اصولاً کیفیت زندگی، واژه ای پیچیده، چند بعدی و کیفی در رابطه با شرایط و وضعیت جمعیت، در یک مقیاس جغرافیایی خاص (شهر، منطقه، محله، بخش و…) است که هم متکی به شاخص های ذهنی یا کیفی و هم متکی به شاخص های عینی یا کمی است. مفهوم کیفیت زندگی شهری را می توان در یک برداشت جامع و کلی به صورت زیر تعریف کرد:
کیفیت زندگی شهری در برگیرنده ابعادی روانی است که شاخص هایی همچون رضایت، شادمانی و امنیت را در بر می گیرد. در برخی موارد، رضایت اجتماعی نیز نامیده می شود. همچنین شامل ابعاد محیطی که در بر گیرنده سنجه هایی همچون مسکن، دسترسی به خدمات و امنیت محیطی است. از جنبه های دیگر آن توجه به فرصت های اجتماعی، امیدهای اشتغال، ثروت و اوقات فراغت است (سیف الدینی، ۱۳۸۸: ۳۰۱). در واقع کیفیت زندگی به معنای “قابلیت زندگی” یک مکان مطرح می شود (رهنمایی و همکاران، ۱۳۹۰: ۲۲۵). بطور کلی در یک جامعه شهری، کیفیت زندگی برگرفته از تجربه مشترک ساکنان شهر از محیط شهر و سطح توانایی شهر در پاسخ گویی به اهداف مورد نظر ساکنان شهر می باشد (خادمی، ۱۳۹۲: ۲).
در مفهوم کیفیت زندگی چند مشخصه وجود دارد:
الف) تنها به زندگی انسان ارجاع دارد؛
ب) به ندرت در (صیغه) جمع به کار رفته (یعنی به صورت کیفیات زندگی) است؛
ج) به عنوان یک عبارت عام و غیر قابل تقسیم می باشد که معنایش می تواند ناب باشد؛
د) مشکل است که آن را به هر رده مجزا از علوم مرتبط با جامعه شناسی طبقه بندی نمود (Dissart, 2000: 156).
کیفیت زندگی (موضوعی) چند رشته ای و چند شاخه است، از این رو مفهومی چند بعدی است (Ulengin & et al, 2001: 342). هر عبارتی که در تعریف کیفیت زندگی به کار رود، کیفیت زندگی یک فرد به حقایق عینی و خارجی زندگی اش و دریافت ها و ادراکات درونی و ذهنی او از این عوامل و نیز از خودش وابسته است. این مسأله تقریباً توسط اکثر پژوهشگران مورد تصدیق قرار گرفته است. بنابراین تحقیق در مورد کیفیت زندگی می کوشد تا اثر مرکب این عوامل عینی و ذهنی را بر رفاه و سعادت بشری سنجش نماید (Evans, 1994: 73).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ویژگی مفهوم کیفیت زندگی آن است که می تواند شامل تمام کیفیات (مفاهیم) جامعه شناختی شود یعنی گستره بزرگی از مفاهیم جامعه شناختی می وانند در چتر کیفیت زندگی زندگی قرار بگیرد. اما وجه مهم این مفهوم آن است که معمولاً برای بررسی عملکرد و نتایج سیاستها و برنامه ها مورد استفاده قرار می گیرد (لطفی و صابری، ۱۳۹۱: ۴۶).
۲-۱-۱۰- سبک زندگی^[۱۱]
