تضاد منافع هر یک از جناح های طبقه حاکم با یکدیگر امری طبیعی است، اما همه آنها در حفظ نظام سرمایه داری، منافع مشترک دارند. نقش حساس دوست، داوری میان جناح های طبقاتی متضاد و مشروعیت بخشیدن به این نظام، نزد فقیران است. در حالی که حکومت معمولاً از طریق مکانیسم ها و ابزار تحت اختیار خود از جناح های طبقه حاکم حمایت می کند، اما حفظ ثبات نظام از وظایف اساسی آن به شمار می رود (گیلبرت و گاگلر، ۱۳۷۵: ۷۲).
نحوه بهره برداری افراد و گروه ها از امکانات موجود نیز فرق می کند. دو نفر ممکن است امکانات مشابهی در بهره گیری از منابع داشته باشند، ولی از آنجا که هریک از این دوره ارزش ویژه ای برای منابع قائل هستند، درآمدهای واقعی آنها متفاوت خواهد بود. گروه های دارای تحصیلات بهتر قادر به بهره برداری فعالانه تر از فضا هستند، حال آنکه گروه های کم درآمد اسیر آن می شوند و تسلطی برای آن بدست نمی آورند. آموزش های فنی و شناخت لازم به نحو کاملاً نابرابری در میان افراد توزیع شده است و از آنجا که فرایند آموختن متأثر از تجربه موفقیت آمیز است، افراد معمولاً در برخورد با محیط زیست خود کارآزموده و آموخته می شوند. آموختن از محیط زیست ماهیت این محیط نیست. در نتیجه نوع محیط زیستی که در سیستم های شهری به وجود می آید در شناخت، مهارت و پرورش آن مؤثر است. این امر هم در انتفاع از امکانات شهری و هم در متضرر شدن از منابع اداری اثرات خارجی قابل توجه است. گروه های پردرآمد از محیط فیزیکی به عنوان یک منبع مهم استفاده و بهره برداری می کنند، حال آنکه گروه های دارای درآمد کم از نظر اقتصادی- اجتماعی، تنها ناچار از تحمل محیط زیست هستند (هاروی، ۱۳۷۶: ۷۷-۷۶).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۲-۷ نظریه توسعه پایدار شهری
نظریه توسعه پایدار شهری در راستای حمایت از منابع محیطی ارائه شده است. مبانی نظری این رویکرد بر نگهداری منابع برای حال و آینده از طریق استفاده بهینه از زمین و وارد کردن کمترین ضایعات به منابع تجدید ناپذیر مطرح است. پتر هال توسعه پایدار شهری را این چنین تعریف می کند :” شکلی از توسعه امروزی که توان توسعه مداوم شهر و جوامع شهری نسل های آینده را تضمین می کند”.
نظریه توسعه پایدار شهری مسائلی چون جلوگیری از آلودگی های محیط شهری و ناحیه ای، کاهش ظرفیت های تولید محیط محلی، ناحیه ای و ملی، حمایت از بازیافت ها و عدم حمایت از توسعه های زیان آور و برطرف ساختن شکاف میان فقیر و غنی را مطرح می کند (زیاری، ۱۳۸۴: ۱۸۱). از نظر کالبدی توسعه پایدار شهری یعنی تغییراتی که در کاربری زمین . سطوح تراکم جهت رفع نیازهای ساکنان شهر در زمینه مسکن، حمل و نقل، اوقات فراغت و غذا به عمل می آید تا در طول زمان، شهر را از نظر زیست محیطی قابل سکونت و زندگی، از نظر اقتصادی بادوام و از نظر اجتماعی همبسته و هماهنگ نگه دارد.
