در این ارتباط، اقداماتی را که شرکت‌های بیمه آمریکا برای توسعه ارائه خدمات بیمه الکترونیکی به انجام رسانده‌اند می‌توان بدین صورت بیان نمود:

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

توسعه نرم‌افزار مناسب برای ارائه خدمات بیمه‌ای از طریق اینترنت برای شرکت‌های بیمه‌گر، بیمه‌گران اتکایی، کارگزاران، نمایندگان و مشتریان
سرمایه‌گذاری مشترک بر روی بازاریابی خدمات بیمه‌ای اینترنتی
توسعه ارتباطات الکترونیکی با به‌کارگیری فن‌آوری اطلاعات بین شرکت‌های بیمه‌ای، کارگزاران، نمایندگان و مشتریان
کوشش در جهت کاهش مشکلات موجود در زمینه پیچیدگی و تنوع محصولات، محیط‌های نظارتی و توافق با نمایندگان و کارگزاران
اهداف و کاربرد
بیمه الکترونیکی دارای سابقه چندانی نبوده و از ظهور آن بیش از ۱۷ سال نمی‌گذرد و مطالعات انجام شده در این موضوع نیز به نسبت جدید هستند[۵].گسترش روزافزون فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات از یک طرف و فشارهای رقابتی و نیز انتظارات در حال تغییر مشتریان از طرف دیگر بکارگیری فن آوری اطلاعات و ارتباطات را برای کلیه صنایع، سازمانها و کسب و کارها بیش از پیش ضروری کرده است. در سال‌های اخیر استفاده از فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان محور بسیاری از تحولات جهانی امری انکارناپذیر بوده و این امر موجب تسریع انجام امور گشته است[۹].
با توجه به تمرکز شرکتها بر کسب و کار الکترونیک، بیمه الکترونیک می‌تواند مزیت رقابتی قابل توجهی برای شرکتها بوجود آورد[۲].
بیمه الکترونیک موجب پایین آمدن هزینه در فضای رقابتی موجب کاهش قیمت و نهایتاً موجب افزایش نفوذ بیمه می‌شود.
بیمه الکترونیک موانع ورود به بازار را کاهش و رقابت را افزایش می‌دهد و اینترنت به تازه‌واردان اجازه می‌دهد که از فرایند پرهزینه و طولانی راه‌اندازی شبکه سنتی فروش پرهیز کنند[۱].
هدف اصلی این مقاله بررسی «تاثیر تجارت الکترونیک بر شرکت‌های بیمه‌ای» است[۲].
بیمه الکترنیکی به عنوان یک تکنولوژی جدید هزینه‌های اداری را از طریق فرایند اتوماسیون کسب و کار کاهش داده و اطلاعات مدیریتی را بهبود می‌بخشد. همچنین از این طریق کارمزد پرداختی به واسطه ها از طریق فروش مستقیم بیمه‌نامه به مشتری کاهش می‌یابد. کاهش هزینه در بازار رقابتی موجب کاهش حق بیمه شده و به مشتریان و مردم اجازه خرید بیمه بیشتری را می‌دهد که نتیجه آن نفوذ بیشتر بیمه در کشور است[۶]. اینترنت به شرکتهای بیمه تازه وارد به بازار امکان می‌دهد که از فرایند پرهزینه و طولانی راه اندازی شبکه‌های سنتی فروش پرهیز کنند و شرکتهای خدمات مالی و اینترنتی نیز از حضور اینترنتی خود برای اضافه کردن کالاهای بیمه‌ای به مجموعه کالاهای موجود بهره برند[۵].
مسائل و مشکلات فراروی صنعت بیمه
براساس تخمین بازوی تحقیقاتی شرکت سیگما سوییس ری^[۶] تا سال ۲۰۰۵ بیمه الکترونیکی ۵ تا ۱۰ درصد سهم بازار در بیمه‌های استاندارد شده در بیمه اشخاص (Personal line) را به خود اختصاص خواهد داد. این رقم برای اروپا ۳ تا ۵ درصد پیش‌بینی شده است. ذکر رقم دقیق ممکن نیست ولی آنچه که مهم است رشد مداوم و یکنواخت آن می‌باشد. طبق بررسی انجام گرفته از ۱۶۶ میلیون کاربر در آمریکا ۲۵% آنها از وب برای کسب اطلاعات بیمه‌ای استفاده می‌کنند که از آن میان ۷۳% آنها استعلام نرخ را انجام می‌دهند[۶].
از آنجا که بیمه الکترونیکی در بین شرکت‌های بیمه‌گر و همچنین در بین مشتریان به عنوان موضوع نسبتاً جدیدی مطرح می‌باشد، لذا بیشتر مشکلات شرکت‌های بیمه‌گر در هنگام اجرای اولیه این سیستم روی می‌دهد[۷].
محصولات بیمه‌ای که به مشاوره کمی نیاز دارند برای فروش از طریق اینترنت مناسب هستند و واسطه‌های سنتی بیمه خود را با فشار رقابتی روبرو می‌بینند اما درمورد محصولات بیمه‌ای پیچیده و با ارزش معاملاتی بالا که مشتری تمایل بیشتری به صرف هزینه مشاور دارد، فروش از طریق اینترنت خیلی تناسب ندارد. در برخی از کشورها محدودیت های مقرراتی و تکنیکی ممکن است اجازه انجام کاملا الکترونیکی را ندهند. اما در سطح جهان مقررات بطور مداوم در حال اصلاح است[۷]. به طور مثال بیمه‌های زندگی از آن دسته بیمه نامه‌هایی هستند که نیاز به مشاوره دارند و مشتریان خواستار ارائه توضیحات جامع در مورد شرایط این نوع بیمه نامه ها هستند. به همین منظور تاکنون ارائه مشاوره خودکار در این زمینه میسر نگردیده است.
به طورکلی دو نوع محدودیت تکنیکی(فنی) و مقرراتی(غیر فنی) در پیاده‌سازی تجارت الکترونیک وجود دارد. موانع فنی دربرگیرنده مسائل مربوط به امنیت و قابلیت اعتماد به شبکه و اینترنت، سخت‌افزار، نرم‌افزارهای مورد نیاز و عدم‌سازگاری برخی از نرم‌افزارهای تخصصی با قابلیت‌های شبکه می‌باشد. از طرف دیگر، هزینه‌های‌توسعه تجارت الکترونیک، امنیت اطلاعات کاربران، دسترسی به مشتریان، علاقه‌مندی مشتریان به امتحان و لمس کالاها قبل از خرید از جمله محدودیت‌های غیرفنی بازدارنده گسترش تجارت الکترونیک در کسب و کارها محسوب می‌شوند[۲].
همچنین می توان به مسائلی چون هزینه‌‌های بالا مربوط به فن‌آوری‌های لازم و عدم استاندارد بودن برخی از پروتکل‌های ارتباطی، عدم کفایت پهنای باند ارتباطی و مشکلات و معایب نرم‌افزاری، مشکلات‌موجوددریکپارچه‌کردن زیرساخت‌های تجارت الکترونیک با سیستم های IT فعلی سازمان، عدم ارضای نیازمندی‌های مشتریان، عدم اعتماد و مقاومت کاربران، مقاومت منفی از طرف سازمان‌ها و مشکلات مربوط به فرهنگ و رفتار سازمانی، تغییرات سریع در بازار، نیازمندی‌‌‌های مشتریان و نبود قوانین در زمینه امضای الکترونیکی و اسناد الکترونیکی اشاره کرد[۲].
می توان گفت برخی از شرکت‌های بیمه داخلی کماکان سیستم مکانیزه مناسبی جهت انجام عملیات بیمه‌ای همچون صدور بیمه‌نامه، الحاقیه، پرداخت خسارت و … وجود ندارد و به همین علت کندی و زمان بر بودن عملیات نتوانسته منجر به رضایت کامل مشتریان گردد[۲]. ایجاد یک سیستم تجارت الکترونیکی که از ترکیب فروش بیمه‌نامه‌های مختلف، پردازش خسارات و پردازش امور اداری تشکیل شده، به معنی ارتباط نه فقط یک سیستم قدیمی با وب بلکه چندین سیستم می‌باشد. در صنعت بیمه مشکلات یکپارچگی فن‌آوری یک مخاطره شغلی می‌باشد که تاکنون حل آنها هزینه‌هایی را در برداشته است. هزینه زیاد استخدام متخصصان با تجربه در زمینه فن‌آوری اطلاعات و تجارت الکترونیکی که برای پردازش و به کارگیری اطلاعات موجود، سیستمهای حقوقی و بیمه‌نامه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند نیز یکی از این دلایل می‌باشد[۱۳].
مروری بر مشکلات فروش الکترونیکی بیمه:
به علت اینکه بیمه فروختنی است نه خریدنی فروش بیمه الکترونیکی فشار لازم برای جذب مشتریهای بالقوه را ندارد.
بکارگیری بیمه الکترونیکی در رشته‌های پیچیده بیمه‌ای و دارای ارزش بالای معاملاتی مناسب نیست.
بکارگیری روش فروش الکترونیکی بیمه بیش از هر چیزی نیازمند توسعه فرهنگ بیمه و همگانی شدن آن است.
نبود زیربنای مناسب مخابراتی و نیز الکترونیکی حق بیمه و دریافت خسارت در کشورهای در حال توسعه مانع توسعه فروش الکترونیکی بیمه است.
نقص انتقال اطلاعات اعتبار و کارآمدی یک قرارداد بیمه‌ای را ممکن است تحت تأثیر قرار داده و مشکلات جدی ایجاد کند.
نگرانی از فاش شدن اطلاعات شخصی افراد مانع مهمی برای توسعه بیمه الکترونیک است.
بیمه الکترونیک پروسه مبادله را شتاب داده و فرصتهای زیادی برای کلاهبرداری و پول‌شویی ایجاد می‌کند.
قانونی نبودن امضاء الکترونیکی مانع فروش Online بیمه است[۴].
بررسی بیمه الکترونیکی جهت افزایش کارایی در صنعت بیمه
پژوهش حاضر را می‌توان از نظر دسته‌بندی از نوع تحقیقات توصیفی-پیمایشی بیان کرد و نتایج به دست آمده از پژوهش‌های انجام شده، بررسی وبسایت شرکت های بیمه و مرور مبانی نظری در این زمینه صورت گرفته است.
در حال حاضر بیمه گران اینترنت را به عنوان شبکه توزیح محصولات مدنظر قرارداده اند. و بیمه آنلاین در مقایسه با بانکداری آنلاین تا حدی با احتیاط پیش می رود.
همانطور که در بالا عنوان شد، راه اندازی تجارت الکترونیک در صنعت بیمه مزایا و معایبی را به همراه دارد که با بررسی این دو موضوع می توان راه حل های مناسب را جهت ورود این صنعت به تجارت الکترونیک باز کرد.
ابتدا باید به این موضوع دست یافت که چه رشته هایی برای ورود به عرضه آنلاین مناسب می‌باشند و از کجا باید راه ورود به بازار آنلاین را پیمود.
همه رشته‌ها و محصولات بیمه‌ای به یک اندازه جهت فروش اینترنتی مناسب نیستند. براساس گزارش آنکتاد^[۷] با در نظر گرفتن پیچیدگی محصولات بیمه‌ای و مبلغ بیمه‌نامه ها میزان تناسب برای فروش الکترونیکی مشخص می‌گردد هرچه رشته بیمه‌ای فنی‌تر و پیچیده‌تر باشد و از نظر مالی، معامله بزرگتری باشد مشتریان نیاز به مشاوره و دریافت اطلاعات بیشتری خواهند داشت و نیاز به مذاکره حضوری بین بیمه‌گذار و بیمه‌گر بیشتر خواهد بود. بالعکس هر چه موضوع بیمه‌نامه ساده‌تر باشد و مبلغ بیمه‌نامه‌ها کمتر باشد، آن محصول برای بیمه الکترونیکی مناسب خواهد بود[۱۰].
با توجه به مطالب گفته شده و گزارش آنکتاد محصولاتی که می‌توان در بازاریابی اینترنتی به آن‌ها روی آورد و فروش آن‌ها از طریق اینترنت مقدور و متداول می‌باشد عبارتند از بیمه‌های اتومبیل، مسئولیت انفرادی، بیمه صاحبان منازل، بیمه درمان و بیمه‌ای عمر زمانی[۱۰].
تجارت الکترونیکی برای بعضی محصولات پیچیده و ویژه بیمه‌ای و بیمه اتکایی که به‌ خصوص از طریق بنگاه‌های تجاری خریداری می‌شوند مناسب خواهد بود. خرید و فروش این محصولات بر حجم وسیعی از ارتباطات و تبادل اطلاعات تکیه دارد و تجارت الکترونیکی می‌تواند این امر را تسهیل نموده و کارایی بیشتر در این زمینه را موجب گردد. در این ارتباط به‌کارگیری شبکه‌های اطلاعاتی اختصاصی به دلیل حساسیت بالای امنیت اطلاعات در مورد این محصولات، بسیار مفید خواهد بود.
در مقابل محصولات بیمه‌ای نظیر اکثر بیمه‌نامه‌های عمر و درمان و نیز برخی بیمه‌نامه‌های تجاری برای ارائه از طریق اینترنت و تجارت الکترونیکی مناسب نیستند. البته این محصولات نیز می‌توانند از بهبودهای گسترده در کیفیت و ارائه خدمات که به‌کارگیری تجارت الکترونیکی برای آنها فراهم می‌سازد بهره‌مند گردند.
در ایران مهمترین معیار در خرید الکترونیکی بیمه، میزان آشنایی و اطمینان مشتری به خدمات و محصولات می باشد. بالاترین قابلیت فروش الکترونیکی مربوط به بیمه بدنه و شخص ثالث اتومبیل و پایین‌ترین قابلیت مربوط به بیمه‌های مهندسی و عمر انفرادی است. بیمه مهندسی به دلیل ارزش معاملاتی و پیچیدگی، ارزیابی و مدیریت ریسک، عدم نیاز به تمدید، کم تعداد بودن و نیاز فراوان به مشاوره و دادن اطلاعات به بیمه گزار دارای کمترین پتانسیل فروش الکترونیکی است[۷].
بعد از انتخاب نوع محصول جهت ارائه الکترونیکی به بررسی شرکت‌های بیمه و ابعاد مختلف آن باید پرداخت. با توجه به بررسی شرکت‌های بیمه‌ای، می‌توان تاثیر تجارت الکترونیک را برای شرکت‌های بیمه را به سه بخش تقسیم کرد. بخش اول خدمات الکترونیکی که شامل: فروش بیمه‌نامه، تمدید و تغییر بیمه‌نامه، استعلام حق بیمه، صدور الحاقیه، اطلاع‌رسانی، نظرسنجی، اعلام و پیگیری خسارت و پرداخت خسارت، مشاوره آنلاین، مدیریت درخواست‌ها، پیگیری انتقادات و پیشنهادات و همچنین بررسی شکایات می‌باشد. بخش دوم مربوط به ذی‌نفعان این خدمات می‌باشد که دربرگیرنده مشتریان، شبکه فروش(نمایندگان و کارگزاران)، کارکنان و دولت می‌باشد. بخش سوم را نیز می‌توان به کانال‌های ارتباطی اختصاص داد شامل تلفن همراه، وبسایت، کارتخوان، خودپرداز، پست الکترونیک و دستگاه پوز می‌باشد.
تاثیرات تجارت الکترونیکی بر بیمه
الف. تاثیر اینترنت و تجارت الکترونیکی بر شرکت‌های بیمه‌گر
استفاده از اینترنت و تجارت الکترونیکی تاثیر به‌سزایی در بهبود اثربخشی و کارایی مدیریت فروش و پرداخت خسارت شرکت‌های بیمه به دنبال خواهد داشت. از یک سو شبکه‌های توزیع Online هزینه‌های توزیع را کاهش داده و از سوی دیگر با خودکارسازی فرایندهای کسب و کار در دیگر هزینه‌ها نیز صرفه‌جویی می‌شود که در نهایت به کاهش هزینه فروش و پرداخت خسارت منجر می‌گردد.
حجم گسترده‌ای از هزینه‌های شرکت‌های بیمه در بخش غیر زندگی به پرداخت خسارت اختصاص دارد. فن‌آوری‌های مدرن اطلاعات می‌تواند به کاهش این هزینه‌ها کمک نماید. برای نمونه به‌کارگیری فن‌آوری اطلاعات می‌تواند در تحلیل بهتر و دقیق‌تر داده‌ها و انتخاب ریسک مناسب شرکت‌های بیمه را یاری کند و به تبع آن هزینه‌های پرداختی برای خسارات را کاهش دهد.
بیمه‌های زندگی در مقایسه با بیمه‌های غیر زندگی از هزینه‌های خسارت کمتری برخوردار هستند و در مقابل هزینه‌های مرتبط با فروش این بیمه‌نامه‌ها در سطح بالاتری قرار دارد. علت پایین‌تر بودن هزینه‌های خسارتی این نوع بیمه‌ها را می‌توان در مولفه‌های سرمایه‌گذاری، ذخیره‌ای و بازگشت سرمایه آنها جستجو نمود. بر این اساس می‌توان گفت که حجم بالایی از هزینه‌های بیمه‌های زندگی به شبکه فروش و توزیع آنها تعلق دارد. از سویی یکی از مزایای به‌کارگیری فن‌آوری اطلاعات در فروش کالا و خدمات، تاثیر آن بر کاهش هزینه‌های فروش و توزیع می‌باشد اما در مورد بیمه‌های زندگی نکته‌ای که حائز اهمیت است آن است که فروش این نوع بیمه‌ها به مشاوره زیاد نیاز دارد. بنابراین تا حدودی برای عرضه و فروش از طریق اینترنت به شکل صرف مناسب نخواهد بود.
فروش بیمه از طریق اینترنت در مقایسه با شیوه‌های سنتی فروش هزینه‌های کمتری را برای شرکت‌های بیمه به دنبال خواهد داشت. این کاهش هزینه از کاهش هزینه‌های فروش، هزینه‌های پایین‌تر ارائه خدمات مشتریان و کسب اطلاعات به شیوه‌های بهتر و ارزان‌تر از مشتریان ناشی می‌شود. بر اساس مطالعات ارنست و یانگ^[۸] در سال ۱۹۹۹ هزینه تراکنش بیمه‌ای از طریق شیوه‌های سنتی به طور متوسط در حدود ۹۰ دلار برای شرکت‌های بیمه هزینه دربردارد. در حالی که این هزینه در به‌کارگیری شبکه اینترنت و تجارت الکترونیکی در حدود ۴ دلار و ۵۰ سنت خواهد بود.
در مورد سازگارسازی کسب و کار با فن‌آوری اطلاعات و به‌کارگیری آن نه تنها جایگزین‌سازی شبکه‌های سنتی فروش با روندهای بر پایه تجارت الکترونیکی را شامل می‌شود بلکه مهندسی مجدد فرایندهای کسب و کار را که منجر به کاهش هزینه‌های غیر مستقیم نیز می‌گردد در برمی‌گیرد.
از سویی جایگزین‌سازی شبکه‌های سنتی فروش با روش‌های توزیع الکترونیکی به عنوان تهدیدی برای این شبکه‌ها محسوب شده و در نتیجه بسیاری از شرکت‌های بیمه‌ای در این زمینه با مقاومت شدید مواجه خواهند شد. بسیاری از شرکت‌های بیمه‌گر برای جلوگیری از این موضوع، در کوتاه‌مدت از انتشار نتایج سودمند حاصل از به‌کارگیری تجارت الکترونیکی و تبلیغ در مورد آن خودداری نموده‌اند. برخی شرکت‌ها نیز برای تشویق اجزای شبکه فروش خود کارمزدهایی را وضع نموده‌اند که بر اساس خریدهای اینترنتی انجام شده در منطقه تحت پوشش هر جزء به آن پرداخت می‌شود. برخی نیز یک استراتژی دوگانه را تعقیب نموده‌اند و در بازارهایی که سهم خوبی از آن را به خود اختصاص داده‌اند از شبکه‌های سنتی فروش استفاده می‌کنند و در مورد بازارهای جدید به‌کارگیری تجارت الکترونیکی را مد نظر قرار داده‌اند[۱۳].
ب. تاثیر تجارت الکترونیکی بر نمایندگان بیمه‌ای
برای بررسی اثر فعالیت اینترنتی شرکت‌های بیمه روی سیستم توزیع و نمایندگی‌ها این سؤال مطرح می‌شود: زمانی که شرکت‌ها و مشتریان بیمه, وسیله ساده‌ای برای ارتباطات و مراوده مستقیم دارند چه اتفاقی برای نمایندگان بیمه‌ای خواهد افتاد؟
بسیاری از بیمه‌گران از کاربرد اینترنت به عنوان وسیله‌ای برای تأمین خدمات برای نمایندگی‌هایشان سخن به میان آورده‌اند بعضی از آنها از کاربرد اینترنت به عنوان وسیله‌ای برای تأمین خدمات برای مشتری صحبت نموده‌اند و بعضی در مورد جذب مشتریان بالقوه برای ارجاع آنها به نمایندگیهایشان سخن گفته‌اند. هیچ کدام از آنها از فعالیت اینترنتی خود که اثر منفی روی سیستم توزیع نمایندگی داشته باشد هیچ سخنی به میان نیاورده‌اند.
یکی از مدیران بیمه‌ای گفته است: اگر بر روی نمایندگان تمرکز نکنید به خطا رفته‌اید. فروش به نمایندگیها برمی‌گردد, اگر ما بر اساس یک مبنای زمانی, اطلاعاتی برای یک نماینده تهیه نکنیم چه طور می‌تواند فروشی برای ما داشته باشد؟ چندین شرکت در مورد آنچه که می‌توانند انجام دهند تا به نمایندگانشان در توسعه حضورشان در اینترنت کمک کنند و در نتیجه به طرز مؤثرتری در بازارهای محلی انجام وظیفه کنند صحبت کرده‌اند. یک شرکت بیان کرد که به جای توسعه یک سایت خاص برای شرکت مرکزی, امکان دارد چندین سایت پشتیبان را برای استفاده جامعه محلی در نظر بگیرد. شرکت دیگری گفت انتظار دارد که سایت اینترنتیش برای نمایندگانش تسهیلاتی را فراهم کند و به آنها اجازه پذیرش درخواستهای بیمه‌نامه را بدهد، که این امر ما را برای تهیه خدمات بهتر برای نیروهای خود توانمندتر می‌کند. اما نمایندگان چگونه به این تکنولوژی جدید پاسخ می‌گویند؟ اجماع نظر متداول این است که آنها به تدریج آن را به کار خواهند برد. عموماً تفاوتی در نسل‌ها مشاهده می‌شود: نمایندگیهای مسن‌تر تلفن را ترجیح می‌دهند در حالی که نمایندگان جوانتر در جستجوی اشکال پیشرفته تکنولوژی هستند[۱۳].
ج. تجارت الکترونیکی و رقابت

