• • اصل ترسیم در خت سلسله مراتبی

• • اصل تدوین و تعیین اولویت‌ها

• اصل سازگاری منطقی قضاوت‌ها.

اصل ترسیم درخت سلسله مراتبی

بر اساس این اصل، درک یک مسئله در حالت کلی و پیچیده، برای انسان کاری دشوار است و ممکن است ابعاد مختلف و مهم مسئله مورد نظر، مورد توجه قرار نگیرد. از این رو، تجزیه یک مسئله کلی، به چندین مسئله جزئی تر، در درک مسئله بسیار کارساز می‌باشد. در واقع تجزیه یک مسئله بزرگ تر به مسائل کوچک تر، بیانگر روابط موجود بین عناصر کوچک تر است؛ به گونه ای که با انجام این عمل، روابط مفاهیم مسئله مورد تصمیم گیری و همچنین ارتباط هر عنصر با عناصر دیگر، به دقت درک می شود. با این کار، «درخت سلسله مراتبی تصمیم» به وجود می‌آید و در درک مسئله، کمک قابل توجهی می‌کند.

در درخت سلسله مراتبی، در سطح اول، «هدف» قرار می‌گیرد. در سطح دوم، «معیارها» ذکر می‌شوند. اگر «معیارهای فرعی» نیز وجود داشته باشند، در سطح سوم ذکر می شود. در پائین ترین سطح، «گزینه‌ها» قرار می گیردکه در نمودار ۲-۱۰ نشان داده شده است.

نمودار ۲-۵: درخت سلسله مراتبی تصمیم (یو۱،۲۰۱۱، ۳۵۵۲)

تعیین اولویت‌ها

انسان نمی‌تواند یک مسئله را به طور کلی درک نماید؛ ‌بنابرین‏، آن‌ ها را به مسایل کوچک‌تر تجزیه می‌کند و با توجه به معیارهای مشخص، بین آن ها مقایسات زوجی انجام داده و برتری یک گزینه بر گزینه دیگر را مشخص می‌کند. سپس این نتایج، وارد مدل های مختلف تصمیم گیری شده تا درک بهتری از کل سیستم ارائه شود.

سازگاری منطقی قضاوت‌ها

ذهن انسان می‌تواند به نحوی بین اجزا، رابطه برقرار کند که بین آن‌ ها سازگاری و ثبات منطقی وجود داشته باشد. سازگاری در دو مفهوم به کار می‌رود:

ایده ها و اشیاءمشابه، با توجه به ارتباطشان، در یک گروه قرار می‌گیرند. برای نمونه یک انگور و یک مهره، از نظر معیار گردی، در یک گروه قرار می‌گیرند؛ ولی اگر معیار مورد نظر طعم باشد، بین این دو ارتباطی وجود ندارد.

معیار دوم، میزان ارتباط بین ایده های مختلف، با توجه به معیار خاص آن ها‌ است. این ارتباطات، تأثیر نسبی اجزای هر سطح را به اجزای سطوح بالاتر نشان می‌دهد (مؤمنی، ۱۳۸۷،۴۲-۴۰).

الگوریتم AHP

در این مرحله با مدل تحلیل سلسله مراتبی داده، مسئله را تجزیه و تحلیل کرده و آن را به چند قسمت ساده تر تجزیه می‌کنیم. پس از آن که گزینه‌ها و شاخص‌ها مشخص شد، بین شاخص‌ها مقایسات زوجی انجام می‌دهیم. در مرحله بعد، برای هر شاخص بین گزینه‌ها، مقایسات زوجی انجام می‌دهیم. سپس از الگوریتم زیر پیروی می‌کنیم:

الف) به هنجار کردن ماتریس مقایسات زوجی

ب) به دست آوردن میانگین حسابی هر سطر ماتریس به هنجار شده مقایسات زوجی (که به آن وزن های نسبی گفته می شود)

ج) ضرب وزن های نسبی شاخص‌ها در میانگین حسابی گزینه‌ها

د) رتبه بندی کردن گزینه‌ها.

بعد از این مرحله، به سراغ «سنجش نرخ ناسازگاری» می‌رویم. ‌به این منظور، مراحل زیر را طی می‌کنیم:

گام۱. محاسبه بردار مجموع وزنی (WSV): ماتریس مقایسات زوجی (D) را در بردار وزن های نسبی ضرب کنید. به بردار حاصل، «بردار مجموع وزنی» گفته می شود.

WSV=D×W

گام ۲. محاسبه بردار سازگاری (CV): عناصر بردار مجموع وزنی را بر بردار وزن های نسبی تقسیم کنید. به بردار حاصل، «بردار سازگاری» گفته می شود.

