به هر حال باید در مطالعه خلاقیت به دو نکته مهم توجه داشت: اول اینکه خلاقیت می‌تواند خلق اشکال جدید یا صورت‌های جدیدی از ایده ها یا تولیدات کهنه باشد. در این صورت عمدتاًً فکرها و ایده های گذشته اساس خلاقیت های تازه است. دوم آنکه خلاقیت امری است انحصاری که پیشتر هیچگونه سابقه ذهنی از آن وجود نداشته باشد، اگرچه ممکن است آن چیز به صورت های مشابه یا کاملاً یکسان قبلاً توسط شخص دیگری و در موقعیت خاصی خلق شده باشد (کاروسکی، گلاروسکی، لبودا و ویسنیسکا^[۲۷] ،۲۰۰۶).

تورنس تفکر خلاق را مرکب از چهار عامل اصلی می‌داند این عوامل عبارتند از: ۱- سیالی^[۲۸]: یعنی استعداد تولید ایده های فراوان ۲- ابتکار^[۲۹]: یعنی استعداد تولید ایده های بدیع، غیرعادی و تازه ۳- انعطاف پذیری^[۳۰]: یعنی استعداد تولید ایده ها و روش های بسیار گوناگون ۴- بسط^[۳۱]: یعنی استعداد توجه به جزئیات (تورنس و گاف^[۳۲]، ۱۹۹۰).

۲-۱-۱-۱ – رویکردهای مختلف به خلاقیت

همزمان با به وجود آمدن مکاتب مختلف در علوم رفتاری، خلاقیت به خاطر ماهیت و اهمیت آن مورد توجه مکاتب قرار گرفته است. هر کدام از این مکاتب، خلاقیت را برپایه ی اندیشه‌های اساسی و پایه های نظری مکتب خویش تعریف و تفسیر نموده اند.

۲-۱-۱-۱-۱ – دیدگاه روانکاوی

روانکاوان معتقدند که خلاقیت از ناخودآگاه ذهن نشأت می‌گیرد. زمانی که خود فعالیتی ندارد ذهن نیمه آگاه مشغول است. ذهن نیمه آگاه باید برای مدتی از آگاهی و ناخودآگاهی آسوده باشد تا به جمع‌ آوری ایده های تازه بپردازد و خلاقیت ظهور یابد (حسینی، ۱۳۷۸). فروید رهبر اصلی این نظریه از یک دیدگاه آسیب شناسی به موضوع خلاقیت می پردازد. به طور کلی سردمداران این مکتب بر این نکته اتفاق نظر دارند که خلاقیت در نتیجه ی تعارضی است که در بخش «ناخودآگاه» ذهن ایجاد شده است. نهاد تلاش می‌کند تا راه حلی برای این تعارض پیدا کند. اگر راه حل کشف شده با ذهن ناخودآگاه هماهنگ شد، منجر به خلاقیت می‌گردد (پروار، ۱۳۸۲).

(فروید، ۱۹۰۸به نقل از برگکویست^[۳۳]، ۱۹۹۸) و سایر روان تحلیل گران کلاسیک براین باورند که خلاقیت محصول قسمت ناهشیار ذهن می‌باشد. آنان خلاقیت را ‌بر اساس مکانیسم دفاعی تصعید تبیین می‌کنند.

‌بر اساس این دیدگاه کنجکاوی افراد خلاق در ارتباط با مسائل جنسی که از ۳ سالگی آغاز می شود به سه شکل نمایان می‌گردد. واپس رانی، مقابله با فرایندهای فکری و تصعید. برخی از روان تحلیل گران نیز بر این باورند که خلاقیت بخشی از فرایندهای ذهنی در نهاد می‌باشد که فرد برای کسب لذت و پرهیز از درد به کار می‌گیرد (کرافت^[۳۴] ، ۲۰۰۲).

فروید براین باور است که منبع خلاقیت همان تضاد است و خلق اندیشه‌های تازه در کاهش اضطراب ناشی از تضاد تاثیر دارد (فروید^[۳۵]، ۱۹۵۷).

۲-۱-۱-۱-۲- دیدگاه رفتاگرایی

واتسون (۱۹۱۳، به نقل از برگکویست، ۱۹۹۸ ) نظریه رفتارگرایی را در پاسخ به نظریه روان تحلیل گری بنا نهاد. اساس این نظریه تجربه گرایی است. پیروان این مکتب، رفتار خلاق را عبارت از رفتاری می دانند که از طریق ‌تقویت‌های محیطی فرا گرفته شده است (البرزی، ۱۳۸۶). رفتارگرایان برای فرد در تولید خلاق، حداقل نقش را قائلند و بروز محصول خلاق را معمولا از راه تغییرات تصادفی و گزینش آن ها به خاطر نتایج مثبتشان می دانند (حسینی، ۱۳۷۸). اسکینر مدافع روش شرطی سازی فعال در نظریه رفتارگرایی معتقد است که خلاقیت از تجدید سازمان فیزیکی منتج می شود و به همین علت است که تولیدات خلاق در این نظریه خود به خودی است و شرطی شدن عامل به عنوان یک محرک به فرد این فشار را وارد می‌سازد تا برای یافتن راه حل، اقدام به رفتارخلاقانه کند (پروار، ۱۳۸۲).