دیدگاه مبتنی بر بعد اجتماعی یا لایه برابری، مساوات و عدالت اجتماعی توسعه پایدار در حوزه اکولوژی اجتماعی و شاخه فرعی آن اکولوژی شهری مورد بحث قرار می گیرد که معتقد است بازیگران اصلی در توسعه، انسان و اجتماعات او هستند. با وجود پذیرش اصول توسعه پایدار ضرورت کاهش نابرابری های عصر حاضر به همان میزان نگرانی پیرامون وضع نسل های آینده است. در توسعه پایدار شهری همانند توسعه پایدار بایستی روابط منطقی میان محیط، عوامل اقتصادی و اجتماعی به خوبی مراعات گردد. موهان موناسینگ معتقد است در گرو ارتباط متقابل و تنگاتنگ سه عامل محیطی، اقتصادی و اجتماعی یک شهر پایدار ایجاد می شود .
اسکات کمپ بل نیز از توسعه پایدار تحت عنوان توسعه سبز یاد کرده و معتقد به همپوشی سه فعالیت اقتصادی، اجتماعی و محیطی می باشد. وی معتقد است برنامه ریزان و دست اندرکاران امور اجتماعی برای رسیدن به توسعه پایدار شهری بایستی همیشه عدالت اجتماعی را به یاد داشته باشند (Campbell,1996:298).
۲-۳ پیشینه عدالت اجتماعی
۲-۳-۱ در جهان
مفهوم عدالت اجتماعی همواره در فلسفه اجتماعی از اخلاق ارسطو به این طرف مطرح بوده است. در دو قرن اخیر این موضوع از سوی هیوم و روسو مطرح و اصول عدالت اجتماعی از سوی بنتهام و میل فرمول بندی شد( هاروی، ۱۳۷۶: ۹۸) و همچنین آثاری از راولز، رشو رانسین در این باره به جای مانده است. جان استوارت میل اولین کسی است که اصطلاح عدالت اجتماعی را به معنای امروزی آن به کار برد. طبق نظر وی عدالت اجتماعی یعنی اینکه جامعه رفتار یکسانی با تمام کسانی که شایستگی یکسانی دارند، داشته باشد (Miller,1999:2). در اواخر سال ۱۹۶۰ مفهوم و کارکرد عدالت اجتماعی وارد ادبیات جغرافیایی شد و جغرافیای رادیکال و لیبرال را بیش از سایر مکتب ها تحت تأثیر قرار داد. این نوع جغرافیای مردمی که در جهت رسیدن به عدالت اجتماعی تلاش می کند، به پیشنهادهای پتروکوپتکین در زمینه پیکار علیه فقر، ناسیونالیسم اروپایی و نژاد پرستی به بیش از یک قرن باز می گردد(شکویی،۱۳۸۲: ۱۸۹). مسایلی نظیر رفاه اجتماعی، نابرابری های شدید، فقر، شیوع امراض، نژاد پرستی، قوم گرایی، جرم و جنایت، انتظار عمر، اصالت زن و آلونک نشینی که تا آن زمان در جغرافیا فراموش شده بود به سرعت مورد توجه جغرافیدانان قرار می گیرد و هر یک از این موضوع ها، جغرافیای خاص خود را می یابد. به این ترتیب از سال ۱۹۷۰ به بعد نظام ارزشی و نظام اخلاقی، تفکرات جغرافیایی را به مسیرهای تازه ای می کشاند. جغرافیدانان رادیکال معتقد بودند که مطالعه مسائل محیطی و فضایی تنها از طریق درک تأثیرات سرمایه داری در جامعه امکان پذیر است. در اهداف جغرافیای رادیکال آمده است که هدف اتحادیه ما تلاش برای بازساخت رادیکالی جوامع ما در هماهنگی با اصول اجتماعی است (فلاحیان، ۱۳۷۸: ۱۵).
اگرچه اصطلاح عدالت اجتماعی از قرن نوزدهم مطرح شد، اما شیوع آن در قرن بیستم اتفاق افتاد. عدالت اجتماعی در واقع یکی از شعارهای اصلی همه ایدئولوژی ها و نهضت های سوسیالیستی بوده است (غنی نژاد، ۱۳۷۹: ۷۸۱).
