۲- تعیین نقش تکنولوژی و مؤلفه‌های جغرافیایی در شبکه راه‌های استان با رویکرد سازماندهی سیاسی فضا پیگیری خواهد شد. ناگفته پیداست که امروزه تکنولوژی تأثیرات شگرفی بر پدیده‌های مختلف اعمال نموده و ناممکن‌های زیادی را ممکن و ممتنع نموده است. لذا در بررسی تأثیر جغرافیای سیاسی بر شبکه راه‌های استان می‌توان تأثیر تکنولوژی را مورد توجه قرار داد . چرا که با پیشرفت فناوری‌های جدید محدودیت‌های جغرافیایی که زمانی مانعی بزرگ در راه ایجاد و توسعه‌ی راه‌ها محسوب می‌شدند، اکنون کاملاً مرتفع یا قابل رفع می‌باشند.
۳- برنامه مناسب جهت ارتقاء شبکه راه‌های استان با توجه به سازماندهی سیاسی فضا و مؤلفه‌های جغرافیای سیاسی که نتایج آینده‌نگرانه قابل استنادی را مشخص نماید دنبال کرد. لذا اهداف کلی تحقیق در راستای سؤال اصلی و فرضیه‌های مطروحه برای تحقق نتیجه مورد نظر دنبال خواهد شد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ضرورت تحقیق
همانگونه که در بیان مسئله نیز مطرح شد، شبکه راه‌های ارتباطی اصلی‌ترین زیرساخت توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جوامع بشری است و هر روز بر اهمیت و جایگاه آن افزوده شده و کاربدهای جدیدی برای آن تعریف می‌گردد، اما عدم توجه بر ساختار جغرافیای طبیعی و انسانی شبکه ارتباطی تأثیرات طبیعی و انسانی و سیاسی پیش‌بینی نشده و نامطلوبی را به همراه خواهد داشت. ساده‌ترین این ناهنجاری‌ها عدم کارکرد مناسب و مورد نظر، افزایش حوادث مربوط به حمل و نقل، آلودگی محیط زیست خواهد بود و در سوی مقابل توجه به مؤلفه‌های جغرافیایی طبیعی و انسانی منطقه ضمن افزایش کارایی شبکه ارتباطی ایجاد شده، در کاهش حوادث و همزیستی مسالمت‌آمیز با محیط زیست بسیار کارساز است. همچنین شناخت نیازهای فراروی حمل و نقل منطقه در جهت توسعه یا تغییر شبکه‌های ارتباطی بسیار حائز اهمیت است. عدم پیش‌بینی در این باره هزینه‌های مالی و معنوی هنگفتی را به همراه خواهد داشت. لذا به منظور شناخت علل و عوامل تأثیرگذار بر شبکه راه‌های ارتباطی استان و برنامه‌ریزی آینده محور در این خصوص ضرورت انجام این تحقیق نمایان می‌شود. ضمن اینکه در فرایند این تحقیق رویکرد دستیابی به راهکار کاهش تصادفات جاده‌ای نیز دنبال می‌شود.
روش پژوهش
پژوهش پیش رو به روش مطالعه توصیفی و تحلیلی می‌باشد و به روش کتابخانه‌ای انجام می‌پذیرد. در این تحقیق اطلاعات، اسناد و آمارها از طریق کتب و مجلات علمی، مقالات و پژوهش‌های انجام شده در این حوزه و همچنین مراجعه به سایت‌ها و وبلاگ‌های اینترنتی گردآوری می‌شود. همچنین محقق به واسطه فعالیت در حوزه حمل و نقل از آمارهای موجود و داده‌های مستند اداری و تجارب و یافته‌های شخصی استفاده نموده است.
تعریف مفاهیم
۱- جغرافیای سیاسی : شاخه‌ای از علم جغرافیاست که تأثیرپذیری و تأثیرگذاری سیاست و قدرت در محیط جغرافیایی و بیانی دیگر، تأثیر تصمیمات سیاسی بر محیط جغرافیایی را مورد کاوش و بررسی قرار می‌دهد. نقش ویژه جغرافیای سیاسی سازماندهی سیاسی فضا در سطح محلی، ملی و منطقه‌ای است.