سبک زندگی در تمامی کنش ها و رفتارهای فرد و در تعاملات و ارتباطات وی با دیگران، طبیعت و به طور کلی محیط اجتماعی اطراف که معمولاً قابل مشاهده، توصیف و اندازه گیری است. از این منظر سبک زندگی جنبه های عینی، مشهود و ملموس فرهنگ و نظام ارزشی در یک جامعه است. سبک زندگی را می توان در اوقات فراغت، تفریح، رفتارهای جنسیتی، علائق حرفه ای و شغلی، پوشش، علایق هنری، ادبیات، ورزش، زبان و غیره مورد بررسی قرار داد. به طوری که یکی از مهمترین شاخص ها برای سنجش تجربی آن در اوقات فراغت و تفریحات است، زیرا این مقوله، جایی است که افرد با آرامش خاطر و بنابر سلیقه شخصی و آزادانه و یا داوطلبانه خود آن را بر می گزیند و بدین لحاظ به شیوه کاملاً داوطلبانه و آسان تری می توانند علایق، ذهنیات و تمایلات خود را در آن به کار گرفته و دنبال نمایند (سیدی و بیرقی، ۱۳۹۱: ۳۷-۳۶).
۲-۲- فضاهای ورزشی
۲-۲-۱- نظریه های تفریحات سالم
۲-۲-۱-۱- نظریه ی تأمین نیاز
اسلاوسن (۱۹۴۸) اعتقاد داشت که تفریحات سالم، جست و جو برای رفع نیازهای درونی است. چنین توصیفی، بیان نتیجه ای است که از تفریحات سالم به دست می آید، نه از آنچه هست. نش (۱۹۵۳) تفریحات سالم را روشی برای ارضای نیازهای انسان و گرایش های درونی او می داند. وی فعالیت را بر مبنای درجه ی تکامل اجتماعی آن ارزیابی می کند؛ بنابراین، تفریحات سالم، فرد و جامعه را به همراه هم در بر می گیرد.
۲-۲-۱-۲- نظریه ی گذران اوقات فراغت
تفریحات سالم، مجموعه ای از فعالیت هایی است که افراد هنگام بیکاری و فراغت انجام می دهند. نومیرز (۱۹۵۸) تفریحات سالم را فعالیت هایی تعریف کرده است که به صورت فردی یا دسته جمعی در اوقات فراغت انجام می شود. مشکل این نظریه ی سنتی این است که ورزش و فعالیت بدنی را محور تفریحات سالم قرار داده است.
۲-۲-۱-۳- نظریه ی ارزش فردی و اجتماعی
تفریحات سالم بر اساس ارزش های اخلاقی و اجتماعی، مورد قبول فرد و جامعه است. میلر و رابینسون (۱۹۶۳) تفریحات سالم و فرایند شرکت در فعالیت های تفریحی را از دیدگاه ارزش های مربوط به آن می نگرند. بازی، آزادانه، شاد و مفرح است و به تکامل کودک کمک می کند. تفریحات سالم ضرورتاً در برگیرنده ی بازی نیست؛ ولی همیشه باید چهارچوب و روش معینی برای استفاده ی مناسب و بذت بخش از اوقات فراغت داشته باشد.
۲-۲-۱-۴- نظریه بازآفرینی
شیورز (۱۹۷۶) با وجود اینکه بازی و تفریحات سالم را مترادف می داند، ولی بر جنبه ی بازآفرینی آن تأکید می کند. وی نظریه ی خود را بر تعادل روان شناختی بنا می کند؛ بدین معنی که بازی یا تفریحات سالم باید نیازهای روانی را تأمین و تعادل فکری ایجاد کند.
۲-۲-۱-۵- مدل مول و همکاران