هر چند فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک فناوری جدید در دهه ۹۰ وارد بازار شد لیکن به دلیل پتانسیل­های بالای آن به سرعت توسعه یافت. این فناوری به دلیل عمومی بودن آن با سایر فناوریها تفاوت اساسی دارد. به این معنی که نه تنها در حوزه خود تاثیرگذاراست، بلکه در کل فعالیت­های سازمان نیز تاثیر بسزایی در تسهیل انجام امور و بالا­بردن بهره­وری و کارایی دارد. بنابرین یکی از بزرگترین فرصتها و چالشهایی که سازمانهای امروزی با آن مواجه هستند استفاده از فناوری­های اطلاعات درسطوح مختلف سازمان می­باشد. همزمان با توسعه سریع تجارت الکترونیک و اینترنت و بخشهای مالی و بانکداری، مشتریان به استفاده از خدمات بانکداری الکترونیک ترغیب می­شوند گسترش و تسهیل در امر دسترسی به خدمات، پولی و بانکی، رفع نیاز فیزیکی برای حضور درشعب بانکها، افزایش دقت در دریافت­ها و پرداخت­ها، تسریع در جریان مبادلات اقتصادی، افزایش ضریب ایمنی و بسیار دیگری از مزایای کوچک و بزرگی که به بانکداری الکترونیک با خود به ارمغان آورده است. از دستاوردهای بزرگ نظام بانکداری نوین در جهان محسوب می­ شود. (گیلانی نیا و موسویان, ۱۳۸۸)