۲- ایمنی^[۱] : کاربرد عمومی این واژه که یکی از پر کابردترین کلمات در رابطه با انسان به شمار می‌رود در زمینه‌های مختلف از جمله پزشکی، صنعت، حمل و نقل و … مورد استفاده قرار می‌گیرد. ایمنی شاخه‌ای از علم است که به تجزیه و تحلیل عوامل مخاطره انگیز می‌پردازد و آن را آنالیز نمده و راهکارهای کنترل و کاهش آن را پیگیری می‌کند.
۳ حمل و نقل : یا ترابری جابه‌جایی انسان، حیوان، کالا از جایی به جای دیگر را گویند. حمل و نقل دارای جنبه‌های گوناگونی است. در یک رده‌بندی کلی می‌توان آن را زیرساخت، وسایل نقلیه و بهره‌برداری تقسیم نمود که در آن زیرساخت شامل جاده‌ها، خطوط ریلی، راه‌های هوایی و آبی، همچنین فرودگاه، پایانه‌های حمل مسافر و … است. وسایل نقلیه نیز خودرو، قطار، هواپیما و … که به عنوان وسیله جابه‌جایی مورد استفاده قرار می‌گیرد و بهره‌برداری در برگیرنده فعالیت‌هایی است که کنترل سامانه را انجام می‌دهد مانند چراغ راهنمایی، خط گردان راه‌آهن و …. .
۴- حوادث رانندگی : هرگونه برخورد یا تصادم وسیله نقلیه موتوری با وسیله نقلیه دیگر ، انسان ، حیوانات اهلی و وحشی ، اشیای کنار راه و واژگونی وسیله نقلیه حادثه رانندگی را سبب می شود در حوادث رانندگی ۴ مولفه انسان ، راه ، وسیله نقلیه و شرایط محیطی به ترتیب میزان اثرگذاری ایفای نقش می کنند.
۵- گیلان: یکی از استان‌های شمالی کشور ایران می‌باشد که به لحاظ شرایط آب و هوایی مناسب و قرار گرفتن در جوار دریاچه‌ی خزر از مقبولیت گردشگری بالایی برخوردار است.
۶- شبکه راه‌ها: به مجموعه راه‌های ارتباطی از قبیل آزادرها، بزرگراه، راه اصلی، راه فرعی، راه روستایی و راه دسترسی شبکه راه‌های ارتباطی گفته می‌شود. البته در نگاه جامع و کلان به هر نوع خطوط ارتباطی زمینی، دریایی و هوایی و زیرمجموعه‌ی آن‌ها شبکه ارتباطی راه‌ها اطلاق می‌شود.
فصل دوم
مبانی نظری و مفاهیم
و دیدگاه‌ها
مفهوم جغرافیای سیاسی
این دانش که بعدها ژئوپلیتیک^[۲] نامیده شد در پایتخت های امپراطوری ها و قدرت های بزرگ در اواخر قرن نوزدهم در دانشگاه ها، انجمن های جغرافیایی و مراکز آموزش شکل گرفت. (زین العابدین ۲۹:۱۳۸۹)جغرافیای سیاسی شاخه ای از علم جغرافیا است که تاثیرپذیری و تاثیرگذاری سیاست و قدرت در محیط جغرافیایی و به بیان دیگر تاثیر تصمیمات سیاسی بر محیط جغرافیایی را مورد کاوش و بررسی قرار می دهد . نقش ویژه جغرافیای سیاسی سازماندهی سیاسی فضا در سطح محلی، ملی و منطقه ای است جغرافیای سیاسی پدیده های سیاسی را در فضای درون یک کشور مورد بحث قرار می دهد که بطور سنتی شامل مفاهیمی مانند مرز، ملت، حکومت و سرزمین است . از آنجایی که یک کشور در بطن مطالعات جغرافیای سیاسی جای دارد و از پیوند سه عامل ملت ، حکومت و سرزمین کشور تشکیل می شود بنا براین همه موضوعات مرتبط با این مفهوم مانند ریشه یابی مسایل قومی ،مذهبی ، جریان مهاجرت ،تحلیل قدرت سیاسی نواحی ، تحلیل فضایی قدرت سیاسی در سطح کشور تقسیمات کشوری و رقابت های مکانی دولت محلی تمرکز و عدم تمرکز قدرت سیاسی جغرافیای انتخابات از جمله مسایل مرتبط با کشور هستند که امروزه در جغرافیای سیاسی مورد توجه و بررسی قرار می گیرند از طرف دیگر در حوزه مسایل جهانی نیز که قلمروی مطالعات ژئوپلیتیک است به طور سنتی در باره مناسبات قدرت در سطح جهان و راه های دستیابی به قدرت جهانی و افزایش آن بحث و بررسی می شود در حال حاضر تحولات که در سیاست جهانی روی داده است تنوع بیشتری به مباحث ژئوپلیتیک بخشیده و این شاخه از جغرافیای سیاسی مفاهیم تازه و متنوعی را مورد بحث قرار می دهد .