۲-۱-۱-۱-۳- دیدگاه انسان گرایی

در این دیدگاه به نظر می‌رسد خلاقیت با واژه هایی نظیر سلامتی، خودشکوفایی و انسان کامل ارتباط نزدیک داشته باشند. مازلو یکی از اندیشمندان این نظریه یک سلسله از نیازهای بشر را به صورت یک هرم طراحی کرد که در پایین هرم نیازهای فیزیولوژیک و در رأس هرم نیاز به خودشکوفایی یا خلاقیت تحقق پیدا می‌کند (لطیفیان، ۱۳۸۵). وی می‌گوید تعداد کمی از مردم به مرحله ی خود شکوفایی می‌رسند و علت این امر آن است که نیازهای سطوح پایین تر به طور کامل و به نحو احسن مرتفع نگردیده اند. مازلو^[۳۶] (۱۹۶۸) خلاقیت را در سه سطح معرفی می‌کند:

۱- خلاقیت اولیه: این نوع خلاقیت از فرایندهای اولیه ناشی می شود که ما ‌بر اساس آگاهی انتخاب می‌کنیم و تقریباً در همه وجود دارد اما ممکن است خردسال بکوشد ولی نتیجه ای حاصل نگردد.

۲- خلاقیت ثانویه: ناشی از فرایندهای فکری بالاتری است که در این فرایند مقوله هایی مانند: تجزیه و تحلیل، نظم و کارهای سخت جا می‌گیرد. انسان گرایان این مرحله را مرحله ی انتقال می‌نامند.

۳- خلاقیت ترکیبی: که ترکیبی از خلاقیت اولیه و ثانویه می‌باشد و کارهای بزرگ فلسفی، هنری و کشف های علمی در آن جای می‌گیرد و این همان خودشکوفایی در طبقه بندی مزلو می‌باشد (مازلو، ۱۹۶۸).

به اعتقاد کارل راجرز خلاقیت نوعی خودشکوفایی و انگیزه ی آن تعالی بخشیدن به خود است. او خلاقیت را این گونه تعریف می‌کند: خلاقیت عبارت است از تمایل به ابراز و فعال کردن تمامی استعدادهای موجود زنده به حدی که چنین فعالیتی موجود زنده و یا خود را تعالی بخشد (حسینی، ۱۳۷۸). به عقیده ی راجرز خلاقیت دارای شرایط درونی معینی است. یکی از این شرایط پذیرا بودن نسبت به توانایی پاسخ به چیزها نه برحسب رده بندی های قراردادی بلکه به گونه ای است که وجود ندارد. شرط دیگر داشتن یک مرکز سنجش درونی است یعنی ممکن است فرد خلاق نظریات دیگران را ‌در مورد کارش مدنظر قرار دهد اما اجازه نمی دهد که دیگران نظر وی را به طور بنیادی تغییر دهند. شرط سوم توانایی بازی کردن با عناصر و مفاهیم است و نتیجه آن شادی وشعف ناشی از کاوش فکری است (حسینی، ۱۳۷۸).

۲-۱-۱-۱-۴- دیدگاه شناختی

دیدگاه شناختی در بررسی خلاقیت فرایندهای ذهنی را مورد مطالعه قرار می‌دهد که باعث تولید چیزهایی تازه و بدیع می‌شوند. این دیدگاه هر چیز بدیع و تازه را خلاقیت نمی داند و معتقد است که تولید برای اینکه مؤثر باشد بایستی معنی دار و عملی نیز باشد (ویسبرگ^[۳۷] ،۱۹۹۲). شناخت گرایان در مطالعه خلاقیت روی محیط اجتماعی، شخصیت و یا انگیزش تأکید زیادی نمی کنند (کروپلی^[۳۸]، ۱۹۹۹).

ایوان گلدبرگ^[۱] ، روان پزشکی از دانشگاه کلمبیا، اولین بار اختلال اعتیاد به اینترنت را در جولای ۱۹۹۵ مطرح کرد و واژه اعتیاد به اینترنت را ابداع و معیارهای تشخیصی آن را ثبت کرد (گونزالز،۲۰۰۸).

در سال‌های اخیر مطالعات شیوع اعتیاد به اینترنت را بین ۳/۰ % تا ۲۲% گزارش کرده‌اند. همچنین اعتیاد به اینترنت با فوبی اجتماعی و اختلال کمبود توجه همراه با بیش فعالی ، اختلال دو قطبی، مشکلات در روابط بین فردی، اختلال اضطرابی و تکانه ای، خودکشی و پرخاشگری، افسردگی، برانگیختگی بالا در ارتباط بوده است. از طرفی برخی مطالعات با بررسی مشخصات دمو گرافیک به عنوان متغیر های پیش‌بینی کننده اعتیاد به اینترنت، شانس جنسیت، سن ، بیکاری و تاهل را مؤثر دانسته اند. متغیر دیگری که برخی مطالعات در ‌ارتباط با اعتیاد به اینترنت بررسی نموده اند، ویژگی‌های شخصیتی کاربران می‌باشد که خصوصیاتی مانند کمرویی، تکانشی بودن، تنهایی، اضطراب، افسردگی، صفات روان نژندی( اضطراب، خشم و کینه، خلق افسرده، شرم، تکانشی بودن، آسیب پذیری در برابر استرس) خشونت و پرخاشگری، سبک شخصیتی درون گرایی، احترام به خود پایین، احساسات نا پایدار و خیال پردازی، دنبال تازگی بودن، اجتناب از آسیب و کاهش وابستگی به پاداش، برون گرایی و باز بودن تاثیر گذار است(ویلدت و پائوتزینک^[۲]،۲۰۰۷). در سال های اخیر توجه زیادی به رابطه بالقوه میان ویژگی های شخصیتی و اعتیاد اینترنتی صورت گرفته است.از آنجا که این ویژگی ها زیربنای نظام رفتاری افراد را تشکیل می‌دهند،پرداختن ‌به این مقوله می‌تواند جنبه‌های خاصی از عملکرد افراد را روشن سازد.

هدف کلی این مطالعه به دنبال بررسی تاثیر اعتیاد به اینترنت بر ویژگی‌های شخصیتی با تأکید بر تمایل استفاده از اینترنت در بین دانشجویان دانشگاه سمنان می‌باشد.