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

علیرغم انجام تحقیقات متعدد طی دو دهه­ اخیر در زمینه پذیرش یا عدم پذیرش فناوری­های جدیدی که در سازمان اجرا می شود؛ شناسایی عواملی که بر پذیرش و استفاده ی فناوری­های جدید توسط کارکنان جهت بهبود بهره­وری و عملکرد تاثیر می­ گذارد همچنان تحت بررسی بوده و موضوع جالبی برای پژوهشگران است. با توجه به مورد مطالعه­ ویژه­ی این پژوهش که مشتریان حقوقی می­باشد، در این بخش به بررسی پیشینه تحقیقات در حوزه­ پذیرش فناوری در سازمانها پرداخته می­ شود:
تحقیقات بین المللی با بهره گیری از نظریه یکپارچه پذیرش و استفاده از فناوری
سازمان­ها برای کاهش زمان انجام وظایف تکراری افزایش اتوماسیون اداری امورجاری و بهبود سیستم­های گزارش­گیری از فناوری­های اطلاعات استفاده می­نمایند. علیرغم داشتن پتانسیل کافی برای سودآوری بیشتر سازمان در اجرای استقرار فناوری­ها در سطح سازمان، با مشکلات متعددی مواجه هستند. در یک گزارش بیان شده است که بیش از ۷۰% سازمان­ها مشکلاتی شامل تأخیر در اجراء افزایش هزینه­ها و عدم برآورده­شدن انتظارات در حوزه­ عملیاتی مواجه شده ­اند و در حدود ۵۰% سازمان­ها کارکنان نسبت به استفاده از سیستم از خود مقاومت نشان داده­اند.
در میان مدل­­های متعددی که در حوزه­ پذیرش فناوری مطرح است. نظریه­ یکپارچه­ی پذیرش و به­ کارگیری فناوری و تحلیل متا توان پیش ­بینی بهتری را نسبت به سایر مدل­ها دارد.
در تحقیقی که برای اعتبارسنجی نظریه­ یکپارچه­ی پذیرش و به­ کارگیری فناوری در کشور ایالات متحده آمریکا در حوزه­ پذیرش فناوری بی­سیم توسط صنایع کوچک و متوسط انجام شده است. نتایج این تحقیق در مراحل اولیه اجرایی بوده است و نشان می­دهد که مدل قابل استفاده در این سطح بوده است. (Anderson & Schwager)
برخی از عواملی که نظریه­ یکپارچه­ی پذیرش و به­ کارگیری فناوری پیشنهاد می­ کند شامل: منبع کنترل، حمایت سازمانی درک شده، تعهدات هنجاری عاطفی و عدالت رویه­ای می باشد. در یک تحقیق حدود ۱۸۱ کارمند تمام وقت به عنوان نمونه انتخاب شده و نظریه با توجه به سازه های آن مورد تائید قرارگرفته است. در این نظریه عوامل سازمانی در کنار تفاوت های فردی در افزایش به کارگیری فناوری­های نو در سازمان­ها و به تبع آن افزایش اثربخش و بهره­وری مؤثر بوده است.
در مقاله­ای تحت عنوان موفقیت سیستم اطلاعاتی: تعیین عوامل فردی و سازمانی در چهار دسته­ی : رضایت­مندی استفاده­کننده، به­ کارگیری سیستم، سودمندی درک شده و کیفیت سیستم دسته­بندی شده است. شاخص­ های مرتبط با استفاده کننده شامل: تجربه ی فرد با سیستم اطلاعاتی، آموزش فرد، نگرش و علاقه­ او به بهره­ گیری از سیستم در حوزه­ عوامل فردی بیشترین تاثیررا در گسترش و توسعه سیستم در سازمان گذاشته است. دو سازه­ی مرتبط با سازمان هم تحت عنوان حمایت مدیر ارشد و تجهیزات و زیرساخت­های سیستم اطلاعاتی مورد بررسی قرارگرفته است. در این مقاله تأثیر عوامل فردی مهم­تر از عوامل سازمانی ارزیابی شده است. (Jeyaraj, Chowa, & Sabherwal, 2006)
با توجه به عدم رشد قابل توجه فناوری­های همراه در حوزه ­های تجاری در کشور چین علیرغم داشتن پتانسیل­های قابل توجه تحقیقی تحت عنوان تطبیق فناوری­های همراه برای مشتریان چینی در سال ۲۰۱۱ در میان شرکت­های کوچک و متوسط چینی بر مبنای نظریه­ یکپارچه­ی پذیرش به­ کارگیری فناوری انجام شده است که علاوه بر سازه­های اصلی مدل متغییر­های میانجی چون جنس،­ سن و تجربه­ به­ کارگیری فناوری اطلاعاتی را مورد ارزیابی قرارداده است. نتایج این تحقیق بیانگر این مطلب است که مهم ترین عامل در پذیرش فناوری همراه تأثیرات اجتماعی بوده است. این شاخص بیشتر از سمت نگرش و نه قصد استفاده تأثیر­گذار است. چون بهره­ گیری از سیستم­های همراه مراحل آغازین خود را در کشور چین طی می­ کند اهمیت تلاش مورد انتظار بیشتر از سودمندی مورد انتظار بوده است. در این تحقیق متغییرهای میانجی هم بر روابط تأثیر گذار بوده است. در مشتریان با تحصیلات و مهارت­ های بیشتر تأثیر عامل عملکرد مورد انتظار بیش از سایر عوامل بوده است. (Park, Yang, & Lehto, 2011)
در تحقیق دیگری که در سال ۲۰۰۵ در کشور مالزی انجام شده است، متغییر­های میانجی چون سن و سطح درآمد و جایگاه سازمانی بر بهره­ گیری از سیستم منفی بوده است لیکن در این تحقیق ارتباط معنا­داری بین جنسیت و استفاده از خدمات بانکداری اینترنتی یافته نشده است. (Yahya†, Nadzar, Masrek, & Abd Rahman, 26 – ۳۰ July 2011)
پژوهشی که در سال ۲۰۰۹ انجام شده است ؛ به بررسی نظریه­ یکپارچه­ی پذیرش و به­ کارگیری فناوری در سازمان­هایی در کشور تایوان که از ابزارهای همراه برای آموزش کارکنانشان استفاده می­ کنند، می ­پردازد، سازه­های اصلی مدل را مورد سنجش قرار داده و جز آن شاخص­ هایی چون جنس، سن و تجربه، داوطلبی و شغل فرد را نیز در سازمان به عنوان متغییر مداخله گر به مدل اضافه نموده است. نمونه­های این تحقیق شرکت­های فعال در تایوان بوده است. لیکن نتایج تحقیقات بیانگر این مطلب است که صرفاً تأثیر اجتماعی بر قصد رفتاری و استفاده از آن مؤثر بوده است. در این تحقیق قدرت تبیین مدل تحت تأثیر نگرش کارکنان که به کارآمدی سیستم آموزش همراه اعتقادی نداشته اند کاهش یافته است. همچنین انگیزش کارکنان به دلیل نبود فعالیت های انگیزشی سازمان پایین بوده و تمایل چندانی به بهره­ گیری از سیستم نداشته اند. نگارنده پیشنهاد نموده است که نوع صنعتی که سازمان­ها در آن فعالیت می­ کنند می ­تواند تفاوت­هایی را در نگرش کارکنان آن ایجاد نماید. همچنین تأثیر اجتماعی در کارکنان بالای سن ۵۰ سال بیشتر از سایرین بوده است اما شاخص­ های جنس و تجربه در این مدل نتوانسته است متغیر میانجی قرار گیرد. (Yu-Shan Cheng, 2011)
با توجه به جمعیت قابل توجه کشور چین صنایع مرتبط با خدمات کسب و کار همراه توجه ویژه­ای به بازار این کشور دارند. تحقیقی که در سال ۲۰۰۷ در کشور چین انجام شده متغیرهای میانجی متداول نظریه­ یکپارچه­ی پذیرش و به­ کارگیری فناوری را در نمونه ­ای از جمعیت این کشور مورد ارزیابی قرار داده که جنسیت و سطح تحصیلات بر روند روابط مدل تأثیرگذار بوده است از این رو نگارنده پیشنهاد نموده است که عناصر خرده فرهنگی بیشتری در نمونه ی کشور چین مورد ارزیابی قرار گیرد. (Park, Yang, & Lehto, ADOPTION OF MOBILE TECHNOLOGIES FOR CHINESE CONSUMERS, 2007)
تحقیقات در حوزه ی پذیرش بانکداری الکترونیک در ایران
پژوهشی توسط فرجیان سهی در سال ۱۳۸۵ با هدف شناسایی عوامل مرتبط با قصد استفاده مشتریان از خدمات بانکداری اینترنتی در بانک ملت انجام گرفته است. (سهی, ۱۳۸۵) مدل به کار رفته در این تحقیق تئوری رفتار برنامه­ ریزی شده است که باورها ی برجسته­ی اثر­گذار برای استفاده از یک فناوری اطلاعاتی مانند نگرش، هنجارهای­ذهنی، ادراک از کنترل رفتاری و ادراک از سهولت و ادراک از فایده را تعیین می­نماید. نتایج تجزیه و تحلیل داده ­ها در این پژوهش نشان می­دهد که به طور کلی بین نگرش هنجارهای ذهنی و ادراک از کنترل رفتاری با قصد استفاده­ی مشتریان از خدمات بانکداری اینترنتی رابطه­ معنی­داری وجود دارد ولی ادراک مشتریان از امنیت این سیستم­ها بر نگرش ایشان برای استفاده از خدمات بانکداری اینترنتی تاثیری نداشته است.
در مقاله­ای تحت عنوان عوامل مؤثر بر به­ کارگیری پول الکترونیکی، مطالعه­ موردی بانک صادرات (رسولی نژاد, ۱۳۸۶) عوامل مؤثر بر به­ کارگیری پول الکترونیکی به جای پول مورد شناسایی قرار گرفته است. در این مقاله عوامل مؤثر به دو عامل نیازها، اهداف و انگیزه­ های افراد و عامل ویژگیهای شخصیتی آنها تقسیم ­بندی شده است و با بهره گرفتن از روش تحقیق توصیفی پیمایشی نمونه­های متشکل از ۳۵۰ نفر از دارندگان سپهرکارت بانک صادرات بررسی شده ­اند در ادامه عوامل به دست آمده توسط آزمون فریدمن و روش AHP اولویت­ بندی شده است. نتایج به­دست آمده از این تحقیق نشان دهد مهم­ترین انگیزه به­ کارگیری پول الکترونیکی از دید کاربران بانک صادرات، کسب سهولت در انجام فعالیتهای مالی و از نظر خبرگان، کسب مطلوبیت اقتصادی است. از بین ویژگی­های شخصیتی، مهم­ترین ویژگی از نظر کاربران پول الکترونیکی بانک صادرات و خبرگان، ریسک­پذیری است.
یکی دیگر از تحقیقات موثر، تحقیقی است که توسط دکتر حسین وظیفه دوست و همکاران در سال ۱۳۸۵ با ارزیابی شعب بانک کشاورزی تهران به منظور شناسایی عوامل موثر بر رفتار مصرف ­کننده در استفاده از خدمات بانکی الکترونیکی انجام گرفته و نشان می­دهد که استفاده از خدمات بانکی الکترونیکی از تمایل مصرف­ کنندگان در به­ کارگیری این خدمات، توانایی­های شخصی آنها، خطر ادراک شده، علاقمندی به برقراری مراودات اجتماعی و پشتیبانی توسط کارکنان تاثیر می­پذیرد. ( دکتر حسین وظیفه دوست ،دکتر هاشم نیکو مرام ،شیوا مصطفوی ۱۵۳, ۱۳۸۵)
در تحقیقی که در سال ۲۰۱۰ تحت عنوان مدل پذیرش بانکداری الکترونیک در ایران توسط تورج صادقی و ساحل فرخیان انجام شده است، (Sadeghi & Farokhian, 2010)با بهره­ گیری از مدل رفتار منطقی و رفتار برنامه­ ریزی شده و پذیرش فناوری ۷ عامل به عنوان مهمترین فاکتورهایی که بر رضایتمندی مصرف­ کنندگان خدمات مالی در ایران تاثیرگذار است معرفی گردیده است. این متغییرها شامل مناسب­بودن ^[۳۴]، دسترسی ^[۳۵]، دقت ^[۳۶] ،امنیت ، سودمندی درک شده و تصویر کلی از بانک و طراحی وب­سایت می باشد. بیشترین عواملی که بر رضایت­مندی مشتریان تاثیرگذار است طراحی وب­سایت و دقت و تصویر ذهنی از بانک است. در این تحقیق بیشتر کسانی که از خدمات بانکداری اینترنتی بهره می­برند بانک های دولتی (ملی و ملت ) را ترجیح داده­اند. ^[۳۷]
در تحقیقی تحت عنوان عوامل موثر بر شکل­ گیری نگرش مصرف ­کننده نسبت به بانکداری الکترونیک تأثیر عوامل مختلف که شکل­­گیری و تکوین نگرش مصرف ­کننده نسبت به بانکداری الکترونیک را تحت­تأثیر قرار می­ دهند، بررسی می­ کند. دراین تحقیق با نظر­سنجی از مشتریان بانک ملت در شهر تهران شاخص­ هایی چون تجربه پیشین کامپیوتری، تجربه پیشین تکنولوژی تجربه بانکداری شخصی، گروه های مرجع، بر نگرش مصرف ­کننده نسبت به بانکداری الکترونیک تاثیر مثبتی می­ گذارد. (عبدالوند,محمدعلی. باروند,پونه, ۱۳۸۹)
در مقاله­ای تحت عنوان بررسی رضایت مشتریان از کیفیت خدمات خودپرداز بانک­ها با نظر­سنجی از مشتریان دستگاه­های خودپرداز بانک­های عضو شبکه­ شتاب مهمترین ابعاد عمده خدمات خودپردازها از نظر مشتریان را خطای تراکنش، پاسخگویی کارکنان، توسعه خدمات، سالم بودن دستگاه و سهولت استفاده شناسایی نموده ­اند. نتایج این تحقیق بیانگر این مطلب است که هرچند میزان رضایت مشتریان از خدمات خود­پرداز­ها متوسط است، آنان استفاده ازخودپرداز را بر مراجعه به کارکنان بانک ترجیح می­ دهند محققین با استفاده ازتحلیل رگرسیون ابراز می­دارند که سالم بودن دستگاه­ها و وجود پول کافی بیشترین سهم را در پیش ­بینی رضایت مشتریان دارد. (بامداد ،ناصر.رفیعی مهرآبادی ،نگار , ۱۳۸۷)
در مقاله­ای تحت عنوان ارزیابی تأثیر بانکداری اینترنتی بر تعهد، اعتماد و جذابیت استفاده از خدمات الکترونیکی صنعت بانکداری، مطالعه­ موردی بانک اقتصاد نوین دو عامل جذابیت و اعتماد اثر مثبت معناداری بر تعهد دارد. یافته­های این تحقیق که از جامعه­ آماری کاربران بانک اقتصاد نوین در شهر مشهد انجام شده است، نشان می­دهد هر دو عامل جذابیت و اعتماد اثر مثبت معناداری بر تعهد دارند .وجود قیمت­های معقول، دسترسی آسان، شهرت که موجب جذابیت بیشتر و عواملی چون ریسک پایین دریافتی، فناوری­محور بودن و تجربیات خوشایند گذشته که سبب اعتماد می­ شود تاثیر مثبتی بر استفاده هر چه بیشتر کاربران از خدمات بانکداری می­ گذارد. (حسین وظیفه دوست ،راحله نژاد طهرانی, ۱۳۸۶)
در تحقیقی تحت عنوان عوامل و محرک­های توسعه بانکداری الکترونیکی درایران با مطالعه­ موردی مشتریان بانک رفاه عواملی چون سرعت، سهولت دسترسی به خدمات، قابلیت اطمینان،کاهش هزینه­ها، تثبیت موقعیت رقابتی، توسعه بازارهای جدید، مشتری­مداری، توسعه تجارت الکترونیکی به عنوان دلایل راهبردی توسعه بانکداری الکترونیکی را تشکیل می دهند.(قره چه،منیژه .عبدالباقی،عبدالمجید.حمیدی زاده،محمدرضا, ۱۳۸۵)در این تحقیق مهمترین محرک­های توسعه بانکداری الکترونیکی با بهره گرفتن از تکنیک آنتروپی اولویت­ بندی شده است.
در پژوهشی که با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر به­ کارگیری خدمات موبایل بانک انجام شده است. (محمد تقی تقوی فرد ، مصطفی ترابی, ۱۳۸۹)؛ در این تحقیق از مدلی که بر اساس مدل پذیرش فناوری وتئوری انتشار نوآوری، طراحی و با نظرخواهی از استادان و صاحبنظران بانکی، بومی گردیده بهره برده شده است. در این مدل، عوامل مؤثر بر به­ کارگیری خدمات موبایل بانک به سه بخش ویژگیهای فناوری موبایل بانک، ویژگی­های روان شناختی و ویژگی­های جمعیت­شناختی تقسیم ­بندی می­ شود.
نتایج تحقیق حاکی از آن است که: از بین ویژگی­های فناوری موبایل بانک، به ترتیب اولویت، متغیرهای سازگاری، هزینه استفاده، قابلیت آزمون و سودمندی، مؤثرتر هستند؛ در حالی که پیچیدگی و ریسک درک شده، در این امر، تأثیر چندانی ندارند. از بین ویژگی­های روان­­شناختی، به ترتیب اولویت، خطرپذیری و طرز فکر پیرامون تغییر ازعوامل مؤثر هستند؛ در حالی که رهبری عقیده در این مورد، تأثیر چندانی ندارد. همچنین از عوامل جمعیت شناختی، جنسیت در به­ کارگیری خدمات موبایل بانک، مؤثر است. در این تحقیق انتخاب جامعه­ آماری حائز توجه بسیار است. جامعه­ آماری اول، شامل کلیه مشتریانی است که در کلیه شعب بانک تجارت سطح شهر تهران از خدمات موبایل بانک استفاده میکنند و جامعه آماری دوم، شامل کلیه مشتریانی است که در کلیه شعب بانک در سطح شهر تهران از خدمات موبایل بانک استفاده نمیکنند.
یافته­های تحقیقی که در شعب مختلف شهر شیراز انجام شده است (سید حیدر میرفخرالدینی ،یاسر امیری , ۱۳۸۹) نشان میدهد، شاخص­ هایی از قبیل اعتماد به خدمات الکترونیکی بانک، عدم­دسترسی هکرها به اطلاعات مشتریان واعتمادسازی به نام و برند بانک در ارائه خدمات الکترونیکی بانک­ها از درجه اهمیت خیلی زیادی برخوردار است. همچنین مشخص شده است که میزان استفاده از تصاویر متحرک در طراحی سایتها اهمیت نسبتاً کمی دارد.
نتایج نشان می­دهد، اهمیت مناظر به ترتیب عبارتست از منظر مالی، مناظر مشتری، رشدو یادگیری و فرآیندهای داخلی. این اولویت­ بندی در ابعاد خدمات الکترونیکی گویای این است که بعد نرخ خدمات در اولویت اول و پس از آ­نها به ترتیب ابعاد مدیریت و تصویر سازمان، شخصی بودن اطلاعات، دسترسی، سرعت، ایمنی و امنیت، سهولت و آسودگی، محتوا، طراحی و قابلیت استفاده خصوصیات گوناگون قرار دارند. در نهایت استفاده ازقانون پاره­­تو نشان داد، مواردی نظیر در اختیار قرار دادن تمام جزئیات در ارتباط با ایمنی مبادلات، در اختیار قرار دادن تمام جزئیات در مورد نرخ ارز روزانه، در اختیار قرار دادن تمام جزئیات در مورد جا به ­جایی پول بین حساب­ها، در اختیار قرار دادن تمام جزئیات درمورد نرخ حق العمل برای مبادلات خارجی مهمترین شاخص­ های بحرانی هستند.
تحقیقی تحت عنوان الگوی پذیرش بانکداری اینترنتی توسط مشتریان با بهره­ گیری از مدل تکامل یافته پذیرش فنآوری با هدف بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش بانکداری اینترنتی انجام شده است؛ متغییرهای مورد بررسی در این تحقیق ادراک از مفید بودن، ادراک از سهولت، ادراک از امنیت، خود اثر بخشی استفاده از رایانه، کیفیت اینترنت و میزان دسترسی به آن بوده است. جامعه آماری این تحقیق کلّیه مشتریان شعب بانک ملی در شهر تهران بوده است. طبق نتایج، ادراک از مفید بودن مؤثرترین متغیر در توجیه استفاده مشتریان از خدمات بانکداری اینترنتی است. (محمودی میمندی, فروزنده دهکردی, و احمدی نژاد)
در تحقیقی که در کشور ایران در حوزه­ صنعت توریسم انجام شده است. اعتماد یکی از مهمترین عوامل بهره­ گیری مسافرین از خدمات خرید اینترنتی بلیط بوده است. در این خصوص فرضیه ­های محقق مبنی بر اینکه اعتماد به سازمان ارائه­دهنده خدمات زمینه­ افزایش اعتماد به وب­سایت را فراهم نموده و اعتماد به وب­سایت زمینه­ ایجاد علاقه و خرید اینترنتی را پدید می ­آورد مورد تایید قرار گرفته است .
در مقاله­ای تحت عنوان بررسی اثر اعتماد مشتریان شهر تهران بر پذیرش بانکداری اینترنی بر پایه­ مدل پذیرش فناوری که در شعب بانک ملت انجام شده است عامل اعتماد و ابعاد آن به طور کامل مورد بررسی قرارگرفته است. و تاثیر آن مستقیم ارزیابی شده است.
یکی از معدود تحقیقاتی که در کشور ایران در حوزه­ نظریه­ یکپارچه­ی پذیرش و به کارگیری فناوری انجام شده است، تحقیقی است که در سه بیمارستان در شهر تهران در بین پزشکان و پرستاران برای ارزیابی نظرگاه آن­ها نسبت به بهره­ گیری از سیستم الکترونیک حفظ داده ­های بیماران انجام شده است. شاخص­ های این تحقیق سازه­های اصلی مدل : عملکرد درک شده، تلاش درک شده، تأثیرات اجتماعی و تسهیل شرایط است. در این تحقیق شاخص تسهیل شرایط مهم­تر از بقیه ارزیابی شده است. مدل تا حدود ۸/۷۶ % قابلیت تبیین را دارا بوده است. (Hamidfar, Limayem, & Zegordi)
مدل مفهومی تحقیق
دهه­های پایانی آخرین سده هزاره دوم در حالی به سالهای آغازین هزاره سوم پیوند خورده است که تحولات روزافزون، فزاینده و پرشتاب جای خود را به تحولات “دم افزا” داده است. این تحولات کلیه ابعاد سازمانها و بنگاهها را نیز، بویژه از بعد فناوری، دستخوش تغییرات عمیق کرده است و فناوری را جزء و عامل اصلی تولید محصولات و ارائه خدمات و توسعه کیفیت آنها در سازمانها معرفی کرده است. فهم این عناصر کمک فراوانی به درک وسیع و فراگیرفناوری می کند. (خلیل, ۱۳۸۱, ص. ۲۱) و باید به این نکته توجه نمود که تمامی این عناصر می­بایست با هم رشد کنند
شکل ۸ ابعاد مختلف فناوری
علیرغم سرمایه ­گذاری­های گسترده­ی سازمانها در حوزه­ فناوری در صورت عدم پذیرش و به­ کارگیری کاربران این در عمل رشد و توسعه سازمان از طریق دستیابی فناوری­های مناسب امکان پذیر نخواهد بود این امر به روشنی در ابعاد انسان­افزار و سازمان افزار فناوری قابل مشاهده می­باشد .
در حوزه­ پذیرش و استفاده کاربران از فناوری اطلاعات تاکنون تئوری­های متعددی در حوزه ­های فردی و سازمانی مطرح شده است. نگارنده با توجه به حجم مقالات و اشتهار آن نخست مدل پذیرش فناوری که در بین محققین حوزه­ فناوری اطلاعات بسیار مورد توجه و اهمیت بوده و در حوزه ­های گوناگون چون کاربرد نرم­افزار، رسانه­های تصویری، و وب­ها و بانکداری اینترنتی و بانکداری همراه به کار رفته و قدرت پیشبینی بالایی دارد. (Agarwal & Prasad, 1999)را به عنوان مدل اساسی پژوهش در نظر گرفت لیکن تعدد پروژه­ های انجام گرفته با بهره­ گیری از این مدل و فقدان چارچوب اساسی در بخش مشتریان حقوقی و نبود پیشینه­ی قوی علمی لازم در ایران در بخش متغییرهای میانجی موثر بر رفتار مصرف­ کنندگان خدمات بانکداری الکترونیک نگارنده را به فعالیت و مطالعات بیشتر در حوزه­ مدل­های پذیرش فناوری ترغیب نمود. در طی مطالعات انجام شده نظریه یکپارچه پذیرش و استفاده از فناوری به دلیل داشتن رویکردی یکپارچه به شاخص ­ها و متغییرهای موثر و استفاده­ی وسیع درسازمانها و نمونه­های موفق بین المللی ، جدید بودن در کشور و تبیین فرضیه ­ها در حوزه­ متغییرهای میانجی به عنوان مدل مناسبتر انتخاب و مدل مفهومی تحقیق قرار گرفت.
تعریف عملیاتی متغییرها ی مدل مفهومی
تاکنون تحقیقات متعددی در حوزه­ فناوری اطلاعات و چگونگی و چرایی بهره­ گیری از فناوری­های اطلاعاتی نو انجام شده است. برخی از مطالعات بر استقرار موفق فناوری در سطح سازمانی متمرکز بوده است مدل­های متداول تحقیقاتی ارائه شده در حوزه ی پذیرش فناوری اطلاعات با مفاهیم روان­شناسی و جامعه ­شناسی درهم آمیخته و تا حدود ۴۰% از متغییرهای فردی قصد بهره گیری از سیستم­های فناوری اطلاعات را بیان می­دارد درمیان متغییرهای وابسته نقش قصد به عنوان پیش ­بینی کننده­ رفتار حائز اهمیت است. در جدول ۱۲مهمترین مدل­هایی که در شکل­ گیری مدل نهایی تحقیق نقش داشته اند به طور مجمل معرفی و سازه­های کلیدی آن ارائه شده است.
جدول ۱۲مدل ها و تئوری ها در حوزه ی پذیرش فناوری اطلاعات (Venkatesh, Morris, Davis, & Davis, 2003)

