۳-۲- تحریم به مثابه فورس ماژور در حقوق تطبیقی

۳-۲-۱- فورس ماژور در حقوق فرانسه

در حقوق فرانسه فورس ماژور دارای دو معنی عام و خاص می‌باشد به معنی عام، فورس ماژور عبارت است از هر حادثه ی خارجی غیر قابل پیش‌بینی و غیر قابل اجتناب که ماتع اجرای تعهد باشد فورس ماژور بدین معنی شامل عمل شخص ثالث و عمل متعهدله که واجد دو صفت مذکور باشند؛ نیز خواهد شد. اما فورس ماژور به معنی خاص ، حادثه ای است بی نام، که غیر قابل پیش‌بینی و غیر قابل اجتناب باشد یعنی منتسب به شخص معین نباشد و صرفا از نیروهای طبیعت نشأت گرفته باشد.

بعضی از حقوق ‌دانان فرانسوی بین فورس ماژور و حادثه ی غیر مترقبه فرق گذاشته اند. و بیان داشتند که ،حادثه ی غیر مترقبه حادثه ای درونی ؛ که وابسته به امورات متعهد است مانند آتش سوزی، عیب کالا، از خط خارج شدن راه آهن، واژگونی اتومبیل در حالی که فورس ماژور حادثه ی بیرونی است و شامل حوادث طبیعی که خارج از فعالیت متعهد می‌باشد،می شود مانند سیل، طوفان، زلزله و امثالهم.

در فرهنگ اصطلاحات حقوقی فرانسه تعریف فورس ماژور چنین امده است:

به معنی عام هر حادثه ی غیر قابل پیش‌بینی و غیر قابل اجتناب است که متعهد را از اجرای تعهد باز دارد فورس ماژور موجب برائت است. فورس ماژور به معنی خاص در مقابل حادثه ی غیر مترقبه قرار می‌گیرد و عبارت است از حادثه ای بیرونی. بدین معنی که حادثه باید کاملا بیگانه با شخص متعهد باشد (نیروی طبیعی، عمل دولت، عمل شخص ثالث).

معنی عام مذکور در این تعریف با معنای عامی که قبلا ذکر گردید، تفاوتی ندارد، ولی معنای خاص آن متفاوت است و هر دو معنی خاص در نوشته های حقوقی فرانسه دیده می شود بعبارت روشن تر فورس ماژور در معنی خاص گاهی برای حادثه ی غیر منتسب به شخص معین، غیر قابل پیش‌بینی و غیر قابل اجتناب به کار می رود و گاهی در مقابل حادثه ی غیر مترقبه برای حادثه ی بیرونی و بیگانه با شخص متعهد. به هر حال فورس ماژور به معنی عام حادثه ای است که نمی توان آن را به متعهد نسبت داد اعم از اینکه ارتباطی با قلمرو فعالیت متعهد داشته و حادثه غیر مترقبه تلقی شود یا صرفا ناشی از عوامل بیرونی و جدا از متعهد باشد در صورتی که عدم اجرای تعهد ناشی از تقصیر متعهد باشد، فورس ماژور تحقق نخواهد یافت.

در حقوق فرانسه امروزه بین فورس ماژور و حادثه ی غیر مترقبه فرق نمی گذارند و معمولا به صورت مترادف به کار می‌روند، با وجود این بعضی حقوق ‌دانان بین این دو مفهوم قائل به تفکیک هستند و بین آن ها تفاوت می‌گذارند.

در حقوق بین الملل معمولا کلمه ی فورس ماژور به معنی عام به کار می رود که هم فورس ماژور به معنی خاص و هم حادثه ی غیرمترقبه را شامل می شود.(صفایی ۱۳۶۴، ۱۱۲).