۱-۲- تعریف موضوع و بیان مسئله

به طور کلی اعتیاد به اینترنت را می توان به عنوان” نوعی استفاده از اینترنت که می‌تواند مشکلات روانشناختی، اجتماعی، درسی و یا شغلی در زندگی فرد ایجاد کند،” تعریف کرد( گونزالز^[۳]،۲۰۰۸).

اعتیاد به اینترنت یا وابستگی رفتاری به اینترنت صرف نظر از اینکه آن را یک بیماری یا آسیب روانی یا معضل اجتماعی بدانیم پدیده ای است مزمن ، فراگیر و عود کننده که با صدمات جدی جسمانی ، مالی ، خانوادگی ، اجتماعی و روانی همراه است. رایج ترین اصطلاح” اعتیاد به اینترنت” است که نوعی وابستگی رفتاری به اینترنت ایجاد می‌کند. انجمن روان پزشکی آمریکا اعتیاد به اینترنت را یک الگوی استفاده از اینترنت که موجب اختلال عملکردی شده و با حالات ناخوشایند درونی در حلول یک دوره ی دوماهه همراه باشد تعریف ‌کرده‌است و برای تشخیص آن هفت ملاک ارائه ‌کرده‌است. (حداقل سه معیار در طول دو ماه) تحمل، علایم ترک، زمان استفاده از اینترنت بیش از آنچه که فرد در ابتدا قصد دارد به طول انجامد،تمایل مداوم باری کنترل رفتار،صرف وقت قابل توجه برای امور مرتبط با اینترنت، کاهش فعالیت‌های اجتماعی، شغلی و تفریحی در اثر استفاده از اینترنت ، تداوم استفاده با وجود آگاهی از آثار منفی آن (پاتریک ، ۲۰۰۸).

اعتیاد به اینترنت پدیده ی جدیدی است که بسیاری از پزشکان عمومی از آن بی اطلاع هستند. به نظر می‌رسد ریشه این عمل فرار از مشکلات شخصی است. متنوع بودن قسمت های مختلف اینترنت، فرصتی برای فرار از مشکلات عاطفی مانند: افسردگی ، استرس ، اضطراب یا مشکلات ارتباط با دیگران فراهم می آورد (گرینفلید ، ۲۰۰۴). رویارویی با اعتیاد به اینترنت مانند هر اعتیاد دیگر مشکل است. اعتیاد به اینترنت ، هروئین ، سیگار ، الکل و همه انواع اعتیاد دارای اجزاء اساسی شبیه به هم می‌باشند و ترک هیچ اعتیادی راحت و بدون درد نیست (اورمان ، ۲۰۰۳).

هولمز در تعریف خود از اعتیاد به اینترنت معتقد است : فردی که بیش از ۱۹ ساعت در هفته از اینترنت استفاده می‌کند ، معتاد به اینترنت است. (جین هک و جی یی، ۲۰۰۶) پژوهش های انجام گرفته در زمینه اعتیاد به اینترنت نتایج ضدونقیض را گزارش می‌کند. (کائو و همکارانش^[۴] ، ۲۰۰۷؛ یلولیس و همکارانش^[۵] ،۲۰۰۵؛ لی شانگ^[۶] ،۲۰۰۶) خاطر نشان می‌کنند که استفاده مفرط و آسیب شناسانه از اینترنت میزان بهداشت روانی دانشجویان را کاهش می‌دهد. اعتیاد به اینترنت یک پدیده ی جهانی با سطح و دامنه متفاوتی از ۵ تا ۲۵ درصد جمعیت دانشجویان آمریکا ، چین ، کره ، انگلستان ، استرالیا ، تایوان ، ژاپن ، کشورهای اروپای شرقی و غربی است (لی شانگ ؛ ۲۰۰۶). (آمیچای هامبرگر و بن آرتزی^[۷]،۲۰۰۳) نشان دادند که دانشجویانی که به صورت افراطی وابسته به اینترنت هستند از لحاظ بهداشت روانی احساس تنهایی می‌کنند. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که دانشجویان دانشگاه­ها که به اعتیاد اینترنت دچارند در روابط اجتماعی مهارت های لازم را ندارند و بهزیستی روانی و اجتماعی کمتری دارند. پژوهش های صورت گرفته از سوی نادمی و سعیدی رضوانی (۱۳۸۵) درباره استفاده از اینترنت و پیامد های روانی و اجتماعی نشان می‌دهد که بین برون گرایی و روان با بهره گرفتن از اینترنت رابطه منفی معنادار وجود دارد.

یکی از متغیر های که می‌تواند با اعتیاد به اینترنت ارتباط داشته باشد ویژگی شخصیتی است که نقش تعیین کننده ای بر رفتار مشهود وآشکار فرد دارد شخصیت عبارت است از: مجموعه سازمان یافته،واحد و متشکلی از خصوصیات نسبتاً ثابت و مداومی که یک شخص را از اشخاص دیگر متمایز می‌کند(براهنی،بیرشک۱۳۷۷؛ سیاسی۱۳۷۱؛ هال ولیندزی کریسنی ، ۱۹۹۹). شخصیت از واژه‌ لاتین پرسونا^[۸] گرفته شده است که به نقابی اشاره دارد که هنر پیشه ها در نمایش به صورت خود می‌زنند. شخصیت را می توان به صورت مجموعه ی بادوام و بی نظیر ویژگی‌های تعریف کرد که ممکن است در موقعیت های مختلف تغییر کند. شلدون در تعریف خود چنین عنوان می‌کند: شخصیت سازمان یافتگی پویشی جنبه‌های عقلی ، عاطفی ، انگیزشی و فیزیولوژیکی فرد را گویند (جین هک و جی،یی ۲۰۰۶).