مدل ها و تئوری ها در حوزه ی پذیرش فناوری اطلاعات

مدل

سازه های اصلی

تعریف متغییرها

نتیجه‏گیرى از تأثیرپذیرى اندام (سرعه انفعال الأعضاء )
اگر اندامى بدون زحمت و بسرعت گرم شود، دلیل گرمى مزاج است، چه تغییر به همجنس آسان‏تر از تغییر به ضد آن است. اگر اندامى بدون زحمت و بسرعت سرد گردد، دلیل سردى مزاج است. اگر کسى بگوید که مسئله بایستى برعکس باشد؛ باین دلیل که هر چیزى از ضد خود تأثیرپذیر است نه از همانند خود و این نظر که بیان کردى تأثیرپذیرى از همانند را شایسته‏تر نشان مى‏دهد، در پاسخ چنین گوئیم: آرى دو شبیه که از حیث نوع و طبیعت همانند باشند، از یکدیگر تأثیرپذیر نیستند. همچنانکه گرمتر و سردتر بهم شباهت ندارند و برهم تأثیر مى‏گذارند، در اینجا نیز موضوع بحث دو نوع گرمى است که نوعى گرمتر از نوع دیگر است و اختلاف در این میان همان اختلاف بین گرم و سرد است. کم گرمتر در برابر بسیار گرم، صفت سردى را دارد و بوسیله گرم‏تر تاثیرپذیر مى‏شود.
همچنین سردى از سردتر متأثر مى‏گردد، زیرا از حیث نوع و طبیعت آن دو شباهت کامل موجود نیست. وقتى یکى از آن بیشترها، کیفیت خود را نمو مى‏دهد بکمک حالت نیرومندترى که در آن است مى‏شتابد و کیفیت آن حالت «کمتر» کاهش مى‏یابد و بحالتى در مى‏آید که کیفیتش را تغییر دهد و به آسانى قوى‏ترین فرا گرفته خود را کمک نماید. لیکن در اینجا چیز دیگرى هست که به قسمتى از این اشتراک بیش‏وکم حرارت و برودت که بیش‏وکمى در برابر هم قرار مى‏گیرند، ارتباط دارد. بعنوان مثال: گرم‏مزاج تأثیر گرمى را بسرعت مى‏پذیرد، زیرا گرمى بواسطه تأثیر سردى- که مانع به آرزو رسیدن مزاج گرم در اندازه سردى است- از کار باز مى‏ماند. اگر گرم و گرم‏تر بهم برسند و مانعى در راه نباشد، همدیگر را در گرم کردن کمک مى‏کنند و این کمک کردن حالت هر دو را تشدید مى‏کند.
اما اگر گرمى بخواهد اعتدال مزاج را از خارج بهم زند، قبل از هر چیز، گرمى غریزى درون به مقاومت در برابر آن مى‏پردازد. مثلاً در برابر سم‏هاى کشنده گرم که به بدن راه مى‏یابند، فقط گرمى غریزى است که مقاومت مى‏کند و دفعش مى‏نماید و گوهر آن را بتباهى مى‏کشاند.
گرمى غریزى ابزارى است در دست طبیعت که وقتى گرمى زیان‏آور ببدن روى مى‏آورد، روح را به بیرون راندن زیان‏آور مى‏گمارد و بخار را دور مى‏سازد و آن را مى‏گدازد و ماده آن را مى‏سوزاند. همچنین وظیفه دارد که زیان سرد وارد بر بدن را با ضد آنکه گرمى است، دفع نماید. این خصوصیات به سردى تعلق نمى‏گیرد. کار سردى این است که با گرمى وارد، در نزاع افتد و بازش دارد و به مقابله با سرد وارد آمده کارى ندارد. گرمى غریزى پاسدار رطوبتهاى غریزى است تا گرمى بیگانه بر آنها دست نیابد.
اگر گرمى غریزى نیرومند باشد، طبیعت مى‏تواند بوسیله آن در رطوبتها دستکارى کند و به پختگى و هضمشان برساند و خلط آنها را تأمین کند زیرا رطوبتها در آن حالت پیرو طبیعتند و از گرمى بیگانه روگردان هستند و به عفونت نمى‏رسند. لیکن اگر گرمى غریزى ناتوان باشد، طبیعت از رطوبتها کناره مى‏گیرد؛ زیرا واسطه بین طبیعت و رطوبتها ضعیف است، باین جهت رطوبت‏ها متوقف مى‏شوند و از کار مى‏افتند و گرمى بیگانه بر آن‏ها مى‏تازد و چیره مى‏شود و رطوبتها حرکاتى غیر طبیعى مى‏یابند و عفونت ظاهر مى‏شود.
حرارت غریزى ابزار دست همه نیروهاست و سردى مخالف همه نیروها است. سردى در گوهر هیچ سودى ندارد و اگر نفعى خیزد از گرمى روى‏آور است. به این جهت هم مى‏گویند گرمى غریزى و نمى‏گویند، سردى غریزى. کسى کدخدائى بدن را به سردى نسبت نمى‏دهد، بلکه گرمى را کدخداى تن مى‏دانند.^[۸۳]
نتیجه‏گیرى از خواب و بیدارى
اعتدال در خواب و بیدارى نشانه اعتدال مزاج و بویژه نمایانگر نیکومزاجى مغز است. خواب بیشتر از حد نشانه ترى و سردى مزاج است و بیخوابى زیاد علامت خشکى و گرمى مزاج و بویژه معرف گرمى و خشک‏مزاجى مغز است.
نتیجه‏گیرى از کنش‏ها(دلائل الأفعال‏)
اگر کنش‏ها در مجراى طبیعى باشند و در آنها بیش‏وکمى روى ندهد، دلیل اعتدال مزاج است. اگر حرکات کنش‏ها رو به افراط نهادند، دلالت بر گرمى مزاج دارد. اگر کنش‏ها رو به سرعت نهند و سریع‏تر از حالت اعتدال گردند- مانند سرعت نشو و نما و سرعت رستن مو و سرعت رویش دندانها- نشانه حرارت مزاج است. اگر کنش‏ها به سست حرکتى‏ گرائیدند و در آنها درنگ ایجاد شد و یا ناتوان شدند، دلیل بر برودت مزاج است. ممکن است ناتوانى، سستى‏گرائى و کوتاهى در وظیفه، بسبب مزاج گرم به کنش اندام روى آورد، ولى در هر حال تغییرى در مجراى طبیعى روى داده است و با ناتوانى روبرو شده است.
همچنین امکان دارد که بسیارى از کنش‏هاى طبیعى بسبب حرارت از میان بروند و کاستى یابند، مانند خواب که شاید مزاج گرم از بین برود یا کم گردد، از این‏روست که برخى حالات طبیعى مانند خواب بسبب سرما فزونى مى‏یابند. لیکن همه احوال طبیعى چنین نیستند و براى آن شرطى وجود دارد و آن اینکه حالت مورد نظر مشابه حالت خواب باشد. خواب براى زندگى و بهبودى مورد نیاز مطلق نیست، بلکه از این است که گاهى روح بر اثر خستگى دست از کار مى‏کشد و نیاز به خواب دارد و یا به تنهائى از عهده انجام وظیفه و هضم غذا بر نمى‏آید و خواب مورد نیاز واقع مى‏شود. بنابراین خواب در نتیجه عجزى حاصل مى‏شود و آن عجز بیرون شدن از مجراى طبیعت است، گرچه چنین بیرون ‏شدنى طبیعى است و باید باشد. از این روى چنین حالتى را طبیعى ضرورى نامند و اسمى مشترک دارد. این حالت طبیعى ضرورى بهترین نشانه مزاج معتدل است و در آن کنش‏ها تعدیل مى‏یابند و به کمال مى‏رسند. اما اینکه دلیل بر گرمى و سردى و خشکى و ترى باشد، دلیل تخمینى است و بطور کامل معلوم نیست. رسائى صدا و بلندى صوت، سرعت در سخن گفتن و پیوستگى گفتار، خشم، سرعت حرکت و سرعت در بر هم نهادن و گشودن پلک‏ها نیز از کنش‏هاى قوى هستند که دلالت بر گرمى مزاج دارند. با اینکه چنین کنشهائى جنبه عمومى ندارند و ویژه اندام خاصى هستند، باز دلیل بر گرمى مزاج است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