۳-۲-۲- فورس ماژور در حقوق انگلستان

در حقوق انگلستان فورس ماژور یک عنوان وارداتی تلقی می‌باشد در قانون Sale of Goods Act( AGA) مصوب سال ۱۸۹۳ و اصلاحی در سال‌های ۱۹۷۹، ۱۹۹۴ و ۱۹۹۵ فورس ماژور به کار نرفته، اگر چه ممکن است در برخی قراردادها این واژه مورد استفاده قرار گیرد چنین گفته شده که مفهوم فورس ماژور در حقوق انگلستان وسیع تر و گسترده تر از ان چه در برخی نظام های حقوقی از این لفظ تعبیر می نمایند مثل کار خدا می‌باشد، چرا که عبارت اخیر بیشتر به حوادث طبیعی اشاره دارد، در حالی که عبارت فورس ماژور هم حوادث طبیعی و اعمالی که با دخالت انسان ایجاد می‌گردد مثل اعتصاب را در بر می‌گیرد. آنچه در حقوق انگلستان نزدیک ترین مفهوم را به فورس ماژور می رساند عبارات انتفای اجرای قرارداد (Frustration) و عدم امکان اجرا (Impossibility) است. اگر چه این دو نهاد از لحاظ نظری با فورس ماژور متفاوت بوده و قلمرو وسیع تری دارند ‌بر اساس دکترین انتفای قرارداد اگر به علت عوامل غیر عادی و غیر طبیعی و بدون دخالت متعهد غیر قابل اجرا گردد می توان آن را فسخ شده تلقی کرد.

در حقوق انگلستان نظریه فراستریشن در سال ۱۸۶۳ مطرح شد و مبنای آن نیز شرط ضمنی طرفین در هنگام انعقاد قرارداد گردید، ولی مدت ها بعد این مبنای قصد و نیت ضمنی طرفین نیز از آن برداشته شد و ‌به این نتیجه رسیدند که قصد فرضی، پیش از وقوع حادثه و در هنگام عقد وجود نداشته بلکه فرض بر این است که اگر پس از وقوع حادثه طرفین به طور متعارف و معقول می خواستند تصمیم بگیرند چنین تصمیمی می گرفتند، در نتیجه تصمیم پس از وقوع حادثه را ملاک دانسته و بر آن مبنا نظریه ی فراستریشن را توجیه کردند.

در نظریه انتفای قرارداد به محض وقوع حادثه که از اجرای قرارداد جلوگیری نماید، آن قرارداد به طور خودبخود منفسخ می شود و رابطه حقوقی طرفین در همان نقطه متوقف می‌گردد. در این زمینه قانونی در انگلستان مصوب گردید که ‌بر اساس آن اگر عاملی که موجب انتفای قرارداد می‌گردد طرفین می‌توانند هر مطالبه ای که استحقاق دارند از طرف دیگر قرارداد مطالبه نمایند.

در حقوق انگلستان فورس ماژور علاوه بر نتیجه غیر مقدور شدن اجرای قراداد، نتایج دیگری از قبیل جلوگیری از اجرا، حفظ تعهدی خاص یا نقض تعهدات دیگر، یعنی قرار گرفتن متعهد در وضعی که اگر بخواهد به تعهدش مل نماید، ناچار می شود سایر تعهداتش در مقابل دیگران را نقض کرده و یا به تعویق بیاندازد که همگی از موارد فورس ماژور هستند، را نیز شامل می شود.

نکته دیگر در حقوق انگلستان آن است که ، به نظر می‌رسد شرط غیر قابل پیش‌بینی بودن حادثه غیر مترقبه در این حقوق بخشی از تئوری فورس ماژور نیست و مدعی فورس ماژور فقط باید وقوع حادثه خارج از کنترل متعهد و عدم امکان جلوگیری از آن و یا عدم امکان کاهش آثار آن را اثبات نماید. بعلاوه متعهد در اطلاع دادن کتبی به طرف مقابل از وقوع فورس ماژور و عدم امکان اجرای قرارداد امری است توافقی و بستگی به شرط موجود در قرارداد داشته و ممکن است به صورت شرط ضروری جهت استحقاق معافیت از مسئولیت تلقی شود، و یا اینکه فقط شرط فعلی باشد که عدم انجام آن نیز سبب محرومیت متعهد از امتیازات شرط فورس ماژور نگردد.(اسماعیلی ۱۳۸۱، ۸۷).

۳-۲-۳- فورس ماژور در حقوق آمریکا