تعریف کنل از شخصیت آن چیزی است که پیش‌بینی آنچه را که یک شخص در موقعیتی معین انجام خواهد داد ، امکان پذیر می‌سازد. او معتقد بود که شخصیت از صفات یا عواملی تشکیل شده است که می توان آن ها را به وسیله روش تحلیل عاملی به دست آورد.( هاردی ، ۲۰۰۷).

پنج عامل اصلی بزرگ عبارتند از : نورتیسیزم^[۹] (N) که عصبیت یا بی ثباتی هیجانی نامیده شده، برونگرایی^[۱۰](E) ، باز بودن به تجربه^[۱۱] (O) ، توافق^[۱۲] (A) و وجدانی بودن^[۱۳] © (باگبی ، ۲۰۰۷).

کمتر بدان پرداخته شده است به همین خاطر بر آن شدیم تا اکثر نظر فقها و بعضا حقوق ‌دانان صاحب نظر در این باره را برای روشن شدن ذهن مخاطب بیان کنیم.

غالب حقوق ‌دانان و فقها ‌در مورد اعتبار شرط ضمن ایقاع و اینکه آیا ایقاع قابلیت ظرف بودن برای شروط را دارد یا خیر به سه گروه تقسیم شده اند که در این مقاله سعی شده به تمامی جوانب نظرات مطروحه پرداخته شود.:

الف)قائلان به امکان اندراج شروط ضمن ایقاع:

قائلان به نظریه قابلیت ایقاع برای مشروط شدن با قبول بدیهی بودن امکان اندراج شرط ضمن ایقاع دربحث اندراج شرط عوض در ضمن ابراء که نوعی از ایقاعات است گویند شرط عوض با مقتضای ابراء و رایگان بودنش منافاتی ندارد و می‌تواند ظرف شرط به شمار بیاید و این شرط به مثابه شرطی است فرعی که به ‌عنوان عوض اصلی تلقی نشده و در برابر ایقاع قرار نخواهد گرفت.(۱۴)

ب)قائلان به عدم امکان اندراج شرط ضمن ایقاع:

معتقدین ‌به این نظریه در اثبات ادعای خود گویند ایقاع یک عمل حقوقی یک‌طرفه می‌باشد که با اراده ی یک طرف انشاء شده واثر خویش را به صرف اراده ی یک طرف برجای خواهد گذاشت.حال آنکه می‌دانیم شرط امری تبعی بوده و وجودی مستقل ندارد و وابسته به عقد است.

ذکر این نکته لازم است که برای آنکه شرطی در عالم خارج بتواند محقق شود نیاز است که مشروط علیه و مشروط له در باره آن شرط مذاکره کرده و نهایتاً به توافق برسند زیرا همان‌ طور که می‌دانیم اصل بر عدم ولایت افراد در اعمال حقوق خویش است .

ذهن پویای قائلان ‌به این نظر در کاوش نظریه گروه قبل با این سوال اساسی روبه رو می شود که چگونه می توان ‌در مورد شروط که اموری تبعی و وابسته هستند قائل به لزوم توافق اراده ی طرفین شویم در حالی که ‌در مورد بنای اصلی ساختمان که همان ایقاع است معتقد باشیم اراده یک طرف به تنهایی کفایت خواهد کرد؟

ایقاع به صرف اراده یکی از طرفین انشاء شده و از همان لحظه در حالت طبیعی اثر خود را بار خواهد کرد پس منطقی نخواهد بود که ما برای اصل عمل حقوقی قائل به کفایت اراده ی یکی از طرفین باشیم اما ‌در مورد

شروط که اموری وابسته به اصل (ایقاع)هستند نیازمند اراده ی دوطرف باشیم.در نتیجه باید باید بگوییم ایقاعات توان و قابلیت اینکه ظرفی برای شروط باشند را نخواهند داشت.

از دیگر دلایل طرفداران عدم امکان اندراج شرط ضمن ایقاع می توان به حکم بودن لزوم ایقاعات اشاره نمود.شیخ انصاری در این باره می فرماید که لزوم در ایقاعات یک حکم شرعی می‌باشد و فسخ ایقاع تبعا امری نامشروع و مستهجن خواهد بود.(۱۵)

در توضیح عبارت فوق باید عرض شود که قبول امکان اشتراط ضمن ایقاع تبعا نتایجی را به دنبال خواهد داشت.یکی از آثار و نتایج این امر این خواهد بود که مشروط علیه موظف به انجام شرط بر طبق توافق و قرارداد می‌باشد و در صورت امتناع از انجام شرط برای مشروط له نهایتاً با جمع شرایطی امکان فسخ ایقاع به وجود خواهد آمد حال آنکه در بالا ذکر کردیم لزوم در ایقاعات یک حکم شرعی می‌باشد که نمیتوان آن را با فسخ سایر راه های انحلال قرار داد خاتمه داد.

به عنوان یکی دیگر از دلایل عدم امکان اندراج شروط ضمن ایقاع می توان ‌به این نکته اشاره کرد که اندراج شروط ضمن ایقاع نهایتاً به اعاده مع خواهد انجامید.

برای مثال ابراء( که یکی از ایقاعات بشمار می‌آید) یکی از اسباب سقوط تعهدات است و بمحض آنکه به وسیله اراده ی یکی از طرفین واقع شود اثر خود را که سقوط دین باشد خواهد گذارد.حال آنکه اگر قائل به امکان اندراج شروط ضمن آن شویم باید بگوییم در صورت تخلف از شروط برای مشروط له با جمع شرایطی امکان فسخ ایقاع خواهد بود که نتیجه چنین امری آن خواهد بود که آن دینی که با ابراء از بین رفته بود دوباره بر عهده مدیون قرار بگیرد حال آنکه بر همگان بدیهی است آن دین به صرف اراده یک طرف(داین)از بین رفته است و برای ایجاد دین و نفوذ در دارایی اشخاص نیازمند سبب قانونی جدیدی خواهیم بود که مسلماً نهاد فسخ چنین سببی به شمار نمی آید چراکه فسخ عملی خلاف اصل می باشد۰(۱۶)

ج)نظریه تفکیک

گروه ی که در این بین وجود دارد معتقدند که اندراج شروط ضمن ایقاع از جمله شرط عوض منافاتی با ایقاع و یطرفه بودن آن نخواهد داشت.این گروه بر این باورند که ایقاع همراه با شرط ضمن آن ایقاعی است همراه با پیشنهاد و ایجاب وقوع شرط.