نتیجه‏گیرى از مواد زائد
با معاینه مواد دفع شده از بدن مى‏توان نشانه بیمارى را جست. چنانکه اگر براز و ادرار و عرق و نظیر آن گرم و داراى بوى تند باشند و بوسیله این مدفوعات مواد رنگ‏پذیر رنگ بگیرند و برشتنى‏ها و پختنى‏ها برشته و پخته گردند، دلیل بر گرمى مزاج است. حالات عکس آن‏ها، نشانه سردى مزاج بشمار مى‏آید.^[۸۴]
نتیجه‏گیرى از کنش و واکنش قواى نفسانى
حالات قواى نفسانى نمایانگر مزاج آدمى است، مثلاً خشمناکى زیاد، بیتابى و آشفتگى، زرنگى، زودفهمى، اقدام، بیشرمى، خوش‏بینى، امیدوارى، سنگدلى، چالاکى، خلق مردانه، تنبلى کم و تأثیرپذیرى کم از هر چیز، نشانه گرمى مزاج است و حالات عکس آنها دلیل بر سردى مزاج مى‏باشد. پایدارى در خشم، در آشتى، خیال‏پردازى، تودار بودن و نظایر آن، نشانه خشک‏مزاجى است. تأثیرپذیرى‏هاى زودگذر دلالت بر ترمزاجى دارند. خواب دیدن و رویا نیز از این قبیل مى‏باشند. گرم مزاج‏ها در خواب مى‏بینند که بر آتش مى‏سوزند و یا آفتاب‏زده مى‏شوند. سردمزاجها در خواب مى‏بینند که یخ مى‏بندند و یا در آبسرد غوطه‏ورند. کسى که خلط زیاد دارد، خواب همجنس خلط را مى‏بیند، همچنانکه گویند «شتر در خواب بیند پنبه‏دانه». همه این علائم که ذکر شد و یا اکثر آنها نمایانگر مزاج‏هاى اصلى هستند که در خود بدن بوجود آمده‏اند.
مزاج‏هاى بیگانه و عرضى نشانه‏هاى ویژه خود دارند:
دلیل گرمى مزاج عرضى آن است که گرمى بدن آزاردهنده مى‏شود و از آن درد تب روى مى‏آورد. بر اثر جوشش گرمى نیروى حرکت باز میماند، تشنگى زیاد دست مى‏دهد، در دهانه معده التهاب پدید مى‏آید، دهن تلخ مى‏شود، نبض بسرعت مى‏زند و ناتوان مى‏گردد و زنش آن نامرتب مى‏گردد. بیمار با تناول گرم‏کننده‏ها آزار مى‏بیند و با خنک‏کننده‏ها تسکین مى‏یابد و در تابستان حالتش به تباهى مى‏رود.
علائم مزاج سرد و غیر طبیعى عبارتند از: کم‏هضمى، تشنگى کم، سستى در مفاصل و زیادى تبهاى بلغمى. سرد مزاج غیر طبیعى از سرماخوردگى و تناول خنک‏کننده‏ها آزار مى‏بیند و بوسیله گرم‏کننده‏ها تسکین مى‏یابد و در زمستان حالش بد است.
نشانه‏هاى تر مزاج غیرطبیعى با نشانه‏هاى سردمزاج غیر طبیعى مشابه است و علاوه بر آنها فروهشتگى، سیلان آب دهن، جریان مخاط و لینت شکم (انطلاق الطبیعه) و سوء هضم همراه دارد. بر اثر تناول تر بدرد مى‏آید، خوابش زیاد است و پلکهایش به خشکى و پژمردگى مى‏زنند (هیجان پلک).
علائم خشک‏مزاج غیرطبیعى زبرى و بیخوابى و لاغرى است. چنین شخصى از تناول هرچه که خشکى در آنست آزار مى‏بیند؛ با پاییز ناسازگار است و بوسیله ترى‏ دهنده‏ها تسکین مى‏یابد؛ آب گرم و چربى لطیف را زود مى‏پذیرد و بدنش آنها را زود مى‏مکد.^[۸۵]
علایم غلبه اخلاط و ظهور طبع خاص
غلبه خون
اگر علائم امتلاى آوندها از خلط پدید آید و خون، خلط پرکننده آوند باشد، سنگینى زیادى به بدن عارض مى‏شود و بویژه بیخ چشم‏ها و سر و دو گیجگاه شخص سنگینى مى‏کنند؛ تمطط (از هم کشیدگى) و خمیازه به شخص دست مى‏دهد؛ خواب گران و دیرپا بیمار را فرا مى‏گیرد، و تیرگى به حواس وى و کندى به فکرش راه مى‏یابد. بدن شخص بدون رنج کشیدن و کار کردن قبلى خسته مى‏شود؛ در دهانش طعم شیرین غیر عادى احساس مى‏کند و زبانش سرخ مى‏گردد. ممکن است دمل‏هائى در بدن و جوش‏هائى در دهان بیمار ظاهر شود؛ خون بسهولت در مواضع مختلف بدن وى (از مقعد، بینى و لثه) جریان مى‏یابد. علائم این چیرگى خون را مى‏توان از کیفیت مزاج و علائم سابق الذکر و نوع مسکن و عمر و روش شخصى و دور افتادن از رگ زدن اعتیادى دریافت. همچنین کسى که به این علت‏ مبتلا باشد، خواب‏هاى متناسب با علت را مى‏بیند، مثلاً کسى که در خواب چیزهاى سرخرنگ مى‏بیند، به خونریزى زیاد مبتلا مى‏شود و خونش غلیظ مى‏گردد و چنان مى‏شود که ذکر کردیم.
غلبه بلغم
علائم چیرگى بلغم عبارتند از: رنگ شخص بسیار سفید مى‏شود؛ فروهشتگى رخ مى‏دهد؛ محل لمس در بدن نرم مى‏گردد؛ سردى بر بدن وارد مى‏آید؛ آب دهان زیاد و چسبنده مى‏گردد و تشنگى کم مى‏شود. همه این حالات علائم چیرگى بلغم است مگر در حالتى که بلغم چیره شده (بویژه در هنگام پیرى) شور طعم باشد.
همچنین هضم شخص ضعیف و جشاء وى (مایعى که بر اثر بهم خوردن دل به دهان مى‏آید) شور و ادرارش سفید مى‏گردد؛ خواب بیمار زیاد مى‏شود و بر اعصاب وى سستى و تنبلى بر ذهنش کندى روى مى‏آورد و نبض وى آهسته و نامرتب مى‏زند. علائم این عارضه را نیز باید از عمر و عادات و حرفه و مسکن و نشانه‏هاى مذکور در بالا جست. این نوع بیماران در خواب آب‏ها، رودخانه‏ها، برف، باران و سرماى لرزه‏آور مى‏بینند.
غلبه صفرا
اگر خلط پرکننده آوند، صفرا باشد پوست و چشم‏هاى بیمار زرد مى‏شود؛ دهنش تلخ و زبانش زبر و خشک مى‏گردد؛ در بینى احساس خشکى مى‏کند؛ از نسیم سرد لذت مى‏برد؛ بسیار تشنه مى‏شود؛ حرکات تنفسى‏اش تند مى‏گردد؛ علاقه‏اش به طعام کم مى‏گردد؛ دلش بهم مى‏خورد و استفراغ زرد و سبز بیرون مى‏دهد. این بیمار حالات سوزنده مطبوع بر پوست و حالت فراشا (قشعریره) مانند فرو کردن سوزن در بدن احساس مى‏کند. درباره این بیمار باید تدابیر ذکر شده سابق، عمر و مزاج و عادت و مسکن و زمان و حرفه شخصى بررسى شود. چنین بیمارى در خواب، آتش و نوارهاى زرد مى‏بیند؛ چیزهائى که اصولا زردرنگ نیستند در نظر وى زرد مى‏نمایند. همچنین در رؤیا، التهاب و گرماى حمام و یا تابش خورشید را احساس مى‏کند.
غلبه سوداء
در بیمارى که سودا چیره مى‏شود، پوست وى خشک و پژمرده و خونش سیاه و غلیظ مى‏شود؛ وسوسه و خیالاتش زیاد مى‏گردد؛ دهانه معده‏اش مى‏سوزد و اشتهاى کاذب بوى دست مى‏دهد. ادرار او بدرنگ و سیاه و سرخ و غلیظ مى‏گردد. بدن‏هاى سیاه و پرموى‏ بیشتر و بدن سفید و کم‏موى کمتر بدان مبتلا مى‏گردد. همچنین به بیمار سودائى بهک ‏سیاه و دمل‏هاى بد روى مى‏آورند. علائم این بیمارى را نیز باید از حالت طحال، عمر، مزاج، عادت، مسکن، حرفه و زمان و از خواب‏هاى هولناک، دیدن پرتگاه و یا دیدن چیزهاى سیاه در خواب، ترس و از روى تمام راهنمائى‏هاى سابق الذکر استنباط کرد.^[۸۶]
طبع و مزاج حالات انسان در دوره های عمر خود
مزاج حالات عمر انسان در بین حکما به چهار بخش تقسیم میشود:
سن از بچگی تا نوجوانی (طبع دموی)
سنی است که بدن انسان در ان سن دایما در حال رشد میباشد و مزاج گرم و تر دارد، و نهایت آن در بیشتر حالات تا سی سال میباشد.
سن جوانی(طبع صفراوی)
سنی است که در ان سن رشد اعضای اصلی بدن کامل شده است، مزاج گرم و خشک دارد و نهایت آن در بیشتر حالات تا سی وپنج سال میباشد.
سن میانسالی(طبع سوداوی)
سنی است که نشانه های کمبود و روبه افول وتحلیل رفتن بدن اشکار میشود و مزاج سرد وخشک دارد و نهایت آن در بیشتر حالات شصت سال است.
سن پیری(طبع بلغمی)
سنی است که دران نشانه های ضعف قوی بدن اشکار میشود و مزاج این سن در نهایت سردی و خشکی است و از شصت سالگی تا آخر عمر ادامه دارد.^[۸۷]
تقسیم بندی فوق به این معناست که کودک در سن رشد گرم و مرطوب است، زیرا گرمی و رطوبت برای رشد لازم است، به تدریج که کودک رشد می‌کند این رطوبت غریزی مصرف شده گرمی و خشکی در سن جوانی غلبه می‌کند. این سن، سن هیجان، شور، نشاط، انرژی، فعالیت، کار و تلاش است و اتفاقات مهم زندگی مثل تحصیلات عالی، ازدواج، انتخاب شغل و … در این دوره و با شور جوانی همراه است، با افزایش سن این حرارت غریزی تحلیل رفته و بدن سردتر می‌شود. سن سودا زمان سردی و خشکی است؛ این سن زمان تکامل عقل و تدبیر است انسان دوراندیش و عاقبت‌نگر می‌شود، برای تربیت فرزندان خود و تأثیر در اجتماع انتخاب‌های پخته‌تری انجام می‌دهد، بعد از ۶۰ سالگی رطوبت خارجی غالب شده و بدن سردتر می‌شود، انسان مرتب چرت می‌زند و سست و بی‌حال می‌گردد، فراموشی به سراغ او می‌آید و آنچه آموخته بود، از یاد می‌برد، این سردی و تری آن قدر زیاد می‌شود تا شمع وجود را خاموش نماید و مرگ به سراغ انسان بیاید.
البته لازم به ذکر است که این تقسیم بندی براساس انسانهای قدیم بوده که با توجه به تغییرات غذایی و آب و هوا و محیط و سایر شرایط در انسانهای امروزی کمی متفاوت میباشد.^[۸۸]
معنی اعتدال در طبایع اربعه
بزرگان اخلاق، اصلاح اخلاق را وابسته به اصلاح بسیاری از مسائل دیگر می‌دانند. یکی از آن مسائل، اصلاح مزاج و تعدیل آن می‌باشد، تا جایی که اصلاح اخلاق را در مزاج نامتعادل دشوار می‌دانند و بر این عقیده‌اند که اگر این‌ها اصلاح شوند، روح آسان‌تر می‌تواند، مسیر سعادت را طی کند.
اساس ساختمان جهان از چهار رکن تشکیل شده است که این ارکان چهارگانه، دو به دو متضاد یکدیگرند.
«آتش» با صفت گرمی و خشکی؛ «آب» با صفت سردی و تری ؛«هوا» با صفت گرمی و تری ؛«خاک» با صفت سردی و خشکی. هرگاه دو رکن(از ارکان متضاد) در یکدیگر اثر کنند به‌گونه‌ای که گوهر هر دو عوض شود، به آن استحاله گویند. اگر در اثر این استحاله، قوت هر دو شکسته شود، کیفیت میانه‌ای به‌وجود می‌آید که آن را مزاج گویند.^[۸۹] اگر چه از ترکیب این کیفیات متضاد می‌توان به طور فراوان طبع و مزاج استخراج کرد. گرم، سرد، خشک، تر، گرم و تر،گرم و خشک، سرد و خشک، سرد و تر، معتدل.
از این میان چهار مزاج اول را مفرد می‌نامند، زیرا تنها یک کیفیت است که بر جسم غلبه دارد و به همین ترتیب چهار مزاج دوم را مرکب می‌نامند، زیرا دو کیفیت مختلف در یک جسم غلبه پیدا می‌کند.

