که از طریق سوالاتی در یک طیف هفت درجه ای به صورتیکه به قطب های مثبت ارزش کمتری تعلق میگیرد ،مورد سنجش واقع میشود.
برای سنجش “تصویر کلی ” هم، از مقیاس اصلاح شده ی اشترن و کراکوور^[۱۷۲] (۱۹۹۳) استفاده شده است. به گونه ایکه از گردشگران خواسته شده نمره ای را از ۱ به عنوان منفی ترین تصویر تا ۷ به عنوان مثبت ترین تصویر،در نظر بگیرند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

بخش سوم مربوط به شناسایی ویژگی هایی که شیراز را در بین شهرهای نزدیک و رقبایش منحصر به فرد میکند میشود. که در این جهت از نتایج مطالعات تصویر پلاگ^[۱۷۳] (۱۹۹۹) و ادبیات موضوع و بروشورهای تبلیغاتی ۱۵ مورد استخراج شد و با نظر خبرگان اعم از اساتید دانشگاهی و صاحب نظران گردشگری شیراز مورد جرح و تعدیل قرار گرفت و نهایتا از پاسخ دهندگان خواسته شد که در یک طیف پنج درجه ای لیکرت ( ۱= کاملا ناموافق تا ۵= کاملا موافق ) به هرکدام امتیاز دهی کنند.در توضیح مشابه بودن بعضی سنجه های تصویر شناختی و تصویر منحصر به فرد باید گفته شود که این سنجه ها باید متفاوت از هم در نظر گرفته شوند به این دلیل که تصویر شناختی ، کیفیت کلی از تجارب گردشگران را مورد سنجش قرار میدهد ( بدون هیچ مقایسه ای با مقاصد دیگر ) در حالیکه تصویر منحصر به فرد بیشتر بر مقایسه ی سنجه ها بین شیراز و مقاصد نزدیک و رقبایش متمرکز است.به طوریکه بسیار محتمل است که سنجه ای از تصویر در تصویر شناختی بسیار قوی ادراک شود در حالیکه همان مورد در مقایسه با رقبا کمتر قدرت مند تلقی شود. به عنوان مثال ویژگی هایی همچون ساحل ، اقیانوس و آب و هوای شرجی خصوصیاتی هستند که جاماییکا را به عنوان یک مقصد گردشگری معرفی میکنند در حالیکه ممکن است به هیچ عنوان، خاص و منحصر به فرد تلقی نشوند اگر که توجه خود را بر تصویر منحصر به فرد متمرکز کنیم.دو پرسش نیز برای تعیین قصد دیدارکنندگان برای دیدار مجدد و پیشنهاد شیراز به عنوان مقصدی جذاب، به دیگران در نظر گرفته شد که در طیفی پنج درجه ای از احتمال بسیار کم تا احتمال بسیار زیاد مورد سنجش قرار گرفت.قسمت چهارم پرسش نامه ، نیز اطلاعات جمعیت شناختیِ پاسخ دهندگان را شامل میشود.۳-۷-۱- اعتبار پرسشنامهاعتبار ابزار اندازه گیری به معنی آن است که این ابزار تا چه اندازه خصوصیات مورد نظر را اندازه گیری می کند . اعتبار ابزار اندازه گیری شامل اعتبار محتوایی و ساختاری است که در ادامه به تشریح هر یک پرداخته می شود . اعتبار محتوایی بیانگر آن است که کمیت و کیفیت سوالات از نظر خبرگان مورد بررسی قرار گیرد (مومنی ،۱۳۸۹ ) . در این پژوهش نیز سوال های پرسشنامه با نظر استادان محترم راهنما ، مشاور، در چندین مرحله بررسی، اصلاح و نهایی شد . بنابراین، سوال های پرسشنامه از اعتبار محتوایی (روائی) لازم برخوردار است . از آنجا که ابزار مورد استفاده،یعنی پرسشنامه ی مذکور با بهره گرفتن از سنجه هایی که برای هر متغیر در مدل توسط خبرگان و محققین این حوزه طراحی شده است (چنانکه در ادامه از نظر خواهد گذشت)، از این نظر ابزاری استاندارد می باشد و روایی آن قبلاً توسط صاحب­نظران مورد تأیید قرار گرفته است، ضمن آنکه همان طور که گفته شد جهت افزایش اعتبار، از نظر اساتید محترم نیز گذشته و مورد جرح و تعدیل با توجه به ویژگی های بومی مقصد،قرار گرفته است.
۳-۷-۲- بررسی روایی و پایایی پرسشنامه
یک آزمون خوب باید از تعدادی ویژگی مطلوب مانند عینیت، سهولت اجرا، عملی بودن، سهولت تعبیر و تفسیر، روایی و پایایی برخوردار باشد. مهم‌ترین موارد ذکر شده در این ویژگی‌ها، روایی و پایایی است. که در اینجا به بررسی این دو مورد پرداخته می‌شود. اگر پرسشنامه دارای این دو معیار باشد این بدان معنی است که میزان یا درصد اشتباه محقق در اندازه‌گیری ملاک‌ها و عوامل مورد نظر، اگر صفر نباشد به حداقل ممکن می‌رسد. پس روایی و پایایی نقطه مقابل اشتباه در اندازه‌گیری‌ها هستند. به طوری که هرچه میزان اشتباه محقق در مورد ملاک‌ها و عوامل اندازه‌گیری کمتر باشد اعتبار و قابلیت آن در اندازه‌گیری بیشتر می‌باشد. اعتبار در اندازه‌گیری را روایی^[۱۷۴] و قابلیت اعتماد را پایایی^[۱۷۵] می‌گویند(حافظ نیا، ۱۳۸۴) . روایی به این پرسش پاسخ می‌دهد که آیا پرسشنامه همان چیزی را اندازه‌گیری می‌کند که واقعاً در پی سنجش آن هستیم یا خیر. روایی آزمون عبارت است از توانایی ابزار مورد نظر در اندازه‌گیری صفتی که آزمون برای اندازه‌گیری آن ساخته شده است و شامل روایی صوری، روایی پیش‌بینی، روایی محتوا و … می‌باشد (حافظ نیا، ۱۳۸۴) .از میان روش‌های متعددی که برای تعیین اعتبار اندازه‌گیری وجود دارد، همان گونه که در قسمت اعتبار توضیح داده شد، روایی صوری و تحلیل عاملی تاییدی برای این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است. بدین صورت که از تعدادی از صاحب‌نظران و محقّقان در زمینه تحقیق، در رابطه با میزان درستی و شفافیت سؤالات پرسشنامه نظرخواهی به عمل می‌آید ؛ که بدین ترتیب از متخصّصان صاحب‌نظر در این رشته از جمله استاد راهنما و استاد مشاور و دیگر نخبگان از جمله افراد فعال در گردشگری شیراز (مقامات رسمی میراث فرهنگی شیراز و مدیران مطرح ترین دفاتر خدمات مسافرتی) نظرخواهی به عمل آمد که آن‌ها اعتبار پرسشنامه را تأیید کردند. و همچنین با کمک نرم افزار لیزرل و روش تحلیل عاملی تاییدی روایی متغیر ها مورد سنجش قرار گرفت که نتایج آن را در فصل بعد از نظر خواهیم گزراند.
پایایی:
پایایی یک وسیله اندازه‌گیری، عمدتاً به دقت نتایج حاصل از آن اشاره می‌کند . پایایی به : دقت، اعتمادپذیری، ثبات یا تکرارپذیری نتایج آزمون اشاره می‌کند . پایایی ابزار، عبارت است از این که اگر یک وسیله اندازه‌گیری که برای سنجش متغیر و صفتی ساخته شده، در شرایط مشابه در زمان یا مکان دیگر مورد استفاده قرار گیرد، نتایج مشابهی از آن حاصل شود . قابلیت اعتماد نشانگر آن است که تا چه اندازه ابزار اندازه‌گیری، ویژگی‌های باثبات آزمودنی یا ویژگی‌های موقتی و متغیر وی را می‌سنجد . برای تعیین پایایی پرسشنامه مورد استفاده در این پژوهش از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است . این روش برای محاسبه هماهنگی‌های درونی ابزارهای اندازه‌گیری از جمله پرسشنامه‌ها یا آزمون‌هایی که خصیصه‌های مختلفی را اندازه‌گیری می‌کنند به کار می‌رود. ضریب آلفای کرونباخ توسط کرونباخ^[۱۷۶] ابداع شده و یکی از متداول‌ترین روش‌های اندازه‌گیری اعتمادپذیری یا پایایی پرسشنامه‌ها است(دانایی فرد و همکاران، ۱۳۹۰) . برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمره‌های هر زیرمجموعه سؤال‌های پرسشنامه یا زیر آزمون و واریانس کل را محاسبه کرد . سپس با بهره گرفتن از رابطه زیر مقدار ضریب آلفای کرونباخ را محاسبه کرد(سرمد و همکاران، ۱۳۸۵) .a = ضریب پایایی کل آزمون
تعداد زیر مجموعه‌های سئوال‌های پرسشنامه یا آزمون = J
واریانس زیر آزمون Jام S_j² =
واریانس کل پرسشنامه یا آزمون S² =
هر چه این معیار به مقدار یک نزدیک‌تر باشد نشان‌دهنده پایایی بالا و هر چه این مقدار به صفر نزدیک‌تر باشد نشان‌دهنده عدم پایایی پرسشنامه می‌باشد . کرونباخ، ضریب پایایی ۴۵% را کم، ۷۵% را متوسط و قابل قبول و ضریب پایایی ۹۵% را زیاد پیشنهاد کرده است. بنابراین قابلیت اعتماد در این پژوهش، از روش آلفای کرونباخ و استفاده از نرم‌افزار ۱۹ Spss مورد بررسی قرار گرفته است.
با بهره گرفتن از فرمول زیر مقدار ضریب آلفای کرونباخ را محاسبه می‌کنیم.

که در آن :
تعداد زیر مجموعه‌های سئوال‌های پرسشنامه یا آزمون = J
واریانس زیر آزمون Jام S_j² =
واریانس کل پرسشنامه یا آزمون S² =
بدین منظور یک نمونه اولیه شامل ۳۰ پرسشنامه پیش آزمون گردید و سپس با بهره گرفتن از داده‌های به دست آمده از این پرسشنامه‌ها و به کمک نرم‌افزار آماری Spss میزان ضریب اعتماد با روش آلفای کرونباخ محاسبه شد ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای تحقیق و ابعاد ان به شرح زیر می باشد:
جدول۱-۳- میزان آلفای کرونباخ متغیرها و ابعاد تحقیق

پیشینه پژوهش
۲-۵-۱ پیشینه پژوهش در زمینه بازار اسلامی
کتب مختلفی از جمله بازار بزرگ اصفهان نوشته سیروس شفقی (۱۳۸۳)، گنج شایگان اثر سیدمحمدعلی جمالزاده (۱۳۳۵)، کتاب البلدان یعقوبی (۱۸۹۱م)، الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه ابوالحسن ماوردی (متوفای ۴۵۰ق)، معالم القربه ابن اخوه (قرن هفتم هجری) و بازارها در شهرهای ایران محمد یوسف کیانی (۱۳۶۸)، ضمن مباحث خود به صورت مطلق یا دوره زمانی و گستره مکانی خاص به بحث بازار در تمدن اسلامی نیز پرداخته اند.
اشرف نیز در مقاله «ویژگی‌های تاریخی شهرنشینی در ایران دوره اسلامی» (۱۳۵۳)، افزون بر پرداختن به موضوع شهرنشینی در ایران پس از اسلام، درباره بازار در تمدن اسلامی سخن گفته و بازارهای ایران پهناور را به ویژه از حیث فیزیکی بررسی کرده و دیدگاه‌های مستشرقان را یادآور شده است.
عاملی (۱۳۶۹)، در کتاب بازار در سایه حکومت اسلامی، اهمیت و نقش و حدود بازار و وظیفه بازاریان در مقابل حکومت اسلامی را از نظر پیغمبر و ائمه طاهرین مورد بحث و تحقیق قرارداده است و معتقد است صرف وضع قانون و تشریع حکم برای اینکه بدان عمل شود کافی نیست؛ بلکه به ناچار باید جو و شرایط اجرا فراهم گردیده، اقداماتی که به تنفیذ و اجراء عملی آن قانون و حکم مساعدت کند به عمل آید. در این کتاب به بیان گامهایی که اسلام در این زمینه برداشته پرداخته است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

