۲-۲-۴- انواع جنگ در اسلام

با توجه به اهدافی که اسلام در جنگ دارد، می توان آن را به انواع گوناگون تقسیم نمود. جنگ داخلی در قلمرو کشور اسلامی، جنگ ابتدایی یا جهاد دعوت، جنگ تدافعی، جنگ آزادی بخش و جنگ میان کشورهای اسلامی.

۲-۲-۴-۱- جنگ ابتدایی

اسلام هیچگاه افراد را مورد تهاجم قرار نمی دهد تا خود را به اجبار بر آنان تحمیل نماید بلکه تنها نظام های کفر و شرک را که نگهبانان ضوابط طبقاتی، عامل اصلی نابسامانی های اقتصادی و اجتماعی و مانع آگاهی انسان ها هستند، مورد تهاجم قرار می‌دهد، تا همه ی مردم را از تأثیرات گمراه کننده ای که فطرت آنان را فاسد ساخته، آزادی را از آنان می‌گیرد، برکنار سازد. (ضیایی بیگدلی، همان، ص ۱۲۵)

‌بنابرین‏، اسلام اجازه می‌دهد که مسلمانان ولو اینکه سابقه عداوت و دشمنی هم با کفار به ویژه با نظام های کافر نداشته باشند، به آن ها یورش برده و برای از بین بردن کفر و شرک با آنان بجنگند. (به نقل از ضیایی بیگدلی، همان، ص ۱۲۶)

بنا به عقیده شیعه، مبادرت به جنگ ابتدایی مستلزم وجود امام یا نایب خاص او است. این نوع جنگ بر شخص بخصوصی واجب نیست، مگر امام یا نایب خاص ایشان بنا به مصالح و مقتضیاتی از جمله کافی نبودن پیکارگران اسلام، شخص یا اشخاصی را به جنگ فراخواند.

ظرافت و لزوم دقت بسیار در اقدام به جنگ ابتدایی، شیعه را برآن داشته است تا این امر را به تشخیص معصوم و در زمره وظایف اصلی امامت قرار دهد.

نتیجه عملی مترتب بر این عقیده آن است که در غیاب امام معصوم؛ یعنی در این مقطع زمانی، جنگ ابتدایی غیر مجاز و موقوف است.

اما در مقابل، اهل سنت و جماعت برای جنگ ابتدایی چنین شراطی را قایل نیستند و معتقدند هر گاه مسلمانان در آن حد از قدرت و نیرومندی که لازمه مبارزه و جهاد ابتدایی است قرار گرفتند بر آنان واجب است که از حالت سکون خارج شده و به جنگ اقدام نمایند.

اسلام جنگیدن در ماه های حرام یا ماه های مقدس (رجب، ذیقعده، ذیحجه، محرم الحرام) و نیز جنگیدن در مسجدالحرام را منع کرده و مسلمانان را از مبادرت به جنگ ابتدایی در این ماه ها و در آن مکان برحذر داشته است.

مستند قرآنی این حکم، آیه ۵ سوره توبه است.

در اسلام، اعلان جنگ ابتدایی به دشمن مستلزم دعوت او به اسلام، همراه با تشویق و تبلیغ است. در صورت عدم پذیرش دعوت از سوی دشمن و تمایل به حفظ دین خود از سوی آن ها، باید جزیه پرداخت نمایند، در غیر اینصورت، وقوع جنگ حتمی است. مهلت دریافت پاسخ از سوی دشمن معمولاً سه روز است.

«حضرت رسول در آغاز بعثت در هر یک از لشگرکشی های خود به جنگجویان توصیه می فرمود که پیش از آنکه به کرات دشمن را به دین اسلام دعوت نکرده اند، از هر گونه حمله ای خودداری کنند و همیشه از صلح و آشتی درآیند.» (ضیایی بیگدلی، همان، صص ۱۲۸-۱۲۷)

۲-۲-۴-۲- جنگ تدافعی

جنگ تدافعی در اسلام، عملیات نظامی کشور اسلامی در مقابل تهاجم و تجاوز مسلحانه کشورهای غیراسلامی است. این قاعده را که «دفاع مشروع» نیز می‌نامند، امروزه در حقوق بین الملل نیز به رسمیت شناخته شده زیرا حق هر کشوری است که برای محافظت در برابر متجاوز از خود دفاع کند.