دیوید اسمیت نخستین جغرافیدانی بود که درباره کیفیت زندگی، رفاه و عدالت اجتماعی در جغرافیا صحبت کرد. این جغرافیدان برای بررسی کیفیت زندگی، رفاه و عدالت اجتماعی از شاخص های اجتماعی ذهنی و مقایسه عینی استفاده کرد که برای سنجش مورد اول از پرسشنامه و برای مورد دوم از مشاهده و آمار استفاده نمود. شاخص های مورد تأکید اسمیت را بهداشت، مسکن، خدمات عمومی، شادمانی خانوادگی، تعلیم و تربیت، فرصت های اشتغال، حقوق و مزد، خوراک، حق رأی، امید به زندگی، مصرف سرانه پروتئین حیوانی، درصد ثبت نام در مدارس، تعداد متوسط تلفن و روزنامه و نظایر آن تشکیل می داد(اسمیت،۱۳۸۱: ۱۷۳-۱۶۰).
در دهه ۷۰ دیوید هاروی نیز با انتشار چهار مقاله به عدالت اجتماعی در جغرافیا پرداخت. مهمترین اثر وی در این ارتباط کتاب عدالت اجتماعی و شهری است که در سال ۱۹۷۳منتشر شد. هاروی در مباحث عدالت اجتماعی بر چند نکته تأکید اساسی دارد. یکی از آن ها عدالت بر اساس نیاز است. خوراک، مسکن، خدمات بهداشتی، تحصیلات، خدمات اجتماعی و خدمات مربوط به محیط زیست، کالاهای مصرفی، تأسیسات تفریحی، دلپذیری محله و وسایل حمل و نقل از نیازهای انسانی است که به عقیده هاروی انسان ها به حداقلی از آن نیاز دارند. اگر چه این حداقل بر حسب زمان و مکان تصور ذهنی افراد متفاوت است، ولی با بهره گرفتن از برخی روش ها می توان حداقل قابل قبولی را تعیین کرد و آن را به عنوان رکنی از عدالت اجتماعی پذیرفت. دومین نکته مورد تأکید هاروی کمک به مصالح عمومی است. همچنین تخصیص منابع در یک منطقه بر مناطق دیگر اثر می گذارد(هاروی، ۱۳۷۶: ۷۹-۵۶).
۲-۳-۲ در ایران
از جمله افرادی که در زمینه عدالت اجتماعی در ایران کارهایی انجام داده اند می توان به موارد ذیل اشاره نمود.
مرصوصی (۱۳۸۲) در پایان نامه دکترای خود با نام تحلیل فضایی عدالت اجتماعی در شهر تهران به بررسی توسعه یافتگی و عدالت اجتماعی در شهر تهران پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که نابرابری فضایی استانداردهای زندگی ، بین مناطق تهران وجود دارد .
شریفی (۱۳۸۴) در پایان نامه دکترای خود با عنوان تحلیلی بر برنامه های منطقه ای در شهر اهواز به بررسی علل شکل گیری نابرابری های شهری در سطح مناطق و محلات شهر اهواز در داخل و خارج از محدوده قانونی شهر پرداخته است .
خوشروی (۱۳۸۵) در مقاله ای با عنوان عدالت اجتماعی و فضای شهر به این نتیجه رسیده است که به منظور موفق بودن طرح های شهری ، انعطاف پذیری ، رعایت کارایی و عدالت در تهیه و اجرای آن می توان تا حد زیادی از تشدید نابرابری فضایی و اجتماعی جلوگیری به عمل آورد .
وارثی و همکاران (۱۳۸۷) در مقاله ای تحت عنوان بررسی تطبیقی توزیع خدمات شهری از منظر عدالت اجتماعی به این نتیجه رسیده اند که تنها با ارائه خدمات شهری برابر و متناسب با نیازهای جمعیتی می توان به تعادل در شهر زاهدان رسید .