نظرپور (۱۳۸۰) در مقاله «امام علی‌(ع) حکومت و بازار» به تبیین وضعیت بازار در زمان حکومت امیرالمؤمنین علی‌(ع) پرداخته است. او ویژگی‌های بازار را در زمان آن حضرت به صورت زیر فهرست کرده‌است و با استناد به روایات خاص به توضیح این ویژگی‌ها پرداخت‌هاست: ۱. بازارها غالبا در کنار مساجد و دارالاماره بنا می‌شدند؛ ۲. بازارهایی در کوفه بوده که اتاق‌هایی داشته که برای خرید و فروش آماده می‌شده‌اند. ۳. در بازار کوفه، غرفه‌هایی وجود داشته که متعلق به دولت اسلامی بوده؛ اما حضرت در مقابل استفاده مردم از این غرفه‌ها، کرایه نمی‌گرفت‌هاند. ۴. حدود بازارها را حکومت تعیین می‌کرده‌است و بازاریان حق تخطی از محدوده معین را نداشت‌هاند. ۵. برای برخی پیشه‌وران بازارهای تخصصی وجود داشته تا آنان بتوانند محصولاتی را که خود فراهم می کنند یا در آن نقش واسطه‌گری دارند، در معرض فروش قرار‌دهند. بازار مطلوب در زمان امام علی‌(ع) با بازار رقابت کامل تفاوت داشت‌هاست و ایشان بر بازار نظارت و بعضا در آن دخالت می‌کرده‌اند.
زراءنژاد (۱۳۸۲)، در بررسی ویژگی‌های بازار اسلامی به آزادی ورود و خروج، تبادل صحیح اطلاعات، محدودیت تبانی و سازش برای تعیین قیمت‌ها، محدود بودن سود، عدم انحصار خرید و فروش، رقابت همراه با تعاون و اخلاقی بودن بازار اشاره می کند. وی بیان می‌دارد با توچه به ویژگی‌های بازار اسلامی، اخلاق و دولت دو عامل اصلی و مؤثر برای کنترل بازار می‌باشند که عامل اخلاق و ایمان مبادله‌کنندگان را دلیلی جهت عرضه و تقاضای کالاها و خدمات مطابق با مصالح واقعی جامعه می‌داند و دولت نیز با نظارت دائم و دخالت به موقع از قیمت‌های غیرظالمانه حمایت می کند و از این طریق مصالح عمومی تأمین می‌گردد.
امامی (۱۳۸۵) در رساله دکتری خود با عنوان «بررسی مبانی فقهی و حقوقی بازار مسلمانان» که در هفت بخش تنظیم شده، در بخش اول پس از بیان مفهوم فقه و حقوق بازار، رابطه بازار و فقه را بررسی نموده است در بخش دوم مبانی و اصول حاکم بر بازار اسلامی و احکام آن، در بخش سوم بایستگیها، شایستگیها و پرهیزدهیهای شرعی بازار و در بخش چهارم محدوده آزادی تجارت و بازار و حوزه نظارت دولت را مورد ارزیابی قرار داده است..بخش پنجم به قاعده سوق اختصاص دارد که مفهوم آن قاعده، گستره آن و احکام مختلف مترتب بر آن بحث شده است. آنگاه بخشی به تعامل بازار اسلامی یا سایر بازارها و نیز بخشی به ضرورت تشکیل بازار مشترک اسلامی اختصاص داده شده است هریک از بخشها دارای فصولی مختلف است که نگارنده پس از مطرح کردن موضوع بحث، اقوال فقها و دلائل آنها به نقد و بررسی آنها و در حد بضاعت به اظهار نظر پرداخته است.
رجایی(۱۳۸۶) در «بازار اسلامی در مقایسه با بازار رقابت کامل»، پس از تبیین مفروضات بازار اسلامی با بهره گرفتن از منابع فقهی، اصول حاکم بر تقاضا را استخراج و به عوامل تأثیرگذار بر سمت و سوی تقاضا در بازار اسلامی اشاره کرده‌است. او هم‌چنین به مقایسه طرف عرضه و کارآمدی دو بازار پرداخت‌هاست.در این مقاله آمده، علم اقتصاد به روش های گوناگون و ظریف، ارزشهایی را از فرهنگ غرب دریافت و با این علم در آمیخته است. این ارزشها نقش تعیین کننده خود را در نظریه‌ها ایفا و بر آنها تاثیر می گذارد. بر اساس ضرورت تلاش برای بومی کردن این علم، از ارزشها، آموزه‌ها و راهبردهای اسلامی درباره بازار و رفتار جامعه اسلامی، می‌توان چهار اصل رعایت ارزشها، تقدیر معیشت (تخصیص بهینه منابع)، اخوت و برادری (تکافل اجتماعی) و مسئولیت دولت را می‌توان استخراج کرد. اصل رعایت ارزش‌ها، برادری و اخوت اسلامی و خضوع در برابر خداوند و بندگان خالص او و ممنوعیت اتلاف منابع و اسراف در عوامل تولید، عیاشی و خوشگذرانی در حد اتراف (اصل تخصیص بهبنه منابع)، در سمت عرضه و تقاضا موجب شده افراد به سمت کالاهای ضروری گرایش بیشتری یافته، کالاهای ضروری در طیف خاصی قرار گیرند و دامنه وسیعی نداشته باشند. در نتیجه سطح زیر منحنی تقاضا و منحنی عرضه در بازار اسلامی نسبت به رقابت کامل بیشتر، اضافه ارزش تولیدکننده و اضافه رفاه مصرف کننده و سرانجام اضافه رفاه جامعه بیشتر باشد.
اکبریان و دیانتی(۱۳۸۶) در «ویژگی‌های بازار اسلامی و نقش دولت در آن»، با توجه به مبانی اسلامی به بیان ویژگی‌های بازار اسلامی و بررسی نقش دولت در آن پرداخت‌هاند. در این مقاله بیان شده، که از آنجا که‌یکی از ارکان مهم اقتصاد، بازار است و مکتب اسلام نیز دارای مبانی اقتصادی خاص و از این رو بازار اسلامی نیز دارای ویژگیهای خاص خود می‌باشد که هدف مقاله بررسی این ویژگیها بوده است، و با توجه به مبانی اقتصاد اسلامی ویژگیهای بازار اسلامی را شامل آزادی ورود و خروج (با محدودیت رعایت احکام شرعی)، تبادل اطلاعات صحیح و مورد نیاز، دوری از انحصار، وجود محدودیت برای تبانی و نبودن تبعیض می داند. همچنین در انت‌های مقاله آمده، جهت برقراری این ویژگیها دو دسته عوامل: ۱)درونی و ۲) بیرونی وجود دارد که عوامل درونی شامل ایمان و اعتقادات افراد می‌باشد و عوامل بیرونی شامل قوانین محدودکننده و نظارت دولت است. عوامل بیرونی شامل نقشهای دولت در اقتصاد اسلامی است در شرایطی که عوامل درونی به طور کامل عمل نکنند در بازار اسلامی دخالت می‌کند و با این دخالت باعث ثبات و برقراری ویژگیهای بازار اسلامی می‌گردد.
پورفرج (۱۳۸۶)، در مقاله خود به تبیین ابعاد بازار اسلامی و مقایسه با بازار سرمایه‌داری پرداخته و معتقد است بازار با قواعد اسلامی به دنبال بالاترین سطح کارایی، بیشترین فرایند تعادل و اساسی‌ترین رفاه است و مدل بازار اسلامی، مدلی است که در این قواعد، بر هر مدل بازار دیگر برتری دارد. نظام بازار اسلامی که در آن اخلاق و عدالت به عنوان مبنایی ترین مدل بازار بر اتکاء بر تقدم اصل منافع متقابل اجتماعی بر منافع فردی مطرح است، مدلی از بازار را معرفی می‌کند که در صدد ایجاد نظم بازار و اصلاح رفتار عاملین اقتصادی از این طریق است. مدل مطلوب بازار اسلامی یعنی بازار- دولت، در نقش مکملی و در تلفیق با هم، ثروت و رفاه افراد جامعه را حداکثر می سازد. بازار با قواعد اخلاقی در نظام اسلامی به دنبال بالاترین سطح کارایی، بیشترین فرایند تعادل و اساسی ترین رفاه است؛ مدلی که در این قواعد بر هر مدل بازار دیگر برتری دارد.
فقیه‌ایمانی(۱۳۸۷) در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «ساختار بازار در نظام اقتصاد اسلامی» به بررسی اهمیت و جایگاه بازار در اقتصاد اسلامی و شناسایی عواملی که به بازار هویت اسلامی بخشیده و آن را از بازار در نظام سرمایه داری ممتاز ساخته می‌پردازد.. پایان‌نامه او با بهره گرفتن از روش کتابخانه‌ای انجام و در هفت فصل تنظیم شده است. فصل اول، به تعریف بازارهای سنتی، مکان بازار، تبلیغات در بازار و نیز سیستم حاکم بر بازار اسلامی اختصاص دارد. فصل دوم، با عنوان قیمت در بازار به بررسی مفهوم ارزش، تعریف قیمت و عوامل موثر بر قیمت یک کالا می‌پردازد. اصناف در بازار عنوان فصل سوم است. فصل چهارم، مربوط به آداب تجارت در بازار اسلامی می‌باشد و به مواردی چون شرایط خرید و فروش و انواع آن، وظایف خریدار و فروشنده و … اشاره می‌کند. فصل پنجم، به نقش دولت در بازار می‌پردازد. و در فصل ششم، اختلافات اساسی بازار اسلامی و سرمایه داری مورد بررسی قرار می‌گیرد که به سه نوع انگیزه اقتصادی، فردی و اجتماعی اشاره می‌شود. در نهایت، فصل هفتم نتیجه گیری و پیشنهادها را بیان می‌کند. براساس نتایج حاصل از تحقیق، در بازارهای سنتی، تمام جنبه‌ها و ویژگیها اعم از شکل ظاهری، رفتارهای فروشندگان و خریداران، ترکیبهای فرهنگی و … مبتنی بر ارزشهای اصیل اسلامی است.
باشی ازغدی (۱۳۸۷) در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود در شش فصل به بررسی جایگاه و عملکرد بازار در نظام اقتصادی اسلام پرداخته است. براساس نتایج حاصل از تحقیق در جامعه اسلامی، آزادی اقتصادی در چهارچوب مشخصی از قوانین و مقررات حقوقی و اخلاقی وجود دارد ولی زمام امور به دست مکانیزم خشک بازار سپرده نشده است بلکه در کنار عملیات مکانیزم بازار، تربیت‌های خاص اسلامی جهت دهی دیگری به رفتارها و فعالیت‌های اقتصادی افراد جامعه داده است. روابط داد و ستد در جامعه اسلامی هرچند برپایه عرضه و تقاضا شکل می‌گیرد، عوامل دیگری همچون دریافت سود کمتر از مومن یا فروش کالا به اولین شخص داوطلب خرید که به صورت احکام خلاقی درمیان جامعه اسلامی تحقق یافته است، روند عملیات را در بازار دگرگون می سازد یا مسائلی حقوقی چون منع احتکار یا نهی از تلقی رکبان موجب فراوانی کالاها در بازار و مانع از شکل گیری بازار انحصار شده، از پیدایش قیمت‌های کاذب در بازار مسلمانان جلوگیری می‌کند از همه مهمتر نقش احسان در جامعه اسلامی است که دستاورد تربیت اسلامی بوده سبب می‌شود تا افراد تنها به فکر منافع شخصی خویش نباشند و با آزادی کامل و آگاهانه از حق خویش برای احسان به دیگری صرف نظر کنند.
رجایی(۱۳۸۹) در مقاله‌ای دیگر با عنوان «ویژگی‌های بازار اسلامی در نظریه و عمل»، با بیان این که تحلیل ویژگیها و کارکردهای بازار اسلامی یکی از مباحث مهم اقتصاد اسلامی است که کمتر بدان پرداخته شده است.در مقاله خود با بهره گرفتن از روش توصیفی- تحلیلی با این فرضیه که بازار اسلامی را می‌توان با ویژگیهای شفّافیت، تطابق با شرع، حاکمیت اخلاق اسلامی، و هدایت و نظارت دولت بازشناسی، و جلوه‌هایی از تحقّق این ویژگیها را در سابقۀ تمدنی آن مشاهده کرد، به بررسی ویژگیهای بازار اسلامی در نظریه و عمل پرداخته است. در این مقاله بیان شده، شفّافیت در بازار اسلامی، از طرفی، متأثّر از فضای فیزیکی بازار اسلامی است که‌یاد خدا و ترس از روز قیامت را تقویت می‌کند؛ و از طرف دیگر، ناشی از انگیزه‌های قوی و الهی عاملان اقتصادی برای پرهیز از پنهان کاری اطلاعاتی است. کاهش قیمت، تسهیل مبادلات، افزایش اضافه رفاه مصرف کننده، اضافه ارزش تولیدکننده، است. در کنار نظارت رسمی«شفّافیت قوی» و سرانجام افزایش کارایی بازار، از نتایج این دولت، حضور و ارتباط موثر حوزه‌های علمیه و مساجد در بازار شکل گرفته در تمدن اسلامی تاثیری شگرف بر رعایت موازین شرع و اخلاق اسلامی در بازار داشته است. این نهادهای اسلامی با دمیدن روح تقوی در بازار، موجب از بین رفتن زمینه‌های فساد مالی و بروز آثار تربیتی اهتمام به لقمه حلال می شوند.
کاظمی نجف‌آبادی (۱۳۹۰) در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «معیارها و شاخص‌های شفافیت در بازار اسلامی» بیان می‌کند مبنای شفافیت بازار در اقتصاد متعارف، فرض اطلاعات کامل است، که به عنوان یکی از فروض بازار رقابت کامل توسط نئو کلاسیک‌ها مطرح شد، اما با تردیدهای مطرح شده در مورد فروض بازار رقابت از جمله اطلاعات کامل و تأکید بر عدم تقارن اطلاعات، شفافیت بازار نیز مورد تردید واقع شد و اقتصاددانان با مطرح نمودن راه‌های غلبه بر عدم تقارن در صدد رفع این نقیصه بر آمدند، اما به جهت مبانی سودگرایانه مغایر با شفافیت، توفیق چندانی حاصل نشد. به‌این نتیجه می رسد که بازار اسلامی دارای ویژگی‌هایی است که نتیجه‌ی برخی از آن‌ها شفافیت بازار است. معیارهایی همچون حاکمیت اخلاق، شناخت احکام و مقررات، نظم و انضباط و جریان خیارات، برگرفته از آیات و روایات اسلامی است که نهادینه شدن آنها در بازار موجب شفافیت بازار می‌شود و از طرفی براساس همین معیارها شاخص‌هایی همچون آگاهی از احکام و مقررات، تعیین، صداقت، وفای به عهد، انصاف و قناعت، غش و تبانی، خیار عیب، خیار غبن، خیار مجلس، خیار حیوان، خیار تخلف شرط، خیار تخلف وصف و خیار تأخیر استخراج می‌شود و از میانگین وزنی این شاخص‌ها می‌توان به شاخص شفافیت دست یافت.
۲-۵-۲ پیشینه پژوهش در زمینه عدم تقارن اطلاعات
در دهه ۱۹۸۰ مقالات زیادی در زمینه‌ی اقتصاد اطلاعات منتشر شد و اکنون نیز به‌یکی از شاخه‌های علم اقتصاد تبدیل شده است. در سال ۲۰۰۱، جایزه‌ی نوبل اقتصاد به سه اقتصاددان (جورج آکرلوف، مایکل اسپنس و جوزف استیگلیتز) برای اثر پیشگام آنان درباره اقتصاد اطلاعات اعطا شد.
آکرلوف (۱۹۷۰)، نشان داد که اطلاعات نامتقارن میتواند امکان «انتخاب نامطلوب» را در بازار افزایش دهد. او مقالهای با عنوان «بازار اتومبیلهای بد (لیمو)^[۴۳]: نااطمینانی از کیفیت و سازوکار بازار^[۴۴]» ارائه کرد که مهمترین مطالعه انجام شده در ادبیات اقتصاد اطلاعات به شمار میرود. وی در مقاله خود، نه تنها توضیح می‌دهد که چگونه ممکن است اطلاعات خصوصی منجر به عملکرد بد بازارها گردد، بلکه به تناوب، به وقوع اطلاعات نامتقارن و پیامدهای دیررس آن‌ها اشاره می‌کند. از جمله مثال‌هایی که آکرلوف به کار می‌برد، تفکیک‌های اجتماعی^[۴۵] مربوط به بازار نیروی کار و نیز مشکلات افراد مسن در خرید بیمه‌های پزشکی شخصی است. آکرلوف بر کاربرد این نظریه در کشورهای در حال توسعه تأکید می‌کند. یکی از مثال‌های مورد اشاره او در باب گزینش نامطلوب، مربوط به بازار اعتبارات هندوستان در دهه ۱۹۶۰ است که قرض‌دهندگان محلی نرخ بهره‌ای بیش از دو برابر نرخ بهره رایج در شهرهای بزرگ، اخذ می‌نمودند. بدین‌ترتیب که واسطه (مالی) که از درجه اعتباری استقراض گیرندگان محلی مطلع نیست و سعی در انجام آربیتراژ این بازارها دارد، ریسک بالایی در جلب آن دسته افراد که احتمال بازپرداخت ضعیفی برای آن‌ها وجود دارد، متحمل می‌شود و در معرض زیان‌های سنگینی قرار می‌گیرد.
اسپنس (۱۹۷۳)، نشان داد که کارگزاران برخوردار از اطلاعات کافی میتوانند با اشاعه اطلاعات خصوصی خود به کارگزاران فاقد اطلاعات لازم، بازده بازار خود را بهبود بخشند. او در مقاله بنیادین خود (۱۹۷۳) تحت عنوان “علامت‌دهی بازار کار” و نیز کتاب “علامت‌دهی بازار” سطح آموزش نیروی کار را به عنوان یک “علامت” برای بازار نیروی کار در نظر می‌گیرد. اگر موقع استخدام نیروی کار، کارفرما قادر به تشخیص نیروی کار با بهره‌وری پایین یا بالا نباشد، ممکن است که بازار نیروی کار به اضمحلال کشانده شده و به بازاری تبدیل شود که در آن تنها افراد با بهره‌وری پایین با دستمزد کم استخدام شوند. این بیان، قیاسی است از گزینش نامطلوب مورد نظر آکرلوف که در بازار تنها اتومبیل‌های مستعمل باقی می‌ماندند.
مقاله کلاسیک استیگلیتز که به همراه روتشیلد^[۴۶] در مورد انتخاب نامطلوب با عنوان «تعادل در بازارهای رقابتی بیمه: مطالعه‌ای پیرامون اطلاعات ناقص^[۴۷]» به نگارش درآمد، مکملی برای تحلیل‌های آکرلوف (۱۹۷۰) و اسپنس (۱۹۷۳ و ۱۹۷۴) به شمار می‌رود. روتشیلد و استیگلیتز این پرسش را مطرح می‌کنند که کدام کارگزاران غیرمطلع می‌توانند حاصل کار خود را در بازار با اطلاعات نامتقارن، بهبود بخشد. به طور مشخص‌تر، آن‌ها بازار بیمه‌ای را مورد ملاحظه قرار دادند که در آن، شرکت‌ها از وصعیت ریسک مشتریان بی‌اطلاع‌اند. این شرکت‌ها (ی غیرمطلع) ترکیبات متفاوتی از حق بیمه‌ها و کسورات را به مشتریان (مطلع) پیشنهاد می‌کنند و تحت شرایطی معین، مشتریان آن پیشنهادی را انتخاب می‌کنند که توسط شرکت‌ها ترجیح داده شده‌است. این غربال^[۴۸] خود- انتخابی، به تحلیل‌های ویکری^[۴۹] (۱۹۴۵) و میرلیس^[۵۰] (۱۹۷۱) در مورد مالیات بر درآمد بهینه مربوط می‌شود که وضعیتی را مطرح نمودند که طی آن، متصدیان مالیاتی (ناآگاه از ترجیحات و بهره وری‌های خصوصی) این انگیزه را به دستمزد بگیران می‌دادند تا مقدار «درست»^[۵۱] کار و تلاش را انتخاب کنند.
دو مقاله مشترک استیگلیتز و ویس^[۵۲] (۱۹۸۱ و ۱۹۸۳) بازار اعتبارات با اطلاعات نامتقارن را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهند. استیگلیتز و ویس نشان می‌دهند که برای کاهش زیان‌های ناشی از وام‌های بد، برای بانک‌ها بهتر (بهینه) آن است که به جای افزایش نرخ وام‌دهی حجم وام‌ها را جیره بندی کنند (همچنان که تحلیل‌های کلاسیک اقتصادی نیز پیش بینی می‌کنند). از آن جایی که جیره‌بندی اطلاعات بسیار معمول است، این «آگاهی‌ها^[۵۳]» گامی مهم به سوی یک تئوری واقع‌گرایانه‌تر^[۵۴] از بازار اعتبارات، به شمار می‌رود. که اثری عمده و اساسی در تأمین مالی شرکت‌ها، تئوری پولی و اقتصاد کلان بر جای گذارده است.
استیگلیتز و گراسمن^[۵۵] (۱۹۸۰) ، فرضیه کارایی در بازارهای مالی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند. پاراداکس معروف گراسمن- استیگلیتز بیان می‌کند که اگر بازاری از لحاظ اطلاعاتی کارآ باشد (یعنی کلیه اطلاعات مربوطه در قیمت‌های بازار منعکس شوند)، هیچ کارگزاری انگیزه‌ای برای کسب اطلاعات در مورد این که قیمت‌ها بر چه اساسی بنا نهاده شده‌اند را نخواهند داشت. پس، یک تعادل از لحاظ اطلاعاتی کارآ، وجود ندارد. این کار اثر قابل ملاحظه ای در اقتصاد مالیه داشته‌است. استیگلیتز، بیکاری غیر ارادی را براساس مبحث اطلاعات، توضیح و پاسخ می‌دهد.
در یک مقاله بسیار مشهور، شاپیرو و استیگلیتز^[۵۶] (۱۹۸۴) یک مدل از بازار کار با دستمزدهای کارآ، را بسط دادند. طبق تعریف، یک دستمزد کارآ، بیش از دستمزد ذخیره^[۵۷] نیروی کار (سطح دستمزدی که فرد را بین ماندن و یا ترک شغل، بی تفاوت می‌سازد) است و لذا این انگیزه را به کارگران می‌دهد تا خوب (کارآتر) کار کنند تا بتوانند شغل خود را حفظ کنند. در مدل شاپیرو و استیگلیتز، فرض می‌شود که کارفرما به طور تصادفی^[۵۸] از کارکنان خود بازرسی به عمل می‌آورد تا سعی و تلاش آن‌ها را در کارشان مشاهده کند. نیروی کاری که از کار شانه خالی می‌کند، اخراج می‌شود و با دستمزد ذخیره (یعنی سطح دستمزدی پایین‌تر) به کارش خاتمه داده‌می‌شود (جستجوی وی برای کاری دیگر و یا شروع کاری خویش‌فرما) و رفتار بهینه توأم کارفرما و نیروی کار منجر به بیکاری تعادلی می‌شود.
از جمله اولین مطالعات استیگلیتز (۱۹۷۴) درباره اطلاعات نامتقارن، به تسهیم محصول یعنی قراردادی قدیمی ولی هنوز هم متداول، مربوط می‌شود. طی قرارداد، معلوم می‌شود که چگونه باید محصول بین صاحب زمین و کشاورزان مستأجر او تسهیم شود. مقدار محصول عموماً به شرایط بیرونی مانند آب و هوا و سعی و تلاش کشاورز مستأجر، بستگی دارد. تحت این فرض قراردادی که ریسک‌گریزی مطلق در ثروتمندان کم است، نتیجه بهینه این خواهد بود که به طرف ثروتمندتر اجازه داده شود(در اینجا منظور صاحبان زمین است) ریسک کامل را متحمل شوند. در عمل، محصول برحسب نسبت‌های ثابت (معمولاً ۵۰-۵۰) بین طرفین تسهیم می‌شود. استیگلیتز (۱۹۷۴) و آکرلوف (۱۹۷۶) هر دو سعی دارند تا این رابطه را برحسب اطلاعات نامتقارن موجود میان طرفین، توضیح دهند. از آن جایی که صاحب زمین معمولاً قادر به مشاهده میزان کار و تلاش مستأجر نیست، لذا وجود یک قرارداد بهینه، بین ریسک تسهیمی و انگیزه، تعادل برقرار کرده و می‌گذارد که کشاورزان مستأجر، مقداری از ریسک را تقبل کند.
می‌یرز و مجلوف (۱۹۸۴)^[۵۹] نشان می‌دهند که صاحبان سهام می‌توانند قربانی انتخاب نامطلوب (از میان بنگاه‌ها) شوند. در یک بخش جدید (امروزه مثل IT)، ممکن است به چشم یک سرمایه‌گذار غیرمطلع، غالب بنگاه‌ها یکسان به نظر آیند در حالی که ممکن است برخی افراد درون بنگاه‌ها^[۶۰] اطلاعات بهتری در مورد سودآوری آتی چنین بنگاه‌هایی داشته‌باشند. بدین ترتیب، بنگاه‌های با سودآوری کمتر از حد متوسط در بازار سهام، بیش از حد ارزش‌گذاری خواهند شد و سرمایه‌گذاران ناوارد نیز آن‌ها را معامله خواهند کرد. چنین بنگاه‌هایی ترجیح خواهند داد تا پروژه‌های جدید را با صدور سهام جدید نه بدهی، تأمین مالی نمایند. از سوی دیگر، بنگاه‌های با سودآوری بالاتر از حد متوسط، کمتر از حد ارزش‌گذاری خواهند شد و توسعه خود را از طریق صدور سهام جدید را پرهزینه خواهند یافت. تحت اطلاعات نامتقارن، بنگاه‌های با «کیفیت پایین» (با سودآوری پایین) سریعتر از بنگاه‌های «با کیفیت بالا» رشد خواهند کرد به این معنا که به تدریج «لیموها» بر بازار غلبه خواهند نمود. در آخر امر، وقتی سرمایه‌گذاران ناوارد واقف به امر شوند، قیمت‌های سهام سقوط خواهد کرد (حباب IT می‌ترکد).
برنهارت^[۶۱] (۱۹۹۵) این بحث‌ها را به تحلیل «پیشرفت‌های کاری» بسط داده و توضیح می‌دهد که چرا کارکنان با سطح پایین آموزشی که به پست‌های بالایی دست یافته‌اند، معمولاً آدم‌های فوق العاده مستعدی هستند. کارفرمایی که می‌خواهد اطلاعات خصوصی خود در مورد توانایی‌های کارکنانش را از بنگاه رقیب مخفی نماید، انگیزه افزایش محیط رقابتی در میان کارکنان را ندارد. برای آن که پیشرفت کاری سودآور باشد، نیروی کار با سطح آموزشی پایین مجبور است که آن قدر با استعداد باشد تا دستمزد بالایی که بنگاه مجبور است برای نگه‌داری وی بپردازد، جبران نماید. مکانیسم‌های مشابه نیز تبعیض دستمزدها را توضیح می‌دهند. طبق اظهارات ملیگروم و اوستر^[۶۲] (۱۹۸۷)، وقتی مشاغلی غلط به نیروی کار محول شود و انگیزه‌های کافی برای بیشتر تحصیل کردن به آن‌ها داده نشود، تبعیض‌ها منجر به ناکارآیی اجتماعی خواهد شد.
در تحلیل تجربی که گیبونز و کاتز^[۶۳] (۱۹۹۱) از «اخراج» در یک بازار نیروی کار با اطلاعات نامتقارن ارائه می‌دهند، وابستگی و ارتباط «انتخاب نامطلوب» و «ارسال علامت» آزمون می‌شود. اگر بنگاه‌ها بتوانند در این مورد که کدام یک از کارکنان باید اخراج شوند، آزادانه تصمیم‌گیری کنند، سایر کارگزاران حاضر در بازار نیروی کار نتیجه‌گیری خواهند کرد که توانایی کارگزاران حاضر در بازار نیروی کار نتیجه‌گیری خواهند کرد که توانایی کارگران اخراج شده کمتر از حد متوسط است (در واقع آن‌ها «لیمو» هستند). البته کارگرانی که در سایر جنبه‌ها (ی قابل اندازه‌گیری) شبیه بقیه هستند ولی به علت تعطیلی بنگاه مجبور به ترک شغل خود شده‌اند، به آسانی شغلی تازه و با دستمزدی بالاتر پیدا خواهند کرد. براساس نمونه‌ای بزرگ از کارگران مازاد، گیمونز و کاتز تأیید تجربی مطالب پیش گفته را ارائه داده‌اند.
فابر و گیبونز^[۶۴] (۱۹۹۶)، مدل «ارسال علامت» اسپنس را با این فرض که کارفرمایان برای به‌دست آوردن اطلاعات پیرامون بهره‌وری کارگران به مشاهده نحوه کار آن‌ها می‌پردازند، بسط می‌دهند. این مدل پیش‌بینی می‌کند که اثر دستمزدی آموزش، مستقل از طول زمانی که کارگر در بازار نیروی کار بوده‌است، می‌باشد در حالی که اثر دستمزدی جزء ثابت^[۶۵](عرض از مبدأ؛ ویژگی‌های غیرقابل مشاهده‌ای که همبستگی مثبت با توانایی‌های کارگر دارد) با مدت زمان اشتغال به کار نیروی کار، افزایش می‌یابد. شایان ذکر است که هر دو مطلب پیش‌گفته با داده‌های مربوط به نیروی کارجوان کشور آمریکا، سازگاری دارد.
آسموگلو و پیشک^[۶۶] (۱۹۹۱) نشان دادند که اطلاعات نامتقارن مربوط به توانایی نیروی کار، می‌تواند علت آموزش در حین کار بنگاه‌ها را توضیح دهد. این مکانیسم شبیه مکانیسم ارائه شده توسط والدمن (۱۹۸۴) و گیبونز و کاتز (۱۹۹۱) است. اطلاعات نامتقارن مربوط به بهره‌وری نیروی کار باعث انحصار خرید^[۶۷] در بازار محلی نیروی کار، می‌شود به این معنا که بنگاه می تواند متعاقباً هزینه آموزش را توسط دستمزدی که دستمزد رقابتی است، بپردازد. مطالب پیش‌گفته توسط مطالعات تجربی انجام شده با بهره گرفتن از داده‌های نظام دوره‌های آموزشی آلمان، تأیید می‌گردد.
جورج استیگلر (۱۹۶۱)، در مقاله خود مدل سادهای برای جستوجو ارائه کرد که شامل اطلاعات بود. او نظریه استاندارد اقتصادی را به کار گرفت تا به طور درونزا مشخص کند که کارگزاران اقتصادی چه میزان اطلاعات باید کسب کنند. نقش استیگلر، مدلسازی صریح به منظور فعالیت برای کسب اطلاعات در چهارچوب مارشالی موجود بود. استیگلر از این واقعیت شروع میکند که هیچ خریداری از قیمت‌هایی که فروشندگان مختلف در هر زمان معین اعلام میکنند، آگاهی ندارند (استیگلر، ۱۹۶۱: ص۲۱۳).
برخی از مطالعات انجام شده در داخل کشور به شرح زیر است:
احتشام (۱۳۹۳) در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «بررسی تاثیرات قیمت و ضمانت کالاهای مصرفی خانگی بر رفتار مصرف کنندگان کلان شهرهای تهران و اصفهان با رویکرد تئوری سیگنال و عدم تقارن اطلاعات»، به بررسی بازار کالاهای مصرفی در تهران و اصفهان پرداخته، یافته‌های تحقیق حاکی از آن بودکه قیمت کالاهای مصرفی خانگی در میان مصرف کنندگان ایرانی (در شهرهای تهران و اصفهان) به عنوان سیگنالی مبنی بر کیفیت بالای کالا محسوب نمی‌شود و شرایط ضمانتی کالا به عنوان سیگنالی مبنی بر کیفیت بالای محصول است.
جهانی(۱۳۹۱)، در پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد با عنوان «بررسی مسئله عدم تقارن اطلاعات در اقتصاد دانش‌محور و ارزیابی راهکارهای ارائه شده جهت مقابله با آن در اقتصادهای پیشرفته»، به بررسی مسأله عدم تقارن اطلاعات در مورد کالاهای تولیدی در اقتصاد دانش محور پرداخته است. در این پژوهش، مشکلات برآمده از عدم تقارن اطلاعات و راهکارهای مقابله با آن در اقتصادهای پیشرفته مورد بررسی قرار گرفته است.
میرجلیلی (۱۳۸۶) در مقاله “اقتصاد اطلاعات نامتقارن”، به بررسی اهمیت اطلاعات در اقتصاد، زمینه‌های پیدایش اقتصاد اطلاعات و بیان مشکلات و راه حل‌های مقابله با عدم تقارن اطلاعات پرداخته است.
صدر (۱۳۸۴) در مقاله‌ای با عنوان “انتخاب کارآمد ابزارهای مالی اسلامی و اطلاعات نامتقارن”، معتقد است وجود اطلاعات نامتقارن مانع کاربرد کارآمد ابزارهای مشارکتی می‌شود، مگر آنکه بانکداران از طریق نظارت بر اجرای قرارداد مشکل عدم تقارن اطلاعات را حل کنند. وی با بررسی عملکرد پنج ساله‌ی ۲۴ سرپرستی بانک کشاورزی، با این نتیجه رسیده که عملیات نظارت در انتخاب ابزارهای کارآمد مشارکتی و غیر آن برای حل مشکل عدم تقارن اطلاعات موثر بوده، زیرا تخصیص منابع به عقود مشارکتی و غیرمشارکتی تابع مستقیم و معنادار نرخ وصولی و غیرمستقیم خطر ابزارهای مالی اسلامی است.
بررسی پژوهش‌های موجود، نشان می‌دهد که در زمینه استخراج ویژگی‌های بازار اسلامی کارهای ارزشمندی انجام شده است. بر اساس این پژوهش‌ها می‌توان اذعان کرد که رعایت برخی اصول نظیر عدم تزئین کالا، پرهیز از غش و تقلب، مخفی نگه‌داشتن عیب کالا، تعریف از کالا هنگام فروش و عیب گرفتن از کالا هنگام خرید، منع تدلیس، وجود خیارات مختلف و … در بازار ضروری است، اما در بخش مربوط به عدم تقارن اطلاعات در بازار کالا، در ایران تحقیقات زیادی انجام نشده است و بیشتر تحقیقات انجام شده در این زمینه منحصر به بازار بیمه و بازار سرمایه بوده است.