در اسلام، هدف از جنگ تدافعی، دفع حمله و سرکوب پیمان شکنان و تجاوزکاران بیگانه و بیرون راندن آنان از سرزمین های اشغالی و آزاد سازی آن مناطق و دفاع از جان و مال مسلمانان و عقیده و مرام اسلامی است. انجام این نوع جهاد که در زمره واجبات عینی است بر یک یک مسلمانان اعم از زن و مرد، در کلیه قرون و اعصار و مادام العمر لازم الاجراست.(ضیایی بیگدلی، همان، ص ۱۳۱)

۲-۲-۴-۳- جنگ آزادیبخش

در اسلام، جنگ آزادی بخش جنبه ی دیگری از جنگ تدافعی است. هدف جنگ آزادی بخش، دفاع از مظلوم و طرد استثمارگری و هر نوع استعمار سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است. استاد بوازار، جنگ آزادی بخش را نوعی مداخله بشردوستانه به مفهوم معاصر آن می‌داند . (به نقل از ضیایی بیگدلی، پیشین، ص ۱۴۱)

هدف از جنگ آزادی بخش، آزادسازی ملت هایی است که زیرسلطه حکومت های استبدادی و دیکتاتوری، حیثیت، شرف و جان و مال آنان در معرض تاخت و تاز سلطه گران داخلی است. در اجرای این هدف، بر تمامی کشورهای اسلامی واجب است، مردم ستمدیده را که قادر به دفاع از خود و برانداختن حکومت های ظالم خویش نیستند، یاری کرده، آنان را از قید رقیّت و بندگی برهانند. (ضیایی بیگدلی، پیشین، ص ۱۳۳)

۲-۲-۵- حقوق جنگ در اسلام

حقوق جنگ یا حقوق مخاصمات مسلحانه، به عنوان یکی از شاخه های سنتی و قدیمی حقوق بین الملل است که تا به امروز نیز به رغم تحریم و ممنوعیت جنگ، قابلیت اجرایی داشته و حتی تحولات جدیدی به خود دیده است.

در اسلام نیز بخش اعظمی از حقوق جنگ، در زمره احکام امضایی است که بیش از اسلام (در دوران باستان) در ادیان، آیین ها و رسوم اقوام و ملت های مختلف وجود داشته و اسلام آن را به عنوان قواعد لازم الاجرا تعیین و تنفیذ نموده و در نتیجه، بخشی از حقوق اسلام را تشکیل داده است.

‌بنابرین‏، حقوق جنگ در اسلام، مجموعه قواعد و احکام فقهی و حکومتی اسلامی است که مقطع زمانی اجرای آن ها، طول دوران جنگ، یا پس از جنگ، اما مرتبط با جنگ است. کشورهای اسلامی و به طور کلی مسلمانان درگیر در مخاصمات مسلحانه موظف به رعایت آن ها هستند. منابع حقوق جنگ در اسلام همان منابع حقوق بین الملل در اسلام است. این دسته از قواعد در طی قرون و اعصار در روابط بین‌المللی اسلامی توسعه و تحول یافته است.

حقوق جنگ یا حقوق مخاصمات مسلحانه در اسلام مشتمل بر موضوعات گوناگون و متعددی از قبیل مقررات انضباطی در ارتش اسلام، وحدت فرماندهی و اطاعت از فرمانده؛ پایداری در جنگ در ارتش اسلام، حقوق بشردوستانه در اسلام، تحت عناوین اعمال ممنوعه در جنگ از دیدگاه اسلام، منع کشتار افراد غیرنظامی دشمن، منع مثله کردن اجساد دشمن، منع کشتار حیوانات اهلی دشمن، منع محاصره اقتصادی دشمن، منع انهدام اهداف غیرراهبردی دشمن، منع استعمال سم و مواد شیمیایی زیانبار علیه دشمن و منع تعرض به کلیساها و معابد دشمن می‌باشد. (ضیایی بیگدلی، همان، صص۱۴۲-۱۳۹)

۲-۳- تبیین تعاریف تروریسم

در این گفتار به تبیین تعریف لغوی، حقوقی تروریسم مطابق اسناد بین‌المللی دردسترس می پردازیم.

۲-۳-۱- تعریف لغوی تروریسم

واژه تروریسم از زبان فرانسوی به زبان فارسی راه یافته، و از ریشه لاتین ترس، به معنای احساس ترس، ترساندن، خوف و وحشت آمده است.

در اصطلاح سیاسی یا حقوقی تروریسم عبارت است از کاربرد سیستماتیک ارعاب یا خشونت پیش‌بینی ناپذیر بر ضد حکومت ها، مردمان، یا افراد برای دست یابی به یک هدف سیاسی است یا کارهایی جنائی ضد کشور به منظور ایجاد هراس در اشخاص یا اصناف و طبقات معین یا همه مردم کشور را گفته می شود. (شریعت باقری، ۱۳۸۴، جعفری لنگرودی، ۱۳۷۷)

۲-۳-۲- تعریف حقوقی تروریسم