جامعه امروز جامعه سازمانی است. سازمان‌ها رکن اصلی اجتماع کنونی را تشکیل می‌دهند، برای نیل به اهداف سازمان، سازماندهی گامی ضروری است، سازماندهی فرایند ایجاد ساختار سازمانی است و ساختار سازمانی چارچوب سازمانی است که به درجه‌ای از پیچیدگی، رسمیت و تمرکز اشاره دارد(نوری،۱۳۷۹).

به عبارت دیگر ساختار سازمانی بین کلیه فعالیت‌ها و اهداف هماهنگی ایجاد می‌کند و یک نظم راجهت دستیابی به اهداف سازمانی به وجود می آورد .همچنین معین می‌کند که چه کسی باید در کجا قرار گیرد، با چه کسانی ارتباط برقرار کند و از چه رویه ها و روش‌هایی پیروی نماید تا سازمان به اهدافی که دارد، دست یابد. در واقع هدف از ساختار، ایجاد یک الگوی منظم ارتباطات برای دستیابی به اهداف سازمانی است(Jerald Greenberg & Robert R.Baron, 1997). ساختار سازمانی، راه یا شیوه‌ای است که به وسیله آن، فعالیت‌های سازمانی تقسیم، سازماندهی و هماهنگ می‌شوند. سازمان‌ها ساختارهایی را به وجود می‌آورند تا فعالیت‌های عوامل انجام کار را هماهنگ کرده و اعمال اعضا را کنترل نمایند. ساختار سازمانی در نمودار سازمانی نمایان می‌شود. نمودار سازمانی نیز یک نماد قابل رویت از کل فعالیت‌ها و فرایندهای سازمان است(نوری،۱۳۷۹).

بین ساختار سازمانی و نمودار سازمانی تمایز وجود دارد. ساختار سازمانی که مفهومی کلی‌تر است، با نمودار سازمانی نشان داده می‌شود. در نمودار سازمانی روابط اختیار، مسیرهای ارتباط رسمی، گروه‌های کاری رسمی و خطوط رسمی پاسخ‌گویی نمایان است(Hodge and William,1991). ‌بنابرین‏، می‌توان گفت ساختار آیینه‌ی تمام نمای قواعد، مقررات، روش‌ها، استانداردها، جایگاه تصمیم‌گیری، چگونگی ارتباطات، تفکیک بخش‌ها و مشاغل و تلفیق آن‌ ها و سلسله مراتب اختیارات است. مفهوم نسبتا ساده و ملموس ساختار، به شکل نمودار سازمانی نمایان می‌شود که نمادی رویت پذیر از کل فعالیت‌ها، شیوه های ارتباطی و فرایندهای سازمانی است. پس می‌توان اینگونه استدلال کرد که تلخیص و تجریدی از واقعیت ساختار سازمانی است.

‌بنابرین‏ ساختار سازمانی، نقش بسیار عمده‌ای در چگونگی ارتباطات رسمی و حتی غیررسمی سازمان دارد و هدف از این ارتباطات، هم سهیم شدن در اطلاعات و هم انتقال اطلاعات در سازمان است. همان گونه که می‌دانیم اطلاعات شر‌یان حیات سازمان است و اگر به موقع در اختیار تصمیم‌گیرندگان قرار نگیرد، می‌تواند سازمان را دچار سردرگمی و بلاتکلیفی نماید. ساختار هرسازمانی می‌تواند به عنوان یک کانال بسیار مناسب و منظم جهت انتقال اطلاعات در سازمان برای افراد عمل نماید و دستیابی به اهداف سازمانی را از طریق در اختیار گذاردن اطلاعات به هنگام و صحیح و بازخورد مناسب، ممکن سازد(کسرایی و ‌علی رحیمی،۱۳۸۸).

۲-۱-۳-۳- انواع ساختار سازمانی

سازمان‌ها دار ای انواع مختلفی از ساختار هستند که بر حسب نیاز و با توجه به شرایط آن سازمان به کار می‌رود. به اعتقاد برنز و استاکر مؤثرترین ساختار، ساختاری است که خود را با الزامات محیط انطباق دهد. در یک طبقه بندی کلی ساختار سازمان‌ها به دو نوع ساختار مکانیک و ساختار ارگانیک تقسیم بندی می‌شود. در تحقیق حاضر ‌به این دو نوع طبقه‌ بندی اشاره می‌شود و به طبقه‌بندی‌های دیگر پرداخته نمی‌شود. ساختار مکانیکی برای محیط‌های با ثبات و قابل پیش‌بینی و ساختار ارگانیک در محیط‌های متلاطم و دارای تغییر قابل استفاده است(Gresov & Drazin,2007:428). برخی از این ویژگی‌ها در جدول(۲-۲) مشاهده می‌شود.