این مدل یکی از مدل های شناخته شده در رویکرد سلسله مراتبی به ورزش است. این پژوهشگران در مدیریت اوقات فراغت، مدلی را برای چهار بخش (ورزش پرورشی، تفریحی، قهرمانی و حرفه ای) در نظر گرفته اند.
در این مدل، میزان گستردگی هریک از ورزش ها مشخص شده است. در قاعده ی هرم، ورزش پرورشی و در رأس آن، ورزش حرفه ای قرار دارد. بیشترین سطح شرکت کنندگان مربوط به قاعده ی هرم است و هرچه به سمت رأس هرم نزدیک می شویم، از عده شرکت کنندگان در ورزش کاسته می شود. به عبارت دیگر در بخش ورزش آموزشی و تفریحی، عده ی تماشاگران کمتر، و مشارکت کنندگان بیشتر و در بخش ورزش قهرمانی و حرفه ای، عده ی مشارکت کنندگان کمتر و تماشگران بیشتر می شود. در واقع، این مدل، افراد درگیر در ورزش به طور مستقیم (مشارکت کنندگان) و غیر مستقیم (تماشاگران) را در بر می گیرد (شکل شماره ۱).
مدل مدیریت ورزش اوقات فراغت تمام حوزه های سازمانی و مدیریتی ورزش، یا تفاوت های زمینه ای را که ورزش را به عنوان یک محصول ارائه می کند، ترکیب کرده است (حمیدی، ۱۳۹۲: ۳۱-۲۹).
شکل ۲-۱- مدل مول و همکاران
مأخذ: حمیدی، ۱۳۹۲: ۳۱
۲-۲-۲- ورزش همگانی و عوامل توسعه آن
ورزش همگانی معادل کلمه ورزش برای همه (Sport for all) و ورزش عمومی (Community Sport) است (ایمانی، ۱۳۸۹: ۱۷). مفهوم ورزش همگانی که شامل دامنه ی سنی سه تا بالای هفتاد سال می شود، انواع مختلف فعالیت های جسمی اعم از بازی های غیرمنظم و خودجوش بومی تا تمرین های بدنی منظم را در برگرفته که شامل ورزش صبحگاهی، فعالیت در پارک ها و فضای باز، کوهپیمایی یا کلاس های آمادگی جسمانی می شود و عموماً به ورزش های گروهی غیر رقابتی و بدون هزینه و یا ارزان قیمت اطلاق می گردد. در سند راهبردی نظام جامع توسعه تربیت بدنی ورزش کشور تعریف ورزش همگانی چنین آمده است: ورزش همگانی و تفریحی به فعالیت های تربیت بدنی و ورزش آحاد جامعه اطلاق می شود که به طور منظم، توسط فرد یا گروه های رسمی و غیر رسمی به منظور رفع نیازهای جسمی و روانی با هدف تأمین سلامت و نشاط افراد و بهبود روابط اجتماعی آنان به صورت آگاهانه صورت می گیرد، لازم به ذکر است که بخش هایی از این ورزش می تواند به صورت می تواند به صورت غیرقاعده مند و سازمان نیافته در اشکال متنوع انجام پذیرد. ماهیت ورزش همگانی را برخورداری از سه اصل عدم تبعیض و نابرابری در ورزش و توزیع عادلانه تجهیزات و امکانات، فرایند تصمیم گیری دو سویه تعاملی از بالا به پایین و از پایین به بالا و برخورداری از حالت متمم و مکملی یا عدم تضاد با سایر ورزش های قهرمانی، تربیتی و پرورش می داند (جوادی پور و سمیع نیا، ۱۳۹۲: ۲۲).
۲-۲-۲-۱- عوامل اصلی توسعه ورزش همگانی

