تدارک امکانات بیشتر خرید؛ بخصوص در مورد هنرهای محلی و صنایع دستی در بسیاری اماکن میسر است.
گسترش فعالیت‌های توریستی؛ مثلا از طریق ایجاد جاذبه‌های بیشتر و برنامه‌های سیاحتی که سبب اقامت بیشتر توریست‌ها در منطقه می‌شود.
ایجاد تنوع در محصولات توریستی به جنبه‌ای حایز اهمیت گسترش و ارتقاء صنعت توریسم در بسیاری از مناطق توسعه یافته توریست مبدل شده است(سازمان جهانگردی، ۱۳۷۹: ۷۳).
۲-۵- گردشگری در جهان
۲-۵-۱- آغاز جهانگردی در دوران باستان
توریسم پدیده‌ای است کهن که از دیرزمان در جوامع انسانی وجود داشته است و به تدریج در طی مراحل تاریخی مختلف به موضع فنی اقتصادی و اجتماعی خود رسیده است(رضوانی، ۱۳۸۵: ۲۷).
۲-۶- گردشگری در جهان
۲-۶-۱- آغاز جهانگردی در دوران باستان
انسان‌های ماقبل تاریخ با انگیزه گردآوری غذا و خوراک از جایی به جای دیگر کوچ کرده و یا به خاطر نجات از خطرات و بلایای طبیعی و دستیابی به آب و هوای مساعدتر از جایی به جای دیگر نقل مکان می‌نمودند.
به تدریج با افزایش مهارت و کسب فنون نیاز انسان به زندگی بدوی و خانه به دوشی کاهش یافت و در دوره‌های بعد، انسان با انگیزه تجارت و تهیه‌ی کالا، مسافرت کرد(پارسائیان و اعرابی، ۱۳۷۷: ۳۶).
گیجی و بی‌خبری اضطراب‌آوری که هستی انسان اولیه را تسخیر کرده بود، او را ناخودآگاه به تلاش‌های گوناگون وا می‌داشت و یک جلوه از این تلاش‌ها سفر بود(دیبایی، ۱۳۷۱: ۴).
از پنج هزار سال پیش سفرهای دریایی سازمان یافته از مبدأ مصر آغاز شد. با ابداع پول به دست سومریان(بابلیان) و آغاز معاملات تجاری در چهار هزار سال پیش از میلاد دوره جدیدی در تاریخ سفر آغاز شد.
سومریان نه تنها نخستین افراد باهوشی بودند که پول را ابداع کرده و در معاملات بازرگانی از آن استفاده می‌کردند؛ بلکه اولین قوم مخترع خط بودند. از این رو، باید آن‌ها را پایه‌گذاران و پیشگامان سفرهای تجاری قلمداد کرد. در آن زمان مردم برای هزینه رفت و آمد و محل اقامت خود پول پرداخت می‌کردند یا مبادله پایاپای انجام می‌دادند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در آغاز سال ۲۷۰۰ پیش از میلاد، فرعون آن زمان مصر فرمان داد با بهره گرفتن از سنگ‌های ساختمانی مرغوبی که در شکور وجود داشت، آرامگاهی برای او و خانواده‌اش برپا کنند و اهرام ثلاثه و مجسمه ابوالهول را بسازند.
این عجایب سال‌های ۱۲۰۰ تا ۱۶۰۰ پیش از میلاد، شگفتی و توجه فراوانی برانگیخت. هر مقبره یا بنای یادبود، مکانی مقدس بشمار می‌آمد. بنابراین بازدید این بناها همواره مذهبی نبود و گاهی برای ارضای حس کنجکاوی و یا تفریحی ساده نیز به این مکان‌ها می‌رفتند.
گردشگران قرن‌های چهارم و پنجم پیش از میلاد بیشتر بازرگانان، شرکت‌کنندگان در جشنواره‌ها، بیماران و مشتاقان علم و دانش بودند اما گروه کوچک دیگری نیز بودند که صرفاً برای سیاحت و گردش به مسافرت می‌پرداختند. بدون تردید «هرودوت»، پدر تاریخ یونان را می‌توان در صدر گروه گردشگران قرار داد.
احتمالاً سفرهای «هرودوت» تلفیقی از کار و سرگرمی و تفریح بوده است.
در دوره تمدن رم و یونان باستان عامل خطر در سیر سیاحت تا حدودی از بین می‌رفت.
اهالی روم به مصر مسافرت می‌کردند تا از مجسمه ابوالهول و اهرام ثلاثه دیدن کنند.