• ساختار سازمانی مکانیکی( ایستا)

سازمان ایستا دارای شرایطی نسبتا ثابت است. در یک سازمان ایستا، وظایف و مشکلات مدیریت، برای حل، بر اساس تخصص‌های مربوطه تقسیم می‌شوند. هر مسئله در یک قلمرو خاص قرار می‌گیرد و مسئولیت حل هر مسئله و انجام کار با توجه به شرح وظایف و حیطه فعالیت هر فرد، به او ارجاع می‌شود. در این نوع سازمان سلسله مراتب نظارت و مسئولیت اطلاعات کلی و ایجاد هماهنگی صرفا در رأس آن سازمان متمرکز است. بر ارتباط و تعامل عمودی(رابطه‌ بین رئیس و مرئوس) و تبعیت از آنان به شدت تأکید می‌شود(رحمان سرشت،۱۳۷۷).

• ساختار سازمانی ارگانیک(پویا)

سازمان پویا دارای شرایط متغیر است. در یک سازمان پویا دائما مسائل جدید و ناآشنایی بروز می‌کنند که نمی‌توانند به سرعت به اجزای مشخص تقسیم شده و برای چاره‌جویی به کارشناسان سازمان ارجاع داده شوند. ‌بنابرین‏، وظایف افراد به طور مستمر با توجه به شرایط تعریف و تعدیل می‌گردد و بر دانش کارشناسی تأکید می‌شود. تماس‌ها و ارتباطات( عمدتاً اطلاعات و نظران مشورتی، نه دستورات) می‌توانند بنابر مقتضیات، در هر سطحی برقرار شوند. به طور کلی تعهد اعضای سازمان نسبت به اهداف آن به مراتب بیشتر است. در این نظام یک طرح تشکیلاتی که به طور دقیق، چارچوب وظایف و مسئولیت‌های تک تک افراد را روشن کند یافت نمی‌شود. در واقع ممکن است طرح‌های تشکیلاتی به دلیل این‌که می‌توانند مانع از خوب عمل کردن سازمان در شرایط پویا گردند، آشکارا زیر پا گذاشته شوند(رحمان سرشت،۱۳۷۷).

ساختار مکانیکی سازمان، به وسیله ویژگی‌هایی نظیر پیچیدگی و رسمیت زیاد، تمرکزگرایی، رفتارهای برنامه ریزی شده و در قالب مقررات شناخته می‌شوند. در این ساختار مدیر متکی به خط مشی‌های سازمان بوده و در واکنش به رویدادهای پیش‌بینی نشده کند عمل می‌کند(Mihm et al,2010:824). از سوی دیگر، ساختار ارگانیکی منعطف بوده و میزان نفوذ افراد در آن بر اساس مهارت و دانش است. وظایف در این ساختار انعطاف پذیر بوده و تأکید بر مبادله اطلاعات وجود دارد. ویژگی‌های اختیارات غیر متمرکز، قوانین و مقررات کمتر، شبکه ارتباطات غیر رسمی و توجه به خود کنترلی شرایط تطبیق بیشتری ساختار ارگانیک با محیط را فراهم می‌کند(March & Simon,2009:187).

جدول(۲-۲) : مقایسه ویژگی‌های ساختار مکانیک با ارگانیک

نوع ویژگی
ساختار مکانیک
ساختار ارگانیک

تعریف وظیفه

خشک و یکنواخت

منعطف و غیر رسمی

ارتباطات

عمودی

موازی و مورب

تصمیم‌گیری

متمرکز

غیر متمرکز

رسمیت

زیاد

کم

نفوذ

‌بر اساس اختیارات و قدرت

بر اساس تخصص

کنترل

متمرکز

متنوع

رقابت

کم و به ندرت

شدید و غیر قابل پیش‌بینی

نوآوری در فن‌آوری

تدریجی

گسترده و وسیع

شرایط کاری

دقیق،تکراری و قابل پیش‌بینی

متنوع، متغیر و غیر‌قابل پیش‌بینی

محیط

ایستا و با ثبات

پویا و متلاطم

منبع: (Robbins, 1998, P.154)

۲-۱-۳-۴-ویژگی‌های ساختاری سازمان

هر کدام از ساختارهای نظری( مکانیکی و ارگانیکی ) در شرایط خاصی می‌توانند مفید واقع شوند. شرایطی که بر اساس آن‌ ها ، می‌توان در خصوص مناسب بودن یک ساختار تصمیم گرفت، تحت عنوان ابعاد محتوایی و ساختاری مطرح هستند که به آن اشاره می‌شود:

۲-۲-۲ تعریف رضایت مشتریان

استنباط مشتری از میزان برآورده سازی خواسته ها و الزامات توسط سازمان، رضایت مشتری معادل حصول اطمینان از سازگاری عملکرد کالا یا خدمت ارائه شده از طرف سازمان با انتظارات مشتری است. رضایت مشتری حاصل دستیابی به کالا یا خدمت با تأکید به حداقل انحراف ممکن از انتظارات مشتری است. مقدار احساسی است که در اثر رفع انتظارات مشتری و یا افزودن به انتظارات او به انسان دست می‌دهد (Biggs and swailes, 2006). رضایت مشتری یک نتیجه است که از مقایسه پیش از خرید مشتری از عملکرد مورد انتظار با عملکرد واقعی ادراک شده و هزینه پرداخت می شود به دست می‌آید (Beelli et al, 2004). به عقیده «کاتلر» سطح رضایت، تابعی است از تفاوت بین ادراک از عملکرد و انتظارهای فرد (رهنورد، ۱۳۸۲). کاتلر، رضایت مندی را به عنوان درجه ای که عملکرد واقعی یک شرکت انتظارات مشتری را برآورده کند تعریف می‌کند. به نظر کاتلر اگر عملکرد شرکت انتظارات مشتری را برآورده کند، مشتری احساس رضایت و در غیر اینصورت احساس نارضایتی می‌کند (دیواندری و دلخواه، ۱۳۸۴).