مدل پژوهش
پس از استخراج آموزه‌های اسلامی در زمینه تجارت از میان منابع و متون اسلامی به طوری که در بخش ۲-۳-۱ بیان شد. از طریق مطالعه و بررسی دقیق تر بر روی آموزه‌های اسلامی مستخرج در زمینه آداب، احکام فقهی و اخلاق تجارت و مبادله، و مشاوره اساتید محترم، تعدادی از این آموزه‌ها به عنوان آموزه‌های اسلامی موثر در کاهش عدم تقارن اطلاعات در بازار کالا شناسایی شده و جهت ارائه مدل اولیه پژوهش، به صورت زیر در دو دسته احکام الزامی و احکام غیر الزامی تقسیم بندی شد.
علاوه بر این دو دسته با توجه به‌این نکته که در اسلام برای برخی موارد جهت تضمین احکام بیان شده، به طوری که در بخش ۲-۳-۲ بیان شد، خیارات مختلفی در نظر گرفته شده است. پس از بیان احکام موجود در زمینه کاهش عدم تقارن اطلاعات، در دسته سوم به بیان خیارات موثر بر کاهش عدم تقارن اطلاعات می‌پردازیم.
۶-۲-۱ احکام الزامی

شرط صحت^[۶۸]
۲-۶-۱-۱-۱ پرهیز از غرر: عقد غرری عقدی است که به جهتی از جهات نتیجه و پایان آن برای طرفین معامله و یا یکی از آنها مجهول باشد و در نتیجه احتمال ضرر و زیان وجود داشته باشد. (کیایی، ۱۳۷۶) باطل بودن این عقود به دلیل نقص اطلاعات و وجود جهل برای یکی از طرفین است که این جهل نیز می‌تواند به دلیل عدم تقارن اطلاعات به وجود آید. در نتیجه باطل بودن این عقود می‌تواند باعث کاهش عدم تقارن اطلاعات و ارائه اطلاعات کامل شود.
۲-۶-۱-۱-۲ دوری از معامله کالی به کالی: یعنی فروشنده جنس را در آینده تحویل دهد، خریدار هم قیمت را در آینده بپردازد. در چنین نوع معاملاتی احتمال وجود اطلاعات نادرست و نامتقارن بین خریدار و فروشنده بیشتر می‌شود. چون آینده قابل پیش بینی نیست و اطلاعات مربوط به‌اینده تضمین شده نیست.
۲-۶-۱-۱-۳ لزومِ مطابقت کالا از لحاظ کمی و کیفی با مواد قرارداد (کیایی، ۱۳۷۶): یعنی تمام اطلاعات ارائه شده در مورد محصول از سوی فروشنده دقیق و کامل باشد و میان آنچه فروشنده تعهد کرده و ویژگیهای واقعی کالا تفاوت وجود نداشته باشد.
۲-۶-۱-۱-۴ خرید و فروش‌های تصادفی به صورت «منابذه»، «ملامسه» و «حصاه»: به عنوان مثال چوب یا سنگی را به طرف گله گوسفند پرتاب می‌کردند؛ به هرکدام برخورد می‌کرد، همان، با قیمت از پیش تعیین‌شده خریداری می‌شد. در این نوع معاملات در مقدار کالا ابهام وجود دارد. (وسایل الشیعه، ج۱۷، باب ۱۲، ح ،۲۲۷۴۷ص ۳۵۸) به دلیل نقص اطلاعات و وجود ابهام درباره کالای مورد معامله‌این نوع معاملات باطل هستند.
۲-۶-۱-۱-۵ بلوغ (یا مطابق فتوای برخی، داشتنِ قدرتِ تمییز)، عقل، قصد انجام معامله، اختیار، مالک تصرف بودن طرفین معامله: به عنوان مثال معامله کودکان در اموری که ضرر و زیان آن قابل ملاحظه باشد، مکروه اعلام شده، زیرا کودکان بیشتر در معرض انجام معاملات همراه با جهل و ناقصی اطلاعات هستند. از این‌رو لزوم وجود چنین شرایطی برای طرفین معامله نیز می‌تواند در صحت اطلاعات ارائه شده تاثیرگذار باشد.
۲-۶-۱-۱-۶ لزوم وجود رضایت طرفین معامله: یکی از شرایط لازم برای وجود رضایت بین طرفین معامله وجود اطلاعات کامل و متقارن در زمینه کالای مورد معامله و ویژگیهای آن است. زیرا معامله‌ای که در آن اطلاعات ارائه شده در زمینه کالا یا بهای پرداختی کامل و دقیق نباشد باعث نرسیدن یکی از طرفین به خواسته‌هایش و نارضایتی وی می‌شود. بنابراین به نظر می رسد این مورد نیز می‌تواند یکی از موارد موثر در کاهش عدم تقارن اطلاعات بین طرفین باشد.
۲-۶-۱-۱-۷ لزوم مطابقت میانِ ایجاب و قبول: یعنی بین سخن و شرایط فروشنده و خریدار اختلاف نباشد. یعنی اطلاعات نادرست وجود نداشته باشد و این امر تا حدی می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات موثر باشد.
۲-۶-۱-۱-۸ معلوم بودن کالا: یعنی کالا باید از لحاظ مقدار، جنس و وصف معلوم باشد به طوری که از لحاظ عرفی از آن رفع جهالت و غرر شده باشد.(کیایی، ۱۳۷۶) به عبارت دیگر برای انجام معامله صحیح، شناخت جنس کالا و بها و مشخصاتی که باعث تفاوت قیمت می‌شود و سلیقه نسبت به آنها متفاوت است، لازم بوده و اینکار با مشاهده خریدار یا با وصف دیگران به نحوی که باعث رفع جهالت گردد، انجام می‌شود. که این امر نیز می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات از طریق معرفی درست کالا و ارائه اطلاعات درست، موثر باشد.
۲-۶-۱-۱-۹ تعیین مقدار کالا به شیوه معمول: مثلا شمارش برای کالایی که باید وزن شود کافی نیست چون در این صورت امکان اشتباه و اختلال در زمینه اطلاعات بین دو طرف وجود دارد. پس تعیین مقدار کالا به شیوه معمول و متناسب با نوع کالا می‌تواند عدم تقارن اطلاعات را کاهش دهد.
۲-۶-۱-۱-۱۰ معامله در هر شهر با واحدهای اندازه‌گیری همان شهر: در مورد بعضی از کالاها واحد اندازه گیری در شهرهای مختلف متفاوت است علاوه بر این برخی از واحدهای اندازه گیری هم در شهرهای مختلف اندازه‌های متفاوتی دارند به همین دلیل برای وجود اطلاعات صحیح در مورد معامله انجام شده بهتر است در هر شهر از واحد اندازه گیری معمول در آن شهر استفاده شود.

۳۲- http://www.parlis.nl/pdf/bijlagen/BLG656.pdf.
فصل پنجم
پیامدهای حادثه یازده سپتامبر ۲۰۰۱ بر سیاست‌های اوپک
حمله به برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی و ساختمان پنتاگون، نقطه عطفی در تمامی زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، نظامی، فرهنگی و اجتماعی در تاریخ آمریکاست و بطور قطع جامعه جهانی نیز چه به صورت مستقیم یا غیر مستقیم از این حادثه متأثر شده و خواهد شد. دولت بوش این حادثه را فرصتی برای وصول برخی اهداف بین‌المللی خود قرار داد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