۲ ـ ۲ ـ ۱ ـ ۵) مزیّت موقّتی در مقابل پایدار
مزیّت رقابتی از هر نوع که باشد می‌تواند از حیث عملکرد رقابتی به صورت پایدار یا موقتی باشد. مزیّت موقّتی اشاره به مزیّتی دارد که کوتاه مدّت و انتقالی است. به عنوان مثال، سیستم ذخیره ی رایانه‌ای هوشمند «آمریکن ایرلاینز^[۱۱۷]» در زمان معرفی از حیث بهره برداری از ظرفیت و دسترسی سریع به مشتریان و سایر جنبه‌های عملیاتی مزیّتی را برای شرکت ایجاد کرد. می‌توان گفت که هر چه ویژگی های مشهود و ساده بودن مزیّت رقابت بیشتر باشد. به طور بالقّوه قابلیّت آن بیشتر است. با وجود این اگر شرکت دارای فرهنگ سازمانی نوآور محور و قابلیت نوآوری بازار محوری بالا داشته باشد. می‌تواند اوّلاً به صورت هوشمندانه از ویژگی خود بهره برده و مزیّت موقعیتی خود را ارتقا دهد، ثانیاً قبل از اینکه رقبا به مزیّت موقتی آن دست یابند مزیّت جدیدی را خلق کرده و رقبا را همواره پشت سر خود داشته باشند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در مقابل مزیّت رقابتی موقتی مزیّت رقابتی پایدار قرارداد که اوّلاً از نظر زمانی طولانی مدت بوده و زودگذر نیست و ثانیاً به راحتی توسط رقبا قابل دسترسی نیست. مثال بارز آن نام تجاری^[۱۱۸] قوی و شهرت کوکاکولا است که بیش از یک قرن است ادامه داشته و باعث غبطه همه رقبا می شود. به طور کلی می‌توان گفت که مزیّت رقابتی پایدار از ویژگی های نظیر بادوام بودن، قابلیّت تحمّل پذیری مناسب، قابلیت مدارا، قابلیت زیستی بالا، قابلیت حمایتی و پشتیبانی زیاد، قابلیت پذیرش بالا، قدرت توجیه پذیری و اقناع سازی مناسب، توان مذاکره ای قابل ملاحظه برخوردار است که البته متناسب با شدّت و قدرت پایداری مزیّت رقابتی همه یا بعضی از ویژگی های فوق در آن وجود خواهد داشت. اگر سازمان در مقابل رقبا مجبور به حفاظت از ارزش های خود باشد در این صورت واژه پایداری بیشتر با تحمّل پذیری سازگار است. یا چنان چه مزیّت رقابتی سازمان به گونه‌ای باشد که او را قادر به طراحی و اجرای استراتژی‌های تهاجمی در عرصه‌های مختلف بازار کند واژه پایداری مزیّت رقابتی بیشتر در گروه قابلیّت تهاجمی آن خواهد بود. یکی از صاحب نظران قابلیّت پایداری مزیّت رقابتی را با ابعاد طولانی بودن، تحرّک و انعکاسی بودن در نظر می‌گیرد. طولانی بودن برحسب توانایی رقبا در تقلید یا به دست آوردن منابع ایجاد کننده مزیّت رقابتی بیان می‌شود و گویای این مطلب است که مزیّت رقابتی پایدار اساساً با تعداد زیادی مجموعه فرعی^[۱۱۹] مرتبط بوده و دارای ماهیت پویا است. هر کدام از ابعاد پایداری مزیّت رقابتی به ماهیت وظیفه استراتژیک در سطوح مختلف سازمان بستگی دارد و به همین دلیل قابلیّت پایداری به جای مفهوم ایستا به عنوان یک فرایند پویا در نظر گرفته می‌شود و لذا می‌توان گفت که مزیّت رقابتی پایدار یک مقصد با فاصله معین نیست بلکه یک سفر بی‌انتها است که بستگی به توانایی مسافر و اهداف وی دامه می‌یابد. با این مفهوم باید گفت که مزیّت رقابتی پایدار مثل فردا است که نزدیک است اما هرگز نمی‌آید و این به خاطر ماهیت پویای محیط و تغییرات سریع در خواسته‌ها و انتظارات بازار و نیز تغییر الگوی رفتاری رقبا و هم چنین ماهیت پیچیده خود مزیّت رقابتی است.(نوروز ، ۱۳۹۰ ، ص ۱۳)
۲-۲-۲) نظریه های مزیّت رقابتی
بارنی^[۱۲۰] نظریه های مزیّت رقابتی را به سه دسته تقسیم می کند: نظریه سازمان صنعتی (I/O)^[121]، نظریه چمبرلینی^[۱۲۲] (مبتنی بر منبع) و نظریه شومپترین^[۱۲۳]. در ادامه نظریه ها مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرند.
۲-۲-۲-۱) نظریه سازمان صنعتی (I/O) و دیدگاه پورتر
نظریه سازمان صنعتی که میسون^[۱۲۴] و بین^[۱۲۵] آن را مطرح کرده اند، دیدگاه خارج مداری است که در آن ساختار صنعت حائز اهمیت است. ویژگی های ساختاری صنعت عبارتند از وجود و ارتفاع موانع برای ورود، تعداد بنگاه ها و اندازه ی نسبی آن ها، وجود و درجه ی تمایز محصول در صنعت . تاکید اولیه ی این نظریه بر تجزیه و تحلیل بیرونی رقابت متمرکز است . نظریه پرداز معروف این گروه پورتر است که از دیدگاه وی، واحد اصلی در تجزیه و تحلیل، صنعت می باشد. (p104،۲۰۰۳،De Toni and Tonchia) ولی نظریه ی مزیّت رقابتی به شکل منظم و منسجم از آغاز دهه ی ۱۹۶۰ در دانشگاه هاروارد مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و برای تبیین مزیّت رقابتی، بر اثر محیط بیرونی بر استراتژی بنگاه تمرکز گردید. بر اساس این دیدگاه، بنگاه ها در صنعت یکسان، داده های یکسانی را دریافت می کنند و در نتیجه باید استراتژی های یکسانی را بپذیرند و در نهایت نتایج یکسانی را مشاهده کنند. در این وضعیت، امکان کسب مزیّت رقابتی وجود ندارد و تفاوت عملکرد بنگاه ها احتمالا تنها در کوتاه مدت امکان پذیر است. در دهه ۱۹۸۰، پورتر به دنبال پاسخ به برخی سوال ها، از قبیل این که چرا بعضی بنگاه ها موفق و بعضی دیگر ناموفق هستند؟ و چرا برخی کشورها در یک صنعت با
یکدیگر رقابت می کنند در حالی که بعضی دیگر حتی درباره ی وجود چنین صنعتی آگاهی ندارند؟ نظریه خود را ارائه داد. نظریه ی پورتر مبتنی بر سه عنصر است: محیط بیرون، رفتار بنگاه و نتایج بازاری که بنگاه با اعمال استراتژی اش مشاهده می کند. درباره ی محیط بیرون، پورتر به تبیین پنج نیرو در بازار می پردازد. این پنج نیرو عبارتند از: تهدید تازه واردها، تهدید کالاهای جانشین، قدرت چانه زنی عرضه کنندگان، قدرت چانه زنی خریداران و شدت رقابت. تعامل این نیروها بر سود بنگاه تاثیر می گذارد. بنگاه پس از تشخیص این پنج نیرو، بازار را در جاهایی که این نیروها ضعیف هستند، توسعه می دهد .(غلامین، ۱۳۹۰ ، ص ۲۵)
بنگاه درباره ی انتخاب استراتژی های مختلف اقدام به تصمیم گیری می کند. انتخاب از میان سه استراتژی (استراتژی عمومی رقابت^[۱۲۶]) صورت می گیرد: ۱- رهبری هزینه^[۱۲۷] که در این حالت، بنگاه محصول را با قیمت پایین تری در مقایسه با رقبا عرضه می کند. ۲- تمایز^[۱۲۸] که در این حالت، بنگاه محصول متفاوت را (با کیفیت و کارایی بیشتر) در قیمت متفاوت عرضه می کند. ۳- تمرکز^[۱۲۹]، در این حالت، بنگاه یکی از دو استراتژی قبلی را دنبال می کند، اما بر بخش محدودی از بازار تمرکز می کند. هنگامی که بنگاه تصمیم بگیرد که استراتژی رهبری هزینه (استراتژی تمایز) را در بخش محدودی از بازار دنبال کند، تمرکز هزینه (تمرکز تمایز) مطرح خواهد بود. پورتر معتقد است که قیمت پایین یا تمایز محصول، موفقیت استراتژی را تضمین نمی کند مگر این که ارزش برای مشتری ایجاد شود. (p45،۲۰۰۱،Hermann and Morgan ،Huber) پورتر در سال ۱۹۸۵ در تکمیل استراتژی خود به بیان زنجیره ی ارزش^[۱۳۰] پرداخت. وی زنجیره ی ارزش را ارزش خلق شده از سوی بنگاه در مقایسه با صنعت و محیط رقابتی اش تعریف می کند. بر اساس دیدگاه پورتر، هر بنگاه مجموعه ای از فعالیت هاست و بنگاه این فعالیت ها را برای طراحی، تولید، بازاریابی، تحویل و پشتیبانی محصول انجام می دهد. شکل شماره ی یک، زنجیره ی ارزش پورتر را نشان می دهد. پورتر مدل زنجیره ی ارزش را به عنوان ابزاری برای تحلیل این که کدام فعالیت ها بر مزیّت رقابتی موثرند، توسعه داد. (p150،۱۹۸۵،Porter)

