علی‌رغم وجود بخش‌های مختلف و زمینه‌های صنعت ˛ کشاورزی و توانایی‌های بالقوه کشور ˛ متاسفانه به علل مختلف از روند توسعه جهانی عقب مانده و سالیان سال فاصله گرفته ایم و با لفظ آبرومندانه با عنوان کشور عقب نگه داشته شده و غیره دنبال بهانه جویی ˛ دلیل تراشی و حرف زدن بجای عمل بوده ایم.(فقهی فرهمند˛۱۳۷۹)

۱-۱۱-۲٫وضعیت بهره وری نیروی انسانی :

اگر به بهره وری نیروی انسانی در ایران نگاهی بیاندازیم ˛ مشاهده می شود که شاخص آن۲/۱ درصد است در حالی که در سایر کشورهای آسیایی آن شاخص ۵/۴ تا۵ درصد می‌باشد.از طرفی نیز در ایران ˛ بهره وری انرژی و سرمایه حالتی نزولی دارد و افزایش قیمت انرژی نیز کمکی به بهره وری در این بخش نکرده است.عدم توجه به مسایل نیروی انسانی شایسته و کارآمد ˛ توزیع نامناسب ثروت سرانه ملی منابع انسانی که در جدول۲-۲ به بعضی از آن ها اشاره شده است نیز واقعیاتی را نشان می‌دهد.(فقهی فرهمند۸۵)

جدول ۲-۲

ثروت سرانه ملی
منابع انسانی
منابع فیزیکی
منابع طبیعی

متوسط سرانه ۱۹۲ کشور جهان

۸۶۰۰۰

۶۴%

۱۶%

۲۰%

ژاپن

۵۸۵۰۰۰

۸۰%

۱۸%

۲%

اسپانیا

۲۸۶۰۰۰

۷۸%

۱۳%

۹%

ایران

۳۸۰۰۰

۳۴%

۳۷%

۲۹%

آلمان

۳۹۲۰۰۰

۷۹%

۱۷%

۲%

ترکیه

۳۴۰۰۰

۷۲%

۱۵%

۱۳%

کشورهای صادر کننده مواد خام(۶۳ کشور)

۶/۴ درصد از کل ثروت جهان

۳۶%

۲۰%

۴۴%

کشورهای در حال توسعه(۱۰۰ کشور)

۹/۱۵ درصد از کل ثروت جهان

۵۶%

۱۶%

۲۸%

کشورهای صنعتی(۲۹کشور)

۷۹ درصد از کل ثروت جهان

۶۷%

۱۹%

۱۷%

تحقیقات نشان می‌دهد که بسیاری از کارکنان تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد از ظرفیت کاری خود را به کار می اندازند و این در حالی است که اگر کارکنان به نحو شایسته برانگیخته شوند کارائی و بهره وری آنان به ۸۰ تا ۹۰ درصد خواهد رسید.(افراره˛۱۳۸۱:صفحه۳۰).ارزش تولید یک ساعت کارگر ایران۶/۰ دلار و ارزش تولید یک ساعت کارگر کشورهای پیشرفته ۲۵ دلار می‌باشد و از طرفی هزینه های ایجاد یک فرصت شغلی در کشورهای دیگر ۶۰۰۰ دلار ولی در ایران ۹۳۰۰۰ دلار می‌باشد.(فقهی فرهمند˛۱۳۸۲:صفحه۲۴)

میانگین بهره وری نیروی انسانی فعال در بخش صنعت در آفریقا۵/۲برابر ˛ در آسیا ۲ برابر و در آمریکای لاتین۵/۱ برابر میانگین بهره وری نیروی انسانی ایران ( بهره وری ملی ) است˛لذا توجه نداشتن ‌به این مهم ˛ آینده خطرناکی را تداعی می‌کند.تنزل نرخ بهره وری در ایران در دهه ۱۹۹۰ میلادی به میزان ۷/۳ درصد ˛ در قیاس با رشد بهره وری در مالزی در همین مدت به میزان ۱/۳ درصد ˛ کره جنوبی۸/۲ درصد و در تایلند ۲/۲ درصد است و کشورهای یاد شده این رشد را از طریق تولیدات داخلی و صادرات صنعتی به دست آورده اند ˛ در حالی که ایران با وجود درآمد نفتی با تنزل بهره وری کل عوامل تولید روبه رو شده است.(فقهی فرهمند۱۳۸۲:صفحه۲۴)