جغرافیای سیاسی به مطالعه ادعاها و منازعات انسانی درباره استفاده ، شراکت ، مالکیت زمین و منابع آن
می پردازد. این منازعات، در سطوح بسیار متفاوتی به وقوع می پیوندد از جمله ممکن است شامل همسایگانی شود که بر سرجاگزینی صحیح تیرهای نگهدارنده نرده باغ با هم مشاجره می کنند و یا ممکن است این مشاجره، شامل ادعاهای ارضی میان قبایل رقیب و یا گروه های از ملیت های مختلف که در یک سرزمین زندگی می کنند بروز کند و یا امکان دارد در میان کشورهای همسایه به وقوع بپیوندو یا بصورت رقابتهایی بر سر نفوز جهانی میان بلوکهای بزرگ قدرت رخ دهد . همچنین این منازعات ممکن است در یک جامعه و یا میان جوامع بوجود آید به عنوان مثال ، هنگامی که گروه های حفاظت از محیط زیست و مردم یک محل با عملیات قطع درختان و احداث جاده مخالفت می ورزند. (مویر ۹:۱۳۹۲ ) بر این اساس ژئوپلیتیک به بررسی تأثیرات پدیده ها و مؤلفه های جغرافیای سیاسی بر ساختار نهادهای سیاسی و تحولات آنها همچنین بر نقش جغرافیا در روابط فی مابین دولتها می پردازد.
رهیافتی به سیاست که از آلمان اواخر قرن نوزدهم ریشه گرفت و ضمن تأکید بر قید و بندها و محدودیت های تحمیلی محل و محیط بر سیاست خارجی ، به تأکید بر تداوم واقع گرایی سیاسی مدرن کمک کرد کارل هاوس هوفر ، هالفورد مکیندر عضو لیبرال پارلمان انگلستان و اسپایکمن و اس.ب.کوهن نویسندگان آمریکایی این اندیشه را به سیاستگذاران منتقل کردند که کنترل مجموعه سرزمین اروپایی – اسیایی (اورآسیا) یا هارتلند شرایط اولیه سلطه جهانی است این مسأله به دلمشغولی های پی در پی آلمان ، انگلستان و ایالات متحده نسبت به قدرت روسیه در آسیا ، نگرانی دموکراسی های صنعتی از توسعه طلبی آلمان ، و نگرانی ایالات متحده و متحدان آن از گسترش کمونیسم به سوی حاشیه های آسیای جنوب شرقی ، اروپای شرقی ، جنوبی خاورمیانه طی جنگ سرد تبدیل شد (مک لین۱۳۸۱ : ۳۳۹) با پایان گرفتن جنگ جهانی دوم جهان به صورتی که نظریه پردازان و مبلغان ژئوپلیتیک ترسیم کرده بودند چهره ای جدید از خودنشان می دهد و دستاوردها و فرض های قطعی پیشین زیر سؤال می رود متغییرهای ژئوپلیتیک سنتی تحت تأثیر دگرگونی های سیاسی بعد از جنگ اعتبار و صحت خود را از دست دادند. (لورو و توال ۲۹:۱۳۸۱ ) صاحبنظران اولیه ژئوپلیتیک از جمله راتزل و مکیندر به عنوان پداران علم ژئوپلیتیک از منطق دکارتی پیروی و مسائل علمی جغرافیا را مستقل از ذهنیت انسان فرض می کردند. (زین العابدین ۳۱:۱۳۸۹) ژئوپلیتیک عبارت است از درک واقعیت های محیط جغرافیایی به منظور دستیابی به قدرت ، به نحوی که بتوان در بالاترین سطح وارد بازی جهانی شد و منافع ملی و حیات ملی را حفظ کرد . به عبارت دیگر ژئوپلیتیک عبارت است از : علم کشف روابط محیط جغرافیایی