حاتمی نژاد و همکاران (۱۳۸۷) معتقدند که بررسی نابرابری های اجتماعی در برخورداری از کاربری های خدمات شهری در شهر اسفراین نشان می دهد که طبقات اقتصادی ˗ اجتماعی برتر از کاربری های خدماتی مطلوب تری برخوردارند و الگوی توزیع کاربری های خدماتی به نفع گروه های مرفه عمل کرده است .
خاک پور و یاوران (۱۳۸۸) در مجله دانش و توسعه مقاله ای در مورد بررسی و تحلیل نابرابری در سطوح توسعه یافتگی شهر مشهد آورده و در صد مناطق برخوردار ، نیمه برخوردار ، متوسط و محروم را مشخص کرده است .
حیدری نو شهر (۱۳۸۸) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود به بررسی توزیع خدمات عمومی شهری و بازتاب فضایی آن از دیدگاه عدالت اجتماعی در شهر اردکان پرداخته است و به نتیجه رسیده است که در نواحی ۱۳ گانه شهر اردکان توزیع فضایی خدمات شهری نامتعادل است .
حکمت نیا (۱۳۹۱) در طرحی به بررسی شکل پایدار شهر و عدالت اجتماعی در شهر بافق پرداخته است و نشان می دهد که بین نماگرهای اجتماعی ˗ اقتصادی و زیست محیطی در نواحی ۱۰ گانه شهر بافق ارتباط معناداری با روند توسعه پایدار وجود دارد .
۲-۴ جمع بندی فصل دوم
با توجه به اینکه تعریف عدالت اجتماعی در دیدگاه های مختلف متفاوت است ولی توجه تمامی گروه ها به عدالت اجتماعی گویای اهمیت یافتن این مفهوم در مدیریت جامعه به عنوان یک رویکرد می باشد. بررسی دیدگاه های چپ و راست در خصوص عدالت اجتماعی نشان می دهد که افراط و تفریط هایی در آن دیده می شود ولی دیدگاه اندیشمندانی که اعتدال اختیار کرده اند مناسب تر بوده و قابلیت اجرایی بیشتری دارد که از جمله آنها می توان به نظرات رالز و گیدنز اشاره نمود. بررسی دیدگاه های اسلام در خصوص عدالت اجتماعی نشان می دهد که نظراتی که این دانشمندان (متعادل) در خصوص چگونگی اجرای عدالت اجتماعی مطرح نموده اند، قرن های پیش توسط اسلام ارائه شده است.
از زمان بروز شرایط جدید، دانشمندان علوم انسانی متوجه مفاهیم عدالت اجتماعی شدند، جغرافیدانان نیز آن را به عنوان یک رسالت علمی وارد مباحث جغرافیایی نمودند و یکی از شاخه های مهم آن در عرصه معاملات و برنامه ریزی شهری رشد یافت. شهرها در موقعیت کنونی وضعیت ویژه ای یافتند. جهانی شدن و اثرپذیری شهرها از آن، مفهوم توسعه پایدار شهری، نگرش زیست محیطی به شهرها و شهرسازی انسان گرا و تداوم افق های تازه ای را در شهرسازی و برنامه ریزی شهری باز کرده اند که تمامی آنها در نگرش به شهر با دیدگاه عدالت اجتماعی افق جدیدی به دست می دهد. دسترسی به امکانات شهری، وضعیت مسکن، حاشیه نشینی، قیمت زمین و رانت های حاصله، میزان برخورداری گروه های مختلف از امکانات و فرصت ها به توزیع قدرت اقتصادی و سیاسی، تأثیر اقتصاد سیاسی بر عدالت اجتماعی و سایر علل وجود یا فقدان عدالت اجتماعی از جمله محورهای بررسی در عدالت اجتماعی و شهر می باشد. در واقع می توان گفت که دستیابی به عدالت اجتماعی در شهرها در تابعیت کامل از اقتصاد سیاسی و مدیریت کلان جامعه می باشد. لذا وجود دولت های عدالت گرا شرط اول دستیابی به عدالت اجتماعی است. اجرای برنامه های توسعه کالبدی ملی بر اساس آمایش سرزمین و با رویکرد دستیابی به عدالت اجتماعی نیز می تواند گام بعدی باشد. توزیع متوازن کاربری اراضی شهری و ایجاد تناسب منطقه ای در شهر، توزیع متناسب ارزش افزوده از طریق بازتوزیع (توزیع مجدد) ارزش افزوده زمین، ایجاد بانک زمین و مساعدت به رشد طبقات متوسط جامعه مواردی است که می توان از طریق آن به دستیابی عدالت اجتماعی در شهرها رسید.