در ادبیات بازاریابی این گونه آمده است که رضایت مشتری دارای دو بعد است.

• • بعد مبادله ای

• بعد کلی

مفهوم مبادله ای رضایت مشتری به ارزیابی مشتری از هر یک از خریدهایی که انجام می‌دهد توجه دارد. مفهوم کلی رضایت مشتری به ارزیابی و احساس کلی مشتری ‌در مورد کل برخوردها و خریدهای خود از برند مربوط می شود. در حقیقت می توان گفت که بعد کلی رضایت مشتری تابعی از کلیه رضایت ها یا نارضایتی ها او در مبادلات قبلی است. رضایت کلی مشتری ارزیابی کلی مشتری از همه تجربیات خرید و مصرف یک کالا یا خدمت در یک دوره زمانی طولانی مدت است. درحالی که رضایت مبادله ای، اطلاعاتی ‌در مورد برخورد و تجربه یک فرد با کالا و خدمت خاص در یک مورد خاص به دست می‌دهد، رضایت کلی شاخص مناسب تری ‌در مورد عملکرد گذشته، حال و آینده شرکت است. این اهمیت از آن جهت است که مشتریان تصمیم خرید خود را ‌بر اساس همه تجربیات خود با یک برند تا زمان حال انجام می‌دهند نه ‌بر اساس یک خرید در زمان و مکان خاص (Beerli, 2004).

از این رو دور از انتظار نخواهد بود که امروزه جلب رضایت مشتریان مهمترین وظیفه سازمان ها و مؤسسات شده است. در شکل (۱-۲) مفهوم رضایت مشتری از دیدگاه ریچارد الیور بیان شده است.

(شکل ۲-۱) الگوی رضایت مشتری ریچارد الیور (ناظمی، ۱۳۹۱)

۲-۲-۳ چرخه بهبود مستمر رضایت مشتریان

داده های رضایت مشتری برای طراحی کالاهای جدید طراحی می‌شوند و فرایند موجود بهبود می‌یابد. گوش دادن به مشتری، درک عمیق از آنچه که مشتری می‌خواهد را میسر می‌سازد و روش های تحلیل علت ریشه ای کمک می‌کند تا راه حل ها پیدا شده و به اجرا گذاشته شود. وقتی اقداماتی به اجرا در می‌آید، کارایی و اثربخشی شان مورد نظارت قرار می‌گیرد تا مشخص شود که آیا با نیازمندی های مشتریان انطباق دارد یا خیر. اگر چنین باشد این امر موجب رضایت مشتری می‌گردد و این چرخه بسته به بهبود مستمر، استمرار خواهد یافت (Zairi, 2002). چرخه بهبود مستمر رضایت مشتری در شکل (۲-۲) نشان داده شده است.

(شکل ۲-۲) چرخه بهبود مستمر رضایت مشتری (Zairi, 2002)

۲-۲-۴ سنجش میزان رضایت مشتریان

رضایت مشتری یکی از اهداف اساسی هر سازمانی است و مشتریان رضایتمند از عوامل کلیدی موفقیت سازمان به شمار می‌روند. ‌بنابرین‏ سازمان ها در تلاش هستند تا سطح رضایت مشتریان را پیش از پیش افزایش دهند. به منظور مشخص کردن سطح رضایت مشتریان از سنجش رضایت مشتری استفاده می شود. هدف از سنجش رضایت مشتری به دست آوردن بازخوری از عملکرد شرکت به منظور اداره فعالیت های شرکت به نحوی که روابط بلند مدت با مشتریان مدنظر باشد، است. اگر شرکت بخواهد مشتریانی کاملا رضایتمند داشته باشد باید سطح رضایت به طور مداوم سنجیده شود و سعی گردد تا دلایل نارضایتی احتمالی مشتریان شناسایی بشود. رپ^[۸] (۱۹۹۸) بیان می‌کند که رضایت مشتری به عنوان یک هدف استراتژیک وقتی می‌تواند به دست آید که سطح آن به صورت مکرر سنجیده شود. این سنجش های مکرر اطلاعاتی در رابطه با اینکه فرآیندها تا چه اندازه مؤثر هستند و اینکه کارکنان تا چه اندازه خوب کار می‌کنند، ارائه می‌دهند.