پس اگر شرط پذیرفته شود عقد و ایقاعی در کنار هم شکل می گیرند مانند طلاق خلع که در آن ایقاعی(طلاق)به عقد(بخشش فدیه) پیوند خورده است و ماهیتی مرکب به وجود آورده است.(۱۷)

در انتقاد از نظر باید ذکر کنیم وقتی عنوان شرط ضمن ایقاع مطرح می شود مفهوم عرفی آن ،چنان خواهد بود که اتصال شرط به مشروط همزمان با تحقق مشروط صورت گیرد نه قبل از آن و نه بعد از آن.

حال آنکه اگر ما در مسئله بر طبق نظریه ایقاع و شرط ضمن آن را تفکیک کنیم از دو حالت خارج نخواهیم بود:

۱٫ایقاع قبل از شرط بوقوع می پیوندد و بعد در باره شرط بین طرفین توافق حاصل می شود که در اینصورت همان‌ طور که واضح است ایقاع بصرف اراده ی یک طرف به صورت آزاد و مستقل واقع می شود و شرط بعدی ربطی به آن ایقاع نخواهد داشت و عنوان شرط ضمن ایقاع بدان صدق نخواهد کرد.

۲٫ابتدا بین طرفین درمورد شرط توافق حاصل می شود و سپس ‌یک‌طرف ایقاع را واقع می‌سازد و به عبارت واضح تر پیدایش ایقاع موکول به قبول مشروط علیه به شرط می شود.

در اینصورت نیز همان‌ طور که مبرهن است این عمل حقوقی دیگر ماهیت عقد خواهد داشت و ایقاع نخواهد بود.(۱۸)

پس نهایتاً با تحلیل ها به عمل آمده نظر شخص نگارنده بر این خواهد بود که اندراج شرط ضمن ایقاع ممکن نخواهد بود و در صورت اندراج چنین شرطی باطل می‌باشد.

–

اثر بطلان شرط بر ایقاع

‌در مورد اثر بطلان شرط ضمن ایقاع بر ایقاع بین حقوق ‌دانان دو نظر عمده موجود است:

۱٫عده ای معتقدند که هیچ دلیلی بر بطلان ایقاع در دست نخواهیم داشت و صرف بطلان شرط سبب بطلان ایقاع نخواهد شد همان گونه که قانون مدنی ‌در مورد شروط باطل و تاثیر آن در عقود بحث ‌کرده‌است مگر آنکه شرط آنقدر اساسی تلقی شود که به ارکان ایقاع آسیب برساند و سبب بطلان آن شود.(۱۹)

۲٫گروه دیگر در موضوع بر این باورند که نه تنها شرط مندرج در ضمن ایقاع باطل است بلکه ایقاع مشروط را نیز باطل خواهد کرد زیرا در این موارد قصد موقع به تحقق ایقاع همراه با شرط تعلق گرفته است و اگر موقع می‌دانست چنین شرطی اثری و اعتباری ندارد آن را ایقع را نیز خلق نمیکرد به عبارت دیگر شرط در نظر موقع آنقدر امری اساسی تلقی می شده است که در صورت علم به عدم تحقق شرط و باطل بودن شرط هرگز آن عمل حقوقی(ایقاع) را نیز انشاء نمی نمود.(۲۰)

–

ایقاع معلق

‌در مورد ایقاع معلق بر خلاف ایقاع مشروط اختلافی در صحت آن بین فقها و حقوق ‌دانان مشاهده نمیشود.چرا که تعلیق(تعلیق در منشاء)بر خلاف شرط با ماهیت ایقاع سازگار است و برای تعلیق نیازی به اراده دو طرف حس نمی شود که دچار تردید شویم.

به عبارت بهتر تعلیق با اراده یک طرف قابل تحقق است بر خلاف شرط که نیاز به توافق اراده ها در آن احساس می شود.در ایقاع معلق ایقاع به صرف اراداه شخص موقع منجزا انشاء می شود اما اثر آن ممکن است معلق بر امری شود.

– رفتارهای پرهیزگارانه مهم: حقیقت، عدالت ، مهربانی ، ‌و پرستاری

– سیستم نمادی: شهر ، موسیقی، رقص،استعاره، داستان

– حالت های مغزی : از خود بی خود شدن و خلسه

البته مؤلفه­ ها مطرح شده از سوی سیسک وتورنس تا حد زیادی همان مؤلفۀ های است که توسط ایمونز مطرح شده است.

امرام ودایر (۲۰۰۷) هفت مؤلفه را برای هوش معنوی مطرح کردند:

– هشیاری: آگاهی وخود- دانایی رشد یافته

– فیض الهی: زندگی همراه با تظاهر عشق الهی واعتماد در زندگی

– معنایابی: معنادار بودن فعالیت های روزمره از طریق احساس هدفمندی ویک حس وظیفه شناسی در روبه رو شدن با رنج ها ومشکلات زندگی

– تعالی: حرکت فراتر از یک خویشتن منفرد به یک کلیت به هم پیوسته

– حقیقت: زندگی با پذیرش وگشاده رویی، کنجکاوی و عشق برای تمام مخلوقات

– داشتن صلح وآرامش نسبت به خویشتن (حقیقت، خداوند، وذات حقیقی)

– هدایت درونی: آزادی درونی همراه با مسئولیت و خرمندی در اعمال

هوش معنوی به تعریف کینگ(۲۰۰۸) عبارت است از :« مجموعه ای از مجموعه ای از توانایی‌های ذهنی است که با آگاهی، یکپارچگی واستفاده انطباقی امور غیرمادی ‌و متعالی وجودی فرد هم راستا است که با آگاهی، یکپارچگی واستفاده انطباقی امور غیر مادی ‌و متعالی وجودی فرد هم راستا است وبه نتایجی چون تفکر وجودی عمیق، افزایش معنا، شناخت خود متعالب و تسلط بر حالت های معنوی می­انجامد.”هوش معنوی در مدل کینگ به شکل نمودار۲-۷ می‌باشد.