زیر ساخت های بنگاه
سود ناویژه

فعالیت های حمایتی

مدیریت منابع انسانی

توسعه ی تکنولوژیکی

تدارکات

خدمات

بازاریابی و فروش

سازماندهی برون سازمان

عملکرد

سازماندهی درون سازمان

فعالیت های اولیه

شکل ۲-۷) زنجیره ی ارزش پورتر (Porter, 1985, p 150)
ایراد وارده بر مدل مذکور این است که زنجیره ی ارزش برای خلق مزیّت رقابتی تنها به صلاحیت های مرکزی بنگاه توجه دارد؛ در حالی که هنگام تعیین استراتژی سازمان باید به نیازهای مشتریان نیز توجه شود.( p302، ۲۰۰۴، Rechenthin) ولی پورتر در سال ۱۹۹۰ ضمن بررسی علل موفقیت کشورها، نظریه جدید خود را ارائه و چهار نیروی کلیدی مورد نیاز را برای موفقیت صنعت معرفی کرد که به دیاموند (الماس) پورتر معروف شده است. این چهار عامل کلیدی عبارتند از: ۱-وضعیت نهاده (کار، سرمایه و زمین)؛ ۲- شرایط تقاضا؛ ۳- صنایع حمایتی و مرتبط (صنایعی که تکنولوژی، اطلاعات و مواد خام را عرضه می کنند)؛ و ۴- استراتژی، ساختار و رقابت پذیری بنگاه. ( p139، ۲۰۰۵، Woodford and Martin، Serra)
البته پورتر علاوه بر این عوامل، به بررسی نقش دولت و شوک های ناگهانی (مثل جنگ، شوک نفتی و اختراعات) به عنوان عنصر موثر پنجم در موفقیت پرداخته است. پیام مهم پورتر برای دولت ها، توسعه ی دیاموند است. پورتر نشان می دهد که چگونه نبود هر یک از این عناصر می تواند به از بین رفتن مزیّت ملی منجر شود.
همان طور که عنوان شد، بر اساس نظریه پورتر، بنگاه ها می توانند از طریق رهبری هزینه و یا تمایز به مزیّت رقابتی دست پیدا کنند. وی به بنگاه ها توصیه می کند که از ماندن بین این دو حالت پرهیز کنند؛ ولی اعتبار این فرمول به طور گسترده ای زیر سوال رفته است. برای نمونه، بر اساس تحقیق نایت^[۱۳۱] که برای یک بنگاه خدمات مالی انجام داد، سیاست عدم توجه به رفتار بنگاه های رقیب، قابل اتکا نیست و تقلید نیز به آسانی صورت می گیرد. (p44،۲۰۰۱،Klein) به علت کاستی های نظریه پورتر، در اواخر دهه ی ۱۹۸۰، نظریه جدیدی در زمینه ی مزیّت رقابتی مطرح شد که به دیدگاه مبتنی بر منبع(RBV)^[132] معروف شد.
۲-۲-۲-۲) نظریه مبتنی بر منبع (RBV)
در دیدگاه مبتنی بر منبع، برای دستیابی به مزیّت رقابتی پایدار به نقاط ضعف و قوت درون بنگاه ها توجه شده است. این دیدگاه تاکید را از محیط رقابتی بنگاه به منابع مورد نیاز بنگاه برای رقابت، انتقال می دهد. مشخصا، دیدگاه مبتنی بر منبع روی گروه منابع جذاب و رفتار آن ها متمرکز شده است. هم چنین، دیدگاه مبتنی
بر منبع دو فرض اساسی مدل های محیطی یعنی همگنی منابع و فرصت ها در میان بنگاه های صنعت مشابه و تحرک کامل منابع را کنار می گذارد .با توجه به این که نظریه مبتنی بر منبع تاکید خاصی به منابع، قابلیت ها و صلاحیت های بنگاه می کند، در ادامه این عناصر بیشتر مورد بررسی قرار گرفته اند. (p16،۲۰۰۶،Strand)
الف- منابع بنگاه ـ منابع عوامل تولیدی هستند که بنگاه با بکارگیری آن ها کالاها و خدمات با ارزش را برای مشتریان خود تولید می کند. (p340،۲۰۰۰،Wheelen and Hunger) ورنرفلت^[۱۳۳] منابع بنگاه را دارایی هایی (ملموس و غیر ملموس) تعریف می کند که برای مدت محدود متعلق به بنگاه هستند. منابع ملموس شامل دارایی های فیزیکی مانند زمین، ساختمان و مواد خام هستند که بر اساس ترازنامه، به آسانی قابل محاسبه می باشند. هم چنین، منابع غیر ملموس شامل دانش، نام تجاری و شهرت بنگاه هستند که در ترازنامه آورده نمی شوند. این منابع به دلیل اهمیت دانش، خلق شهرت و سختی دستیابی به آن ها، شاخص مهمی در اعمال استراتژی به حساب می آیند.
با توجه به تعریف بارنی و دافت^[۱۳۴]، منابع بنگاه شامل تمام دارایی ها، ظرفیت ها، فرآیندهای سازمانی، ویژگی های بنگاه، اطلاعات، دانش و غیره است که بنگاه را قادر می سازد تا استراتژی هایی را به کارگیرند که کارایی و بهره وری اش را افزایش دهد. در این میان، سرمایه ی انسانی و سازمانی بیشتر مورد تاکید قرار گرفته است. چه به آسانی به دست نمی آیند و به راحتی قابل تقلید کردن هم نیستند . (غلامین، ۱۳۹۰، ص ۲۸)
ب- قابلیت ها ـ قابلیت ها عبارتند از مهارت های مورد نیاز بنگاه برای کسب مزیّت کامل از منابع موجود. به عبارت دیگر، قابلیت ها عبارتند از مهارت های یک بنگاه در هماهنگ سازی منابع و استفاده ی بهره ور از آن ها. الریخ^[۱۳۵] ، قابلیت سازمان را به عنوان توانایی برای تغییر و پذیرش تحولات مالی، تکنولوژیکی و استراتژیکی تعریف می کند. بدین ترتیب، بهبود قابلیت های سازمان اساسا در گرو ارتقای سرمایه ی انسانی است. درباره ی تعریف قابلیت ها و صلاحیت ها، توافقی وجود ندارد و تمایز قابلیت ها از صلاحیت های بنگاه عموما کار ساده ای نیست.
ج- صلاحیت ها ـ در صورتی که دارایی ها و قابلیت های بنگاه را کنار یکدیگر قرار دهیم، صلاحیت های بنگاه به وجود می آید. (Wheelen and Hunger, 2000, p341) صلاحیت های اصلی (مرکزی) عبارتند از اموری که یک بنگاه می تواند به خوبی انجام دهد. زمانی که این صلاحیت ها بهتر از صلاحیت های رقبا باشد به آن ها صلاحیت های متمایز^[۱۳۶] می گویند. صلاحیت ها به دو گروه کلی تقسیم می شوند: ۱) صلاحیت ضمنی^[۱۳۷]، که در نتیجه ی فرایند یادگیری ذهنی و شخصی در امور روزمره توسعه می یابد، مثل فرایند یادگیری با انجام دادن کار^[۱۳۸]. این صلاحیت ها در شاغلان تجسم یافته اند و قابل تبدیل به قوانین روشن و یا هنجارهای رفتاری نمی باشند. ۲) صلاحیت های صریح^[۱۳۹]، که در قوانین سازمانی، کدهای رفتاری و منابع دانش مکتوب موجود تجسم یافته اند. این دسته از صلاحیت ها به علت دسترسی به قوانین، و به دلیل این که به آسانی در میان کارکنان قابل تشخیص هستند، کسب می شوند و توسعه می یابند .
تفاوت میان منابع و صلاحیت ها نیز مهم است. این تفاوت به مسیر دستیابی آن ها مربوط می شود. مشخصا بنگاه ها می توانند از طریق بازار به منابع مورد نیاز خود برسند و سپس صلاحیت های لازم را با بکارگیری منابع کسب شده، به دست آورند. بدین ترتیب، صلاحیت نتیجه ی استفاده بنگاه از منابع برای ایجاد دانش و مهارت است.
هافر و شندل^[۱۴۰] اولین محققانی بودند که ارتباط بین صلاحیت های متمایز و مزیّت رقابتی را بیان کردند. بر اساس نظریه ی آنان، منابع موجود در صورتی موجب مزیّت رقابتی می شوند که به درستی استقرار یابند و از پایداری لازم برخوردار باشند.

اشتباه نشود منظور این نیست که دانشمندان و مفسران فوق نزول این آیه‌را درباره على ع پذیرفته‌اند بلکه منظور این است که روایات مربوط به این‌مطلب را در کتب خود نقل کرده‌اند، اگر چه پس از نقل این روایت معروف آنهابه خاطر ترس از شرائط خاص محیط خود و یا به خاطر پیش داوری هاى نادرستى‌که جلو قضاوت صحیح را در اینگونه مباحث مى‌گیرد، از پذیرفتن آن خوددارى‌کرده‌اندو
بلکه گاهى کوشیده‌اند تا آنجا که ممکن است آن را کم رنگ و کم اهمیت‌جلوه دهند.] ^[۳۲۹]
در این قسمت به ذکر بعضی از روایاتی که در باب شأن نزول آیه واثبات امامت امیرالمؤمنین علی(ع) آمده است می پردازیم.
[در تفسیر عیاشى از ابى صالح از ابن عباس و جابر بن عبد الله روایت شده که گفته‌اند:خداى تعالى نبى خود محمد(ص) را مامور کرد که على(ع) را بعنوان علمیت در بین مردم نصب کرده و مردم را به ولایت وى آگاهى دهد، و از همین جهت‌رسول الله(ص) ترسید مردم متهمش ساخته و زبان به طعنش گشوده بگویند:دربین همه مسلمانان على را نامزد این منصب کرده است، و لذا خداى تعالى این آیه را فروفرستاد:”یا أَیُّهَا اَلرَّسُولُ….‌ “ناگزیر رسول الله(ص) در روز غدیر خم به امرولایت على(ع) قیام نمود.^[۳۳۰]
و در همان کتاب از حنان بن سدیر از پدرش از امام ابى جعفر(ع) روایت‌ مى‌کند که آن حضرت فرمود:وقتى که جبرئیل در حیات رسول(ص) درحجه الوداع براى اعلان ولایت على(ع) نازل شد و این آیه را فرود آورد:” أَیُّهَااَلرَّسُولُ بَلِّغْ أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ…‌ “رسول الله(ص) سه روز در انجام آن‌مکث کرد تا رسید به جحفه، و در این سه روز از ترس مردم دست على را نگرفت و او را بالاى‌دست خود بلند نکرد، تا اینکه در روز غدیر در محلى که آن را”مهیعه”مى‌گفتند بار گرفته وپیاده شد، آن گاه دستور داد بانگ نماز سر داده و مردم را براى نماز دعوت کنند، مردم هم‌بر حسب معمول اجتماع کردند، رسول الله(ص) در برابرشان قرار گرفت و فرمود:چه کسى از خود شما به شما اولویت دارد؟همه به بانگ بلند عرض کردند خدا و رسول، آن گاه‌ بار دیگر همین کلام را تکرار کرد و همه همان جواب را دادند، بار سوم نیز همان را پرسید وهمان جواب را شنید، و سپس دست على را گرفته فرمود:
هر که من مولاى اویم على مولاى اوست، پروردگارا دوست بدار دوستداران على را و دشمن بدار کسى را که با على دشمنى کند و یارى کن هر که را که به على یارى دهد، و تنهابگذار کسى را که در موقع حاجت على را تنها بگذارد، چون که على از من و من از على هستم، و على نسبت به من بمنزله هارون است نسبت به موسی، با این تفاوت که بعد از موسی پیغمبرانى بودند و پس از من پیغمبرى نخواهد بود ^[۳۳۱].
باز در همان کتاب از ابى الجارود از ابى جعفر(ع) روایت شده است که‌ فرمود:وقتى خداى تعالى آیه‌”یاأَیُّهَا اَلرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمابَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ الله یَعْصِمُکَ مِنَ اَلنّاسِ إِنَّ الله لایَهْدِی اَلْقَوْمَ اَلْکافِرِینَ”را بر نبى خود نازل‌فرمود، رسول الله(ص) دست على(ع) را در دست گرفته آن گاه فرمود:
اى مردم هیچ کدام از انبیایى که قبل از من مبعوث شدند جز این نبود که پس از مدتى‌ زندگى دعوت خداى را اجابت کرده و رخت به سراى دیگر مى‌کشیدند، و من نیز در این‌نزدیکى‌ها پذیراى آن دعوت خواهم شد، و به سراى دیگر انتقال خواهم یافت.اى مردم من به‌نوبه خود مسئولم و شما هم به نوبه خود مسئولید، آن روزى که از شما بپرسند حال مرا چه‌خواهید گفت؟همگى عرض کردند:ما شهادت مى‌دهیم که تو وظیفه تبلیغى خود را انجام‌دادى، و آنچه که باید به ما برسانى رسانیدى، و خیر خواه ما بودى، و آنچه بر عهده داشتى انجام‌دادى، خداوند به بهترین جزائى که به مرسلین داده است جزایت دهد آن گاه آن حضرت به‌خداى خود عرض کرد:پروردگارا تو بر شهادت اینها شاهد باش، آن گاه روى به مردم کرده‌فرمود:اى گروه مسلمین که در اینجا حضور دارید میباید غایبین را به ماجرا خبر دهید که من‌اینک به عموم مسلمین روى زمین و گروندگان به دین اسلام وصیت مى‌کنم به ولایت على‌(ع) ، با خبر باشید که ولایت على ولایت من است و این عهدى است که خداوند به‌من سپرده بود، و به من دستور داده بود که آن را به شما ابلاغ کنم، آن گاه سه مرتبه فرمود:آیا همه‌شنیدید؟در آن میان یکى عرض کرد:آرى به خوبى شنیدیم یا رسول الله.^[۳۳۲]
و صاحب بصائر باسناد خود از فضیل بن یسار از ابى جعفر(ع) روایت‌ مى‌کند که آن حضرت در تفسیر آیه مورد بحث فرمودند:آنچه از ناحیه پروردگار نازل شده بودهمان ولایت على(ع) بود.^[۳۳۳]
مؤلف:مرحوم کلینى در کافى به اسناد خود از ابى الجارود از امام ابى جعفر(ع) نقل مى‌کند که در حدیث مفصلى فرموده‌اند:آیه شریفه در باره ولایت على‌(ع) نازل شده است.^[۳۳۴]
و صدوق(علیه الرحمه) در معانی الاخبار به اسناد خود از محمّد بن فیض بن مختار از پدرش از امام ابی جعفر(علیه السلام) نقل کرده که آن جناب در ضمن حدیث مفصلی همین معنا را فرموده است.^[۳۳۵]
و نیز این معنا را عیاشی از ابی الجارود در حدیث طویلی و هم از عمرو بن یزید درحدیث مختصرى از امام ابى عبد الله(ع) روایت کرده است.^[۳۳۶]
و از تفسیر ثعلبى نقل شده که از امام جعفر بن محمد(ع) نقل کرده که آن‌ حضرت فرمود:آیه شریفه‌”یاأَیُّهَا اَلرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ”در باره فضیلت على‌(ع) است، و از همین جهت وقتى این آیه نازل شد رسول الله(ص) دست‌على(ع) را گرفت و فرمود:هر که من مولاى اویم اینک على مولاى اوست. ^[۳۳۷]]^[۳۳۸]
ابو سعید خدری نقل می کند: آیه «یا ایهاالرسول بلغ ما انزل الیک من ربک»بر رسول الله (ص) در روز غدیر خم درباره ی امیر المومنین (ع) نازل شده.^[۳۳۹]
ابن مسعود نقل می کند: ما در زمان رسول الله (ص) آیه را این گونه قرائت می کردیم «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» ان علیا مولی المومنین «وان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس»^[۳۴۰]