سنجش رضایت مشتری بینشی که برنامه ریزی، سازماندهی، کنترل و هدایت و رهبری مورد نیاز است را ارائه می‌دهد و موارد زیر را بهبود می بخشد:

۱- کیفیت و عملکرد فنی کالاها یا خدمات

۲- شکل زمانبندی و پیشرفت

۳- منابع و هزینه

۴- رشد و ثبات

۵- کیفیت کالاها و خدمات

۶- عملکرد فرایند چرخه عمر کالاها و خدمات

۷- اثربخشی فناوری

۸- رضایت مشتری

سنجش، فراهم آورنده اطلاعات مورد نیاز برای کسب بینش اولیه در رابطه با مشکلات بالقوه و ایجاد تغییراتی برای جلوگیری از آن ها می‌باشد. همچنین سنجش رضایت مشتری اغلب فرصت ها را آشکار می‌کند و اجازه می‌دهد تا از این فرصت ها استفاده شود. وقتی سنجش رضایت مشتری به صورت موشکافانه انجام شود، ارائه دهنده ی اطلاعات روشنی درباره اقدامات اصلاحی مورد نیاز و راهنمایی هایی برای مدیران، کارکنان و مشتریان شرکت است.

سنجش رضایت مشتری به تنهایی برای بهبود و داشتن موفقیت یا رسیدن به رضایت مشتری کافی نیست. رضایت مشتری همچنین احتیاج به یک طرح استقرار دارد. همچنین مسئولیت رضایتمند نمودن مشتریان باید به عهده تمام سازمان قرار گیرد. به عبارت دیگر کلیه نیروی انسانی سازمان باید دارای تعهد کاملی در راستای رضایتمندی مشتری باشند (villalobos, 2000).

۲-۲-۵ مدل های سنجش رضایت مشتریان

پیشنهادات پژوهشی:

به پژوهشگران آینده پیشنهاد می‌شود:

۱- پژوهش‌های مشابه با این پژوهش را روی سایر مقاطع تحصیلی، جوامع گسترده تر و سایر نمونه ها انجام دهند.

۲- سایر روش‌های مشاوره شغلی را برای آموزش رفتار کارآفرینانه مورد استفاده قرار دهند.

۳- کاربرد سایر نظریه های مشاوره شغلی را در آموزش رفتار کارآفرینانه با الگوی چند محوری شفیع‌آبادی به عنوان تنها الگوی بومی مشاوره شغلی ایرانی مقایسه کنند.

۴- کاربرد نظریه های مختلف مشاوره شغلی را در آموزش رفتار کارآفرینانه مورد مقایسه قرار دهند.

۵- کاربرد اثر بخشی تلفیق الگوی چند محوری با نظریه یادگیری اجتماعی را بر رفتار کارآفرینانه دانش‌آموزان بسنجند.