راه‌یابی جورج دبلیو بوش به کاخ سفید با توجه به اینکه او از جناح عقاب‌گرای حزب جمهوری‌خواه و از ایالات جنوبی آمریکایی با نگاه سنتی اقتدارگرا به چارچوب‌های روابط بین‌الملل می‌باشد، روشن ساخت که در آغاز هزاره سوم، زمان تصمیم‌گیری برای تعیین استراتژی آمریکا، فرا رسیده است. این فرایند با حادثه یازده سپتامبر تسهیل شد و فرصتی تاریخی را برای رهبری آمریکا فراهم آورد که مفهوم فراگیری را که قابلیت ایجاد انسجام ملی و شکل دادن توافق بین نخبه‌ای را دارد، در بطن این حادثه بیابد. (۱)
در طول تاریخ ۲۳۶ ساله آمریکا نیز، این کشور مصون از تهاجم، تصرف و محاصره بوده است که این مهم، ناشی از موقعیت جغرافیایی مناسب، زیربناهای اقتصادی مطلوب، ماهیت توازن قوا در اروپا و وجود کشورهای متحد برای ایجاد زمان لازم جهت اقدام نظامی برای آمریکا بوده است.(۲) بنابراین رویداد یازده سپتامبر از این حیث نیز منحصر به فرد است چرا که به دنبال این حادثه برای نخستین بار خاک اصلی ایالات متحده پس از جنگ آمریکا-انگلستان در سال ۱۸۱۲، مورد حمله یک دشمن خارجی قرار می‌گرفت. حتی در دوران جنگ جهانی دوم که ژاپنی‌ها بندر «پرل هاربر» در مجمع‌الجزایر هاوایی را بمباران کردند، خاک اصلی آمریکا مورد هجوم قرار نگرفت. در حقیقت، در سال ۱۹۴۱ هنوز هاوایی به عنوان پنجاهمین ایالت آمریکا شناخته نمی‌شد؛ ضمن این که آن واقعه، دست کم ۶ هزار مایل از کرانه‌های اقیانوس کبیر فاصله داشت. اما فروریختن دومین برج بلند آمریکا در قلب نیویورک و در مرکز بازرگانی این کشور روی داد. (۳) از سوی دیگر حملات غافلگیرانه به مرکز تجارت جهانی و پنتاگون را پرل هاربر نسل کنونی لقب داده‌اند؛ حملاتی که آسیب‌پذیری‌های آمریکا را در برابر جهان خارج آشکار کرد و موجب جهت‌گیری اساسی جدیدی در سیاست خارجی این کشور شد. به گونه‌ای که عده‌ای سخنرانی بیستم سپتامبر رئیس جمهور جورج بوش را در کنگره، از آنجا که به مهم‌ترین موارد استراتژی کلان آمریکا اشاره می‌کرد، مشابه سخنرانی رییس جمهور، هری ترومن درباره ترکیه و یونان در دوازدهم می ۱۹۴۷ دانسته‌اند. در آن زمان ایالات متحده قصد خود را برای مبارزه جهانی با کمونیسم اعلام کرد. در واقع یازده سپتامبر پایان عصر پس از دوران جنگ سرد بود. (۴)
۵-۱- آغاز حملات تروریستی یازده سپتامبر
در روز یازدهم از ماه سپتامبر سال ۲۰۰۱ میلادی، هواپیمای بوئینگ ۷۶۷ شماره ۱۱ خطوط هوایی آمریکا که «بُستُن» را به مقصد «لوس آنجلس» ترک می‌کرد، در ساعت ۸:۴۸ صبح، با برج‌ شمالی مرکز تجارت جهانی در نیویورک برخورد کرد. هجده دقیقه بعد، هواپیمای شماره ۱۷۵ خطوط هوایی آمریکا که مقصدی مشابه با هواپیمای قبلی داشت، با برج جنوبی برخورد کرد. بوئینگ ۷۵۷ خطوط هوایی ایالات متحده که از فرودگاه بین‌المللی «والز» واشنگتن به مقصد لوس‌آنجلس در پرواز بود، ساعت ۹:۴۰، روی دیوار غربی ساختمان پنتاگون سقوط کرد. پرواز ۹۳ ایالتی نیز که یک بوئینگ ۷۵۷ بود، در حال پرواز از «نوارک» به «سانفرانسیسکو» بود نیز، در نزدیکی «پیتسبورگ» سقوط کرد. (۵)
یازده طبقه از برج‌های مرکز تجارت جهانی، به طور کلی خراب شد. مقامات آمریکا به دلیل ترس از حملات بیشتر، کلیه سیستم‌های پروازهای داخلی را متوقف کردند. پرواز رئیس جمهور تغییر پیدا کرد و مقامات سنا و مجلس نمایندگان از واشنگتن، به مکان امن دیگری منتقل شدند.
۵-۲- مواضع شخصیت‌های برجسته جهانی پس از حوادث یازده سپتامبر
بدنبال این حادثه اکثر سران کشورهای جهان اعم از دوستان و دشمنان آمریکا این عمل را تقبیح و محکوم نمودند. از آن جمله سخنگوی رئیس جمهوری روسیه اعلام کرد: «پوتین پس از شنیدن این خبر بسیار متأسف شد». ژاک شیراک رئیس جمهور فرانسه نیز با ابراز تأسف از این اتفاق ناگوار با مردم آمریکا اظهار همدردی کرد. همچنین رئیس جمهور اسلامی ایران طی بیانیه‌ای نفرت خود را از این حادثه مخوف بیان داشت و این عمل تروریستی را به نام ملت ایران محکوم کرد. مقامات دیگر نیز با محکوم کردن این عمل غیر انسانی اظهار داشتند: «این جنایت قابل توجیه نیست» «هیچ مسلمانی نمی‌تواند از این حادثه خشنود باشد». «انگیزه عاملان حملات تروریستی انتقام جویی محض است». مقر ناتو در بروکسل هم با دادن مرخصی به کارمندان غیراساسی آنان را برای جلوگیری از خطرات احتمالی به خانه‌های خود فرستاد. نخست‌وزیر ترکیه طی سخنانی گفت: «این حادثه می‌تواند در تمام جهان تأثیرگذار باشد». سخنگوی طالبان گروه حاکم بر افغانستان و طرفدار سرسخت بن‌لادن میلیادر ناراضی عربستان نیز این عمل تروریستی را به شدت محکوم کرد.
پرویز مشرف رئیس جمهور پاکستان نیز طی پیامی با اظهار همدردی با رئیس جمهوری و مردم آمریکا گفت: مردم و دولت پاکستان این «حملات وحشیانه وحشتناک» را که باعث فقدان بی‌سابقه و عظیم و درگذشت افراد بی‌گناه در این عمل تروریستی شد محکوم نموده و خود در عزای شما شریک می‌دانیم.
اتحادیه اروپا نیز اعلام کرد حملات یازده سپتامبر به آمریکا بدترین حملات تروریستی از زمان حمله به پرل هاربر در جنگ جهانی دوم بود و قول داد در مبارزه علیه تروریسم در کنار متحد خود بماند.
جیانگ زمین رئیس جمهور چین نیز طی پیامی به رئیس جمهور و مردم آمریکا این عمل را محکوم و به خانواده قربانیان تسلیت گفت.
هر چند فیدل کاسترو رهبر کوبا از محکوم کردن این عمل تروریستی خودداری کرد و آن را نتیجه زورگویی‌ها و اجحافات بی‌حد و حصر دولت آمریکا در سراسر جهان تلقی کرد. او در عین حال هشدار داد که دنیا روزهای خطرناک و پروحشتی را بدنبال دارد و من از آمریکا می‌خواهم که در این زمینه بردبار و صبور باشد. (۶)
۵-۲-۱- نطق دبیر کل سازمان ملل متحد
کوفی عنان دبیرکل سازمان ملل متحد با تعمدی، بی‌رحمانه و نفرت‌آمیز خواندن حملات یازده سپتامبر آمریکا، از کشورهای جهان خواست این سازمان را مرکز هدایت «مبارزه دراز مدت با تروریسم» قرار دهند.
وی در نطقی در مجمع عمومی سازمان ملل گفت که در کوتا مدت از هیچ اقدامی برای مجازات عاملان حمله به نیویورک و واشنگتن نباید فروگذار کرد. ولی خواستار رعایت حکومت قانون در سطح ملی و بین‌المللی شد.
عنان خطاب به نمایندگان کشورها گفت: «بیایید اصول و استانداردهایمان را تقویت کنیم تا برای همه کشورها این تضاد را آشکار سازیم که تفاوت بین آنهایی که به تروریسم متوسل می‌شوند و آنهایی که با آنها می‌جنگند، چیست. دو هفته پیش در روزی که هیچکدام از ما فراموش نخواهیم کرد، آمریکا متحمل ضربه‌ای تعمدی و بسیار بی‌رحمانه و ویرانگر شد که ما هنوز سعی می‌کنیم تا بزرگی آن را درک کنیم. در واقع این ضربه به یک شهر یا یک کشور نبود، بلکه علیه همه ما بود». (۷)
۵-۲-۲- اظهارات بوش پس از حملات یازده سپتامبر
بوش رئیس جمهور آمریکا در جریان بازدید از پنتاگون اعلام کرد که واشنگتن اسامه بن‌لادن را «زنده و مرده» می‌خواهد. او در شدیدترین تهدیدش گفت: «اسامه بن‌لادن مظنون اصلی ماست. او خیال می‌کند که می‌تواند به ما ضربه بزند و در غاری پنهان شود. در غرب قدیم روی پوسترها می‌نوشتند: «تحت تعقیب مرده یا زنده». آمریکایی‌ها نیز بن‌لادن را زنده یا مرده می‌خواهند ما به تمام کسانی که به او غذا و پناه داده‌اند ضربه خواهیم زد. این جنگی دراز مدت با نبردهای متعدد خواهد بود، ولی کسب آزادی بدون پرداخت هزینه امکان‌پذیر نیست. ما به جهان اعلام می‌کنیم که برای مبارزه با تروریست‌ها به هرکاری دست می‌زنیم».
او بدنبال سخنان خود گفت: «یک ترسو بی‌ایمان به خودِ آزادی حمله کرد ما از آزادی دفاع خواهیم کرد، ما اجازه نخواهیم داد که آزادی اینگونه مورد تهاجم قرار گیرد. نیروهای آمریکا در سراسر جهان برای این اقدام به حال آماده‌باش درآمده‌اند». (۸)
بوش همچنین در سخنرانی روز بیستم سپتامبر در کنگره آمریکا، گفت: «آمریکایی‌ها می‌پرسند، چرا آنها از ما نفرت دارند؟» آنها از آزادی‌ها ما، آزادی مذهب، آزادی بیان، آزادی رأی دادن و دور هم جمع شدن و با هم مخالفت کردن نفرت دارند». (۹)
ایشان در جای دیگری اظهار کرد: «شکست دادن و درهم کوبیدن تروریستها در افغانستان تنها آغاز کار است و قدم اول آمریکا است». او اضافه کرد تظاهر به پارسایی که تروریستها مورد استفاده قرار خواهند داد آمریکا را فریب نخواهد داد. او در ادامه گفت: «براساس مدارک و شواهدی که بدست آورده‌ایم یک شبکه تروریستی سازمان یافته به نام القاعده وجود دارد که اسامه بن‌لادن رهبری آن را به عهده دارد گروه طالبان که حاکمیت افغانستان را در دست دارد باید هر چه سریعتر رهبران القاعده به ویژه اسامه بن‌لادن را تحویل دهد آنها باید تروریستها را تحویل دهند و یا به سرنوشت شومی که در انتظار تروریستها هست دچار شوند». (۱۰)
۵-۲-۳- اظهارات بن‌لادن و ملاعمر پس از مواضع مقامات آمریکایی در قبال حوادث یازده سپتامبر
با اینکه آمریکا‌یی‌ها «بن‌لادن» را مظنون اصلی این حمله معرفی می‌کردند و او را آماج تیر تبلیغات خبری خود قرار داده بودند. اسامه بن‌لادن اعلام کرد: «من دخالتی در حمله به آمریکا نداشتم ولی از این اقدام حمایت می‌کنم».
ملا محمد عمر سرکرده طالبان نیز از بن‌لادن دفاع کرد و گفت او توانایی تعلیم خلبانان انتحارطلب را نداشته و ندارد و حمله به آمریکا بر برائت بن‌لادن صحه می‌گذارد زیرا او هیچ خلبانی ندارد. تعلیم خلبان کار دولتی فعال است و فقط چنین دولتی این توانایی را دارد. «اسامه اگر خلبان داشته آنها را کجا تعلیم داده است؟ در افغانستان چنین امکانی برای آموزش وجود ندارد». (۱۱)
۵-۲-۴- اظهارات دبیرکل اوپک بعد از حوادث یازده سپتامبر
دکتر «علی رودریگز آراک»^[۳۲] دبیرکل اوپک اندکی پس از این حوادث عنوان کرد: «سازمان اوپک بر تحولات رخ داده در پی مجموعه‌ای از حوادث غم‌انگیز ایجاد شده در اوایل امروز نظارت داشته است. همه کشورهای عضو به ادامه سیاست تقویت ثبات بازار متعهد می‌مانند و [اینجانب] نسبت به وجود منابع کافی برای تأمین نیازهای بازار اطمینان خاطر دارم. علاوه بر این اعضای اوپک در حال کسب آمادگی هستند تا در صورت لزوم برای محقق شدن این هدف از ظرفیت ذخیره خود استفاده کنند». (۱۲)
۵-۳- دیدگاه‌های مختلف در مورد حوادث یازده سپتامبر
به صورت کلی دو دیدگاه بنیادی در مورد حوادث مذکور وجود دارد یک دیدگاه مبین نظر افرادی است که ضمن مقرون به صحت دانستن حوادث یاد شده آن را محکوم کرده و در حقیقت اقدام به بازنشر تفکرات مقامات کاخ سفید در وقوع حوادث تروریستی از سوی یک گروه بنیادگرای اسلامی نمودند که عمده افراد یاده شده در سطور گذشته، چنین دیدگاهی داشته‌اند. از سوی دیگر گروه مقابل نگرشی کاملاً منفی نسبت به درستی حوادث یاد شده داشته و تخریب برج‌های دوقلو سازمان تجارت جهانی و بخشی از ساختمان پنتاگون را جزئی از پروژه از پیش طراحی شده آمریکا برای تأثیرگذاری بر حوادث آتی جهانی در قالب استراتژی کلان آمریکایی معرفی می‌نمایند از دیدگاه این گروه و بر مبنای سوابق حکومت آمریکا بروز حادثه‌ای تروریستی با ابعاد یاد شده بدون اطلاع و تأثیرگذاری سازمان‌های امنیتی و اطلاعاتی این کشور غیر ممکن است ذیلاً یکی از آخرین اخبار که نقل قولی از یکی از مخالفین حادثه یازده سپتامبر است آورده شده است :
«ویلیام رودریگز» یکی از بازماندگان یازده سپتامبر ۲۰۰۱ روز سه‌شنبه ۱۷/۱۱/۹۱ در خبرگزاری فارس حضور پیدا کرد. وی در یک کنفرانس خبری که با حضور برخی از رسانه‌های داخلی و دو نفر از مسوولان «راشاتودی» برگزار شد، به افشای برخی حقایق مربوط به یازده سپتامبر پرداخت که کاملاً متفاوت از آن چیزی است که رسانه‌های غربی از این حادثه منتشر کردند. رودریگز در آمریکا بعد از حادثه یازده سپتامبر «قهرمان ملی» لقب گرفت زیرا جان صدها نفر را در آن حادثه نجات داد. مقامات سیاسی آمریکا همچون جرج بوش رئیس‌جمهوری سابق آمریکا از او خواستند تا در رقابت‌ برای احراز سمت‌های سیاسی شرکت کند زیرا او فکر می‌کرد که او همان فردی هست که می‌تواند رأی جامعه «هیسپانیک» آمریکا را جذب کند و اما این توجهات تا زمانی ادامه داشت که به مطرح کردن سوالاتی درباره حادثه یازده سپتامبر پرداخت و خانواده‌های قربانیان این حادثه خواستار تحقیقات درباره این رخداد شدند. رودریگز تصریح کرد:
«جرج بوش در آن زمان گفت که احتیاجی به انجام تحقیقات نیست چون همه می‌دانند که چه کسی این حمله را صورت داده است و این بدترین چیزی بود که می‌شد به قربانیان یازده سپتامبر گفت چون آنها خواستار تحقیقات درباره این حادثه بودند. شما شاید یادتان بیاید که در آن زمان بحث کمیته تحقیق درباره یازده سپتامبر مطرح شد و وقتی من خواستم حقایق درباره این حادثه را بیان کنم، آنها مانع شدند و اجازه ندادند که وقایع این حادثه بیان شود. شهادت‌های من درباره این حادثه همگی در پشت درهای بسته شنیده می‌شد و اجازه نداشتم آنها را افشا کنم». وی ادامه داد: «اگر شما به آرشیو ملی در آمریکا مراجعه کنید مشاهده می‌کنید که اظهارات و شهادت‌های من در دسته‌بندی اسناد محرمانه قرار دارد. کمیته تحقیق درباره یازده سپتامبر حرف‌های مرا کامل شنیدند و در نهایت به یک نتیجه نهایی رسیدند و علیرغم آنکه من به عنوان یک قهرمان ملی نام گرفته بودم، در گزارش ۵۷۶ صفحه‌ای این کمیته، هیچ یک از آنچه من درباره یازده سپتامبر تعریف کردم، مطرح نشد».
رودریگز سپس به شرح حقایق روز یازده سپتامبر پرداخت و گفت:
«یازده سپتامبر روز زیبایی بود. من در آن روز دیر از خواب بلند شدم. با رئیس خود تماس گرفتم و گفتم نمی‌خواهم به سرکار بیایم. او به من گفت: نه دیوانه شدی! امکان ندارد. باید به سرکار بیایی، اگر به سرکار نیایی هیچ‌کس کار تو را در اینجا انجام نمی‌دهد، چون من باید ۱۱۰ پله را تمیز می‌کردم. من به او گفتم اگر شما کارت مرا امضا کنی تا وقت را از دست ندهم، من هم می‌آیم. من به زیرزمین ساختمان تجارت جهانی رفتم. ۶ طبقه زیرزمین بود از بی ۱ تا بی ۶. من در طبقه بی ۱ بودم و در آنجا ۱۵ نفر حضور داشتند. ما درباره کار آن روز خود صحبت می‌کردیم. ساعت ۸:۴۶ بود که ما یک صدای انفجار شنیدیم. انفجار به اندازه‌ای قوی بود که ما به سمت بالا پرت شدیم و انگار درطبقه دوم زیرزمین انفجار رخ داد. وحشت در بین همه به وجود آمده بود. همه داد و فریاد می‌کردند و انفجار به اندازه‌ای قوی بود که من گمان کردم که ژنراتور آسانسور زیرزمین بی ۱ منفجر شده است. اما تا آمدم این مطلب رو بگویم یک انفجار دیگری به وقوع پیوست که این همان تأثیر هواپیماهایی بود که به ساختمان برخورد کرده بود. یک انفجار دیگر اتفاق افتاده بود. این دو اتفاق کاملاً‌ مجزا به وقوع پیوسته بود. یک انفجار که کاملاً مجزا از برخورد هواپیما به ساختمان بود. دولت به من اجازه نداد این مسئله را بگویم».
