باز گـل لعـل پوش می بـدرانـد قبـا
(همان:۲۴۱)

در تعریف وزن دوری آمده است: «وزن دوری به وزن مصراعی گفته می شود که بتوان خود آن مصراع را مرکب از دو نیم مصراع(پاره) متساوی پنداشت» (شمیسا، ۱۳۶۶:۶۰)، بنابر این وزن های دوری از تکرار پاره اول در پاره دوم ایجاد می شود.
وزن های دوری بهترین جا برای آوردن قافیه ها و ردیف های میانی است و به این دلیل گوشنوازی و موسیقایی شعر را چند برابر می کند، اوحدی مراغهای نیز به این اوزان توجه داشته و برای زیبایی و آهنگین کردن اشعار خود از این اوزان خوش آهنگ و مطبوع بهره برده است. از بین ۴۳ وزن به کار رفته در اشعار وی ۱۲ مورد وزن دوری است و ۲۸% کل اوزان اشعار وی را شامل می شود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱- فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن (رمل مثمن مشکول)
۲- مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن (هزج مثمن اخرب)
۳- فاعلن مفاعیلن فاعلن مفاعیلـن (هزج مثمن اشتر)
۴- مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن (مضارع مثمن اخرب)
۵- مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن (مجتث مثمن مخبون)
۶- مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن (رجز مثمن مطوی مخبون)
۷- فعلاتن مفاعلن فعلاتن مفاعلن (خفیف مثمن مخبون)
۸- مفتعلن فـاعلن مفتعلن فـاعلن (منسرح مثمن مطوی مکشوف)
۹- فع لـن فعـولن فع لـن فعولـن (متقارب مثمن اثلم)
۱۰- فعولن مفاعلن فعولن مفاعلن (طویل مثمن سالم)
۱۱- فعولن مفاعیلن فعولن مفاعیلن (طویل مثمن سالم)
۱۲- فـاعـلن فعــل فـاعلـن فعـل (متدارک مثمن مخبون مقطوع)
به عنوان نمونه:
ای مـاه سـر نهاده از مـهر بـر زمـینـت صـد مشتـری درخشـان از زهـره بـر جبینت
کار تو دل فروزی، شغل تـو دیده دوزی دین تـو بنـده سـوزی، ای مـن غـلام دینت
(ص ۱۳۶،ب۴و۵)
وزن این غزل (مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن) است و از اوزان دوری و دارای ریتم شاد و مطبوعی است، علاوه بر دلنشینی که وزن های دوری به خودی خود در شعر ایجاد می کند، نغمه حروف «ر» و «ز» نیز باعث زیبایی و موسیقایی شعر شده است، قافیه میانی به کار رفته در این ابیات نیز در موسیقایی شعر تاثیر بسزایی داشته است.
مکن از برم جدایی مرو از کنارم امشـب که نمی شکیبـد از تـو دل بـی قرارم امشب
ز طـرب نماند باقـی که مرا هم وثـاقی چو لب تو گشت ساقی نکند خمارم امشب
(ص۹۴،ب۴)
وزن این غزل (فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن) و در بحر رمل سروده شده است. وزن شاد و مطبوعی است که با «ترجیع» و «دور» خود و تکرار ارکان، سبب جریان شعری و پویایی آن شده است. در این ابیات نیز قافیه میانی به کار رفته و تکرار ارکان شعری سبب موسیقایی و تاثیرگذاری بیشتر آن شده است.
۲-۴-۲- اوزان کم کاربرد اشعار اوحدی
اوحدی مراغه ای علاوه بر اوزان پرکاربرد در دیوان خود، از اوزان کم کاربرد یا نادر نیز استفاده کرده است، منظور از اوزان کم کاربرد یا نادر در اینجا، مواردی است که کمتر در دیوان شاعران دیگر کاربرد داشته است و بیشتر شاعران برای هنرنمایی و نشان دادن استعداد خود در شاعری در این اوزان طبع آزمایی کرده اند؛ مثل بحرکامل، قریب، متدارک و طویل که اوزان ثقیلی هستند و سرودن شعر در این وزن ها چندان خوشایند و مقبول طبع نیست.
ـ بحر طویل(فعولن مفاعیلن فعولن مفاعیلن)
من از مادری زادم که پارم پدر بود او شدم خاک آن پایی کزین پیش سر بود او
(ص۳۳۱،ب۱۷)
بحرطویل از اوزان مخصوص عرب است و اوحدی از این وزن در بحر( سالم و مثمن مقبوض) در اشعارش بهره برده است. از آنجا که بحر طویل از اوزان دوری است تکرار و تناوب آن باعث غنی شدن موسیقی شعر می شود.
ـ بحر کامل (متفاعلن متفاعلن متفاعلن متفاعلن)
از وزن های رایج عرب است ولی در اشعار فارسی کاربرد چندانی ندارد، اوحدی از این وزن دربحر (مثمن و مسدس سالم) بهره برده است.
به نشاط باده چو صبحدم سوی بوستان گذری کنی به سر تو کین دل خسته را بنسیم خود خبری کنی
(ص۴۱۰،ب۱)
ـ بحرمتدارک (فاعلن فعل فاعلن فعل)
گــل ز روی او شــرمـســار شــد دل چـو مـوی او بــی قــرار شــد
(ص۱۷۰،ب۸)
ازاوزان مخصوص عرب است و در شعر فارسی به طور نادر از آن استفاده شده است. دوری بودن این وزن سبب جریان شعری و خوش آهنگی آن شده است.
ـ بحر قریب (مفاعیل مفعول فاعلن)
رخــت دل بــدزدد نهــان شــود دلـم بـر تـو زین بـدگمــان شــود
(ص۲۰۹،ب۲)
از بحرهای عروض فارسی است، این بحر در دیوان اوحدی چندان کاربردی ندارد و فقط یک غزل به این وزن سروده است.
ـ بحر منسرح (مفتعلن فاعلات فع لن)^[۷]
زود شـــود بــاز بـــسـتــه تــو عـــاشــق از دام جســتــه تـــو