1. 1. – Gottfredson ↑

1. 1. – Krumboltz ↑

1. 1. – Smelser ↑

1. 1. – www.afaghroshan.blogfa.com ↑

1. 1. – Druker ↑

1. 1. ۱-Kattaz ↑

1. 1. ۲-Sunter ↑

1. 1. – www.hamshahrionline.ir ↑

1. 1. ۱-Joseph Schumpeter ↑

1. 1. ۲- Macs weber ↑

1. 1. ۱ – Antonis ↑

1. 1. ۲ – Sawyer ↑

1. 1. ۳ – Ogundele ↑

1. 1. ۴ – Akingbad ↑

1. 1. ۵ – Akinlabi ↑

1. 1. ۶ – mediaj.sums.ac.irlonline ↑

1. 1. ۱ -Hisrich ↑

1. 1. ۲ – Peters ↑

1. 1. ۳ – Mair ↑

1. 1. ۴ – Gartner ↑

1. 1. ۵ – Dyer ↑

1. 1. ۶ – Gregrsen ↑

1. 1. ۷ – Christensen ↑

1. 1. ۱ – Bosma ↑

1. 1. ۲ -Schutjens ↑

1. 1. ۳ – Barons ↑

1. 1. ۱ – korlisky ↑

1. 1. ۲ – Gibb ↑

1. 1. ۳ – Garavan & O’Cinneide ↑

1. 1. ۱ – Adler ↑

1. 1. ۱ – sales.sppco.com ↑

1. 1. ۱ – goal-setting theory ↑

1. 1. ۲ – Edwin Lock ↑

1. 1. ۳ – Shultz ↑

1. 1. ۱ – Super ↑

1. 1. ۲ – Amundson ↑

1. 1. ۳ – Niles ↑

1. 1. ۱ – Brown ↑

1. 1. ۲ – Buckingham ↑

1. 1. ۳ – Clifton ↑

1. 1. ۴ – Allport ↑

1. 1. ۱ – McClelland ↑

1. 1. ۲ – Parker ↑

1. 1. ۳ -Wall۴ – Need fulfillment theory ↑

1. 1. ۵ – Maslow۶ – Roe ↑

1. 1. ۱ – Clayton Alderfer ↑

1. 1. ۱ – Gilbert ↑

1. 1. ۲ – Hamel ↑

1. 1. ۱ – Moriano ↑

1. 1. ۲ – Gorgievski ↑

1. 1. ۳ – Krus ↑

1. 1. ۴ – Zunker ↑

1. 1. ۱ – Aptitude ↑

1. 1. ۲ – Skills ↑

1. 1. ۳ – Opportunity ↑

1. 1. ۱ – luthans ↑

1. 1. ۱ – Aralmani ↑

1. 1. ۱ – Cope ↑

1. 1. ۱ – khaidaloo.persianblog.ir ↑

1. 1. ۲ – Rasheed ↑

1. 1. ۱ – Botha ↑

1. 1. ۲ – Nieman ↑

1. 1. ۳ – Van Vuuren ↑

1. 1. ۴ – Zhou Hong ↑

1. 1. ۵ – Tao Hong ↑

1. 1. ۶ – Cui ↑

1. 1. ۷ – Luzhuang ↑

1. 1. ۱ – Bayron ↑

۴- شفایی ، دکتر محمد رضا ، ۱۳۸۲ ، تغییر اوضاع و احوال ، تهران ، انتشارات مجد ، چاپ اول

۵- شهیدی ، دکتر مهدی ، ۱۳۷۷ ، سقوط تعهدات ، نشر حقوقدان ، چاپ چهارم

۶- شهیدی ، دکتر مهدی ، ۱۳۸۱ ، حقوق مدنی جلد ۲ ، اصول قرداد ها و تعهدات در تهران، انتشارات مجد ، چاپ دوم

۷- شهیدی ، دکتر مهدی ، ۱۳۸۱ ، حقوق مدنی جلد ۳ ، آثار قردادد ها و تعهدات ، تهران ، انتشارات مجد ، چاپ اول

۸- شهیدی ، دکتر مهدی ، ۱۳۸۶ ، حقوق مدنی جلد ۴ ، شروط ضمن عقد ، تهران ، انتشارات مجد ، چاپ اول

۹- صادقی مقدم ، دکتر محمدحسن ، ۱۳۷۹ ، تغییر در شرایط قرارداد ، تهران ، نشر دادگستر ، چاپ اول

۱۰- صفایی ، دکتر حسین و قاسم زاده دکتر محمد ، ۱۳۷۸ ، حقوق مدنی اشخاص و محجورین ، تهران ، انتشارات سمت ، چاپ چهارم

۱۱- کاتوزیان ، دکتر ناصر ، ۱۳۸۳ ، حقوق مدنی ، قواعد عمومی قرارداد ها ، جلد اول ، تهران ، انتشارات شرکت سهامی انتشار ، چاپ ششم

۱۲- کاتوزیان ، دکتر ناصر ،۱۳۷۹، حقوق مدنی ، نظریه عمومی تعهدات ، تهران ، نشر دادگستر ، چاپ اول و دوم

۱۳- کاتوزیان ، دکتر ناصر ، ۱۳۸۲، حقوق مدنی ، قواعد عمومی قرارداد ها ، تهران ، انتشارات بهنشر، جلد ۲ ، ۳ و ۴

۱۴- کاتوزیان ، دکتر ناصر ، ۱۳۷۹ ، قانون مدنی در نظم کنونی ، تهران ، نشر دادگستر ، چاپ چهارم

1. 1. – آذرتاش آذرنوش ، ۱۳۸۵، تهران، فرهنگ معاصر غربی-فارس، بر اساس فرهنگ غربی- انگلیسی هانس ور ص۸۳ ↑

1. 1. – همان، ص ۸۴ ↑

1. 1. – ابن منظور ،۱۴۰۸ه.ق، لسان العرب ، بیروت، داراحیا التراث العربی، الطبعه الاولی، ج ۱۵ ص ۲۱۳ ـ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه عهد ↑

1. 1. – امامی ، سید حسن ، ، ج یک ، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، چاپ نوزدهم، تهران ص ۳۱۴ و صفایی، سید حسین، ۱۳۸۲،دوره مقدماتی حقوق مدنی، نشر میزان، تهران، جلد اول ص۲۵۰ ↑

1. 1. – احمدی ، دکتر حسین علی ، ماهیت حقوق اجرای تعهد قراردادی مجله کانون وکلا شماره ۸و۹ ص ۲۳۵ ↑

1. 1. – کولن و کاپیتان ، ج ۲ ص ۵ به نقل از جعفری لنگرودی، دکتر محمدجعفر، ۱۳۵۷،دایره المعارف حقوقی و تجارت، جلد یک ص ۹۰۷ ↑

1. 1. – امیری قائم مقامی، دکتر عبدالمجید ، ۱۳۷۸،حقوق تعهدات ،نشر میزان، ج ۱، ص ۴۹ ↑

1. 1. – سنهوری ،عبدالرزاق احمد، ۱۹۵۸میلادی، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، بیروت، دار احیاء الثراث العربی، ج ۱ ص ۱۱۹ ↑

1. 1. – همان ص ۶۸ ، تاثیر ارده در حقوق مدنی ص ۱۲۳ ، حقوق مدنی ، عقد ضمان ص ۷۶ ↑

1. 1. – جعفری لنگرودی ، دکتر محمدجعفر ،۱۳۵۷، دایره المعارف حقوق مدنی و تجارت ، ج ۱،ص ۹۰۶ ↑