بی توجهی به بهره وری روزانه ۴۰ میلیارد تومان هزینه را به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند که اگر روزهای کاری کشور را ۲۵۰ روز محاسبه کنیم زیان سالانه کشور از بابت ضایعات کاری در بخش‌های تولیدی و خدماتی ۱۰ هزار میلیارد تومان برآورد می شود که این رقم تولید ناخالص ملی را به شدت کاهش می‌دهد.اگر به دنبال افزایش بهره وری برویم می‌توانیم طی ۲سال ˛ این ضایعات را تا ۲۰ درصد کاهش دهیم.(همان منبع صفحه۲۴)

شاخص بهره وری نیروی کار در ایران در طی ۱۱سال (۶۵ تا ۷۶) تنها۱۲ درصد افزایش داشته حال آنکه در کشورهای در حال توسعه اقتصادی نظیر تایلند و مالزی این میزان در حدود ۷۰ درصد بوده است.در ایران به ازای هر یک ساعت تلاش ۳/۱ تا۷/۱ دلار تولید ملی ایجاد می شود در حالی که این رقم در ۱۰ کشور صنعتی جهان ۴۰ دلار در ساعت یعنی ۲۴ برابر ایران است(همان منبع ص۲۴).در کشور ما حدود ۱۸ میلیون نفر نیروی کار داریم.اگر هر یک از این ۱۸ میلیون نفر سالانه۲۰۰۰ ساعت کار کنند(۲۵۰ روز و هر روز ۸ ساعت)کل ثروت پویای در اختیار جامعه در شرایط حاضر ۳۶ میلیارد نفر ساعت کاری خواهد بود.حال باید بررسی کرد که از این ثروت بالقوه چقدر و چگونه استفاده می‌کنیم.(همان منبع ص۴۳)می‌دانیم که از این ۱۸ میلیون نفر حدود ۱۵ میلیون نفر شاغل و ۳ میلیون نفر بیکار هستند.اگر این ۳ میلیون نفر بیکار را در ۲۰۰۰ ساعت در سال ضرب کنیم یعنی تعداد ساعاتی که می توانستند کار کنند ˛ خواهیم دید که ۶ میلیارد نفر ساعت از این ثروت به علت بیکاری تلف می شود(همان منبع ص۴۳).

نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد بازدهی این نیروی کار است.‌بر اساس برآوردهای موجود حدود ۵ میلیون نفر از شاغلین موجود در کشور را می توان در زمره بیکاری پنهان قرار داد به عبارت دیگر اگر چه این افراد مشغول کار وتلاش و زحمت هستند ولی حاصل کلی فعالیت آنان برای جامعه در حد صفر است و چیزی به تولید ملی اضافه نمی کنند.این مقوله ۱۰ میلیلرد نفر ساعت را در بر می‌گیرد.اگر این عدد را به عدد ۶ میلیارد نفر ساعت قبلی اضافه نمائیم ˛ اتلاف ثروت ملی ناشی از دو مقوله (بیکاری آشکار و بیکاری پنهان) در جامعه ایران به ۱۶ میلیلرد نفر ساعت می‌رسد.اگر ۱۶میلیلرد نفر ساعت تلف شده را از ۳۶ میلیارد نفر ساعتی که داریم کم کنیم ˛ ۲۰میلیارد نفر ساعت کار مفید یا مولد برای جامعه باقی می ماند.‌به این معنی که هر سال حدود ۴۵ درصد از ثروت ملی جامعه در اثر بیکاری پنهان و آشکار از دسترس ما خارج و در حقیقت تلف می شود.(فقهی فرهمند˛۱۳۸۲: ص ۴۳)

۱۲-۲٫نقش مدیریت در بهبود بهره وری

بر عهده مدیران است تا قدرت عظیم نهفته استعدادهای انسانی سازمان خود را شناخته و به شوق آورده و از آن استفاده بهینه نمایند. توجه به عوامل مؤثر ایجاد انگیزه در ابعاد مادی (مانند حقوق دستمزد، پاداش، امکانات رفاهی، محیط فیزیکی کار، ایمنی) و ابعاد غیرمادی (مانند وحدت شغل و مشاغل، امنیت شغلی، مساوات در سازمان و آموزش) در ارتقای بهره وری تأثیر دارد.
تشویق و شخصیت دادن به کارگر و کارمند باید به صورت اصلی لاینفک از سیستم بهره وری درآید مهمترین و عمده ترین عامل کاهش بهره وری منابع انسانی نامتوازن بودن درآمد و هزینه است که مهمترین عامل در انگیزش منابع انسانی است. پس از آن مهمترین عوامل مؤثر در کاهش بهره وری در داخل یک سازمان بشرح زیر است:

• • وجود تبعیض بین کارکنان (ناشی از ضعف مدیریت)

• • ناامنی شغلی