و تأثیر آن بر سرنوشت سیاسی ملل (عزتی ۷:۱۳۸۱) هدف ژئوپلیتیک روش شناخت منطقی و جزء به جزء رفتار گروه های انسانی و به ویژه دولت ها است، ژئوپلیتیک انگیزه ها ، دورنگری ها و نیز فضاهای ادراکی بازیگران صحنه بین الملل را توضیح می دهد ، این دانش از دیگر سو با عنایت به استمرار برخی از هنجارها به استخراج عناصری می پردازد که درک و فهم وضعیت ها را آسان می نمایند. (لورو و توال ۱۹۸۱ : ۳۴ ) عواملی که در ژئوپلیتیک مؤثرند به دو دسته کلی عوامل ثابت و عوامل متغیر تقسیم می گردند ، عوامل ثابت ژئوپولیتیک عبارتند از: ۱- موقعیت جغرافیایی ۲- فضا و تقسیمات آن ۳- وسعت خاک ۴- وضع تویوگرافی ۵- شکل عوامل متغییر ژئوپلیتیک نیز شامل:۱- جمعیت ۲- منابع طبیعی۳- نهادهای سیاسی اجتماعی. ( عزتی ۱۳۸۰ : ۷۵ ) موقعیت جغرافیایی در بین عوامل ثابت و انسان در بین عوامل متغییر نقش دو قطب اصلی را در تحلیل های ژئوپلیتیک ایفا می کند.
تعاریف و دیدگاه ها
جغرافیا به منزله علم همبستگی بین علوم طبیعی و پژوهشهای انسانی است ( فردیک راتزل) به عبارت دیگر رابطه بین انسان و محیط طبیعی آن تمام فعالیت های انسان را تحت تأثیر قرار می دهد در فرایند تکامل جوامع بشری دیدگاه های جغرافیای تأثیر گذار بوده است این تأثیرات از پیدایش اولین اجتماعات کوچک بشر تا تشکیل قدرتمندترن کشورهادر عصر حاضر کاملاً مشهود و مشخص است.
از نظر گریفیت تیلور می توان سه نوع جغرافیا را مطرح ساخت:
۱- جئوکراتیک: که در این نوع جغرافیا طبیعت نقش عمده ای در تعیین نوع زندگی بازی می کند در جهت تحکیم و اثبات این دیدگاه الکساندر فن همبلت پدر جغرافیای نو ، مسافرت های علمی متعددی را در مناطق مختلف جهان از جمله آمریکای مرکزی و جنوبی همچنین روسیه و سیبری انجام داد که حاصل تحقیقات علمی وی ترسیم اولین نقشه همدمای جهان بود که در آن وابستگی انسان به محیط نشان داده می شد.
۲- تئوکراتیک جغرافیا : در این نوع جغرافیا ، یک نوع خدا نگری در تمام پدیده ها موردتأکید می باشد و همه پدیده های سطح زمین در کنترل آفریدگار جهان قرار می گیردکه کارل ریتر در خصوص اثبات این دیدگاه تلاش های فراوانی انجام داده است.
۳- وی اوکراتیک : از نیمه دوم قرن نوزدهم ، مکتب تحول – تکامل در حیوانات ، گیاهان و زندگی انسان بوسیله چارلز داروین مطرح گردید وی عامل محیط را در بروز تحول و تکامل حائز اهمیت می دانست ، این دیدگاه در تقابل با دو دیدگاه نخست ، جئوکراتیک و تئوکراتیک قرار گرفت.در این دیدگاه استدلال می شود که محیط امکاناتی را در اختیار انسان قرار می دهد و بهره گیری از این امکانات محیطی به انتخاب انسان بستگی دارد ، از این نوع جغرافیا مکتب امکان گرایی که ویدال دول بلاش یکی از بنیانگذاران آن به شمار می رود بوجود آمده است.
