۲-۳-۱۶- مشکلات اجرایی در نظام مالیات بر ارزش افزوده

۲-۳-۱۶-۱- پیچیدگی قوانین و مقررات مالیاتی

یکی از مهم ترین عوامل مؤثر در تضعیف و عدم اثربخشی سیاست‌های مالیاتی، پیچیدگی و ابهام در قوانین و مقررات مالیاتی است. این مسئله به تنهایی به کارایی و اجرای سیاست‌های مالیاتی صدمه وارد می‌کند. اصولاً چون قوانین برای استفاده عموم مردم وضع می‌شود و از طرفی میزان درک و فهم مردم تفاوت‌های زیادی با هم دارد، قوانین پیچیده قابل درک و فهم برای عموم نیست و زمینه تفسیرهای سلیقه ای برای سوء استفاده کنندگان فراهم می‌شود (موسوی جراحی، ۱۳۹۰: ۱۴). در این بین عدم شفافیت و وجود ابهامات و تناقضات در برخی از مواد قانون مالیات بر ارزش افزوده، بستری مناسب را برای فرار مؤدیان این نظام مالیاتی از پرداخت مالیات حقه فراهم می‌کند. در شرایطی که قوانین و مقررات مالیات بر ارزش افزوده صریح، شفاف، بدون هیچ گونه ابهام و به دور از تفسیرهای متفاوت باشد، شفاف سازی حداکثری را به همراه خواهد داشت. چنانچه این قانون واجد شرایط و ویژگی‌های مذکور نباشد، عدم تمکین مؤدیان به رعایت مفاد قانون و در نهایت فرار مالیاتی آن‌ ها را به همراه خواهد داشت.

۲-۳-۱۶-۲- جرائم مالیاتی و تمکین

علت تعلق جریمه، تأخیر در تسلیم اظهارنامه، تأخیر در پرداخت یا عدم پرداخت بدهی مالیاتی و سایر تخلفات می‌باشد. ضمانت اجرایی یکی از ابزارهای ارتقاء تمکین است که تأکید زیادی روی آن انجام می‌شود ولی به درستی درک نمی‌گردد. ضمانت‌های اجرایی همچنین شاید هدف‌های گوناگونی داشته باشد. نخستین عنصر ضمانت اجرایی عبارت است از توان آن‌ ها در بازداری رفتار ناخواسته، به گونه ای که بتوان تمکین بیشتری را در پی داشته باشد. این بدان معنا است که ضمانت های اجرایی را تنها باید در مواردی اعمال کرد که فرد متاثر از آن ها به نوعی متخلف محسوب شود و این ضمانت ها نباید بیش از حد شدید یا نامتناسب با میزان تخلف باشد یا برخلاف اصول حاکم بر روند منصفانه آن ها به اجرا گذاشت (سیاحی گرگری، ۱۳۸۸). به عبارت دیگر جرائم مالیاتی باید به گونه ای باشند که به صورت قاطعانه، بدون تبعیض، عاری از بخشش های بی مورد و با ضمانت اجرایی عامه پسند به اجرا درآید (زهی و همکاران، ۱۳۸۹، ۵۶۷).