فصل سوم: معرفی محدوده مورد مطالعه و روش شناسی
مقدمه
این فصل شامل معرفی محدوده مورد مطالعه و روش شناسی می باشد. که در معرفی شهر یزد به ویژگی های جغرافیایی، جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی پرداخته شده است و در نهایت تحلیل فضایی از سیر تحولات فیزیکی شهر یزد صورت گرفته است. همچنین روش ها و مدل های استفاده شده، معرفی شده است.
۳-۱ کلیات شهرستان یزد
شهرستان یزد با پهنه ای حدود ۲۳۹۷۰۰ هکتار در مرکز استان یزد در دره ای پهناور و خشک و در بین کوههای شیرکوه و خرانق واقع شده است. همچنین در موقعیت جغرافیایی۴۶ درجه و ۳۱ دقیقه تا ۱۵ درجه و ۳۲ دقیقه شمالی و ۱۵ درجه و ۵۳ دقیقه تا ۴۰ درجه و ۵۴ دقیقه شرقی قرار دارد. این شهرستان از سوی شمال به شهرستان میبد و اردکان، از شرق به شهرستان های اردکان و بافق ، از غرب به استان اصفهان و از جنوب به شهرستان های مهریز ، تفت و ابرکوه محدود است( افشار سیستانی ، ۱۳۷۸: ۲۲۷).
شهرستان یزد اولین شهرستان خشت و خام و مرکز آن، شهر یزد دومین شهر تاریخی جهان است . بر پایه تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۰، شهرستان یزد دارای ۲ بخش ، ۴ شهر و ۴ دهستان است. بخش مرکزی شامل دهستان فجر ( به مرکزیت خیر آباد )، فهرج ( به مرکزیت محمد آباد ) ، شهر یزد، حمیدیا ، شاهدیه و بخش زارچ شامل اله آباد ، محمد آباد و شهر زارچ می باشد.
تراکم آبادی های مسکونی در بخش مرکزی شهرستان زارچ بیش از بخش های دیگر می باشد. این امر ناشی از وجود شهر یزد و امکانات اقتصادی و اجتماعی آن و وجود شاهراه ارتباطی کرمان – یزد – تهران می باشد . تعداد آبادی ها و جمعیت های مستقر در آن حاکی از وجود تعامل نسبی در سلسله مراتب جمعیتی است . بخش خضر آباد وسیع ترین بخش شهرستان یزد است که دارای دو دهستان با نام های کذاب و ندوشن می باشد (حکمت نیا و انصاری،۱۳۹۱ :۲۱). جدول شماره(۳-۱) جمعیت شهرستان یزد را به تفکیک بخش و شهر در سال ۱۳۹۰ نشان می دهد.
جدول شماره (۳-۱): جمعیت شهرستان یزد در سال ۱۳۹۰

جمعیت شهرستان یزد
بخش مرکزی
بخش زارچ

۵۸۲۶۸۶

شهر حمیدیا

شهر شاهدیه

شهر یزد

شهر زارچ

۳۷۴۲۸