1. 1. – امیری قائم مقامی، دکتر عبدالمجید ، ۱۳۷۸،حقوق تعهدات ،نشر میزان، ج ۱، ص ۷۲ ↑

1. 1. – همان ص ۷۷، حقوق مدنی، عقد ضمان، شماره ۳۰۰و۳۰۱ ↑

1. 1. – همان ص۴۶و۴۹ ↑

1. 1. – طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم ، حاشیه بر مکاسب ، چاپ قدیم، ص ۲۵ – ۲۶ ، مکاسب ص ۴۱ به بعد. ↑

1. 1. – امیری قائم مقامی، دکتر عبدالمجید ، ۱۳۷۸،حقوق تعهدات ،نشر میزان، ج ۱، ص ۵۹ ↑

1. 1. – نایینی ، میرزا محمد حسین، منیه الطالب (تقریرات بیع)، به قلم شیخ موسی نجفی خوانساری، چاپ قدیم ، ج ۱ ، ص ۴۳ ↑

1. 1. – به تفصیل در کتاب تاثیر اراده در حقوق مدنی ( ص ۲۴۸ ، شماره ۶۷۵ تا ۶۸۵ ق.مدنی ) ↑

1. 1. – آیت اله خویی ،ابوالقاسم، ۱۴۱۲ه.ق،منهاج الصالحین،دارالبلاغه الطبعه الاولی، نجف ، ج ۲ ، ص ۶۱ ↑

1. 1. – نجفی ، محمد حسن ، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام ، بیروت، مؤسسه‌ المرتضی العالمیه، ج ۸ ، ص ۶۹۱ ↑

1. 1. – شهید ثانی ، زین الدین بن علی العاملی، ۱۳۸۴، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، انتشارات مجد، چاپ اول، ص ۹۴ ↑

1. 1. – احمدی جشفقانی ، دکتر حسن،۱۳۷۵، اجرای تعهدات قراردادی،تهران، انتشارات برهمند، چاپ اول، ص ۳۲ ↑

1. 1. – کاتوزیان ، دکتر ناصر ، ۱۳۸۲، قواعد عمومی قراردادها ، ج ۴ ص ۹ ـ احمدی جشفقانی ، دکتر حسن ،کتاب مذکور ، ص ۴۵ ↑

1. 1. – میرزای قمی ، جامع الشتات ، ج ۳ ص ۲۲ ↑

1. 1. – جعفری لنگرودی ، دکتر محمد جعفر ،۱۳۵۷، دایره المعارف حقوق مدنی و تجارت ، ج ۱ ، ص ۹۶ ↑

1. 1. – جعفری لنگرودی ، دکتر محمد جعفر ، وصیت ـ ارث ، ص ۱۴ ↑

1. 1. – انصاری ، شیخ مرتضی ، المکاسب ، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ج ۵ ، ص ۱۲ ↑

1. 1. – افتخاری ، دکتر جواد،۱۳۸۲، حقوق مدنی ۳ ، کلیات عقود و حقوق تعهدات،نشر میزان، چاپ اول، ص ۱۴۹ ↑

1. 1. – کاتوزیان ، دکتر ناصر،۱۳۷۷، فلسفه حقوق ،تهران،نشر دادگستر، چاپ سوم، ج ۱ ، ش ۱۶۵ ↑

1. 1. – همان، ش ۱۶۷ به بعد ↑

1. 1. – یا ایها الذین آمنوا اوفوا بالعقود ….. سوره مائده ↑

1. 1. – موسوی بجنوردی ، میرزاحسن،۱۳۹۱ه.ق، القواعد الفقیه، نجف، مطبعه الاداب، الطبعه الثانیه، ج ۳، ص ۳۶۷ ↑

1. 1. – فاضل مقداد، جمال الدین المقداد بن عبدالله السیوری، ۱۳۴۳، کنز العرفان فی فقه القرآن، در یک مجلد، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ اول، مقدس اردبیلی ، احمد بن محمد بن محمد زبده، البیان فی احکام القرآن، المکتبه المرتضویه لاحیاء الاثار الجعفریه ، ص ۴۶۲ ↑

1. 1. – نجفی محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام،بیروت، مؤسسه‌ المرتضی العالمیه، ج ۲۳ ، ص ۲۱۹ ، (لو لاالاجماع ظاهراًً‌علی ثبوت الخیار تعذر الاجبار مضافاً الی حدیث الضرار … لا مکن عدم القول بثبوت الخیار اصلا .) ↑

1. 1. – در صورت تأخیر در تسلیم مبیع یا ثمن ، ممتنع اجبار به تسلیم می شود . ↑

1. 1. – حلی، علامه،حسن بن یوسف بن مطهر،۱۳۱۴ه.ق، تذکره الفقها، بیروت، منشورات دار الامکتبه الحیاه، کتاب بیع ، مبحث شروط ، ص ۱۸۶ ↑

1. 1. – صفایی ، دکتر سید حسین،۱۳۸۲، دوره مقدماتی حقوق مدنی ، نشر میزان، تهران، چاپ اول، ج ۱ ، ص ۱۹۴ ↑

