لزوم عدم آگاهی قربانی نسبت به متقلبانه بودن وسایل مورد استفاده مرتکب در رأی‌ شعبه دوم دیوان عالی کشور چنین آمده است که اگر « چند نفر مامور کشف جرم برای خرید دلار تقلبی از متهم به او مراجعه نمایند، نامبرده دلارهای تقلبی را به آن ها عرضه نماید، این عمل شروع به کلاهبرداری نیست زیرا لازمه عمل شروع به کلاهبرداری عدم وقوف طرف ‌بر قصد و منظور مرتکب از توسل به وسایل تقلبی می‌باشد.^[۶۷]

۳-تعلق مال به غیر

در شروع به جرم کلاهبرداری، مال موضوع جرم ( که مرتکب برای بردن آن عملیات اجرایی را آغاز ننموده ) الزاماً باید متعلق به شهر محبنی علیه باشد. چنان چه مال موضوع جرم ، متعلق به فاعل آن باشد، کسی که برای بردن آن متوسل به اعمال متقلبانه شده را نمی توان به عنوان شروع به کلاهبرداری تحت تعقیب قرار داد. از این رو چنان چه راهن برای به دست آوردن عین مرهونه از ید مرتهن، به وسایل متقلبانه دست زند و یا موجر برای در اختیار گرفتن عین مستاجره به مانورهای متقلبانه متوسل شود و یا مودع (ودیعه گذار) و معیر (عاریه دهنده) برای تصرف مال موضوع ودیعه یا عاریه به اعمال فریبکارانه توسل جوید آنان را نمی توان به عنوان شروع به کلاهبرداری محکوم نمود. زیرا غرض آنان از توسل به وسایل متقلبانه این بوده که مال متعلق به خود را از تصرف دیگری خارج نمایند. حال این سوال مطرح می شود که چنان چه شخصی از دیگری طلبی داشته که مدیون از پرداخت آن خودداری می کند و دایم با توسل به وسایل متقلبانه در حدود بر می‌آید تا به میزان طلب خویش از مدیون اخذ نماید اما عملیات متقلبانه وی منجر بهحصول نتیجه نمی شود آیا این عمل دایر به عنوان شروع کلاهبرداری قابل تعقیب و مجازات خواهد بود یا خیر؟

گروهی از قضات دادگاه تجدید نظر استان مازندران عقیده دارند که چون دائن در حقیقت قصد گرفتن مال متعلق به خود را از مدیون داشته و النهایه در صورت حصول نتیجه از این طریق ضرری به مدیون وارد نمی شده بلکه صرفا ذمه وی بری می شده استعمل دائن را شروع به کلاهبرداری ندانسته اند ولی گروهی معتقدند که دائن (طلبکار‌) دارای حق عینی ( نسبت به آن چه که در ذمه مدیون داشته ) نبوده است. ‌بنابرین‏ توسل وی به وسایل متقلبانه برای بردن مال غیر به دلیل نداشتن حق عینی از مصادیق شروع به کلاهبرداری خواهد بود.^[۶۸]

به نظر می‌رسد نظریه دوم منطبق با اصول عقلی و قواعد حقوقی باشد. زیرا فلسفه وجودی محاکم قضایی، اقتضاء دارد که مردم برای تظلم خواهی و احقاق حق به مراجع ذیصلاح رجوع نموده و از اقدامات خودسرانه و تشبیت به وسایل تقلب که در جامعه را دچار هرج و مرج و مفسده می کند بپرهیزند. از طرفی اساس ضابطه نزد همه مولفان یک چیز است و آن این است که عمل تقاص نباید موجب بروز مفسده و فتنه در جامعه شود زیرا فساد در کشور در نقوص بسیار منع شده است.^[۶۹]

۴-نتیجه مجرمانه

از آنجا که در ‌شروع به کلاهبرداری ، مرتکب موفق به حصول نتیجه مجرمانه نمی گردد علی الصول نباید این موضوع را از اجزاء تشکیل دهنده عنصر مادی شروع به جرم کلاهبرداری محسوب نمود. اما آن چه ما را بر آن داشت که پیرامون این موضوع به بحث بپردازیم نظریات متفاوتی از که بین حقوق دانان ‌در مورد جزء عنصر مادی کلاهبرداری وجود دارد که بحث راجع به آن در تشخیص عنصر مادی شروع به کلاهبرداری بی تاثیر نخواهد بود.^[۷۰]