عوامل تأثیرگذار بر جغرافیای سیاسی
در فرایند بررسی عوامل تأثیرگذار بر جغرافیای سیاسی به دو دسته کلی از عوامل می توان اشاره نمود. اول: عوامل ثابت تأثیرگذار بر جغرافیای سیاسی و دوم: عوامل متغییر در جغرافیای سیاسی که در زیر به تشریح هریک از عوامل خواهیم پرداخت.
عوامل ثابت
عوامل ثابت جغرافیای سیاسی شامل آن دسته از ویژگی های طبیعی می باشند که بصورت خدادادی به یک مکان داده شده است این عوامل ، عوامل فیزیکی هستند که به ندرت در آن تغییر یا دگرگونی صورت می گیرد و درصورت بروز دگرگونی اساسی ماهیت مکان مورد نظر امکان تغییر دارد.
موقعیت
موقعیت یک سرزمین می تواند نقش بسیار اساسی در تمام شئون یک حکومت ایفا نماید و تأثیرات بنیادی در شرایط و تحولات سیاسی آن ایجاد نماید بررسی موقعیت یک کشور در جغرافیای سیاسی شامل پنج نوع می‌باشد. ( زین العابدین ۱۳۸۹ : ۱۲۸ )
۱- موقعیت ریاضی : موقعیت ریاضی هر نقطه در روی کره زمین از طریق طول و عرض جغرافیای آن نقطه مشخص و معلوم می گردد ، که در این تعریف طول جغرافیا عبارتند از زاویه ای که هرنقطه مورد نظر بر روی کره زمین با خط نصف النهار مبدأ تشکیل می دهد و از ۱۸۰ درجه به سمت غرب نصف النهار مبدأ را طول غربی^[۳] و تا ۱۸۰ درجه به سمت شرق آن را طول شرقی^[۴] می گویند.
محل قرارگیری هر نقطه از سطح زمین نسبت به خط استوا و زاویه ایجاد شده بین آن دو را عرض جغرافیایی گویند که تا ۹۰ درجه به سمت شمال را عرض شمالی^[۵] و تا ۹۰ درجه به سمت جنوبی را عرض جنوبی^[۶] گویند. برخلاف طول جغرافیایی با تغییر عرض جغرافیایی شرایط آب و هوایی نیز تغییر می نمایند بر این اساس سه نوع منطقه آب و هوایی تقسیم بندی می شود.
الف) منطقه گرم : که از خط استوا ( مدار صفر درجه ) تا ۲۷ درجه و ۲۳ دقیقه شمالی و جنوبی بعلت تابش مستقیم نور خورشید و فقدان اختلاف زمان شب و روز و دارا بودن یک فصل گرم دائمی منطقه گرم نامیده می شود.
ب) منطقه معتدل : از مدار ۲۷ درجه ۲۳ دقیقه تا ۶۶ درجه و ۳۳ دقیقه شمال و جنوبی را منطقه معتدل گویند که دارای تابش متمایل خورشید و چهار فصل سال می باشد.
ج) منطقه قطبی : بین مدار ۶۶ درجه و ۳۳ دقیقه تا ۹۰ درجه شمالی و جنوبی را منطقه قطبی گویند تابش خورشید کاملاً متمایل هوای بسیار سرد و دارای ۲ فصل روز و شب می باشد.
با توجه به موقعیت عرض جغرافیایی یک سرزمین و ویژگی های آب و هوای ایجاد شده برای آن سایر شرایط نیز دست خوش تغییرات اساسی خواهد شد به نحوی که آب و هوا تأثیر مستقیم بر شرایط کشاورزی و تولید مواد غذایی یک سرزمین ایجاد می کند قرارگرفتن در یک منطقه کم بارش و بیابانی فراهم نمودن مواد غذایی را برای جمعیت ساکن آن سرزمین با چالش مواجه می نماید و حتی برمیزان جمعیت و ثروت یک سرزمین تأثیر مستقیم خواهد داشت همچنین آب و هوا و شرایط محیطی اثر قابل توجه ای به توسعه زیرساخت های یک سرزمین خواهد داشت گسترش شبکه راه های ارتباطی و خطوط حمل و نقل در مناطق بیابانی و قطبی بسیار دشوار و پرهزینه می باشد.