وی سپس به اطلاع‌رسانی خیلی سریع و عجیب این حادثه پرداخت و گفت: «مردم سراسر جهان مثل ایران از این حادثه بسیار سریع‌ تر از ما که در آنجا بودیم، باخبر شدند زیرا تمامی دوربین‌های رسانه‌های جهان در موقع مناسب آنجا مستقر بودند».
خانواده رودریگز در «پورتوریکو» زندگی می‌کنند و او در آن زمان وقتی با مادر خود تماس گرفت تا او را از وقوع این حادثه مطلع کند، با مطلب بسیار متعجب‌ کننده‌ای روبرو شد و آن این بود که مادرش از تمامی ماجرا خبر داشت و فریاد می‌زد که شبکه «سی ان ان» در حال پخش این حادثه به صورت زنده و به زبان اسپانیولی است. رودریگز پس از آن حادثه بعنوان یک قهرمان ملی شناخته شد. او یک گروه بازماندگان یازده سپتامبر را تشکیل داد. رودریگز در طی ۲۰ سالی که به عنوان خدمتکار در ساختمان تجارت جهانی کار می‌کرد، ۱۰ سال به کار نظافت در دفتر فرماندار نیویورک مشغول به کار بود. فرماندار نیویورک به اندازه‌ای او را دوست داشت که کارهایی مثل هماهنگ کردن کنفرانس خبری را به او می‌سپرد.
بعد از حادثه یازده سپتامبر، از آنجایی که برخی از قوانین را رودریگز در دفتر فرماندار نیویورک می‌نوشت، یاد گرفت تا قوانینی را به نفع خانواده‌ها و بازماندگان یازده سپتامبر بنویسد. رودریگز گفت که به اندازه‌ای جذابیت پیدا کرده بود که برخی از کارگردان‌های هالیوود می‌خواستند از این حادثه فیلم بسازند اما او دوست نداشت که در این فیلم‌ها مشارکت کند زیرا می‌دانست که قرار نیست حقایق در اینباره گفته شود و به همین دلیل تصمیم گرفت تا به سراسر دنیا سفر کند و حقایق یازده سپتامبر را بازگو کند. دوازده سال پس از گذشت حادثه یازده سپتامبر، بسیاری از خانواده‌های قربانیان این حادثه هنوز نمی‌دانند واقعاً چه اتفاقی در آن روز افتاد. وی در پایان نتیجه‌گیری کرد که اهمیت این واقعه بسیار زیاد بود و منجر شد که مواردی در دستورکار آمریکا در عرصه بین‌الملل قر ار بگیرد، بعنوان مثال می‌توانیم به دو جنگی که در عراق و افغانستان اتفاق افتاد اشاره کنیم و حتی این اتفاق باعث شد تا قوانین زیادی چون قوانین «امنیت ملی»، «میهن‌پرستی» و غیره تصویب شود و اهداف خود را پیش ببرند. (۱۳)
۵-۴- پیامدهای حملات یازده سپتامبر
حملات مذکور پیامدهایی در سطح جهانی به همراه داشت که از آن جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۵-۴-۱- تأثیر حوادث یازده سپتامبر بر مقوله انرژی
به طور کلی امنیت انرژی از زمان آغاز به کار کابینه بوش در ژانویه سال ۲۰۰۱، به اولویت اصلی سیاست خارجی ایالات متحده تبدیل شد. هر چند نمی‌توان ادعا کرد که سایر رؤسای جمهور آمریکا به مسئله انرژی بی‌توجه بوده‌اند چرا که اقتصاد و روش زندگی در آمریکا وابستگی زیادی به مقوله انرژی دارد. امّا بوش و معاونش به صورت خاص و بر مبنای پیشینه فعالیت‌ها به نوعی مرتبط با صنعت نفت بودند. در سال ۱۹۷۷ جرج دبلیو بوش مؤسسه «آربیستو»^[۳۳] را تأسیس کرد که این مؤسسه در نهایت در سال ۱۹۸۶ در شرکت انرژی «هارکن»^[۳۴] ادغام گردید. ریچارد دیک چنی معاون رئیس جمهور در سال ۱۹۸۶ قبل از پیوستن به کابینه بوش، مدیر عامل و رئیس شرکت هالی برتون بود. با توجه به این پیش زمینه و درک بحران انرژی که از اواخر دهه ۱۹۹۰ همچنان ادامه داشت، یکی از نخستین دغدغه‌های دولت بوش مسئله تأمین نیازهای انرژی ملی بوده است. وی در هفته دوم دوران ریاستش، «گروه توسعه سیاست انرژی ملی»^[۳۵] را تأسیس کرد که مستقیماً توسعه سیاست انرژی ملی را مد نظر داشت، این گروه که به وسیله معاون رئیس جمهور هدایت و رهبری می‌شد، متشکل از وزرای کشور، خزانه‌داری، داخلی، کشاورزی، بازرگانی، حمل و نقل، انرژی و نیز رؤسای سازمان مدیریت بحران فدرال، سازمان حفاظت از محیط زیست و دیگر مسؤلان عالی‌رتبه بود. (۱۴) به نظر می‌رسد حادثه یازده سپتامبر نیز با تمرکز اساسی بر مسئله انرژی به وقوع پیوسته است. به گونه‌ای که بلافاصله پس از حادثه مذکور و آغاز جنگ با افغانستان گروه فشار نفتی که نمایندگان آن دیک چنی، کاندولیزا رایس و … هستند از طریق جنگ با افغانستان، طرح خط لوله نفتی مشهوری را که دریای خزر را به اقیانوس هند متصل می‌کنند به مرحله اجرا نزدیک کردند. (۱۵) همچنین خانم «سینتیا مک کنی» نماینده دموکرات مجلس در آمریکا پس از حمله این کشور به افغانستان گفت: «با توجّه به تحقیقات، ما خواستار تشکیل یک کمیسیون تحقیق در برابر عملکرد بوش و خانواده و نزدیکان او در این قضیه و منافعی که از آن برداشت کرده‌اند شده بودیم. این امر هم درباره جرایم عمدی که در بازار بورس به وقوع پیوسته است و هم درخصوص منافع اقتصادی که از جنگ با افغانستان عاید بوش و اطرافیانش شده، قابل بررسی است. درباره جنگ افغانستان، مسائل نفتی نقش مهمی ایفا کرده است. چگونه بوش می‌تواند باز هم از اعلام جنگ علیه عراق و شاید هم ایران نفع شخصی ببرد؛ معلوم نیست». (۱۶)
از سوی دیگر روابط دولت کرزای با نمایندگان پاکستان و آمریکا در مورد احداث خط لوله گاز نیز پس از جنگ افغانستان که از جمله حوادث پس از حادثه یازده سپتامبر است؛ بسیار قابل تأمل می‌باشد. بنابر مطلب روزنامه «آیریش تایمز» در یازده فوریه ۲۰۰۲ :«رئیس جمهور پاکستان، ژنرال پرویز مشرف و رهبر افغانستان، حامد کرزای روز گذشته توافق کردند که کشورهای‌شان باید روابط متقابل برادرانه و همکاری در تمام حوزه فعالیتی، از جمله انتقال خط لوله گاز از آسیای مرکزی به پاکستان از طریق افغانستان، را افزایش دهند». همچنین طبق گزارش جورج مان بیوت از روزنامه گاردین: «حامد کرزای و زلمای خلیل‌زاد (فرستاده ویژه بوش به افغانستان) هر دو قبلاً به عنوان مشاوران Unocal، شرکت نفتی ایالات متحده در دهه ۱۹۹۰ که در صدد کشیدن یک خط لوله از افغانستان بوده است، خدمت کرده‌اند». (۱۷)
در چهارم اکتبر ۲۰۰۱ نیز مرکز مطالعات منافع ملی با همکاری مرکز نیکسون، برای بررسی پیامدهای بلندمدّت حملات تروریستی یازده سپتامبر بر سیاست‌های آمریکا، همایشی را برگزار کرد. دکتر جیمز شلزینگر^[۳۶] ناشر نشریه منافع ملّی^[۳۷]، رئیس شورای مشورتی مرکز نیکسون، وزیر اسبق دفاع و رئیس اسبق سازمان سیا- ریاست همایش را برعهده داشت. شرکت کنندگان در این همایش گروهی از دست اندرکاران سیاست خارجی، روزنامه نگاران و تحلیل گران بودند که رئیس همایش از آنان خواست پیامدهای این اقدام تروریستی بسیار موفق را که از لحاظ تعداد کشته‌ها و شدّت خسارات در تاریخ بی‌سابقه بود، بر سیاست خارجی و سیاست دفاعی و اقتصادی و داخلی بررسی نمایند. در بخش سیاست اقتصادی موزس نعیم^[۳۸] سردبیر نشریه سیاست خارجی^[۳۹] در جلسه سوم همایش پیش‌بینی کرد که رکود اقتصادی در پی حادثه یازده سپتامبر تا سه ماهه دوم سال ۲۰۰۲ ادامه پیدا کند و قیمت نفت تا حدود نوزده دلار و هفتاد و پنج سنت کاهش یابد و سپس در نیمه دوم سال به دلیل افزایش تقاضا بهای نفت افزایش یابد. تأثیر حمله به افغانستان بر بهای نفت هیچ یا بسیار اندک خواهد بود. ولی با گسترش جنگ علیه تروریسم (به عنوان مثال جنگ با ایران یا عراق) قیمت نفت به شدت بی‌ثبات خواهد شد. به نظر می‌رسد برنده واقعی در سال آینده، روسیه باشد. زیرا این کشور غیر عضو اوپک و دومین تولیدکننده نفت در جهان، می‌تواند بر قیمت‌های نفت تأثیرگذارد. این تأثیرگذاری نه تنها از طریق تولید داخلی نفت در این کشور، بلکه از طریق نفوذی است که در آسیای مرکزی و قفقاز بر منابع و ذخایر جدید هیدروکربن دارد. (۱۸) امّا گزارش ماهانه بازار نفت^[۴۰] در ماه سپتامبر سال ۲۰۰۱ در بخش نوسانات قیمت نفت خام عنوان نموده است :
«بعد از کاهش قیمت نفت در ماه جولای، قیمت ماهانه سبد مرجع با افزایش ۰.۷۳ دلار به میانگین ۲۴.۴۶ دلار در هر بشکه رسید» (۱۹).
۵-۴-۲- آماده باش کامل نیروهای روسیه
مبارزه آمریکا علیه تروریسم زمینه وسیع‌تر همکاری ابرقدرت‌ها را نیز تغییر داد. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، بهترین مثال از رهبر جویای بهره‌برداری از این موقعیت جدید برای انجام یک معامله است. وی با حمایت خود از آرمان آمریکا، راه را برای توافق با واشنگتن بر سر مسائل حیاتی برای مسکو-مثل کمک‌های اقتصادی، مسأله چچن، گسترش ناتو و دفاع موشکی- باز کرد. تا پیش از یازده سپتامبر ایالات متحده درصدد بازنگری روابط استراتژیک خود با روسیه بود. در حالی که استراتژی بوش عبارت بود از ارائه این رابطه استراتژیک، در عوض همسویی روسیه در زمینه موشکی، احتمالاً نتیجه نهایی شکل فراگیرتری از همکاری‌های امنیتی روسیه و جهان غرب باشد. در واقع همکاری روسیه با آمریکا در جنگ علیه تروریسم شاید در دراز مدت این بحث را تقویت نماید که مسکو را باید به طور کامل به چارچوب امنیتی غرب داخل نمود و عضویت روسیه در ناتو می‌تواند در این راستا باشد. (۲۰)
۵-۴-۳- بحران مالی و سقوط ارزش دلار
این حادثه به کاهش شدید پرواز هواپیماها و افت میزان فروش بلیط انجامید که نشان‌دهنده ترس همگانی مردم آمریکا از تکرار حوادث مشابه بود که با خسارات سنگین مالی همراه بود. (۲۱) به گونه‌ای که در همان روز اوّل بعد از حادثه ۶۷ میلیارد دلار ضرر متوجه بورسهای اروپا گردید. در ژاپن نیز ارزش سهام به پایین‌ترین قیمت خود در هفده سال گذشته رسید. در حالیکه قیمت نفت و طلا رو به افزایش بود دلار سقوط کرد. (۲۲)
۵-۴-۴- شیوع مجدد اسلام ستیزی
اگر چه به اعتقاد بسیاری از اندیشمندان، دیرینه شناسی گفتمان اسلام ستیزی به بعد از انقلاب اسلامی ایران می‌رسد امّا یکی از پیامدهای ناگوار حادثه یازده سپتامبر نیز برای مسلمانان به ویژه مسلمین مقیم آمریکا مورد خشم و تنفّر قرار گرفتنِ آنان در تمامی عرصه‌های اجتماعی، سیاسی، خبری و رسانه‌ای بود. ضمن اینکه خود آنان مورد حمله قرار می‌گرفتند و به جان و مال آنان تجاوز می‌شد معابد و مساجد نیز محل تاخت و تاز دشمنان آنان بود. تا جایی که شهردار و فرماندار نیویورک مردم را از این کار منع کردند. حتی رئیس جمهور آمریکا برای جلوگیری از این ستم‌ها، خود به مسجدی رفت و با بیان سخنرانی مردم را از ادامه این خشونت باز داشت. (۲۳)
«مقتدر خان» استادیار علوم سیاسی کالج آدریان در این خصوص اظهار می‌دارد: «کلمات نمی‌توانند عمق فاجعه انسانی رخ داده را بیان کنند. پیامدهای این واقعه بسیار گسترده خواهد بود و بر جهان و مسلمانان منطقه تأثیر خواهد گذارد. این واقعه همچنین برای مسلمانان داخل و خارج از ایالات متحده پیامدهای مهمی خواهد داشت. حاصل چندین دهه تلاش محققان، گروه‌ها و فعالان، برای بهبود روابط آمریکا و مسلمانان و نیز مبارزه با تصویر منفی از اسلام و غرب، بر باد رفته است». (۲۴)
حوادث یازده سپتامبر که به تعبیر بنیادگرایان مسیحی داخلی آمریکا اعلان جنگ جهان اسلام علیه مسیحیت تلقی گشت، افراط‌گرایی مذهبی را از لایه‌های اجتماعی به نهادهای حکومتی تسری داد. بارزترین تأثیر این نگرش بر رفتار دولت‌مردان آمریکا نیز، ایدئولوژیک شدن سیاست خارجی دولت بوش است که به مراتب بیش از دوران حکومت لیبرال‌های سکولار کلینتون، مذهبی شده است. پس از رویداد یازده سپتامبر، بوش سهواً یا عمداً از واژه جنگ صلیبی که یک مفهومم کاملاً مذهبی و برگرفته از مسیحیت قرون وسطایی است، استفاده کرد. (۲۵)
۵-۴-۵- آغاز جنگ علیه افغانستان و عراق
حوادث یازده سپتامبر ۲۰۰۱ منجر به برپایی دو جنگ تمام عیار با حکومت‌های طالبان در افغانستان و دولت بعثی عراق در سال ۲۰۰۳ گردید. جنگ‌هایی که منجر به سرنگونی حکومت طالبان و رژیم بعثی عراق شد.
۵-۵- سیاست‌های متخذه اوپک در قبال افزایش جهانی قیمت نفت پس از یازده سپتامبر ۲۰۰۱
وقوع حوادث ناگهانی یازده سپتامبر منجر به موضع‌گیری و نطق دبیرکل سازمان اوپک شد که در صفحات گذشته به آن اشاره گردید. اما در عرصه اداری و سازمانی حوادث مذکور به سمت‌گیری اجلاس صد و هفدهم اوپک انجامیده که در آن به نقش اوپک در راستای عرضه بدون مشکل نفت تأکید گردید. (۲۶) هر چند قبل از هرگونه تأثیر کلی حادثه یازده سپتامبر بر اقتصاد انرژی بین‌الملل به نظر می‌رسید تخلف اوپک از سهمیه‌های تعیین شده به میزان ۵۰۰ هزار بشکه در روز و بر طبق آمارهای غیررسمی به میزان بیش از یک میلیون بشکه در روز موجب شد که انتظار بازار در راستای وفور عرضه شکل گیرد. از آنجا که تولید غیر اوپک (آمریکا، کانادا، دریای شمال، آفریقا، روسیه و …) به دلیل افزایش قیمت نفت در خلال یک سال قبل از حادثه یازده سپتامبر افزایش قابل ملاحظه یافته و به رشدی بیش از پانصد هزار بشکه در روز رسیده بود. برخی پیش‌بینی‌ها حکایت از این داشت که رشد نفت غیراوپک در سال ۲۰۰۲ به هشتصد هزار بشکه در روز خواهد رسید و روسیه همچنان به افزایش تولید ادامه خواهد داد. همچنین از جمله سیاست‌های کلی اوپک این بوده که با کاهش تولید، موجب افزایش مصرف از ذخایر شود تا با افت سطح ذخایر، از روند کاهش مستمر قیمت جلوگیری به عمل آید. اما نیاز کشورهای عضو اوپک به درآمدهای ارزی بیشتر موجب افزایش تولید بیش از سهمیه اعضا شد و لذا این سیاست نیز همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد با شکست مواجه گردید. از بعد دیگر با کاهش رشد اقتصاد جهانی، تقاضا برای نفت خام کاهش یافت. براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی IEA رشد تقاضای نفت خام در آمریکا در سال ۲۰۰۱ به صد هزار بشکه در روز تقلیل یافته در حالی که در چهار سال قبل از آن، این رقم به طور متوسط چهارصد و هفتاد هزار بشکه در روز بوده است. میانگین رشد تقاضای نفت در جهان در چهار سال قبل از حادثه یازده سپتامبر ۱۵۰/۱ میلیون بشکه در روز بوده است در حالی که در سال ۲۰۰۱ به ۵/۰ بشکه در روز رسیده است. بدیهی است وقتی عرضه در حال افزایش و تقاضا در حال کاهش باشد قیمت‌ها سریعاً گرایش به کاهش دارند به طوری که سبد نفت اوپک به زیر ۲۰ دلار برای هر بشکه رسید. در اجلاس بیست و شش سپتامبر ۲۰۰۱ نیز اوپک هیچ‌گونه تصمیمی برای حمایت از قیمت نفت خام نگرفت بلکه برعکس، با تکرار و تأکید مجدد مبنی بر تعهد اوپک به تأمین نفت خام مورد نیاز جهان صنعتی در شرایط فعلی، موجبات تضعیف بیشتر قیمت را فراهم نمود. اما کاهش قیمت نفت بعد از یازده سپتامبر ۲۰۰۱ برای رکود اقتصاد جهانی مفید بوده؛ زیرا نفت ارزان در شرایط بحران اقتصادی یک ضرورت برای جهان صنعتی است. (۲۷) علی‌ایحال می‌توان به هفت مسئله مهم اشاره نمود:
۵-۵-۱- تأثیر این حوادث بر بازارهای بین‌المللی دفعی بوده و در روزهای بعد از حوادث مذکور منجر به افزایش قیمت نفت شده هر چند این افزایش نمونه یک عکس‌العمل عصبیِ گذرا از سوی بازار نفت بوده است. به عبارت دیگر با کشف این مسئله که کمبودی در عرضه نفت خام وجود ندارد قیمت‌ها دوباره رو به کاهش گذاشتند.