اسکندریه شهری بزرگ و پایتختی بود که اشراف روم را به سوی خود جذب می‌کرد.
از آنجایی که ملت‌های مختلف از جمله مصری‌ها، یونانیان، یهودیان، هندوان و سوری‌ها به آن مکان رو می‌آوردند، به صورت محل داد و ستد و تفریح اشراف در آمده بود(پارسائیان و اعرابی، ۱۳۷۷: ۳۷).
«هاردین» امپراطور روم در فاصله سال‌های ۱۱۷ تا ۱۳۸ میلادی به قصد سیاحت و نظارت لحظه طلوع آفتاب از ستیغ قله آتنا رنج سفرش را بر خود هموار کرد تا به خواسته‌هایش دست یابد(رضوانی، ۱۳۸۵: ۲۷).
بطور کلی در گذشته افراد معدودی از اوقات فراغت خود لذت می‌بردند و وقت آزاد مردم عادی معمولاً به امور مذهبی اختصاص می‌یافت. به همین دلیل در زبان انگلیسی کلمه «ایام تعطیل» از ترکیب ایام مقدس گرفته شده است. بیشتر مسافران هم زائران مکان‌های مذهبی بودند(کاظمی، ۱۳۸۵: ۸).
۲-۶-۲- گردشگری در دوران قرون وسطی
فروپاشی امپراطوری روم طی قرون چهارم و پنجم میلادی و در دوران سیاه پس از آن در قرون وسطی به افت و کاهش رونق سفر و گردشگری در اروپا انجامید. در این دوران سفر همواره با سختی و عاری از لذت و شادکامی بود.
در عوض سرزمین‌های شرقی و اسلامی در اوج دوران شکوفایی خود به سر می‌بردند.
در اروپای قرون وسطی، پیشرفت علمی گاه چیزی مشابه کفر و ارتداد تلقی می‌گردید و در مقابل سرزمین‌های اسلامی قرار داشت. علاوه بر این، علم در آن به گنجینه‌ای تشبیه می‌شد که کسب آن بر هر مرد و زنی واجب بود و در آموزه‌های پیامبر برای رسیدن به آن سفر به دوردست‌ترین نقاط ارزش و اعتبار تلقی می‌گردید. در همین دوران بود که سفر در سرزمین‌های اسلامی کم و بیش رونق پیدا کرد و بخصوص موضوع زیارت سرزمین‌های مقدس انگیزه‌ای مهم تلقی می‌شد. گردشگران پرآوازه و نام‌آشنایی همچون «ناصر خسرو»، «ابن بطوطه مراکشی»، «یاقوت حموی»، «ابوزید بلخی» و «ابن حوقل» که به انگیزه زیارت یا سیر آفاق و انفس و آموزش و پی‌جویی علوم و مباحثه با اندیشمندان دیگر رنج سفر را بر خود هموار می‌ساختند، به عنوان نمودهایی از رونق و علاقمند به سفر می‌توان برشمرد. ایران از مرکزیتی در جاده ابریشم برخوردار بود و چند شاخه از این مسیر از کشور ما می‌گذشت. تجارت ایرانیان از یک سو با شرق آسیا و از دیگر سو با ملل تازه‌مسلمان و سرزمین‌های اسلامی در غرب و نیز با شبه قاره هند از دلایل گسترش گردشگری در این دوران در ایران و سایر سرزمین‌های اسلامی به حساب می‌آمد.
۲-۶-۳- گردشگری در دوران رنسانس
از سده چهاردهم تا هفدهم بیشتر مسافرت‌ها با هدف کسب دانش و تجربه انجام می‌شد. در انگلستان ملکه الیزابت اول برای تربیت و پرورش نمایندگان خارجی با شکل خاصی از مسافرت موافقت کرد. همچنین دولت انگلیس جواز مسافرت صادر می‌کرد که تا دو سال اعتبار داشت و در آن محدوده مسافرت مقدار پولی که مسافرت می‌توانست به همراه داشته باشد و نیز تعداد اسب و خدمه مشخص می‌شد.کاروان‌های مسافرتی دوره الیزابت پس از چندی ساختار و سازمان منظمی پیدا کردند و آن را «گراند تور» نامیدند. معمولاً اشراف نَجا و افراد متعلق به طبقه بالای اجتماع از طریق گراندتور برای کسب دانش و تجربه‌های جدید به مسافرت می‌پرداختند. «گراند تور» یک کتاب راه‌های سفر داشت که در سال ۱۷۷۸ به همت «توماس» و «گنت» تهیه شده و به پرفروش‌ترین کتاب سال تبدیل شد(کاظمی، ۱۳۸۵: ۹).