۲- موقعیت نسبی: ازنظر جغرافیای سیاسی موقعیت نسبی میزان قدرت و توان کشور در مقایسه با کشورهای همسایه و قدرت های فرا منطقه ای دارای نفع و حاضر در آن منطقه است ( زین العابدین ۱۳۸۹: ۱۳۰ ) بسیاری از کشورها ، دارای عرض جغرافیایی یکسان می باشند در حالی که موفقیت نسبی آنها سبب ایجاد اختلاف های شدید از نظر بهره وریهای اقتصادی گردیده است ارتباط کشورها با دریاها و اقیانوس های جهان ، علاوه بر ایجاد موقعیت سیاسی و نظامی ، عامل افزایش بهره وریهای اقتصادی برای آن سرزمین می گردد. کشورهایی که بیشتر نواحی مرزی آن را سواحل دریاها تشکیل می دهد، از لحاظ ویژگی های حمل و نقل چه از نظر قیمت تمام شده و چه از نظر امنیت و سهولت بر کشورهای محصور در خشکی اولویت و برتری قابل توجیهی دارند. متغیر بودن موقعیت نسبی سبب می شود که ارزش مکان و فضا نیز سیال و متغیر باشد ، عامل زمان نیز در تغییر ارزش مکان موثر است مثلا یک مکان یا فضای جغرافیایی کم ارزش چنانچه با احداث بزرگراه و یا سرمایه گذاری اقتصادی ازموقعیت گذرگاهی (کنار بزرگراه) و یا موقعیت مرکزی (در سرمایه گذاری) برخوردار شود ارزش زمین و تاسیسات آن ارتقاء یافته ومطلوبیت ویژه ای پیدا می کند (کشور دوست ۱۳۹۰: ۱۸) مثال مشخص این امر را می توان در شهر ها و بندرگاه های ساحلی مشاهد نمود که در گذشته و پیش از ظهور نقش دریاها و توسعه صنعت دریا نوردی در زندگی انسانها ، مکان و فضاهای ساحلی بویژه در مناطق گرم یا سرد جاذبه چندانی نداشت ولی امروزه چنین مکانهایی فوق العاده ارزشمند شده اند ، بنابراین مکان ها و فضاهای جغرافیایی تحت تاثیر عوامل سیاسی ،اقتصادی،اجتماعی ،نظامی ، امنیتی ، تفریحی ، توریستی ، ارتباطی ، تکنولوژیکی ، فرهنگی ، دینی و غیره قرار گرفته و ارزش و اهمیت آنها دچار تحول می شود .در بررسی موقعیت نسبی توجه به چند مورد ضروری است.
الف: قرارگرفتن یک کشور کوچک در جایی که دارای قدرت های منطقه ای یا بزرگ است موقعیت بسیار نامناسبی است.
ب: اگر تعداد همسایگان یک کشور کمتر باشد موقعیت نسبی بهتری خواهد داشت به طبع با افزایش همسایگان امکان افزایش تنش فی مابین همسایگان نیز افزایش خواهد یافت.
ج: قرار گرفتن یک کشور در درون یک کشور دیگر و یا در بین دو کشور موقعیت مناسبی نیست.
د: اگر کشوری بین دو کشور قوی متعارض یا در منطقه ی نفوذ و رقابت دو قدرت بزرگ متعارض واقع شده باشد ممکن است به صورت کشور حایل درآید یعنی کشوری که قدرت های فوق باهم توافق می کنند که آن را تصرف یا به آن دست اندازی نکنند.
۳- موقعیت کشورهای محصور در خشکی در مقابل موقعیت دریایی: از میان ۲۰۰ کشو دنیا ۴۴ کشور محصور در خشکی هستند و به آب های آزاد دسترسی ندارند ، همچنین بررسی حکایت از آن دارد که کشورها محصور در خشکی ضمن فقدان دسترسی به دریاهای آزاد از فقر منابع درخشکی نیز رنج می برند.