1. 1. – کاتوزیان ، دکتر ناصر ،۱۳۸۲، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، تهران، انتشارات بهنشر، ج ۳ ص ۴۱۲ تا ۴۱۴ ↑

1. 1. – همان، ص ۲۷۱ ↑

1. 1. – جعفری لنگرودی ، دکتر محمد جعفر ، ۱۳۵۷؛ دایره المعارف حقوق مدنی و تجارت، جلد اول،چاپ اول، ص ۱۰۰ و ۱۰۱ ↑

1. 1. – کاتوزیان ، دکتر ناصر،۱۳۷۹،حقوق مدنی، نظریه عمومی تعهدات ، تهران، نشر دادگستر،چاپ دوم، ص ۲۸۹ ↑

1. 1. – اسکنی ، دکتر ربیعا ، جزوه درس حقوق تجارت ، دوره کارشناسی ارشد حقوق خصوصی ، دانشگاه مفید قم،۱۳۸۶ . ↑

1. 1. – اسکینی ، دکتر ربیعا ،۱۳۸۲، حقوق تجارت، اسناد تجاری، تهران، انتشارات سمت، چاپ هفتم، جلد سوم ص ۱۲۳؛ صفری ، دکتر محمد ،۱۳۸۰، حقوق بازرگانی ، اسناد ، برات ، سفته ، چک، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، ص ۲۱۹ ↑

1. 1. – شمس ، دکتر عبدالله ، ۱۳۸۴، آیین دادرسی مدنی، تهران، انتشارات دراگ، چاپ دوم، جلد اول ، ص ۴۰۸ ↑

1. 1. – کاتوزیان ، دکتر ناصر،۱۳۸۲، حقوق مدنی ، قواعد عمومی قراردادها،تهران، انتشارات بهنشر، ج ۴ ، ص ۱۰۳ ↑

1. 1. – ماده ۱۲۲۷ ق .مدنی فرانسه و ۳۴۴ قانوان مدنی آلمان ↑

.یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَهَ وَأَنتُمْ سُکَارَى حَتَّىَ تَعْلَمُواْ مَا تَقُولُونَ

ای اهل ایمان،هرگز در حال مستی به نماز نیایید تا بدانید چه می‌گویید.

O you who believe! Do not go near prayer when you are intoxicated until you know well what you say.

۴)مرحله چهارم: حکم تحریم شراب. (سوره ی مائده،آیه ی۹۰،۹۱،۹۲)

_ ۹۰ یا ایها الذین آمنوا انما الخمر و المیسر و الانصاب و الازلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون._۹۱ انما یرید الشیطان ان یوقع بینکم العداوه و البغضاء فى الخمر و المیسر و یصدکم عن ذکر الله و عن الصلوه فهل انتم منتهون. _۹۲و اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و احذروا فان تولیتم فاعلموا انما على رسولنا البلاغ المبین.

اى کسانى که ایمان آورده اید،جزاین نیست که شراب وقمار و بت ها،یا سنگ هائى که براى قربانى نصب شده وچوبه هاى قرعه،پلیدوازعملیات شیطان است.پس دورى کنیدازآنها،شایدکه رستگارشوید(۹۰). و جزاین نیست که شیطان می خواهدبه وسیله شراب وقماربین شماعداوت وخشم بیندازدوشما رااز ذکرخدا واز نماز باز دارد،پس آیا دست بردار از آن ها هستید؟(۹۱). فرمانبرى خدا و اطاعت رسول کنیدودورى کنید از منهیات،چه اگر گوش ندهیدواعراض کنید باید بدانید که تنها برعهده رسول ما ابلاغ آشکار است و بس(۹۲).

O you who believe! Intoxicants and games of chance and sacrificing to stones set up and dividing by arrows are only uncleanness, the Satan’s work; shun it therefore that you may be successful.

از منظر علوم تربیتی،این روش مؤثر چهار مرحله ای،در برخورد با پدیده‌های انحرافی درجامعه،می‌تواند الگوی مناسبی برای ایجاد تغییرات ومبارزه با مفاسد اجتماعی حاد باشد. (درتاج،۱۳۸۹،۱۳-۱۲)

در قرآن کریم خداوند طی چهارمرحله به صورت گام به گام باشراب خواری برخوردکرده که اثرات تربیتی ارزشمندی در جامعه گذاشته و تغییر و تحول عمیقی در جامعه ایجاد ‌کرده‌است.

۱)مرحله اول:نامطلوب بودن شراب. (سوره ی نحل،آیه ی ۶۷)

و من ثمرات النّخیل والاعناب تتخذون منه سکرا ً و رزقا ًحسنا ً انّ فی ذلک لایه ً لقوم ٍ یعقلون.

و از میوه های درخت خرما و انگور نیز نوشیدنی های مست کننده ورزق نیکو می گیرید.همانا در این امر نیز نشانه ای روشن برای اهل تفکر است.

And of the fruits of the palms and the grapes, You obtain from them intoxication and goodly provision, most surely. There is a sign in this for a people who ponder.