در سده چهاردهم مسافرت به قصد، زیارت به صورت یک پدیده‌ی انبوه و سازمان‌یافته درآمد که شبکه‌ی بزرگی از سازمان‌های خیریه با مقامات و افراد متعلق به طبقات بالای جامعه آن را تشویق می‌کردند.
۲-۶-۴- گردشگری در دوران انقلاب صنعتی و بعد از آن
انقلاب صنعتی که از سال ۱۷۵۰ تا ۱۸۵۰ به طول انجامید، پایه‌ی گردشگری‌های دسته جمعی را به وجود آورد. در این دوره کارگران ساده کشاورز از مناطق روستایی رهسپار شهرها و کارخانه‌های تولیدی شدند و با شیوه‌ای از زندگی که نمونه‌های آن را در این زمان شاهدیم، آشنا شدند. انقلاب صنعتی همچنین موجب تغییر مشاغل شد، گسترش طبقه‌ی میانی اجتماع را در پی داشت و این طبقه توان آن را یافت تا بیشتر به تفریح و مسافرت بپردازد. تا سال‌های نیمه اول سده نوزدهم میلادی مردم عادی و با درآمد متوسط هنوز امکان کمی برای سفر داشتند. مسافرت‌های تفریحی معمولاً در روز آخر هفته انجام می‌شد و برای کسب درآمد و گذران زندگی و در تمام روزهای هفته کار می‌کردند. در پایان سده نوزدهم کارگران از تعطیلات سالانه برخوردار شدند. حادثه مهم دیگری که بر صنعت گردشگری اثر گذاشت، فناوری‌های مهم بانکی از جمله چک‌های مسافرتی بود که آمریکایی‌ها ابداع کردند. از اواخر قرن ۱۹ گردشگران آمریکایی از وسایلی چون راه‌آهن و جاده‌ها و راه‌های هموار برای مسافرت استفاده می‌کردند. اختراع هواپیما نقطه عطفی در تاریخ وسایل ارتباطی و آمد و رفت است. با طلوع قرن بیستم با دگرگونی‌های وسیعی که در اوضاع اجتماعی، اقتصادی و صنعتی روی داد گرایش به ایجاد تنوع در محیط زندگی یکنواخت و فرار از فضای پر هیاهو و خسته کننده شهرها و شناخت جهان و نیاز مبرم مردم سرزمین‌ها و کشورها به یکدیگر موجبات شکوفایی جهانگردی و سیر و سیاحت به کسب سیاق کنونی را فراهم آورد.
۲-۶-۵- گردشگری در ایران
ایران با توجه به تمدن کهن خود از کشورهای صاحب تجربه و سابقه در گردشگری محسوب می‌شود. این سابقه با توجه به دو عامل اصلی قابل تحلیل و بررسی است: نخست، موقعیت جغرافیایی، سیاسی و جذابیت‌های متنوع و فراوان طبیعی، تاریخی و فرهنگی کشور و دیگری ویژگی‌های اخلاقی و فرهنگی و علاقه‌ای که ایرانیان به سیر و سفر و میهمان‌نوازی دارند(کاظمی، ۱۳۸۵: ۱۸).
مهم‌ترین مسافرت دسته‌جمعی که به نوعی با تاریخ ایران پیوند خورده است را باید مهاجرت اقوام آریایی از روسیه به ایران دانست. مادها در اواخر هزاره دوم پیش از میلاد در ایران سکنی گزیدند. با به قدرت رسیدن کوروش کبیر و بنا نهادن امپراطوری هخامنشی(۳۳۰ تا ۵۵۰ پیش از میلاد) به منظور تسهیل ارتباط بخش‌های گوناگون امپراطوری به بهبود و توسعه‌ی راه‌ها اهتمام ورزیده شد. گزارش «هرودوت» در شرح لشکرکشی کوروش به لیدی نشان می‌دهد که برای نخستین بار در تاریخ به فرمان کوروش بر روی رودخانه‌ها پل زده شده، در این دوره احداث بناهای عام‌المنفعه‌ای برای خدمت‌رسانی به مسافران همچون کاروانسرا، سیل راهنمایی و آب‌انبارها متداول گردید. نخستین مراوده سیاسی تجاری مهم ایران و چین به سفر نماینده خاقان چین به ایران در عهد اشک نهم(۸۶ تا ۱۲۴ پیش از میلاد) باز می‌گردد. این مراوده را در واقع می‌توان بنای شکل‌گیری راه ابریشم دانست که از دروازه‌ی ابریشم در دیوار چین آغاز می‌گردید و ضمن تقسیم شدن به شاخه‌های فرعی سیر نهایی آن به «رامِنوس» در سواحل دریای مدیترانه ترکیه و پالمیرا در سوریه ختم می‌شد. سیر اصلی این راه در ایران قدیم از شهرهایی همچون سمرقند، نیشابور، دامغان، سمنان، ری، قزوین، سراب، تبریز، مرند و خوی می‌گذشته است، باید گفت جاده‌ی ابریشم بیش از بیست قرن پیش شرق و غرب جهان دارای سکونت را به هم پیوند زده بود.