گام۳. محاسبه بزرگ‌ترین مقدار ویژه ماتریس مقایسات زوجی (maxλ): برای محاسبه بزرگ‌ترین مقدار ویژه ماتریس مقایسات زوجی، میانگین عناصر بردار سازگاری محاسبه می شود.

گام ۴. محاسبه شاخص ناسازگاری (II): شاخص ناسازگاری به صورت زیر حساب می شود.

II=

گام۵. محاسبه نرخ ناسازگاری (IR): ‌به این منظور، به ترتیب زیر عمل می شود:

IR=

در اینجا،IRI (شاخص ناسازگاری تصادفی) مقداری است که از جدول مربوطه استخراج می شود. جدول شاخص ناسازگاری تصادفی، بر اساس شبیه سازی به دست آمده است و به صورت جدول ۲-۷ است:

جدول (۲-۱) شاخص ناسازگاری تصادفی

۱۰ ۹ ۸ ۷ ۶ ۵ ۴ ۳ ۲ ۱

N

۵۱/۱ ۴۵/۱ ۴۱/۱ ۳۲/۱ ۲۴/۱ ۱۲/۱ ۹۰/۰ ۵۸/۰ ۰ ۰

IRI

مؤمنی، ۱۳۸۷، (۴۴)

در صورتی که نرخ ناسازگاری، کوچک‌تر یا مساوی ۱/۰ باشد، در مقایسات زوجی، سازگاری وجود دارد و می‌توان کار را ادامه داد. در غیر این صورت، تصمیم گیرنده باید در مقایسات زوجی تجدید نظر کند.

لازم به ذکر است که برای پر کردن ماتریس مقایسات زوجی، از مقیاس ۱ تا ۹ استفاده می شود تا اهمیت نسبی هر عنصر نسبت به عناصر دیگر، در رابطه با آن خصوصیت، مشخص شود. جدول (۲-۸)، مقیاس را برای انجام مقایسات زوجی نشان می‌دهد.

جدول (۲-۲) مقیاس AHP

شرح

تعریف

درجه اهمیت

دوعنصر، اهمیت یکسانی داشته باشند

اهمیت یکسان

۱

۱ عنصر نسبت به عنصر دیگر، نسبتا ترجیح داده می شود.

نسبتا مرجح

۳

یک عنصر نسبت به عنصر دیگر، زیاد ترجیح داده می شود.

ترجیح زیاد

۵

یک عنصر نسبت به عنصر دیگر، بسیار زیاد ترجیح داده می شود.

ترجیح بسیار زیاد

۷

یک عنصر نسبت به عنصر دیگر، ترجیح فوق العاده زیادی دارد.

ترجیح فوق العاده زیاد

۹

ارزش های بینابین

۸،۶،۴،۲

مؤمنی، ۱۳۸۷، (۴۵)

فصل دوم

بخش دوم

سابقه تحقیقات مشابه

۲-۲-۱- مقدمه

مرور مطالعات و تحقیقات مرتبط با موضوع از منابع مختلف نظیر دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی داخل و خارج کشور و نیز سایت‌های اینترنتی متصل به مؤسسات، دانشگاه‌ها و مراکز تهیه و تدارک کننده منابع علمی و پژوهشی، مؤید این نکته هستند تاکنون مطالعات و تحقیقات زیادی ‌در مورد موضوع ارزیابی عملکرد انجام شده است. همان گونه که در فوق نیز اشاره شده است مطالعات و تحقیقات انجام شده مرتبط با موضوع تحقیق وجود دارد که ذیلاً به تعدادی از آن‌ ها که شباهت و قرابت بیشتری با تحقیق حاضر ‌داشته‌اند اشاره می‌گردد.

۲-۲-۲- مروری بر سابقه تحقیقات مشابه داخلی

در سال های اخیر تحقیقات و پژوهش های بسیاری انجام شده اندکه با بهره گرفتن از فنون تصمیم گیری چند معیاره به ارزیابی عملکرد مالی سازمان ها و واحدهای صنعتی مختلف پرداخته‌اند. در این بخش به شرح مفصل برخی از این تحقیقات خواهیم پرداخت.

دقیقی و دیگران (۱۳۹۲) سیستم نظارت مالی در صنعت بیمه ایران را با سه سیستم دیگر نظارت بر توانگری ارزیابی و مقایسه نموده اند. نتایج حاصل از ارزیابی چهار سیستم مذکور بر مبنای ۱۱ معیار انتخاب‌شده نشان‌دهنده آن بود که سیستم نظارت بر توانگری پیشنهادی بیمه مرکزی نسبت به سیستم‌های دیگر مزیتی ندارد.