۲)مرحله دوم: اشاره به منافع اقتصادی و مضرات شراب خواری. (سوره ی بقره،آیه ی ۲۱۹)

یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فیهِما إِثْمٌ کَبیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما.

از تو درباره شراب و قمار می پرسند،بگو: در ارتکاب آن دو گناهی است بزرگ و سودهایی برای مردم،و گناه آن ها بزرگتر از سودشان است.

They ask you about intoxications and games of chance say: in both of them there is a great sin and means of profit far men and their sin is greater than their profit.

۳) مرحله سوم: نهی از شراب خواری هنگام نماز خواندن. (سوره ی نساء ،آیه ی ۴۳)

.یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَهَ وَأَنتُمْ سُکَارَى حَتَّىَ تَعْلَمُواْ مَا تَقُولُونَ

ای اهل ایمان،هرگز در حال مستی به نماز نیایید تا بدانید چه می‌گویید.

O you who believe! Do not go near prayer when you are intoxicated until you know well what you say.

۴)مرحله چهارم: حکم تحریم شراب. (سوره ی مائده،آیه ی۹۰،۹۱،۹۲)

_ ۹۰ یا ایها الذین آمنوا انما الخمر و المیسر و الانصاب و الازلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون._۹۱ انما یرید الشیطان ان یوقع بینکم العداوه و البغضاء فى الخمر و المیسر و یصدکم عن ذکر الله و عن الصلوه فهل انتم منتهون. _۹۲و اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و احذروا فان تولیتم فاعلموا انما على رسولنا البلاغ المبین.

اى کسانى که ایمان آورده اید،جزاین نیست که شراب وقمار و بت ها،یا سنگ هائى که براى قربانى نصب شده وچوبه هاى قرعه،پلیدوازعملیات شیطان است.پس دورى کنیدازآنها،شایدکه رستگارشوید(۹۰). و جزاین نیست که شیطان می خواهدبه وسیله شراب وقماربین شماعداوت وخشم بیندازدوشما رااز ذکرخدا واز نماز باز دارد،پس آیا دست بردار از آن ها هستید؟(۹۱). فرمانبرى خدا و اطاعت رسول کنیدودورى کنید از منهیات،چه اگر گوش ندهیدواعراض کنید باید بدانید که تنها برعهده رسول ما ابلاغ آشکار است و بس(۹۲).

O you who believe! Intoxicants and games of chance and sacrificing to stones set up and dividing by arrows are only uncleanness, the Satan’s work; shun it therefore that you may be successful.

از منظر علوم تربیتی،این روش مؤثر چهار مرحله ای،در برخورد با پدیده‌های انحرافی درجامعه،می‌تواند الگوی مناسبی برای ایجاد تغییرات ومبارزه با مفاسد اجتماعی حاد باشد. (درتاج،۱۳۸۹،۱۳-۱۲)

گفتار دوم : دیدگاه معصومین پیرامون مشروبات الکلی

دربین مباحث تغذیه ای مسئله ای که درخصوص آن بیشترین روایت ‌از قول معصومان نقل شده،مسئله استفاده از مسکرات است.این امر می‌تواند به خاطر همین آثار سوء و عوارض جسمی و روانی فراوان این مواد باشد. (فتاحی معصوم و زروندی ،۱۳۸۴،۱۷۱)

برای جلوگیری از شیوع شراب خواری،برای این عمل حد شرعی معین شده است.

۱)” وجب الحد على من تناول المسکر أو الفقاع و إن لم یکن مسکرا بشرط أن یکون المتناول بالغا عاقلا مختار عالما بالحکم و الموضوع “. ‌بر کسی که مسکر یا آبجو بنوشد،هر چند که فقاع،مسکر نباشد،حد جاری می شوددر صورتی که بالغ،عاقل،مختاروعالم به حرمت شرب خمر باشد و بداندآنچه می نوشد خمراست. (مویدی،۱۳۸۳،۳۰)

۲)” لا إشکال فى أن المسکر قلیله و کثیره سواء فى ثبوت الحد بتناوله و لو کان قطره منه و لو یکن مسکرا فعلا ، فما کان کثیره مسکرا یکون فى قلیله حد “. بدون تردید میگساری موجب حد می‌گردد خواه مقدارآن کم باشدیازیاد،حتی اگر یک قطره ازآن باشدوبر اثر کم بودن،مست نکندزیرا هرچیزی که زیاد آن مست کننده باشد مقدار کم آن نیز موجب حد می شود. (مویدی،۱۳۸۳،۳۰)

۳)” الحد فى الشرب ثمانون جلده کان الشارب رجلا أو امرأه”.حد شراب خواری هشتاد ضربه شلاق است خواه مرد باشد یا زن. (مویدی،۱۳۸۳،۳۰)

۴)” یضرب الشارب على ظهره و کتفیه و سائر جسده ،و یتقى وجهه و رأسه و فرجه “. بر پشت و کتف ها و سایر اعضای بدن شراب خوار شلاق زده می شود اما از زدن به صورت،سر و عورت او اجتناب می‌گردد. (مویدی،۱۳۸۳،۳۱).