نمودار۲-۴- مدل هوش معنوی دیوید کینگ

وی چهار مؤلفه هوش معنوی را ‌بر اساس ادبیات موجودچنین می­ کند:

۱- تفکر وجودی انتقادی- ظرفیت تفکر انتقادی درباره معنا، هدف ودیگر موارد وجودی/ متافیزیکی(مانند وجود، مرگ، کائنات)برای رسیدن به نتایج یا فلسفه­ های وجودی اصلی واندیشیدن درباره امور غیر وجودی در ارتباط با وجود یک فرد (از یک دیدگاه وجودی) وهمچنین دلالت بر این دارد که فرد می ­تواند به صورت منتقدانه طبیعت وذات هوش معنوی را مورد بررسی قرار ‌و به‌صورت نقادانه ‌در مورد واقعیت، جهان خارج از زمان و فضا ‌در مورد مرگ و ‌در مورد مسائل دیگر وجودی که از نظر فلسفی بحث می­ شود تأمل کند.کلمه وجودی این معنا را می­رساند که این قسمتی از هوش اجزای وجودی را شامل می­ شود، ‌بنابرین‏ از این زاویه اگر نگاه کنیم می­توانیم بگوییم که تفکر وجودی ‌در مورد وجود خود فرد و دیگران بحث می­ کند بر مبنای بعد­های پیچیده ومتغییر وجود این طور استنباط می­ شود که تفکر در وجود خود فرد در برگیرنده عوامل از قبیل، زندگی مرگ، واقعیت، خودآگاهی جهان بیرون، حقیقت و عدالت و وجود شخص در جهان و سایر عوامل از این قبیل صحبت می­ کند. لازم به گفتن هست که تفکر انتقادی وجودی نقش اساسی در معنویت دارد، همچنین قسمتی از هوش ‌می‌باشد و این مسئله در الگو و مدل هوش مورد بررسی قرار ‌می‌گیرد.

در بسیاری از موارد مسائل وجودی به عنوان هدف نهایی زندگی ‌و سوال از هدف غایی در زندگی مطرح می­ شود آن گونه که ناسل(۲۰۰۴) توصیف ‌کرده‌است این توانمندی سوالات وجودی را مورد بحث وبررسی قرار می­دهد وازهدف غایی انسان سؤال می­ کند و ‌در مورد منشأ ‌و معنای زندگی سؤال می پرسد.مولانا این مسأله را اینگونه مطرح می­ کند

از کجا آمده ام آمدنم بحر چه بود به کجا می­روم آخر نممایی وطنم

گاردنر (۲۰۰۴) هوش وجودی را به عنوان هوشی که سؤال‌‌های کلان را به میان می­کشد تعریف ‌کرده‌است.

هوش معنوی از این نظر با پیشرفت تحصیلی ارتباط دارد که کنجکاوی دانش آموزان را برانگیخته می­ کند وکنجکاوی در دانش آموزان انگیزۀ جستجو ویادگیری ایجاد می‌کند؛ همچنین این بعد هوش معنوی یکی از اساسی ترین ابعاد هوش معنوی است ‌و سوالات کلانی را که انسان‌ها نمی ­توانند با منطق و عقلانیت به آن ها پاسخ بدهند سعی می­ کند از طریق معنویت ومعنوی پاسخی مناسب برای آن ها پیدا کنند.پس تفکر انتقادی یکی از متغیرهای واسطه ای است که هوش معنوی را به پیشرفت تحصیلی متصل می­ کند.

۲- تولید معنای شخصی- توانایی نتیجه ­گیری معنی و هدف شخصی از کلیه تجربیات فیزیکی و ذهنی، شامل ظرفیت­ خلق ‌و تسلط (مانند زندگی ‌بر اساس) هدف زندگی

۳- آگاهی متعالی- ظرفیت تشخیص ابعاد/ الگوهای متعالی در خویشتن (به عبارت دیگر، خویشتن فرا فردی ‌و متعالی) در دیگران، و در دنیای فیزیکی (به عبارت دیگر کل نگری) در خلال حالت آگاهی عادی، به همراه ظرفیت تشخیص ارتباط بین خویشتن فرد ‌و دنیای فیزیکی.

۴- گسترش وضعیت آگاهانه – توانایی ورود وحضور حالت برتر/معنوی هشیاری (به عبارت دیگر، هشیاری خالص، هشیاری کیهانی، یگانگی، وحدت) با تصمیم فردی (مانند تفکر وتامل عمیق، مراقبه، دعا وغیره).

هر چند در کشورهای غربی سعی شده است که معنویت و هوش معنوی در چهار چوب فرهنگ آنان تعریف ‌و مولفه­های آن مشخص گردد، اما به نظر می‌رسد در فرهنگ اسلامی ایرانی متون فراوانی وجود داردکه در آن ها از عمیق ترین صفات، حالات و کیفیت معنوی صحبت شده است.