یک نظریه مربوط به گارسن ( حقوقدان فرانسوی ) است که معتقد است تسلیم مال و بردن آن دو واقعه جداگانه اند و برای تحقق کلاهبرداری ، مرز محبنی علیه علیه او با بردن مال تحقق پیدا می‌کند لازم است بدین معنی که نامبرده آخرین عنصر نادی بزه کلاهبرداری را بردن مال می‌داند . بر اساس این نظریه وقتی که کلاهبرداری به دلیل موانع خارج از خود موفق به بردن مال تسلیم شده نمی گردد ، عملش مصداق شروع به کلاهبرداری است مقنن فرانسوی نیز در متن قدیمی ماده ۴۰۵ قانون جزا به کار بردن عبارت « استیلا یا شروع به استیلا بر مال غیر به طور متقلبانه » برای تحقق کلاهبرداری ، علاوه بر تسلیم مال ، ضرر محبنی علیه علیه را نیز لازم می‌دانست . آرای صادره از دیوان عالی کشور فرانسه مؤید این نظر می‌باشد . از جمله رأی‌ مورخ ۲۹/۱۱/۱۸۳۸ مانورهای متقلبانه را صرفاً اعمال مقدماتی دانسته و برای تحقق شروع به جرم تسلیم باالفعل مال را لازم دانسته است که با استیلای فاعل بر مال ، جرم تام واقع می شود با چنین برداشتی از رکن مادی ، در رأی‌ مورخ ۳۰/۴۰/۱۳۳۴ دیوان کشور مصر آمده است که اگر محبنی علیه قبل از تصرف مال ، از بین بردن آن ، منصرف گشته ، آن را مسترد کند عملش « شروع به کلاهبرداری » است .^[۷۱]

در مقابل نظر مذکور ، گارو آخرین جزء از عنصر مادی کلاهبرداری را تسلیم شی ء دانسته و معتقد است با تسلیم مال ، کلاهبرداری محقق می شود ، وی یاد آور می شود وقوع یک زیان و خسارت برای بزه دیده شرط تحقق جرم کلاهبرداری نیست زیرا وقتی که قربانی در اثر توسل به وسایل متقلبانه از سوی مرتکب گمراه می شود و در شرایطی که فاقد اراده و رضایت است چیزی را به بزهکار تسلیم می‌کند، این تسلیم نشانگر زیان و اضرار به غیر است.

‌بر مبنای‌ این نظر صرف تسلیم مال (یعنی خارج شدن مال از حاکمیت مبنی علیه ) برای تحقق کلاهبرداری کافی است و عملیات دیگری علاوه بر آن ( بردن مال ) ضرورت ندارد. مقنن فرانسوی نیز در سال ۱۸۶۳ ماده ۴۰۵ قانون جزا را اصلاح و عبارت « وادار کردن غیر بر تسلیم مال یا شروع به وادار کردن دیگری به تسلیم را جایگزین آن نموده است.^[۷۲]

در نتیجه رویه قضایی فرانسه ( که با الهام از ماده قانونی اصلاحی مذکور به نظر گارو اقبال پیدا نموده )برای شروع به کلاهبرداری لازم می‌داند انجام مانورهای متقلبانه به نحوی باشد که به طور مستقیم منجر به تسلیم مال گردد زیرا لازمه تکیه بر تقلب به عنوان یکی از عناصر کلاهبرداری، مؤثر بودن آن است به نحوی که عملا منجر به تسلیم مال گردد. لذا در صورتی که رابطه سببیت بین تقلب و تسلیم مال منتفی شود جرم مذکور فاقد ارکان لازم است.^[۷۳]

همان گونه که قبلا ذکر شد، چون مقنن ایران در ماده یک قانون تشدید مجازات …. پس از ذکر تحصیل وجوه، اعمال، اسناد ….. بر لزوم «بردن مال دیگری » تأکید ‌کرده‌است به نظر می‌رسد آخرین جزء از رکن مادی کلاهبرداری «بردن مال غیر» باشد و چنانچه مرتکب موفق به تکمیل این جزء از عنصر مادی کلاهبرداری نشود در مرحله شروع به جرم بوده و تحت این عنوان مجازات خواهد شد.^[۷۴]

۲- رضایت شغلی: حالت هیجانی مثبت و رضایت بخشی از ارزیابی شغلی شخصی و یا تجارت شغلی می‌باشد، تعداد زیادی از تحقیقات از ارتباط بین رضایت شغلی و عملکرد شهروندی سازمانی حمایت کرده‌اند، برای مثال، در پژوهشی ارتباط معناداری بین مقیاس کلی رضایت شغلی و ارزیابی مدیر از عملکرد شهروندی سازمانی ارتباط معناداری یافت شد، کارمندان دولت که از شغل شان راضی هستند تمایل دارند عملکرد وظیفه خوبی به دست آورند و ارتباط خوبی با دیگران داشته و دوست دارند که سازمان آن ها در آینده و حال مکان کاری خوبی باشد، آن ها نه تنها نگران نتایج انجام کار خود، بلکه نگران موفقیت همکاران و سازمان هم می‌باشند. ‌بنابرین‏، آن ها ممکن است داوطلبانه به دیگران کمک کرده و کارهای اضافی بر عهده بگیرند. ‌بنابرین‏، این درست است که فرض کنیم، فعالیت شغلی به صورت معناداری با عملکرد شهروندی سازمانی در ارتباط می‌باشد(کیم^[۴۸]، ۲۰۰۶).