تعاملات واحدهای رفتاری علت مستقیم رویدادهای سیاسی به شمار می‌روند. بدین ترتیب از آنجا که واقع‌گرایان کلاسیک نقش ساختار را در تشکیل واحدها نادیده می‌گرفتند، نمی‌توانستند علت را ورای سطح دولت جستجو کنند؛ برای مثال مورگنتا از واقع‌گرایانی بود که سعی داشت. داده‌های بین‌المللی را از طریق بررسی کنش‌ها و تعاملات واحدها توضیح دهد که در این مورد ضمن توجه به اصول ماهیت انسانی، تعریف منافع ملی بر حسب قدرت و رفتار سیاست‌مداران، به فشارهای سیستمیک سیاست بین‌الملل عنایت نمی‌کرد. از آنجا که او به آثار مهم ساختار عنایت نداشت، داده‌های سیاسی را از بازیگرانی که موجد آن بودند ناشی می‌دانست. (۱۳)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۶- نوواقعگرایی کنث والتز
مسئله اصلی که برای والتز اهمیت دارد و بنیان نظریه او محسوب می‌شود این است که چرا دولت‌ها در نظام بین‌الملل به رغم تفاوت‌هایی که از نظر سیاسی-ایدئولوژیک و … دارند، رفتار مشابهی را در سیاست خارجی به نمایش می‌گذارند؟ این شباهت را نمی‌توان براساس ویژگی واحدها توضیح داد و در مقابل باید به یک برداشت سیستمی از سیاست بین‌الملل متکی بود :
«هر نظام مرکب از یک ساختار و واحدهای متعامل است. ساختار مؤلفه‌ای نظام‌گستر (System-Wide) است که امکان می‌دهد راجع‌ به نظام به عنوان یک کلیت بیندیشیم … تعاریف ساختار باید خصوصیات واحدها، رفتار آنها و کنش‌های متقابل آنها را کنار بگذارند یا از آنها انتزاع کنند … اینها باید حذف شوند تا بتوانیم میان متغیرهای سطح واحدها و متغیر-های سطح نظام تفکیک قائل شویم». (۱۴)
۲-۷- همکاری بین‌المللی از منظر نئورئالیسم
با توجه به پیامدهای بی‌نظمی در روابط‌بین‌الملل بحث همکاری بین‌المللی حائز اهمیت است. اصولاً همکاری در فضا و محیط تؤام با صلح رخ می‌دهد و از آنجا که عمده رئالیست‌ها اصل حاکم بر نظام بین‌المللی را جنگ می‌دانند، صلح و تبعاً همکاری یک استثنا تلقی می‌شود. هر چند در تضاد با تفکر مذکور شماری از واقع‌گرایان صلح را در نظام بین‌الملل ممکن دانسته و از این زاویه همکاری بین‌المللی را مطرح می‌نمایند. پس برای تبیین چگونگی همکاری بین‌المللی لازم است جایگاه صلح و جنگ در روابط بین‌الملل شناخته شود. به طور کلی سه رویکرد نسبت به صلح بین‌المللی وجود دارد:
۲-۷-۱- دیدگاه حداقلی نسبت به صلح: این دیدگاه به معنی نفی جنگ است که اکثر رئالیست‌ها چنین دیدی را نسبت به جنگ دارند. به عبارت دیگر صلح در این مفهوم پدیده‌ای در مقابل جنگ بوده که در تعریف آن به حالتی که بیانگر عدم منازعه و جنگ میباشد؛ اکتفا شده است.
۲-۷-۲- نگاه مثبت و حداکثری به صلح: براساس این نگرش، صلح همگرایی جامعه بین‌المللی و عدالت اجتماعی است. بنابراین نه تنها جنگ وجود ندارد و نباید باشد بلکه باید زمینه‌های همگرایی و عدالت نیز وجود داشته باشد تا صلح برقرار گردد. مبنای اختلافات این دو رویکرد این است که در دیدگاه حداقلی استدلال می‌شود. که جنگ معلول خشونت فیزیکی است. بنابراین صلح یعنی به کارگیری عدم خشونت فیزیکی اما در دیدگاه حداکثری مبنا عدم خشونت ساختاری قرار گرفته است. خشونت ساختاری معلول یک نوع رابطه اجتماعی است که یک طرف توانایی سلطه کامل را دارد، در صورتی که طرف دیگر فاقد هر گونه توانایی سلطه است. فلذا شرایط صلح چیزی فراتر از نبود جنگ و خشونت است.
۲-۷-۳- رویکرد سوم نتیجه تلفیق بین دو رویکرد یادشده است. این دیدگاه صلح را صرفاً نبود جنگ هم نمی‌داند و معتقد است صلح را باید گذار به جهانی که خشونت در آن نباشد و کشورها نتوانند از جنگ برای تأمین منافع خود استفاده کنند، تعریف کرد. به عبارتی نظمی را باید ایجاد کنیم که در آن به کارگیری خشونت نباشد. که خلع سلاح در این رویکرد قرار می‌گیرد.
نئورئالیسم در رویکرد خود به همکاری بین‌المللی چیزی فراتر از صلح را در نظر دارد. از منظر نئورئالیسم همکاری بین‌المللی امکان پذیر اما ادامه آن مشکل است. نئورئالیست‌ها معتقدند که مشکل همکاری بین‌المللی برخواسته از پیامدهای بی‌نظمی در روابط بین‌الملل است که از جمله این پیامدها بی‌اعتمادی بوده که فریبکاری را ترویج می‌کند. دیگر اینکه، در این وضعیت مانعی برای بکارگیری زور علیه دیگر کشورها وجود ندارد. نظام بین‌المللی در این شرایط همکاری را مشکل می‌کند. نئورئالیست‌ها معتقدند مشکلی مهمتر از این وجود دارد و آن نگرانی از چگونگی منافع حاصل است. سود و منفعت نسبی در مقابل سود مطلق مطرح است. زمانی دو کشور با هم همکاری می‌کنند که سود کسب کنند و ضرری عایدشان نشود (سود مطلق)، اما زمانی چیزی فراتر مطرح است و اینکه دو شریک می‌خواهند سود ببرند و نسبت به همدیگر کمتر سود نکنند، بنابراین، این منفعت نسبی می‌شود که مشکلی در همکاری‌های بین‌المللی است. (۱۵)
۲-۸- رابرت گیلپین
گیلپین را نماینده «واقعگرایی ساختاری سیستمیک هژمونیک» می‌دانند. او از منظر توجه به تحول نظام و نیز نقش سیاست در اقتصاد پاسخگوی مهمی به برخی از انتقاداتی است که واقع‌گرایی و نیز نوواقع‌گرایی والتزی با آن روبه‌رو بودند:
گیلپین سه نوع تغییر را در نظام بین‌الملل مد نظر قرار داده است. مورد اول تغییر نظام (System Change) است که به معنای دگرگونی عمده در ماهیت نظام بین‌الملل تحت تأثیر دگرگونی در سرشت کنشگران یا واحدهای تشکیل دهنده نظام میباشد. که در طول تاریخ، نظام بین‌الملل شاهد تغییراتی از این دست بوده است. دومین نوع تغییر «سیستمیک» یا دگرگونی در درون نظام (Systemic Change) است که به شکل تغییر در توزیع قدرت ظهور مییابد. سومین نوع تغییر در سرشت تعاملات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی-فرهنگی درون نظام است.
مفروضه‌های گیلپین در مفهوم‌بندی او از تغییر سیاسی بین‌المللی عبارتند از :
۲-۸-۱- اگر هیچ دولتی معتقد نباشد که تلاش برای تغییر نظام به نفع آن است، نظام بین‌الملل با ثبات (یعنی در وضعیت تعادل) خواهد بود.
۲-۸-۲- اگر منافع مورد انتظار از تغییر نظام بیش از هزینه‌های آن باشد (یعنی منفعت خالص داشته باشد)، یک دولت می‌کوشد نظام بین‌الملل را تغییر دهد.
۲-۸-۳- یک دولت تا زمانی که هزینه نهایی تغییرات برابر یا بیشتر از سود نهایی آن باشد، خواهد کوشید نظام بین‌الملل را از طریق گسترش سرزمینی، سیاسی و اقتصادی تغییر دهد.
۲-۸-۴- هنگامی که تعادلی میان هزینه‌ها و مزایای تغییر و گسترش بیشتر حاصل شود، هزینه‌های اقتصادی حفظ وضع موجود سریع‌تر از ظرفیت اقتصادی برای حفظ وضع موجود افزایش می‌یابد.
۲-۸-۵- اگر عدم تعادل در درون نظام بین‌الملل ادامه یابد، نظام تغییر خواهد یافت و تعادل جدیدی که بازتاب بازتوزیع قدرت است برقرار خواهد شد. (۱۶)
گیلپین بر آن است که اقتصاد قلمرو رسیدن به ثروت و توزیع آن است و سیاست قلمرو قدرت است. ثروت هر چیزی است که بتواند باعث ایجاد درآمد در آینده شود و شامل سرمایه‌های مادی و سرمایه انسانی است. قدرت در اشکال متفاوت (نظامی، اقتصادی، روانشناختی آن) نهایتاً ابزاری برای نیل به اهداف دیگر است. توزیع قدرت از این نظر اهمیت دارد که «توانایی دولت‌ها برای آن نیل به آنچه را که منافع خود تلقی می‌کنند، عمیقاً تحت تأثیر قرار می‌دهد». قدرت برخلاف ثروت واجد یک بعد روانشناختی قوی نیز هست و بر این اساس، تصورات در مورد قدرت حائز اهمیت زیادی است. البته گیلپین تأکید می‌کند که تمایز میان اقتصاد و سیاست صرفاً تمایزی تحلیلی است و در عالم واقع ثروت و قدرت در نهایت به هم پیوسته‌اند. تفاوت اصلی از نظر او میان دستاوردهای نسبی و مطلق است. به نظر او تأکید اقتصاد (لیبرال) بر دستاوردهای مطلق است زیرا در اقتصاد بازی لزوماً حاصل جمع صفر نیست. در جهان بهینه پارتویی بهبود وضعیت یک فرد مستلزم افول وضعیت دیگر نیست. اما در سیاست، قدرت همیشه امری نسبی است. یعنی افزایش قدرت یک دولت مستلزم کاهش قدرت دیگری است. در نتیجه از این منظر، روابط بین‌الملل بازی با حاصل جمع صفر خواهد بود. به دلیل همین نسبی بودن قدرت است که دولت‌ها درگیر بازی بی‌پایانی برای بهبود یا حفظ مواضع قدرت خود هستند. درست است که دولت‌ها تنها کنشگران نظام بین‌الملل نیستند، اما مهمترین آنها هستند و تعامل میان منافع ملی آنهاست که نقش بازیگران را نیز تعیین می‌کند. با وجود اینکه گیلپین نیز مانند فراملی‌گرایان به شکل روابط فراملی میان کنشگران جدید توجه دارد و از این نظر نقش شرکت‌های چند ملیتی را نیز مهم می‌داند، اما بر آن است که اساساً آنچه این گونه روابط را امکان‌پذیر می‌کند و موجب گسترش آنها می‌شود وجود قدرت هژمون است. دوران‌های صلح بریتانیایی و صلح آمریکایی دوران‌های اوج‌گیری روابط فراملی بوده‌اند. کنشگران غیردولتی نمی‌توانند تأثیر تعیین کننده مستقیمی بر نظام بین‌الملل داشته باشند. آنها فقط می‌توانند بر حکومت‌ها فشار وارد آورند و از این طریق به شکلی غیر مستقیم تأثیرگذار باشند. او بر آن است که «شواهدی دال بر اینکه آنها بتوانند در جایگزینی دولت- ملت به عنوان کنش‌گر اصلی در سیاست بین‌الملل بسیار موفق باشند؛ وجود ندارد». در عوض می‌توان گفت نقش دولت-ملت در زندگی اقتصادی و سیاسی بیش از پیش است و کنشگرانی چون شرکت‌های چندملیتی فقط عامل محرکی‌ برای بسط قدرت دولت در حوزه‌های اقتصادی هستند.(۱۷)
۲-۹- رئالیسم اقتصادی چارچوب نظری تحلیل سیاست‌های اوپک در قبال بحران‌های نظامی بین‌المللی (۲۰۱۱-۱۹۹۱)
رئالیسم در اقتصاد سیاسی بین‌الملل معاصر را می‌توان به نوعی وارث رویکرد مرکانتیلیسم^[۱۳] در سده‌های گذشته دانست. مرکانتیلیست‌ها اقتصاد بین‌الملل را بیشتر از آنکه عرصه همکاری و منفعت متقابل بدانند عرصه منازعه بر سر منافع ملی متضاد قلمداد می‌کنند. بر مبنای مرکانتیلییسم، اهمیت رشد اقتصادی به دلیل تأثیر آن بر قدرت و توان جنگی دولت‌هاست. سیاست‌های مرکانتیلیستی در دو شکل عمده تحقق یافته است. نخست، شکل تدافعی یا ملایم که در آن دولت‌ها به دنبال منافع اقتصادی ملی خود هستند، چرا که بخش مهمی از امنیت ملی آنهاست؛ و دوم شکل خشن یا شرور که در آن دولت‌ها تلاش می‌کنند تا اقتصاد بین‌الملل را در جهت سیاست‌های توسعه‌طلبانه خود جهت دهند. (۱۸)
مرکانتیلیست‌های قرن شانزدهم دریافتند که چگونه اسپانیایی‌ها از عرضه شمش‌های طلا و نقره آمریکایی‌ها بهره می‌برند. این عامل سبب شد تا آنها به دست آوردن شمش را مهمترین راه برای رسیدن به ثروت ملی بدانند. از سوی دیگر، هنگامی که هلندی‌ها بدون دسترسی مستقیم به شمش، به تبع امپراطوری بازرگانی فرامرزی گسترده، به تقویت قدرت خود پرداختند، مرکانتیلیست‌ها بر داد و ستد و دسترسی به مازاد بازرگانی به عنوان راه رسیدن به توسعه قدرت ملی تأکید می‌کردند. به همین منوال، زمانی که بریتانیایی‌ها از طریق صنعتی شدن، نقش اصلی را در عرصه سیاست بین‌الملل بر عهده گرفتند، مرکانتیلیست‌ها بر ضرورت صنعتی شدن کشورها به عنوان بهترین راه کسب قدرت ملی تأکید می‌کردند. مرکانتیلیسم خصوصاً در کشورهایی شایع بود که در فرایند توسعه صنعتی از بریتانیا عقب افتاده بودند و احساس می‌کردند که برای رقابت با بریتانیا باید صنعتی شوند. (۱۹)
امروزه، اگر چه بسیاری از متفکران اقتصاد سیاسی بین‌الملل برآنند که خط‌مشی مرکانتیلیستی سده‌های گذشته منسوخ گردیده؛ اما تحلیل رئالیست‌ها از اقتصاد سیاسی بین‌الملل، بسیار مشابه رویکردهای مرکانتیلیستی پیشین است؛ به گونه‌ای که حتی اصطلاحات مرکانتیلیسم یا نئومرکانتیلیسم در تحلیل‌های آن‌ها فراوان است. که از برجسته‌ترین نظریه‌پردازان رئالیست عرصه اقتصاد سیاسی بین‌الملل، همان‌طور که ذکر آن رفت می‌توان به رابرت گیلپین اشاره کرد.
تحلیل گیلپین در مورد شرکت‌های چند ملیتی به شکلی آشکار گویای نگاه رئالیستی وی به اقتصاد سیاسی بین‌الملل است. گیلپین بر این نظر است که شرکت‌های چند ملیتی نه فقط نقش دولت-ملت‌ها در عرصه اقتصاد و سیاست بین‌الملل را کمرنگ نمی‌سازند، بلکه نقش دولت-ملت در حیات اقتصادی و سیاسی بیش از پیش است. کنش‌گرانی چون شرکت‌های چند ملیتی، صرفاً عواملی برای بسط قدرت دولت در حوزه اقتصادی می‌باشند. تأثیر گیلپین نشان داد که چگونه تأکید رئالیسم بر قدرت، هم می‌تواند توجیهی سیاسی از ظهور اصول و رویه‌های لیبرالی در سیاست اقتصادی خارجی ایالات متحده و هم انتقادی محتاطانه از رهبری لیبرال باشد. الگوی پویای او در مورد «تغییر» تا حدی مشابه برخی نوشته‌های مارکسیستی در این مورد است که برای مثال، جنگ ویتنام را بازتابی از تناقضات اقتصادی می‌دانند که نخبگان قدرت طلب را برانگیخت تا تحت عنوان لیبرالیسم بین‌المللی، دست به طراحی استراتژی امپریالیستی ضدانقلابی بزنند. (۲۰)
در چارچوب جریان رئالیسم در اقتصاد سیاسی بین‌الملل، در دهه‌ های اخیر نظریه ثبات هژمونیک طرح گردیده که شخص رابرت گیلپین نیز در پردازش آن نقش مهمی ایفا کرده است. این نظریه که ابتدا از سوی چارلز کیندلبرگر^[۱۴] (البته بدون استفاده از اصطلاح ثبات هژمونیک) مطرح شد، بر آن است که شکل‌گیری نظام اقتصاد بین‌الملل باز، منوط به حضور قدرت هژمون در آن نظام است. به نظر کیندلبرگر، شکست بازار و رکود بزرگ، معلول فقدان یک وام دهنده نهایی بود. فقط، قدرت هژمون توانایی و علاقه برای فراهم کردن ثبات مالی را دارد. از این رو حضور چنین قدرت هژمونی برای تنظیم جریان اقتصادی باز ضروری است. (۲۱) بنابراین از منظر رئالیسم اقتصادی اگر سازمان اوپک را به مثابه سازمانی متشکل از دولت‌های متعدد بدانیم قطعاً منافع اعضاء اوپک در ساخت تصمیمات و سیاست‌های کلان این سازمان دخالت داشته و مواضع این سازمان به صورت کامل فرادولتی نخواهد بود. فلذا وجود ایالات متحده آمریکا به عنوان دولت هژمون در عرصه بین‌المللی و نحوه رابطه آن با سازمان مذکور به ویژه قدرت فائقه‌اش یعنی عربستان سعودی احتمالاً منتهی به اتخاذ تصمیماتی خواهد شد که لزوماً به نفع تمامی اعضاء نیستند. که این مسئله در هنگام وقوع بحران‌های نظامی و به جهت ضرورت اتخاذ تصمیمات بهنگام از سوی سازمان مذکور برای کاهش تبعات بحران‌ها به ویژه غلبه بر افزایش قیمت نفت نمود بیشتری دارد.
گیلپین در توضیح جهانی شدن به عنوان ویژگی بارز اقتصاد در آغاز قرن ۲۱ معتقد است؛ شدت و اهمیت جهانی شدن اقتصادی تا حد زیادی دچار اغراق‌گویی و کژفهمی شده است. این بدفهمی و اغراق، هم در مباحث روزمره مردم عادی و هم در آرای متخصصان مشهود است. در حقیقت، باید گفت عواقب جهانی شدن آنقدر گسترده، شدید و جامع نیست که ناظران مدعی آن هستند. بلکه جهان امروز، جهانی است که در کنار رشد وابستگی متقابل اقتصادی، همچنان سیاست‌های ملی و اقتصادهای داخلی، اصول تعیین کننده اقتصاد هستند. گیلپین، معتقد است که در کتاب پیشین خود با نام «اقتصاد سیاسی اقتصاد بین‌الملل^[۱۵]»، که در سال ۱۹۸۷ منتشر شد، فقدان نگاهی دقیق به ابعاد داخلی اقتصاد مشهود بوده است. در این کتاب، اقتصاد بین‌الملل به گونه‌ای تحلیل شده بود که در آن اگر توسعه در اقتصاد داخلی لحاظ شده بود، تنها به عنوان یک موضوع دارای اهمیت اندک مورد توجه بود. وی در کتاب «اقتصاد سیاسی جهانی: درک نظم اقتصادی بین‌المللی» می‌نگارد:
«بطور نسبی این غفلت به علت علاقه شخصی خودم برای پیشرفت یک اقتصاد سیاسی بین‌المللی، کامل و خود تنظیم بود. اما در کتاب حاضر تلاش شده است تا با تمرکز بر آنچه که من نام «نظام‌های ملی اقتصاد سیاسی»^[۱۶] بر آن می‌گذارم و اهمیت آنها برای امور اقتصادی داخلی و بین‌المللی بر این ضعف نامبارک غلبه شود. در اواخر دهه ۱۹۸۰، در پی آغاز اثرگذاری جدی پیمان‌های چندملیتی ^[۱۷]در سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ^[۱۸]بر تمام وجوه و ابعاد اقتصاد جهان، در واقع یک انقلاب در اقتصاد رخ داد. در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، رشد در تجارت بین‌الملل، امور اقتصادی بین‌المللی را متحول کرد و متعاقباً در دهه ۱۹۸۰، گسترش ماوراء‌البحری تجارت‌های چند ملیتی باعث یکپارچگی و ادغام بیش از پیش اقتصادهای ملی شد. در دهه ۱۹۸۰، جماعت دانشگاهی توجه خاصی به تئوری وابستگی شبه مارکسیستی ^[۱۹]و شکاف عمیق موجود بین جهان توسعه یافته و کمتر توسعه یافته داشت و لذا بحث انجام شده در کتاب سال ۱۹۸۷ درباره توسعه اقتصادی، امروز در شرایط جدید کاملاً قدیمی و منسوخ شده است. چرا که امروز در مرکز بحث در مورد توسعه اقتصادی، نقش مطلوب دولت و بازار در فرایند توسعه قرار دارد».
به گفته گیلپین یکی از انگیزه‌های عمده نوشتن کتاب «اقتصاد سیاسی جهانی: درک نظم اقتصادی بین‌المللی» تغییرات مهمی بوده که از سال ۱۹۸۷ رخ داده است. که مهمترین وقایع پایان جنگ سرد و پایان تهدید اتحاد جماهیر شوروی علیه آمریکا و متحدان اروپایی آن بوده است. که در واقع به معنی تغییر در ساختاری است که پیش از این، اقتصاد جهان در چارچوب آن عمل می‌کرد. در دوران جنگ سرد، وجود تهدید شوروی باعث می‌شد تا آمریکا و متحدان اروپایی برای حفظ امنیت روی درگیری بالقوه سرپوش بگذارند. اما با فروپاشی شوروی پیوستگی آمریکا با متحدانش به تدریج کمرنگ شد. در همین زمان، افزایش رغبت کشورهای جهان سوم و جمهوری‌های استقلال یافته شوروی باعث رشد بیش از پیش اقتصاد جهانی شد. نمونه بارز روند مشارکت فوق‌الذکر را می‌توان در تلاش فعال کشورهای کمتر توسعه یافته^[۲۰] برای به عهده گرفتن نقش در سازمان تجارت جهانی مشاهده کرد. چنین شرایطی که در آن بازیگرهای جدیدی وارد صحنه می‌شدند، مدیریت سیستم اقتصاد جهانی را ضروری‌تر از قبل کرد. (۲۲)
گیلپین اظهار می‌دارد تجربه تاریخی نشان می‌دهد که هدف فعالیت اقتصادی در نهایت صرفاً به واسطه بازارها تعیین نمی‌شد بلکه هنجارها، ارزش‌ها و منافع نظام‌های سیاسی و اجتماعی نیز نقش مؤثر بر عهده دارند. در کل، هر چند اقتصاد مهم است اما عوامل سیاسی یا برابر و در برخی موارد مهم‌تر از عوامل اقتصادی هستند. لذا قابل پیش‌بینی است که اقتصاد جهانی به شدت تحت تأثیر امنیت و منافع قدرت‌های اصلی یعنی آمریکا، اروپای غربی و ژاپن، چین و روسیه خواهد بود. بنابراین بعید به نظر می‌رسد که این کشورها تمام عرصه را به بازارها تحویل دهند. می‌توان ادعا کرد که نیروهای اصلی اقتصاد در قرن ۲۱، کارآمدی اقتصادی و جاه‌طلبی‌های ملی خواهد بود. (۲۳)
بنا به فرض کتاب یادشده معنی اقتصاد سیاسی جهانی، اندرکنشی بین بازارها و بازیگران قدرتمند مانند دولت، پیمان‌های چند ملیتی و سازمان‌های بین‌المللی از جمله بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول، سازمان اوپک و … است. (۲۴)
گیلپین می‌افزاید اقتصاد بر تخصیص کافی منابع محدود و دستیابی به دستاورد مسلم هر بازیگر از فعالیت اقتصادی تأکید می‌کند اما اقتصاد سیاسی بین‌المللی دولت-محور معتقد است که بازیگران سیاسی نه تنها در این میان به دست یافته‌های مطلق و مسلم بلکه به دست یافته‌های نسبی به دست آمده از معاملات و نیز حجم آنها در مقایسه با سایر بازیگران توجه دارند که البته در این میان دولت‌ها به این تفاوت‌های نسبی حساس‌ترند. بنابراین، دولت‌ها به طور خاص به توزیع دست‌یافته‌هایی که بر رفاه داخلی، ثروت ملی و قدرت نظامی اثر می‌گذارد، حساس هستند. (۲۵)
بطور خلاصه، علی‌رغم اغلب آثار منتشر شده در مورد اقتصاد جهانی، رویکرد گیلپین معطوف به سوق دادن توجه به اهمیت مسلط دولت در اقتصاد داخلی و بین‌المللی و نیز اینکه برای تحصیل درکی درست از اقتصاد بین‌الملل، نیازمند به تحلیل‌های اقتصادی و سیاسی به طور توامان هستیم؛ می‌باشد. بنابراین از منظر این اندیشمند دولت‌ها حتی در قالب سازمان‌های بین‌المللی و شرکت‌های چندملیتی و در عصر موسوم به جهانی شدن نیز همچنان بر منافع خود تأکید می‌ورزند. که در فصول آینده به مصادیقی از این موارد در سازمان اوپک که منتهی به اتخاذ تصمیماتی شده که لزوماً به نفع تمامی اعضاء نبوده‌؛ خواهیم پرداخت.
یادداشت‌ها:
۱- حمیرا مشیرزاده، تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل، تهران: سمت، ۱۳۸۵، ص ۷۳.
۲- سید جلال دهقانی فیروزآبادی، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سمت، ۱۳۸۹، ص ۲۸.
۳- جان مرشایمر، تراژدی سیاست قدرت‌های بزرگ، ترجمه غلامعلی چگنی‌زاده، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت خارجه، ۱۳۸۹، صص ۱۶-۱۷.
۴- همان، صص ۱۹-۲۰.
۵- مشیرزاده، همان، ص ۷۴ .
۶- سید عبدالعلی قوام، اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل، تهران: سمت، ۱۳۸۵، ص ۳۵۶.
۷- مشیرزاده، پیشین، ص ۸۴ .
۸- ریچارد لیتل، تحول در نظریه‌های موازنه قوا، ترجمه غلامعلی چگینی‌زاده، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، ۱۳۸۹، ص ۱۶.
۹- جیمز دوئرتی و رابرت فالتزگراف، نظریه‌های متعارض در روابط بین‌الملل، ترجمه علیرضا طیب و وحید بزرگی، تهران: قومس، ۱۳۸۴، صص ۱۶۴-۱۶۶.
۱۰- دهقانی فیروزآبادی، همان، ص۳۴.
۱۱- پیشین، ص۳۵.
۱۲- قوام، همان، ص ۳۶۱.
۱۳- پیشین، ص ۸۷.
۱۴- مشیرزاده، پیشین، ص ۱۱۳.
۱۵- سید جلال دهقانی فیروز آبادی، جزوه درس روابط بین‌الملل، سال تحصیلی ۸۹-۹۰، صص ۲۴، ۲۵.
۱۶- Robert Gilpin, War and Change in World Politics, Cambridge: Cambridge University Press, 1981, P.8.
۱۷- مشیرزاده، پیشین، صص ۱۲۳-۱۲۴.
۱۸- رابرت جکسون و گئورگ سورنسون، درآمدی بر روابط بین‌الملل، ترجمه مهدی ذاکریان و احمد تقی‌زاده و حسن سعید کلاهی، تهران: میزان، ۱۳۸۳، ص ۲۲۹.
۱۹-همان، ص ۲۳۰.
۲۰- پیتر کاتزنشتاین و رابرت کوهین و استفن کراسنر، «اقتصاد سیاسی بین‌الملل و مطالعه سیاست جهانی»، ترجمه سیروس فیضی، اقتصاد سیاسی، ش ۹، بهار، ۱۳۸۴، ص ۱۲۷.
۲۱- همان، ص ۱۳۲.
۲۲- رابرت گیلپین و جین گیلپین، اقتصاد سیاسی جهانی: درک نظم اقتصادی بین‌المللی، ترجمه هادی خوش‌نویس، تهران: فخرکیا، ۱۳۸۷، ص ۶-۷.
۲۳- همان، ص ۱۰.
۲۴- پیشین، ص ۱۳.

