکتر (هر چهار ماه) مورد معاینه چشم قرار گیرد و یا با دیدن اولین علائم بیماری بلافاصله به پزشک مراجعه نماید.

مرحله دوم به نام رتینوپاتی دیابتی پیشرونده نامیده می‌شود که در این حالت عروق خونی جدید و غیرطبیعی در شبکیه، سر عصب، و همچنین در زجاجیه ایجاد می‌شود که به علت شکننده بودن این عروق، شانس خونریزی داخل شبکیه و زجاجیه بسیار بالا است و اگر در این حالت درمان صورت نگیرد در عرض مدت کوتاه منجر به عوارض ثانویه دیگر یعنی خونریزی داخل چشم، پارگی شبکیه، و آب سیاه می‌گردد که نهایتاًً سبب از بین رفتن کامل بینایی خواهد شد. ‌بنابرین‏ مهم است که بیمار در شروع این مرحله تحت درمان با لیزر قرار گیرد تا این عروق جدید قبل از اینکه سبب عوارض بعدی گردند، از بین بروند. باید توجه داشت که در مرحله رتینوپاتی پیشرونده، تعداد دفعاتی که بیمار ممکن است به لیزر احتیاج داشته باشد، معمولاً بیش از ‌یک‌بار است و عمده این بیماران برای کنترل بیماری حدود چهار جلسه لیزرتراپی نیاز دارند. گاهی لیزر به تنهایی ممکن است کافی نباشد و یا به علت خونریزی زجاجیه، امکان انجام لیزر درمانی وجود نداشته باشد که در این صورت بیمار به عمل جراحی ویترکتومی نیاز پیدا می‌کند. این عمل به علت طولانی بودن زمان عمل، معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌گیرد. البته انجام آن با بی حسی موضعی نیز امکان‌پذیر می‌باشد.