1. 1. حمایت از توسعه باشگاه های ورزشی توسط دولت

1. 1. توسعه برنامه های ورزش همگانی به صورت مداوم

1. 1. توسعه اماکن ورزشی

1. 1. توسعه انجمن های تخصصی مربوط به ورزش همگانی

1. 1. نقش مؤسسات دولتی

1. 1. برگزاری جشنواره ها و برنامه های مختلف اجتماعی

1. 1. بازاریابی

1. 1. فرهنگ سازی برای توسعه ورزش همگانی

1. 1. حمایت مالی دولت ملی و ایالتی

1. 1. افزایش فعالیت ها در گروه های هدف شامل: جوانان، سالمندان، معلولین، مدارس، زنان، کارگران، کارمندان و…

1. 1. داشتن استراتژی و سیاست های روشن و مدون برای توسعه همگانی

1. 1. نقش بخش خصوصی (همان: ۲۳).

تحقیقات انجام شده در مورد اثر فعالیت های ورزشی بر سلامتی و روانی، طول عمر، شادابی، گسترش روابط اجتماعی غنی سازی اوقات فراغت باعث شده تا مشارکت مردم در ورزش ها و به ویژه، شرکت آنها در انواع ورزش های همگانی در جهان افزایش یابد. لذا روی آوردن مردم به ورزش و فوایدی که از ورزش کردن به دست می آورند، مسئولین را به این سمت سوق می دهد که به بررسی روش هایی بپردازند که باعث افزایش تعداد شرکت کنندگان در ورزش های همگانی و تفریحی شود (سیدعامری و محمدآلق، ۱۳۹۱: ۲۴).
۲-۲-۳- تکامل ورزش همگانی
شاید برخی تصور کنند که مفهوم ورزش همگانی یک مفهوم نو پدید است، اما باید دانست که این مفهوم ریشه های تاریخی کهنی دارد. مفهوم ورزش، به عنوان جنبشی در برابر اندیشه انحصار ورزش برای افراد برخوردار از توانایی های بدنی و مهارتی سطح بالا ظهور کرد و این زمانی بود که اهمیت حیاتی بازده تمرینات ورزشی در کلیه سطوح رفتاری، به اضافه تأثیر آن در حفظ سلامت و تندرستی، در شمار امور مسلم و بدیهی شناخته شد، به ویژه در سایه شرایط نوآوری های فنی و اختراعات و پیدایش دستگاه هایی که بر خلاف گذشته انسان را از بکارگیری نیروی بدنی بی نیاز ساخت و در نتیجه، تلاش عضلانی انسان به کمترین حد خود رسید، امری که در زمینه سلامت و بهداشت، بازتاب های منفی داشت و به نیروی حیاطی و نشاط انسان و کارآیی اندام ها و دستگاه های بدنی او لطمه زد (سعیدی، ۱۳۹۰: ۲۸). ورزش همگانی در بین کشورها، از سال ۱۹۰۰ میلادی تاکنون با انگیزه های متفاوتی از جمله تأمین سلامت جسمی و روانی، غنی سازی اوقات فراغت، گسترش روابط اجتماعی، دور شدن از زندگی ماشینی، بازگشت به طبیعت، افزایش کارایی، زمینه سازی برای رشد ورزش قهرمانی و توصیه ی پزشکان مورد توجه قرار گرفته است. در کشور ما، ورزش همگانی از سال ۱۳۵۸ با عنوان ورزش محلات آغاز شد و در سال ۱۳۶۲ به صورت تشکلی قانونی با عنوان جهاد تربیت بدنی رسمیت یافت؛ ولی تفکر ورزش همگانی و همگانی کردن ورزش به صورت رسمی در اروپا، و حتی در جهان برای نخستین بار در سال ۱۹۶۶ مطرح شد. در این سال، شورای اروپا نشستی را برگزار کرد و در سیاست های ورزشی خود را راستای توسعه ی ورزش در سطح جامعه، مفهوم ورزش همگانی را نخستین بار برای گسترش ورزش در جامعه مورد استفاده قرار داد.
در سال ۱۹۶۸ گروه برنامه ریزی شورای اروپا، در راستای عملیاتی کردن مصوبات شورا و تبیین مفهوم ورزش همگانی، هدف کلی ورزش همگانی را فراهم کردن امکان حفظ توانایی جسمانی و روحی لازم برای زندگی سالم تمامی افراد جامعه و حمایت از شخصیت انسانی در برابر انحرافات احتمالی بین کرد (حمیدی، ۱۳۹۲: ۳۸-۳۸).
۲-۲-۴- متغیرهای تأثیرگذار بر فعالیت بدنی شهروندان
به طور کلی، متغیرهای زیادی در پرداختن به فعالیت بدنی دخیل اند که می توان آنها را به دسته های زیر تقسیم بندی کرد: