یکی از عمدهترین مباحث مطرح در مبحث ارتباطات علمی به ویژه از نوع غیررسمی آن مفهومی است با عنوان دانشگاه نامرئی. دانشگاه نامرئی مفهومی وسیع دربردارد و در زمان های مختلف تعبیرها و کاربردهای مختلفی داشته است. عبارت دانشگاه نامرئی، نخستین بار در اروپای قرن هفدهم میلادی و به هنگام تأسیس جامعه سلطنتی لندن[۲۰] به کار رفت. اعضای این جامعه اکثراً ریاضیدان بودند، وابسته به مؤسسهای رسمی نبودند، اما به سبب مجاورت جغرافیایی و جلسات معمول بر اساس علائق علمی مشترک، مجموعه خود را دانشگاه نامرئی نامیدند (زوارقی، ۱۳۸۸).
در تمدن ایرانی و اسلامی نیز شاهد ظهور گروههایی چون أخوان الصفا بودهایم که بدین نحو فعالیت میکردند. أخوان الصفا گروهی از دانشمندان ایرانی بودند که در قرن چهارم هجری قمری مخفیانه گرد هم آمدند و اعلامیهای حماسی در باب تولید علم صادر کردند و نوعی دانشگاه نامرئی در حوزه جغرافیایی ایران و اسلام پدید آوردند. آنها در این اعلامیه از همه دانشمندان خواستند در هر زمینهای که کار میکنند و از هر مذهبی که هستند دور هم جمع شوند و از کارهای خود گزارش دهند، به هیچ مذهبی تعصب نورزند و از هیچ علمی دوری نکنند (ثقفی، ۱۳۷۶).
عبارت دانشگاه نامرئی بعدها توسط پرایس مجدداً مطرح شد. پژوهشهای کتابسنجی وی منجر به بازشناسی مفهوم دانشگاه نامرئی به عنوان گروههایی از نخبگان شد که متقابلاً از نواحی جغرافیایی، در حال تعامل و تبادل اطلاعات با یکدیگر هستند. وی از عبارت دانشگاه نامرئی برای تأکید بر الگوهای غیررسمی تماسهای میان شخصی بین دانشمندان استفاده نمود. یک دانشگاه نامرئی میتواند در یک تخصص موضوعی وجود داشتهباشد، اما یک تخصص موضوعی لزوماً یک دانشگاه نامرئی نیست. مطالعات کتابسنجی نشان میدهد که دانشمندان موجود در شبکه های دانشگاه نامرئی به طور معمول در یک تخصص موضوعی مبادرت به انجام پژوهش میکنند (زوکالا[۲۱]،۲۰۰۶). نشریات، کتابها، گزارشها، شرکت در همایشهای علمی، ارسال پیشچاپها و غیره کانالهایی هستند که اطلاعات را به اعضای دانشکده نامرئی منتقل میکنند.
( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
داورپناه دانشگاه نامرئی را بدین نحو توصیف میکند: مجموعه روشهایی است که محققان را از تحقیقات در جریان یا تحقیقاتی که گزارش رسمی آنها منتشر نشده است، آگاه میسازد. مزیت این روش در آن است که شبکه های گفتاری و شفاهی ایده و یافته های جدید را به سرعت اشاعه میدهند. همچنین این به سادگی شکل میگیرد و نیازمند اقدامات چندان پیچیدهای نیست. امروزه این نوع شبکه غیررسمی تحت عنوان «دانشگاه نامرئی الکترونیکی[۲۲] یا مجازی [۲۳]» از طریق پست الکترونیکی، گروه های بحث و کنفرانسهای الکترونیکی شکل جدیدی به خود گرفته است. رسانه های غیررسمی از آن جهت با مجراهای رسمی تمایز و تفاوت دارند که میان فرستنده و گیرنده اطلاعات امکان تعامل همزمان را به وجود میآورد (داورپناه، ۱۳۸۶). بنابراین میتوان چنین نتیجهگیری کرد که خصوصیات دانشگاه نامرئی، یعنی مشارکت شبکهای، به کارگیری دانشجویان و دیگر محققان و تولید و تبادل نظریات جدید، ظاهراً برای بهره وری حیاتی است (زوارقی، ۱۳۸۸).
۲-۴. فرایند ارتباطات علمی
فرایند ارتباطات علمی در چهار مرحله متمایز صورت میپذیرد:
فرایند خلق یا اجرای پژوهش، توسعه اندیشه ها، و ارتباطات غیررسمی با دانشمندان و پژوهشگران دیگر؛
فرایند اشاعه یا آمادهسازی، شکلدهی، و ارتباط با گروهی از همکاران و هر فعالیتی که به نتایج پژوهشی مستند منجر میشود؛
فرایند فراهمآوری یا توزیع کالای رسمی نهایی برای کتابخانهها و مکانها یا افراد، به شکل چاپی یا الکترونیک؛
فرایند درک و جذب که گیرنده، بسته اطلاعاتی را دریافت، آن را رمزگشایی و از آن استفاده میکند.
۲-۵. سطوح ارتباطات علمی
سطوح ارتباطات علمی به سه معنا تعریف شدهاست. یکی بر اساس محتوا و حوزه موضوعی کالای اطلاعاتی، دیگر بر مبنای نوع ارتباطگر و در آخر بر اساس قلمرو سازمانی- جغرافیایی ارتباط.
در تقسیمبندی سطوح ارتباطات علمی بر اساس محتوا، سه سطح قابل شناسایی هستند هر چند تمیز میان آنها چندان ساده نیست. این سه سطح عبارتند از :
ارتباطات درون علمی: ارتباط بین دانشمندانی که در یک زمینه خاص فعالیت میکنند.
ارتباطات میان علمی: ارتباط بین دانشمندانی که در زمینه های مختلف فعالیت میکنند و این فعالیتها میتواند مربوط به زمینه موضوعی دانشمند (ارتباط میان رشتهای) و یا نامربوط به آن (ارتباط غیررشتهای) باشد.
ارتباطات فراعلمی: ارتباط بین دانشمندان و غیردانشمندان مانند سیاستمداران، مؤسسههای پشتیبان پژوهش و به طور کلی عموم افراد.
سطوح ارتباطات علمی بر اساس نوع ارتباطگر نیز در سه سطح قابل بررسی است:
ارتباط علمی بین اشخاص حقیقی، این ارتباط خود به دو دسته ارتباط فرد با فرد و ارتباط فرد با گروه تقسیم میشود.
ارتباط علمی بین اشخاص حقوقی یا ارتباط سازمان با سازمانها.
ارتباط علمی بین اشخاص حقیقی و حقوقی یا ارتباط سازمان با فرد یا افراد.
سطوح ارتباطات علمی بر اساس قلمرو سازمانی-جغرافیایی ارتباط دیگر در دو سطح قابل بررسی است:
ارتباط علمی درون سازمانی
ارتباط علمی برون سازمانی
ارتباط علمی دورن سازمانی و برون سازمانی، هر دو میتواند درون یک قلمرو یا بین قلمروهای جغرافیایی، فرهنگی، سیاسی صورت پذیرد (علیدوستی و دیگران، ۱۳۸۸).
سه نوع از مهمترین سازمانهای علمی عهدهدار یا درگیر در ارتباطات علمی شامل انجمنهای علمی، بنگاههای نشر، کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی است.
انجمنهای علمی: به عنوان نوعی دانشگاه نامرئی عمل میکنند و از این رو بسیار مفید هستند. در این انجمنها دانشمندان میتوانند با ملاقات یکدیگر اندیشه ها، نتایج آزمایشها و اطلاعات خود را مبادله کنند. کارکردهای انجمنهای علمی به صورت زیر است:
ایجاد ارتباطات علمی میان دانشمندان یک یا چند رشته در داخل و خارج از کشور؛
تعیین اولویتهای تحقیقاتی و هدایت آنها در میان اعضای انجمن؛
ایجاد و اعمال هنجارها و استانداردهای علمی؛
دفاع از منافع حرفهای دانشمند در جامعه؛
کنترل نسبی بر کاربرد نتایج تحقیقات علمی در جامعه؛
بنگاههای نشر: ناشران پس از انجمنهای علمی، از واسطه های اصلی و احتمالاً از مهمترین واسطه ها در نظام ارتباطات علمی هستند. علائق اصلی ناشران تجاری در این کسب و کار عبارتند از: (راو[۲۴]،۲۰۰۱)
گسترش تعداد مخاطبانی که آثار ناشر مورد نظر را مطالعه میکنند
گسترش پوشش موضوعی
برتری هیئت تحریریه
دریافت بهره های بیشتر و افزایش سهم خویش از بازار
حفظ قواعد کیفی
فراهمآوری رسانه های چاپی و غیرچاپی
دستیابی به حقوق مالکیت معنوی
مشارکت جهانی با دیگر واسطه های اطلاعات.
کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی: کتابخانهها باید با ناشران همکاری کنند تا بتوانند نیازهای پژوهشگران را برآورده سازند و ارتباطات علمی را افزایش دهند و کتابداران، تسهلیگران اصلی نظام ارتباطات علمی بین تولیدکنندگان و استفادهکنندگان نهایی هستند (علیدوستی و دیگران، ۱۳۸۸).
۲-۶.کانالهای ارتباطات علمی
اطلاعات علمی به شیوه های مختلفی مبادله میشود که عبارتند از:
کانالهای شفاهی، مانند کنفرانسها، سمینارها، سخنرانیها و مصاحبههای فردی؛
کانالهای کتبی (چاپی یا غیرچاپی)، مانند گزارشها، مقالات ژورنالها، گزارش کنفرانسها، کتابها، و رسانه ها؛
کانالهای رایانه محور مثل اتاق عمومی یا خصوصی چت، پست الکترونیک و کتابهای الکترونیک (زره ساز، ۱۳۹۰).
بنابراین ارتباط علمی در عمل به دو شیوه بحث و گفتوگو و انتشار حاصل میشود که ممکن است آنالوگ یا دیجیتال باشند .
ارتباطات علمی
انتشار
|
[سه شنبه 1401-04-14] [ 02:55:00 ق.ظ ]
|