۲-۶-۶- روند توسعه گردشگری در ایران قبل و بعد از انقلاب
به منظور فعالیت‌های جهانگردی در سال ۱۳۱۴ در وزارت کشور اداره‌ای به نام اداره‌ی امور جهانگردی تأسیس گردید. اداره‌ی امور جهانگردی در سال ۱۳۲۰ جای خود را به شورای عالی جهانگردی داد. سرانجام در سال ۱۳۴۲ تصویب‌نامه‌ی سازمان جلب سیاحان به امضای هیأت وزیران وقت رسید و از همان تاریخ رسماً شروع به کار کرد(منشی‌زاده، ۱۳۷۶: ۱۴۹). در سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ شمسی با رونق گرفتن اقتصاد ناشی از درآمد نفت و انجام پروژه‌های زیربنایی و توسعه‌ی شبکه‌های ارتباط هوایی، زمینی، دریایی و راه‌آهن و نیز به وجود آمدن مراکز گردشگاهی، هتل‌ها و اردوگاه‌های جهانگردی ایران می‌رفت تا در رده‌ی کشور توریسم جهان قرار گیرد(استانداری گیلان، ۱۳۸۴: ۱۴). در سال ۱۳۵۳ سازمان جلب سیاحان با وزارت اطلاعات وقت ادغام شد و این وزارت اطلاعات و جلب سیاحان شروع به کار نمود. اداره‌ی امور ایرانگردی و جهانگردی توسط چهار شرکت سهامی به اسامی: شرکت سهامی تأسیسات جهانگردی ایران، شرکت سهامی گشت‌های ایران، شرکت سهامی مرکز خانه‌های ایران و شرکت سهامی سازمان مراکز جهانگردی برای ورزش‌های زمستانی تحت نظارت وزارت اطلاعات و جهانگردی اداره می‌شد. متأسفانه این چهار شرکت با وظایفی مشابه و با ارکانی متفاوت و حوزه فعالیتی متداخل اداره می‌گردید. در سال ۱۳۵۸ به منظور جلوگیری از تداخل وظیفه و هماهنگ نمودن تمام فعالیت‌ها و مسائل مربوط به امر جهانگردی در جهت اعمال سیاست صرفه‌جویی طبق مصوبه مورخه ۱۳۵۸ شورای انقلاب چهار شرکت مذکور در یک دیگر ادغام گردید و تحت عنوان سازمان مراکز ایرانگردی و جهانگردی با بافت و خط‌مشی‌های جدید شروع به فعالیت نمود. از سال ۱۳۶۱ دو نهاد مختلف در زمینه‌های گسترش توریسم در ایران فعال شدند. یکی از این مراکز معاونت سیاحتی و زیارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که ادامه‌دهنده‌ی وظایف و فعالیت‌های سازمان جلب سیاحان بود شرح وظایف این سازمان پس از انقلاب اسلامی تغییر یافت و با عنوان معاونت سیاحتی و زیارتی وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی از فعالیت گسترده برخوردار شد.
سازمان دیگری که در این راستا به فعالیت ادامه می‌داد مجتمع بین المللی و جهانگردی آزادی «آیتو» است که تحت پوشش سازمان سیاحتی و مراکز تفریحی بنیاد مستضعفان به فعالیت ادامه می‌داد(منشی زاده، ۱۳۷۶، صص ۱۴۹-۱۵۰).