فصل سوم : تفسیر آیه تبلیغ

مفسر بزرگ آیت الله جوادی آملی در تفسیر تسنیم این گونه آیه تبلیغ را بررسی می کنند:
[تقدم سیاق درونی آیه بر بیرونی آن
یکی از اصول کلی تفسیر این است که پیش از بررسی روایات(محصول ثقل اصغر) و نیز سیاق آیات ـ سیاق بیرونی آیه ـ باید به تحلیل درونی آیه مورد بحث پرداخت ؛ یعنی پیش از توجه به ارتباط آیه با گذشته یا آینده باید سیاق درونی آیه تحلیل شود، چون ارزش و تاثیر قرینه خارجی پس از تأمل در قرینه داخلی است، از این رو نخست باید صورت ها و حالات سه گانه سیاق آیات با توجه به پیوند یا عدم پیوند دو آیه یا بخش های مختلف از یک آیه بررسی شوند تا در پایان پژوهش، جمع بندی نهایی آن ها صورت گیرد :
[سیاق درونی : دو نکته اساسی، سیاق درونی آیه مورد بحث را آشکار می کنند :
أ. دستو رخداوند به رسول اکرم(ص) مبنی بر ابلاغ پیام تازه ای به مردم. این دستور اکید با تهدیدی جدی همراه است که اگر ابلاغ نکند، اصل رسالتش را ایفا نکرده است.
ب. وعده خداوند به حفظ پیامبر اکرم(ص) از خطراتی که در این ابلاغ ممکن است متوجه او شود، بنابراین معنای آیه مورد بحث صرف نظر از سیاق آیات پیشین و پسین روشن است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

سیاق بیرونی : آیات قبلی و بعدی این آیه درباره اهل کتاب و توبیخ آنان است که چرا از دستورهای الهی سرپیچی کردند و محرمات الهی را انجام دادند : در آیه پیشین فرمود ? و لو انهم اقاموا التوراه و الانجیل و ما انزل الیهم من ربهم لاکلوا .. و کثیر منهم ساء ما یعلمون ) ^[۳۴۱] «و چنانچه آن ها به دستور تورات و انجیل خودشان و قرآنی که بتو نازل شد قیام می کردند البته بهر گونه نعمت از بالا و زیر( نعمتهای آسمان و زمین ) بر خوردار می شدند برخی از آنان مردمی معتدل و میانه رو و بسیاری از آن ها بد عمل هستند. » و در آیه پسین می فرماید ? قل یا اهل الکتب لستم علی شیء حتی تقیموا التوره و الانجیل… و لیزیدن کثیرا منهم ما انزل الیک من ربک طغیانا و کفرا….) .^[۳۴۲] «ای پیامبر با اهل کتاب بگو که ای یهود و نصاری شما ارزشی ندارید تا آنکه به دستورات تورات وانجیل و قرآنی که به شما از جانب خدا فرستاده شده قیام کنید و همانا قرآنی که به شما مسلمین نازل شده( بجای آنکه به او ایمان آرند) بر کفر و سرکشی بسیاری از آنان خواهد افزود… »
چنانچه آیه مورد بحث با ایات قبلی و بعدی بر یک سیاق دانسته شود، خداوند در این آیه اکیدا به رسول گرامی(ص) دستور می دهد تا پیامی را که در خصوص اهل کتاب نازل شده است ? ما انزل الیک من ربک ) به آنان ابلاغ کند ؛ لیکن شواهد درونی و بیرونی جدایی کامل موضوع آیه مورد بحث از آیات پیشین و پسین دلالت دارند :
از جمله( و الله یعصمک من الناس ) بر می آید آن حکمی که پیامبر اکرم(ص) به رساندن آن مامور بود، امر مهمی است که ابلاغ آن خطر آفرین می نمود، حال آنکه اوضاع اهل کتاب در آن روز به گونه ای نبود که بتوانند برای پیامبر اکرم(ص) یا دین مبین اسلام خطری بیافرینند تا مجوز عدم تبلیغ یا درنگ در آن باشد، زیرا اولا اگر مراد از این خطر، آسیب رسانی آنان باشد، باید این آیات در اوایل هجرت نازل می شد که پیامبر با عده کمی در شهر غریب مدینه به سر می بردند و در محاصره یهودیان بودند، نه در اواخر عمر شریف آن حضرت(ص) که اهل کتاب از هر نظر خلع سلاح شده و قدرت را از دست داده بودندوخطری برای پیامبر اکرم(ص) نداشتند.
قسمت عمده داستان اهل کتاب در سوره «مائده » آمده و آیه مورد بحث نیز به یقین در همین سوره نازل شده است و برابر تاریخ، یهود هنگام نزول این سوره قدرت و شوکت خویش را از دست داده بودند وهر گونه توطئه و فتنه انگیزی آنان خنثا شده بود، از این رو نمی توان برای ترس پیامبر(ص) از آنان وجهی تصور کرد.^[۳۴۳]
ثانیا در این آیه تکلیف سنگین و طاقت فرسایی بر اهل کتاب نشده است تا در ابلاغ آن، خطری از سوی آنان متوجه آن حضرت(ص) گردد.
رسول اکرم(ص) در سال های نخست بعثت مامور بود که تکالیف بسیار خطرناکی را ـ همچون توحید وترک بت پرستی ـ به کافران متعصب قریش که خطرناک تر از اهل کتاب بودند، ابلاغ کند، در حالی که خداوند در برابر تهدید آنان به پیامبر(ص) چنین وعده ای نداد، معلوم می شود پیغامی کنونی خطرناک ترین موضوعی است که آن حضرت(ص) به تازگی به تبلیغ آن مامور شده است.
شواهد خارجی همچون روایات و تاریخ نیز بر شأن نزول آیه درباره ولایت امیرمؤمنان علی(ع) گواهی می دهند . بر این پایه تردیدی نیست که سیاق درونی آیه بر سیاق بیرون آن مقدم است و این آیه با آیات پیشین و پسین هیچ پیوندی ندارد.]^[۳۴۴]
بررسی داخلی آیه
[گام نخست برای رسیدن به مفاد درون آیه شناخت موضع پیامبر اکرم(ص) و تبلیغ ماموریت اوست که آیا در زمان نزول آیه( یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک…. ) موانعی بوده است یا نه :
بررسی موانع احتمالی تبلیغ پیامبر(ص) :
[تبلیغ پیامبر اکرم(ص) می تواند، چهارمانع اساسی داشته باشد که موانع فرضی دیگر زیرمجموعه آن اند:

1. 1. فشار مالی و محاصره اقتصادی . ۲٫ فشار روانی و اجتماعی؛ مانند منزوی ساختن و مسخره کردن .

1. 1. مشکلات سیاسی ؛ نظیر بی اعتنایی جامعه سیاستمداران به ایشان، در نتیجه انزوای سیاسی آن رسول اکرم(ص) . ۴٫ ترس ازجنگ های تحمیلی .

این موانع در اوایل بعثت وجود داشتند، اما طبق آیات قرآن کریم آن رسول اکرم(ص) ابلاغ وحی و پیامبری خویش را حفظ کرد و هیچ یک از این موانع در تبلیغ او اثر نکرد، پس زمان نزول آیه مورد بحث ـ یعنی بعد از فتح مکه و سیطره بر جزیره العرب ? اذا جاء نصر الله و الفتح ) ^[۳۴۵] «چون هنگام فتح و پیروزی با یاری خدا فرا می رسد »ـ فشار مالی و اقتصادی نمی توانست مانع تبلیغ او گردد، زیرا در روزهای فقر و محاصره اقتصادی آن حضرت(ص) صابر و شاکر بود و عصر تهدیدی منافقان که مردم را از کمک مالی به ایشان باز می داشتند ? لا تنفقوا علی من عند رسول الله حتی ینفضوا ) ^[۳۴۶] .» می گویند بر اصحاب رسول انفاق مال نکنید تا از گردش پراکنده شوند ».و روز تحریم اقتصادی و انزوای اجتماعی پیامبر در شعب ابی طالب که عملا در محاصره اقتصادی بود، از تبلیغ دست بر نداشت، چگونه در زمان قدرت از آن دست بردارد ؟^[۳۴۷]
در مسائل نظامی و جنگ های تحمیلی نیز آن روزی که وی تنها بود، خدا او را به مبارزه با کافران و ایستادگی تکلیف فرمود، هرچند هیچ کس او را همراهی نکند ? فقتل فی سبیل الله لاتکلف الا نفسک و حرض المؤمنین عسی الله أن یکف بأس الذین کفروا … ) .^[۳۴۸] «پس ای پیامبر تو خود تنها در راه خدا به کارزار برخیز که جز شخص تو بر آن مکلف نیست و مؤمنان را نیز ترغیب کن باشد که خدا آسیب کافران را از شما باز دارد … » از مختصات پیامبر(ص) این است که در هیچ شرایطی فرار از میدان بر او جایز نیست، گرچه تنها بماند، پس اکنون که همه سردمداران سیاسی و نظامی خلع سلاح شده اند، پیامبر(ص) از چه چیزی بترسد !
بر این اساس، به یقین، در تبلیغ امر الهی محاصره اقتصادی، فشار اجتماعی و سیاسی و ترس نظامی نمی تواند مانع باشد، اما از آیه مورد بحث بر می آید که پیامبر اکرم(ص) در این مورد خاص در رساندن وحی تعلل ورزیده و از آن هراس داشت و در پی فرصت مناسبی بود تا آن را ابلاغ کند، بدین جهت نخست به او فرمود که اگر امر الهی را ابلاغ نکند، اصل رسالت را ایفا نکرده است ? و إن لم تفعل فما بلغت رسالته ) و سپس حفظ از خطرهای احتمالی را به وی وعده داد ? و الله یعصمک من الناس ) . اگر پیامبر(ص) هراس و تعللی در این زمینه نداشت، به آن تهدید و این وعده نیازی نبود، چنان که در آیات اول بعثت چنین تهدید و وعده ای نبود.
بر این پایه برای دستیابی به ماهیت ترس پیامبر(ص) و سبب تعلل وی در ابلاغ وحی در این مورد، باید هویت فرمان الهی یعنی(ما انزل الیک ) بررسی گردد که چه چیز مهمی بوده است.
درباره این حکم مهم الهی ? ما انزل الیک ) دو احتمال هست : مجموعه دین، بعضی از احکام آن.^[۳۴۹]
مجموع دین الهی نمی تواند مراد باشد، زیرا اولا در این صورت باید این آیه در اول بعثت نازل می شد، نه در اواخر عمر آن حضرت . ثانیا اتحاد شرط و جزاء و مقدم و تالی یکی از لوازم این احتمال است، چون معنای آیه چنین می شود : اگر مجموع دین را ابلاغ نکنی، رسالت الهی( مجموع دین ) را نرسانده ای ؛ و این، کلامی بی محتوا و لغو است.(زیرا توضیح واضحات است و در شأن ذات باری تعالی نمی باشد مثلا این که به کسی بگویند اگر قرآن را ختم نکنی به تکلیف خود در ختم قرآن عمل نکردی)
حاصل آنکه احتمال اینکه مراد از( ما انزل الیک ) مجموع دین باشد، مردود است.
اما اگر مراد از آیه مورد بحث بعضی از دین باشد، این بعض، جزو فروع دین نیست، چون بسیاری از فروع دین مانند نماز، زکات، روزه و حج در قرآن آمده است و آنچه حساسیت زا بود و پیغمبر(ص) از تبلیغ آن هراس داشت، فروع دین نبود(زیرا اگر قرار بود هراسی در بیان فروع دین باشد باید پیامبر(ص) با آن رو برو می شد وباعث می شد که حضرت(ص) آن را بیان نکند واز بیان فروع دین معلوم می شود که مانعی برای پیامبر وجود نداشته است)، بنابراین عبارت( ما انزل الیک ) به برخی از اصول دین باز می گردد .
از طرفی، این مسئله مهم ناظر به توحید نیست، زیرا خداوند اصل توحید را بارها در سورها های مکی و مدنی به پیغمبر اکرم(ص) وحی و او هم آن را ابلاغ کرده است.
نبوت عام و احکام رسالت و معجزه و تحدی و مانند آن ها هم مراد نیستند، چون این گونه مسائل پیش از نزول آیه مورد بحث، نازل و بی هیچ حساسیتی ابلاغ گردیدند.
همچنین( ما انزل الیک ) را نمی توان ناظر به مسائل اهل کتاب دانست، زیرا همان گونه که پیش تر بیان شد، بسیاری از مسائل آنان پیش از نزول این آیه، در سوره های مدنی نازل گردید و بدون حساسیت ابلاغ شد ؛ نظیر آیات( کونوا قرده خسئین ) ^[۳۵۰] «بوزینه شوید(رانده از درگاه قرب و مقام انسانیت ) »، ( ضربت علیهم الذله و المسکنه ) ^[۳۵۱] «مقدر و حتم شد بر یهود ذلت و خواری »و…
نیز مضمون آیه، فرمانی درباره منافقان نبود، چرا که ایاتی که نفاق را نوعی مرض می دانند و منافقان را نکوهش می کنند ^[۳۵۲]، پیش تر نازل شدند و پیامبر(ص) آن ها را بی هراس ابلاغ کرد و منافقان هم چون هیچ بهانه ای نداشتند، در ظاهر نفاق خود را اانکار می کردند :(اذا لقوا الذین ءامنوا قالوا ءامنا)^[۳۵۳] «چون با اهل ایمان برخوردند گویند ما ایمان آورده ایم ) .
همچنین این آیه مربوط به مشرکان نیست، زیرا پیامبر(ص) بارها با آیات توحید با آنان احتجاج کرد و آن گاه که در فتح نهایی وارد مکه شد، همه بت های آنان را شکست و آن ها تنها نظاره گر شکست خود و بت هایشان بودند.
خلاصه، از تحلیل قرائن داخلی آیه مورد بحث روشن می شود که مراد از( ما انزل الیک ) مجموع دین یا فروع دین نیست، بلکه بعضی از اصول دین است با دو ویژگی : ۱٫ به قدری مهم است که اگر پیامبر آن را ابلاغ نکند، گویا اصل دین را نرسانده است ? و أن لم تفعل فما بلغت رسالته ) .
۲٫پیامبر(ص) چون در ابلاغش هراس داشت، تعلل می ورزید . بدین جهت خدا حفظ از خطرات را به وی وعده داد ? و الله یعصمک من الناس ) .