زال چرخ : تشبیه بلیغ اضافی به وجه مشابهت شکل خمیده و کوژی آسمان با شخص سالخورده.
معنی بیت: زال چرخ با وجود پیری در چشم من مانند بت هلال ابرو پسندیده و زیباست.
۸۳۰– اشاره به زنجیر کشیدن پای دیوانگان دارد .
تصرف: مالکیّت ، قبضه کردن.(فرهنگ فارسی معین)
۸۳۱– فاعل در مصراع اول، دام صیاد است و منظور از آن، سبزه و چمن است.
۸۳۳– بال فشاندن: در زبان عامیانه به معنای به کمال خوشی رسیدن است.(شارح)
۸۳۴– به تنگ آمدن: کنایه از عاجز شدن.
پر بی دهن : ۱٫ بسیار کم سخن ، که این کم حرفی ماحصل تنگی بیش از حدّ دهان محبوب است چراکه سخن نمی تواند از تنگنای آن عبور کند.۲٫ بسیار کوچک دهان است.
بیت دارای آرایه های معنوی اغراق و حسن تعلیل است.
۸۳۵– نال : نای میان خالی . (برهان قاطع). نای . مزمار. جوی و رودخانه کوچک را در هندوستان نیزبه همین نام خوانند. (آنندراج ) (انجمن آرا) (فرهنگ نظام ). به نقل از ( دهخدا، ۱۳۸۵: ۲۲۶۳)، (برهان، ۱۳۶۲: ۱۶۱۹)
پر پروانه شدن نامه : کنایه از سوخته شدن نامه.
۸۳۶– قدما معتقد بودند که اگر عرق از پیشانی برآید نشانه بهبود بیماری است. اما شاعر آب شدن شمع را هنگام روشن بودن به تب و بیماری آن نسبت داده و می گوید : همان طوری که شمع می سوزد و عرق می کند اما بیماری اش بهبود نمی یابد، بیماری من نیزاز عرق کردن بهبود نمی یابد.
۸۳۸– دوری کردن از عشق زلف دوست محال است.
۸۳۹– تشت از بام افتادن : کنایه از رسوا شدن باشد. (برهان ) (از فرهنگ رشیدی ) (انجمن آرا) (ناظم الاطباء). کنایه از فاش شدن راز. (آنندراج)
بار دگر فتنه را تشت ز بام اوفتاد خواب مرا بازبست دلبر بیدار مــن
مولوی ))
۸۴۰– دختر رز : کنایه از شراب لعلی باشد. (برهان ). شراب انگوری . (شرفنامه منیری ) (آنندراج (
دوستان دختر رز توبه ز مستوری کرد شد بر محتسب و کار بدستوری کرد
حافظ))
معنی بیت: از وقتی که می از من کناره گرفت به دلیل دوری از شراب درغم او، اشک می ریزم .
۸۴۱– گلشکر: معجونی از برگ گل سرخ و شکر یا قند که برای تقویت معده و نشاط آوری می نوشند.(فرهنگ فارسی معین)

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

پر تافته: بسیار در هم پیچیده و نزدیک به هم .(شارح)
معنی بیت: نزدیکی و صمیمیّت بسیار طوطی شکرخا و بلبل شیدای گل که به گلشکر شباهت دارد در مجلس دوستانه، لطف مجالست آنها و شوق دیدار معشوق را می رساند .
مضمون بیت: به همنشین شدن گل و بلبل اشاره دارد.
۸۴۲– منظور از سفیداب گرد سفیدی که از بعضی مواد گرفته می شود و در نقاشی مورد استفاده قرار می گیرد .
معنی بیت: در چشم نابینای من که به مانند کاغذ سفید رنگ شده حرفی آشکار نیست؛ همانند نامه ای که با سفیداب بر روی کاغذی سفید نوشته می شود و کلمات و حروفش قابل رویت و خوانا نیستند.
۸۴۵– دست به سر کشیدن: کنایه از اظهار مهربانی کردن.
پیش پا افتاده : کنایه از سهل و آسان که فرد بی فکر در پی انجام آن می افتد.
۸۴۶– از جا بردن فعل متعدّی است. و مراد از آن بی طاقت و بی حوصله کردن است.
موج بوریا: خطوط بوریا و به تعبیر دیگر نقش بوریاست که بر خاک می ماند.(شارح)
۸۴۷– معنی بیت: کمر او از بس که در باریکی و نازکی ، یک تاست، اگر تار موی دیگر بر موی کمرش قرار بگیرد نمی تواند سنگینی آن را تحمّل کند .یا به تعبیر دیگر اگر تار مویی در مقابل موی کمر او قرار گیرد ، آن تار مو از رشک نازکی و بارکی کمر معشوق پیچ و تاب می خورد .
۸۴۸– ناخن زدن و ناخن بر یکدیگر زدن: کنایه از جنگ انداختن میان دو کس باشد. (برهان قاطع(
چو تو سوار شوی ماه نو زنــــد ناخن که در میان دو خورشید گرم سازدجنگ
قاضی نورالدین))
۸۴۹– نرد: بازیی است معروف از مخترعات بوزرجمهر که در برابر شطرنج ساخته و بعضی گویند نرد قدیم است اما دو کعبتین داشته ، دوی دیگر را بوزرجمهر اضافه کرده است . (برهان قاطع). اردشیر بابک آن را وضع کرده لاجرم نردشیر نیز نامندش . (منتهی الارب ). در قدیم در بازی نرد سه مهره به کار می بردند. بازیی است در مقابله شطرنج . (غیاث اللغات ). بازیی است که بر صفحه با مهره ها می شود. (فرهنگ نظام)
(دهخدا، ۱۳۸۵: ۲۹۷۷)، (برهان، ۱۳۶۲: ۲۱۲۷)
ریختن رنگ ایهام دارد: ۱٫ طرح ریزی نمودن برای بنا کردن ساختمان۲٫ پاشیدن رنگ.
۸۵۰– رقصد : مجازاً یعنی شاد و خوشحال باشد.
۸۵۲– علم شدن آتش از سنگ: کنایه از ایجاد شدن و بالا آمدن جرقه از سنگ است.
۸۵۳– یعنی دست من کار آستینی که بی حس و حرکت است، می کند.
۸۵۵– شانه بینی: اشاره دارد به یکی از کارهای فال­گیران و پیش­گویان که با نگاه کردن به شانه گوسفند، خبر از احوال اشخاص می­دادند.
به من تا بت شــــانه گر شـد دچار مرا روز و شب شانه بینــی است کار
(طاهر وحید)
۸۵۶– فضا : زمین فراخ، مکان وسیع. (فرهنگ فارسی معین)
خاکستر نشینی: کنایه از فقر و تنگدستی.
معنی بیت: هرکس که در زندگی خاکستر نشینی ؛ یعنی، فقر و مسکنت را انتخاب می کند ، گویی بنای صد گلزار در سینه فراخ خود می نهد.
۸۵۷– رایج است که وقتی دو شاهد بر یک دعوی شهادت بدهند، درست بودن آن مسئله به یقین اثبات می شود.
۸۵۹– آتش در زیر پا بودن: کنایه از مضطرب و بیقرار بودن.
۸۶۰– معنی بیت: از این جهت که آب و دانه من که اسباب معیشت و زندگی من است، همچون آب و دانه آسیاب از یکدیگر جداست، هرگز گرد هم آمدن اسباب معیشتم را در یک جا که موجب فراغ خاطر و جمعیّت دل است ندیده ام.