همچنین شخصیت های زیادی وجود دارند که می توان با مطالعه ویژگی ها وصفات آن ها به مؤلفه های بسیارعمیقی از معنویت و هوش معنوی دست یافت. برای مثال خداوند در قرآن کریم سورۀ مؤمنون آیه های ۲ تا ۱۰ ویژگی های مؤمن را چنین برشمرده است:

مؤمنان در نمازشان فروتند و خشوع دارند. یعنی کاملاً توجه اش به خداوند جلب می شود (توانایی برای تجربه هشیاری عمیق ومراقبه).

– همانا کسانی که از کار و سخن بیهوده روگردانند. یعنی هدفمندی در امور زندگی وانجام امور برای رسیدن به رضای خداوند (هدفمندی وتقدّس بخشیدن به امور زندگی).

– آنان که زکات می پردازند وبر عهد و پیمان خویش پایبند هستند و در انجام نماز خویش دقت نظر دارند.(ظرفیت برای رفتار پرهیز کارانه). در فرهنگ اصیل اسلامی نیز به طور ضمنی هوش معنوی مورد توجه فراوانی قرار گرفته است. هوش معنوی باعث فهم آیات قرآنی می شود و موجب می‌گردد افراد کلام انبیاء را راحت تر و با عمق بیشتردرک نمایند. هوش معنوی که در قرآن ‌در مورد صاحبان آن صفت اولوالالباب به کار رفته است، باعث می شود افراد به جوهرۀ حقیقت پی ببرند و از پرده­های اوهام عبور نمایند. عوامل مؤثر ‌در هوش معنوی که در متون اسلامی تقوا و پرهیز کاری قلمداد شده است، به همراه تمرینات روزمره از قبیل تدبر در خلقت، تدبر در آفاق و انفس، روزه داری، عبادات، خواندن قرآن و تدبر صادقانه در آیات قرآن می‌توانند نقش اساسی در تقویت هوش معنوی داشته باشند.( غباری بناب ودیگران، ۱۳۸۶،صص ۱۳۷-۱۳۶).

جامی(۱۳۸۱) ‌بر اساس متون مذهبی مؤلفه های ایمان و معنویت را چنین عنوان ‌کرده‌است:

۱- مشاهده وحدت در ورای کثرت ظاهری

۲- تشخیص ودریافت پیام های معنوی از پدیده ها و اتفاقات

۳- سؤال ودریافت جواب معنوی ‌در مورد منشأو مبدأ هستی(مبدأومعاد)

۴- تشخیص قوام هستی وروابط بین فردی برفضیلت عدالت انسانی

۵- تشخیص فضیلت فراروندگی از رنج وخطا و به کارگیری عفو ‌و گذشت در روابط بین فردی

۶- تشخیص الگوهای معنوی وتنظیم رفتار ‌بر مبنای‌ الگوی معنوی

۷- تشخیص کرامت و ارزش فردی وحفظ و رشد ‌و شکوفایی این کرامت

قوانین کیفری عموماً به ارائه ی تعریفی اختصاصی برای تکرار جرم نپرداخته اند بلکه صرفاً به بیان شرایطی پرداخته‌اند که با وجود آن شرایط شخص تکرار کننده‌ جرم محسوب می‌شود. با تمام این تفاسیر حقوق ‌دانان ‌بر اساس دکترین و قوانین به ارائه ی تعاریفی متعدد از این اصطلاح پرداخته‌اند.

تکرار جرم حالت شخصی است که به طور قطعی به مجازات محکوم شود و به واسطه ی ارتکاب مجدد جرم در معرض محکومیت جزایی قرار گیرد.^[۲۸]

نویسنده دیگری در تعریف تکرار جرم می‌گوید: تکرار در لغت به معنای اعاده دادن چیزی یا کاری بعد از دیگری ،یک مرتبه یا چند مرتبه می‌باشد ولی در اصطلاح علمای حقوق عبارت است از : حالت شخصی که مرتکب یک جرم یا زیادتر گردد بعد از اینکه حکم قطعی نسبت به جرمی که سابقاً مرتکب شده بود صادر شده باشد.^[۲۹]

یکی دیگر از اساتید حقوق جزا در بیان مفهوم تکرار جرم می نویسد:کسی را مرتکب تکرار جرم گویند که سابقه ی محکومیت جزایی تکرار داشته باشد.^[۳۰]

تکرار جرم به دو صورت تکرار عام و تکرار خاص قابل تحقق است. با توجه به مقررات حقوق جزای اسلامی بعد انقلاب، تکرار جرم خاص به موردی اطلاق می‌شود که شخص پس از محکومیت به جرم قابل تعزیر و اجرای مجازات درباره وی ،مجدداً مرتکب همان جرم شود. این نوع تکرار در قانون راجع به مجازات اسلامی سال۱۳۶۱ پیش‌بینی شده بود.ماده ۱۹ ق.ر.م.ا مقرر می داشت: «هرکس به موجب حکم دادگاه به مجازات تعزیری محکوم شود، چنانچه بعد از اجرای حکم مجدداً مرتکب همان جرم گردد، دادگاه می‌تواند مجازات او را در صورت لزوم تشدید نماید.» این ماده قانون و اختصاص حکم تکرار جرم به جرم واحد،به کرات مورد ایراد قرار می گرفت زیرا راهگشای مجرمان حرفه ای برای تشدید تلقی می شد.^[۳۱]

خوشبختانه در قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۷۰ این نوع تکرار حذف گردید و تکرار جرم عام در ماده ۴۸ قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی شد.تکرار جرم عام حالت مرتکبی است که پس از اجرای تعزیری یا بازدارنده مجدداً مرتکب یک جرم قابل تعزیر شود، خواه جرم جدید همان جرم سابق باشد و یا جرم قابل تعزیر دیگری باشد. در ماده ۴۸ ق.م.ا آمده است:« هرکس به موجب حکم دادگاه به مجازات تعزیری یا بازدارنده محکوم شود، چنانچه بعد از اجرای حکم مجدداً مرتکب جرم قابل تعزیر گردد، دادگاه می‌تواند در صورت لزوم مجازات تعزیری یا بازدارنده را تشدید نماید.»^[۳۲]