تهیه و تنظیم پرسشنامه بر اساس ادبیات موضوع
توزیع پرسشنامه
تجزیه و تحلیل داده‌های آماری
نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادات لازم
۴-۳٫ جامعه و نمونه آماری
نمونه‌گیری فرایند انتخاب تعداد کافی از میان اعضای جامعه آماری است. به طوری که با مطالعه گروه نمونه و فهمیدن خصوصیات یا ویژگی‌های آزمودنی‌های گروه نمونه قادر خواهیم بود این خصوصیات یا ویژگی‌ها را به اعضای جامعه آماری تعمیم دهیم.
۵-۳٫ جامعه آماری
جامعه آماری، تمام افراد، عناصر، اشیاء و پدیده‌هایی را شامل می‌شود که حداقل یک خصیصه مشترک را دارا باشند و محقق بتواند نتایج مطالعه خود را به کلیه آن‌ها تعمیم دهد. پس آحاد جامعه آماری دارای ویژگی‌های مشترک می‌باشند که آن‌ها را از سایر پدیده‌های خارج از قلمرو جامعه آماری مشخص می‌سازد. جامعه‌ی آماری در این پژوهش با توجه به متغیرهای تحقیق، تمامی مشتریان بانک های تجاری سطح شهر تهران هستند که از خدمات بانکداری اینترنتی استفاده کرده اند. تعداد این افراد نامشخص و نامحدود می‌باشد.
۶-۳٫ روش نمونه‌گیری
یکی از سؤالاتی که هر پژوهشگر در فرایند تحقیق باید به آن پاسخ دهد، این است که آیا باید داده‌های کل افراد جامعه و جمعیت آماری را مورد بررسی و سرشماری قرار داد؟ یا نمونه‌ای از آن ها را با رعایت اصول و قواعد انتخاب کرده و پس از بررسی و تحلیل داده‌ها و ویژگی‌های آن در مورد جامعه آماری قضاوت کرد و نتایج را تعمیم داد. برای صرفه‌جویی و کاهش زمان در مراحل عملیاتی و تحلیلی پژوهش در پژوهش‌های اجتماعی و مدیریتی، نمونه‌گیری مورد تأکید قرار می‌گیرد. روش‌های زیادی برای نمونه‌گیری وجود دارد. با توجّه به این که امکان لیست کردن تمامی مشتریان خدمات بانکداری اینترنتی در سطح شهر تهران به منظور نمونه گیری تصادفی ساده وجود ندارد، در این تحقیق از ترکیبی از روش های نمونه گیری خوشه ای و در دسترس استفاده شده است. بدین صورت که ابتدا شهر تهران به پنج منطقه شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز تقسیم گردیده و به صورت تصادفی دو منطقه از این پنج منطقه انتخاب می گردد. سپس در این دو منطقه انتخاب شده به صورت دردسترس به تعداد حجم نمونه مورد نظر پرسشنامه ها در میان مشتریانی که از خدمات بانکداری اینترنتی استفاده کرده اند، توزیع گردید. برای این که خاصیت تصادفی بودن و پراکندگی نمونه ها بیشتر گردد، جمع آوری داده های تحقیق در زمان های مختلف صورت گرفته است. برای تعیین حجم نمونه نیز از فرمول اندازه نمونه با جامعه نامحدود کوکران استفاده شده است. بر این اساس مقدار اندازه‌ی نمونه به صورت زیر محاسبه می‌شود:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در این رابطه سطح زیر منحنی نرمال استاندارد به ازای سطح معنی‌داری است. نیز برآوردی از انحراف معیار جامعه است که بیشترین مقدار آن ۲۵/۰ می‌باشد. مقدار نیز سطح خطای برآورد است که در این تحقیق ۰۵/۰ منظور شده است. بر این اساس و در سطح معنی‌داری ۹۵% و با توجّه به مقدار اندازه نمونه برابر ۳۸۵ می‌شود. در نهایت ۴۲۰ پرسشنامه بین مشتریان توزیع شده است که از این پرسشنامه‌ها تعداد ۴۰۲ پرسشنامه سالم و قابل تحلیل بدست آمده است.
۷-۳٫ ابزار جمع آوری اطلاعات
روش‌های مختلفی برای جمع آوری اطلاعات از جامعه مورد مطالعه وجود دارد، از جمله پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و روش بررسی اسناد و مدارک. امّا از آنجایی که پژوهش حاضر از نوع توصیفی- پیمایشی است ابزار اصلی گردآوری داده‌ها، پرسشنامه است. پرسشنامه مورد استفاده شامل دو قسمت می‌باشد که در قسمت اوّل ویژگی‌های فردی پاسخ دهندگان و در قسمت دوّم پرسش‌های مربوط به متغیرهای تحقیق طراحی شده است.
پاسخ‌های آزمون بر روی یک مقیاس پنج درجه‌ای در طیف لیکرت تنظیم شده است. هر آزمودنی ۵ نمره جداگانه دریافت می‌کند.