۲-۳-۱۶-۳- چند نرخی بودن مالیات و معافیت های متعدد

در نظر گرفتن نرخ های مالیاتی متعدد در نظام مالیات بر ارزش افزوده از جمله مواردی است که زمینه فرار و به ویژه اجتناب را فراهم می‌سازد. همچنین در این نظام مالیاتی وجود معافیت ها نیز مفری برای فرار و اجتناب مالیاتی است (موسوی جهرمی، ۱۳۸۶: ۱۰۰). اگر بنگاه ها در خرید و فروش کالاها و خدمات با سه نرخ یا نرخ های بیشتر مالیات بر ارزش افزوده مواجه شوند، در آن صورت کالاهای مشمول مالیات بر ارزش افزوده بیشتر را به عنوان کالاهایی با ارزش افزوده کمتر عنوان می‌کنند تا مالیات بر ارزش افزوده کمتری بپردازند از طرف دیگر احتمال دارد که به دلیل کمتر عنوان کردن ارزش افزوده برای بهره گیری از معافیت مالیاتی در نرخ های پایین، کیفیت کالاها کاهش یابد و یا اینکه تعداد داد و ستدهای مالیاتی بیش از حد توان اجرایی شود و در نتیجه نظام مالیاتی نتواند تمام مشمولین مالیاتی را زیر پوشش قرار دهد. راه جلوگیری از وقوع این نوع فرار مالیاتی این است که نرخ ها و معافیت های مالیات بر ارزش افزوده محدود شود (ضیائی بیگدلی، به نقل از سیاحی گرگری، ۱۳۸۸).

۲-۳-۱۶-۴- آموزش

ما به عصری پا می گذاریم که موفقیت اقتصادی به طور فزاینده ای به اجزای دانش در سازمان، تکنیک هایی که برای توسعه آن وجود دارد و به مزایای ناشی از نیروی انسانی موجود در سازمان وابسته است. توسعه منابع انسانی و به کارگیری درست آن در سازمان مستلزم تامین نیروی انسانی کارامد و آموزش دیده است (باطانی، ۱۳۸۶: ۱). به طور کلی آموزش کارکنان و مودیان از اهمیت خاصی برخوردار است و برای کلیه کارکنان اعم از جدید الاستخدام و یا آنهایی که از سازمان‌های مالیاتی دیگر منتقل می‌شوند و همچنین آموزش مدیریت برای سطوح بالا باید در نظر گرفته شود و حتی عمده‌ای از مدرسین باید برای امر آموزش این مالیات به طور اختصاصی برگزیده شوند و نحوه حسابرسی مالیات بر ارزش افزوده، کاربرد با رایانه، رسیدگی به اظهارنامه، نحوه تکمیل فرم‌ها، آموزش کلیات مالیات بر ارزش افزوده به زبان ساده و … باید به طور دقیق برنامه ریزی شود و ضمناً از طریق مطبوعات و رادیو و تلویزیون، چاپ نشریه‌های ویژه، ارسال جزوات و … آگاهی لازم به مودیان و مأموران داده شود (حسینی، به نقل از سیاحی گرگری، ۱۳۸۸).

۲-۳-۱۶-۵- سطح توان سازمان در به کارگیری افزارهای سازمانی

سطح توان سازمان در ارتباط با فن آوری‌ها در برآورده کردن بسیاری از نیازهای یک سازمان مالیاتی کارآمد نقش اساسی ایفا می‌کند. برای مثال در تدوین مفاد قانونی مربوط به پایه، نرخ، معافیتها، جرائم و حتی نحوه اجرا و ممیزی هر نوع مالیات و از جمله مالیات بر ارزش افزوده، دو جزء افزار انسانی و افزار سازمانی بسیار نقش دارند. بدیهی است که هر چه دو جزء مذکور توانمندتر در امر تدوین مفاد قانون مالیات‌ها مشارکت نمایند، تمامی جوانب مربوطه مانند رویه‌های فرار مالیاتی با آگاهی و دقت بیشتری بررسی می‌گردد و در صورت وجود مسئله، در همان مرحله تدوین چاره اندیشی می‌شود و ‌به این ترتیب اجرای قانون مالیات‌ها با مشکلات کمتری روبرو خواهد بود. همچنین اگر سازمان مالیاتی در سطح مناسبی از اجزاء فن آوری بهره مند باشد ریسک فرار مالیاتی برای مودیان افزایش می‌یابد و به احتمال زیاد در تصمیم خود درخصوص فرار مالیاتی تجدید نظر می‌کنند (موسوی جهرمی و همکاران، ۱۳۸۶: ۸۱).

۲-۳-۱۶-۶- عدم ترویج فرهنگ مالیاتی در جامعه