لایحه قانون مجازات اسلامی نیز به تبعیت از قانون سال ۱۳۷۰ تکرار جرم عام را پذیرفته لیکن در ماده ۱۳۶ لایحه قانون مجازات اسلامی قانون‌گذار به حذف مجازات بازدارنده اقدام نموده است که علت این امر ادغام مجازات های تعزیری و بازدارنده در این قانون است. ماده مذکور اذعان می‌دارد:« هر کس به موجب حکم قطعی به یکی از مجازات‌های تعزیری از درجه یک تا شش محکوم شود و از تاریخ قطعیت حکم تا حصول اعاده حیثیت یا شمول مرور زمان اجراء مجازات مرتکب جرم تعزیری درجه یک تا شش دیگری گردد، به حداکثر مجازات تا یک و نیم برابر آن محکوم می‌شود.» همان‌ طور که در متن ماده قابل مشاهده است تحولات زیادی ما بین ماده ۱۳۶ لایحه قانون مجازات اسلامی و ماده ۴۸ ق.م.ا ۱۳۷۰ وجود دارد مانند این که در قانون جدید وجود حکم قطعی در جرم پیشین برای شمول جرم تعزیری جدید در مقررات تکرار جرم کفایت می‌کند در حالی که در قانون سابق اجرای حکم لازمه ی تکرار جرم بود درمطالب آتی این موضوع مورد بررسی و دقت بیشتر قرار خواهد گرفت.

در نهایت در تبیین و تشریح تکرار جرم می توان گفت: اگر کسی به موجب حکم قطعی یکی از دادگاه های ایران محکومیت کیفری یافته و بعداً مرتکب جرم دیگری شده باشد در این صورت دچار محکومیت شدید کیفری خواهد بود که اصطلاحاً به آن تکرار جرم گفته می‌شود. تکرار جرم نشانه حالت خطـرناک بزهــکار است که به دنبـال آن سیاست تـشدیـد مجـازات درباره ی وی اعمال می‌گردد.

مبحث دوم: تاریخچه تعدد و تکرار جرم در ایران

در تاریخچه دو نظام حقوقی تعدد و تکرار جرم به بررسی قوانین قبل و بعد از انقلاب و همچنین لایحه سال ۱۳۹۰ می‌پردازیم.

گفتار اول: تعدد جرم قبل و بعد از انقلاب اسلامی

در این گفتار تعدد جرم و تحولات گوناگونی که تاکنون در آن صورت گرفته در قوانین قبل و بعد از انقلاب مورد بررسی قرار گیرد.

بند اول: تعدد جرم قبل از انقلاب

احکام تعدد جرم از ابتدا تا کنون تحولات و تغییرات گوناگونی ‌کرده‌است، تعدد جرم ابتدا در قانون مجازات عمومی سال ۱۳۰۴ و پس از آن در ملحقات به قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۱۱و قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۵۲ مورد بررسی قرار گرفت، و پس از‌انقلاب در قوانین راجع به مجازات اسلامی مصوب ۱۳۶۱و قانون مجازات اسلامی مصوب۱۳۷۰ و در نهایت آخرین مقررات ناظر به تعدد جرم در لایحه قانون مجازات اسلامی مصوب بهمن ماه سال ۱۳۹۰ پیش‌بینی گردید که جهت توضیح و تفهیم نظام تعدد می بایست یکایک قوانین مذکور به صورت مجزا مورد نقد و بررسی قرار بگیرد در این راه نظرات نویسندگان و اساتید حقوق بهره خواهیم برد.

۱- ۱ قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴

مقررات مربوط به تعدد جرم و مجازات آن در قانون مجازات عمومی سال ۱۳۰۴به شرح ذیل بود.

ماده ۳۱- هرگاه فعل واحد دارای عناوین متعدده جرم باشد مجازات جرمی داده می‌شود که جزای آن اشد است.

ماده ۳۲- اگر چند جرم برای یک مقصود واقع شوند یا این که بعضی از آن ها مقدمه و یا جزء دیگری بوده و یا از همدیگر تفکیک نشوند، تمام آن ها یک جرم محسوب و مجازات جرمی داده می‌شود که مجازات آن اشد است.

ماده ۳۳ – هرگاه شخصی جرمی را مکرراً مرتکب شده بدون این که حکمی درباره ی او صادر شده باشد، برای هر جرمی مجازات علی حده صادر می‌گردد ولی محکمه مجرم را به حداکثر مجازات محکوم خواهد کرد.

ماده ۳۱- قانون مذکور مربوط به تعدد اعتباری است و طبق متن این ماده مجرم به مجازات شدیدترین عنوان مجرمانه محکوم خواهد شد. برای مثال در این خصوص می توان به آتش زدن مال امانی اشاره نمود. قواعد تعدد اعتباری در قانون بعدی که همان قانون مجازات عمومی سال۱۳۵۲ می‌باشد به همین شکل حفظ گردید. لیکن در قوانین پس از انقلاب دچار تحولاتی گشت که در جای خود به ذکر آن ها خواهیم پرداخت.

ماده ۳۲ قانون مجازات عمومی یکی از مصادیق تعدد معنوی یا اعتباری است که قانون گذار وقت در این ماده فروض مختلفی را مورد نظر قرار داده است.

در ماده ۳۲ قانون مجازات عمومی فروض چهارگانه ای مد نظر مقنن است که در ادامه به آن اشاره خواهیم نمود:

در فرض اول موردی ذکر شده که مجرم با قصد و هدف واحد به ارتکاب چند جرم مستقل و مجزا دست زده است.