پس از پیروزی انقلاب اسلامی؛ یعنی از سال ۱۳۵۷ صنعت توریسم در کشور با رکود شدیدی مواجه شد و به دلایل دگرگونی‌های عمیقی که در ساختار فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و عقیدتی به وجود آمد، برای مدت حداقل یک دهه این صنعت به غفلت و فراموشی سپرده شد و ضربات سنگینی بر پیکره‌ی و ارکان گردشگری کشور وارد آمد که برخی از این عوامل رکود در اینجا عنوان شده است:
عدم توجه به جاذبه‌های کارساز جهانگردی و وجود بدبینی غیرواقع‌بینانه،
اعمال سیاست‌های پیشگیرانه از طریق محدودیت‌ها و موانع،
عدم سرمایه‌گذاری و تخصیص بودجه‌های لازم و عدم حمایت از سرمایه‌گذاری ملی و خارجی(امنیت سرمایه‌گذاری)،
به اشتغال در آمدن فضاهای گردشگری و اردوگاه‌های جهانگردی توسط ارگان‌ها و نیروی انتظامی.
۲-۷- روند شکل‌گیری گردشگری در گیلان
اولین زمینه جهانگردی در گیلان به دوران رونق صنعت ابریشم و قرار گرفتن گیلان در مسیر جاده ابریشم برمی‌گردد که بیشترین رفت و آمد تجاری و دادوستد با اروپا از طریق رشت و انزلی صورت می‌گرفت. در دوره‌ی قاجار، ناصرالدین شاه در سال ۱۲۴۸(ه‍ .ش) پس از ۱۲ روز اقامت در رشت و بندر انزلی، از طریق این بندر به اروپا رهسپار شد. طی این دوره نیز مراودات گیلان و اروپا سبب پذیرش مسافران بسیار می‌شد. اما جهانگردی به مفهوم امروزی و جدید آن از سال ۱۳۰۷(ه‍ .ش) و از اوایل سلسله پهلوی در ایران آغاز گردید. از سال ۱۳۴۸(ه‍ .ش) با استقرار سازمان جلب سیاحان در استان‌ها از جمله گیلان این توسعه شدت بیشتری یافت. اوج رونق این صنعت در گیلان در حد فاصل سال‌های ۱۳۵۱ الی ۱۳۵۶ بود. نمونه‌ی این رونق، احداث ۴۵ هتل، ۳ اردوگاه بزرگ بندر انزلی کپورچال و مجتمع جهانگردی چاف در چمخاله‌ی لنگرود دهکده‌ی ساحلی و خزر ویلای بندر انزلی بود. پس از انقلاب اسلامی در ایران روند توسعه گردشگری در گیلان نیز متوقف گردید. این رکود تا سال ۱۳۶۸ ادامه داشت. از شروع برنامه‌ی اول توسعه(۱۳۶۸) تاکنون می‌توان گفت که در یک حرکت بطنی و کند، روند بازسازی جهانگردی در گیلان مجدداً آغاز شد، که در برنامه‌های دوم و سوم توسعه این روند سرعت بیشتری پیدا کرده است. به طوری که سال‌های اخیر به عنوان یکی از اهداف اصلی نظام و دولت در توسعه‌ی ساختار اقتصادی و اجتماعی مبدل گردید(استانداری گیلان، ۱۳۸۳).
۲-۸- رابطه‌ی جغرافیا و فعالیت‌های گردشگری
ارتباط علمی و کارکردی میان جغرافیا و فعالیت‌های توریستی از آنجا ناشی می‌شود که جهانگردی فعالیتی است که در بستر مکان شکل گرفته و تداوم می‌یابد و مکان یکی از ارکان دانش جغرافیا می‌باشد. جغرافیا؛ علم مکان است. جهانگردی در راستای اجرای سفری کوتاه بر دو عامل انسان و مکان تکیه دارد و بدون انسان و محیط چنین واژه‌ای اساساً نمی‌تواند عینیت یابد از سوی دیگر جغرافیا بر دو عامل انسان و محیط و روابط فی‌مابین نام گرفته است از بررسی چنین مجموعه‌هایی پیوند میان جغرافیا و گردشگری کاملاً روشن و آشکار می‌گردد(منشی‌زاده، ۱۳۷۶، صص ۲۵-۲۶).
۲-۹- اشکال عمده توریسم
با توجه به طول مدت مسافرت، نوع تأسیسات، فصل و چگونگی سازمان‌دهی مسافرت و انگیزه‌های گوناگون که موجب پیدایش یک جریان توریستی می‌شوند، می‌توان اشکال مختلفی از جهانگردی را از یکدیگر تشخیص داد.
۲-۱۰- انواع توریسم