خیلی زیاد

زیاد

متوسط

کم

خیلی کم

۵

۴

۳

۲

۱

۸-۳٫ روایی و پایایی پرسشنامه
۱-۸-۳٫ روایی
روایی ابزار اندازه گیری تحقیق
روایی از واژه­ی روا به معنی جایز و درست گرفته شده و روایی به معنای صحیح و درست بودن است. مقصود از روایی آن است که وسیله­ اندازه ­گیری بتواند خصیصه و ویژگی مورد نظر را اندازه بگیرد. اهمیت روایی از آن جهت است که اندازه‌گیری‌های نامناسب و ناکافی می ­تواند هر پژوهش علمی را بی‌ارزش و ناروا سازد. روایی (اعتبار) در اصل به صحّت و درستی اندازه ­گیری محقق برمی‌گردد. (خاکی، ۱۳۸۶) روایی را به شکل­های مختلف طبقه ­بندی کرده ­اند که تعدادی از آن ‌ها عبارتند از: روایی محتوایی^[۱۳۴]، روایی نمادی (ظاهری)^[۱۳۵]، روایی مربوط به ملاک^[۱۳۶]، روایی موافق^[۱۳۷]، روایی متضمن پیش ­بینی^[۱۳۸]، روایی سازه^[۱۳۹]، روایی همگرا^[۱۴۰] و روایی متمایزکننده^[۱۴۱]. (خاکی، ۱۳۸۶)
در این تحقیق برای بررسی روایی، روایی محتوایی و روایی ظاهری مورد ارزیابی قرار گرفته­اند.
* روایی محتوایی
روایی محتوایی این اطمینان را به وجود می ­آورد که مقیاس شامل موارد کافی می باشد. هرچه موارد معرف حیطه مفهومی که اندازه ­گیری می­ شود بیشتر باشد، اعتبار محتوایی آن بیشتر خواهد بود. به عبارت دیگر روایی محتوایی معرف چگونگی توصیف ابعاد و اجزاء مفهوم است (سرمد و همکاران، ۱۳۷۶).
برای طراحی پرسشنامه با توجّه به پیشینه قوی مدل‌ها و همچنین در نظر داشتن متغیرهای مدل‌های اصلی سعی شد تا پرسشنامه از حیث شاخص‌هایی که سازه‌ها را اندازه گیری می‌کنند، بر پشتوانه‌ی مناسبی از نظریه و کاربردهای عملی آنها در پژوهش‌ها و آزمون‌های متعدد متکّی باشد.
با توجه به اینکه برای برای سنجش یک متغیر از سؤالات استاندارد چندین محقق استفاده شده است، در نتیجه روش تحلیل عاملی تأییدی به کار گرفته شده است که در فصل چهارم توضیحات آن ارائه شده است. در مجموع این تحقیق شامل یازده متغیر «دسترسی»، «سهولت»، «حمایت از مشتری»، «امنیت»، «طراحی وب سایت»، «محتوای وب سایت»، «سرعت»، «کارمزد»،«رضایت»، «قصد استفاده مجدد» و «تبلیغات دهان به دهان» می باشد که با مجموعه ­ای از متغیرهای اندازه ­گیری، مورد سنجش قرار گرفته‌اند. جهت اندازه ­گیری متغیرهای «دسترسی» از ۲ آیتم، متغیرهای «سهولت» از ۳ آیتم، متغیرهای «امنیت» و «حمایت از مشتری» هر کدام از ۲ آیتم، متغیرهای «طراحی وب سایت» از ۲ آیتم، «محتوای وب سایت» از ۴ آیتم، «سرعت» از ۳ آیتم، «کارمزد» از ۲ آیتم، «رضایت» از ۳ آیتم و در نهایت برای سنجش متغیر «قصد استفاده مجدد» و متغیر «تبلیغات دهان به دهان» هر کدام از ۲ آیتم استفاده شده است. بر این اساس پرسشنامه تحقیق در مجموع از ۲۷ سؤال تشکیل شده است که شاخص ها و منابع آن به صورت مختصر در جدول ۱-۳ ارائه شده است.

جدول ۱-۳: متغیرهای پنهان، آشکار، شاخص ها و منابع پرسشنامه