1. قرارداد روانشناختی^[۴۹]: شامل اعتقادات کارمندان ‌در مورد توافق مبادلۀ بین خود و سازمــان می‌باشد، یعنی اینکه کارمندان مدیون سازمان و سازمان مدیون کارمندان می‌باشد. نظریه مبادله اجتماعی بیان می‌کند تعهد روانشناختی هنگامی نقض می شود که کارمندان بین آن چه که به آن ها قول داده شده است و آن چه دریافت کرده‌اند تبعیض احساس کنند که این از دیدگاه کارمندان تفاوتی ناعادلانه است و احساس می‌کنند که کارفرما نسبت به تعهد آن ها ناعادلانه برخورد کــــرده است. در نتیجه همکاری شان را با کارفرما کم می‌کنند و بر عکس آن، کارمندان هنگامی برای انجام رفتارهای فرا نقشی انگیزه پیدا می‌کنند که احساس کنند مبادله اجتماعی به صورت عادلانه انجام گرفته است(پیتر^[۵۰]، ۲۰۰۳).

۲-۳-۷- پیش آیندهای هیجانی رفتار شهروندی سازمانی

تعارض و ابهام نقش: افراد در جوامع معاصر دارای نقش های متعددی هستند، مثلاً یک فرد سازمانی می‌تواند نقش پدر(در عین حال فرزند، والدین خویش)، رئیس(در همین حال کارمند فرا دست خود) استاد در برنامه های آموزش ضمن خدمت در عین حال دانشجویی یکی از دانشگـــاه هایی باشد شخص، همه نقش ها را با خود به سازمان می آورد و بر رفتارش تاثیر مــی گذارد. تعارض نقش به شرح زیر وجود دارد:

تعارض بین نقش و شخصیت: ممکن است بین شخصیت فرد و انتظارت نقش او تعارض وجود داشته باشد، برای مثال یک کارگر خط تولید که برای سرپرستی در نظر گرفته شده است. ممکـــن است واقعاً معتقد نباشد که بایستی کارگران را از نزدیک کنترل نمود و آن ها را تحت فشار قرار داد ولی مدیر تولید انتظار دارد که چنین وظیفه ای را انجام دهد.

تعارض درون نقش: به وسیله انتظارات متناقض درباره ایفای یک نقش به وجود می‌آید. مثال قبل سرپرست جدید با کارگران مستبدانه یا دموکراتیک رفتار می‌کند؟ بالاخره، تعارض بین بخشی که نتیجه نیازمندی های مختلف دو و یا چند نقشی است، که در آن واحد باید ایفا شوند. نقش های کار و نقش های غیر کاری اغلب موجب چنین تعارضی می شود. برای مثال یکی از کارکنان موفق زن در یکی از شرکت های کامپیوتری بزرگ امریکا اظهار می‌کند که او اغلب از ساعت هفت و نیم بامداد تا ساعت یازده و نیم شب مشغول به کار است. به همین دلیل شوهرش از این کار مداوم روزانه خسته شده است وی را ترک ‌کرده‌است. ‌بنابرین‏ شکی نیست که تعارض و ابهام نقش وجود دارد مسئله اصلی این است که چگونه تعارض نقش بر طرف شود یا به چه نحوی می توان با آن کنار آمد(برومند، ۱۳۷۴).

۲-۴-پیشینه پژوهش

۲-۴-۱-پژوهش های خارجی:

رهام^[۵۱](۲۰۰۹) پژوهشی در اروپا ‌در مورد اثربخشی و بهره وری سازمانی انجام داد و نشان داد که سبک زندگی کاری به عنوان یک عامل روانشناختی در محیط کار می‌تواند موجب اثربخشی و افزایش بهره وری کارکنان گردد.

مانزور^[۵۲](۲۰۱۱) پژوهشی با عنوان “تأثیر انگیزش و رفتار فرا نقشی کارکنان بر اثربخشی سازمانی” در پاکستان انجام داد، یافته ها حاکی از آن است رابطه مثبتی بین انگیزش و رفتار فرا نقشی کارکنان با اثربخشی سازمانی وجود دارد.

شارما^[۵۳](۲۰۱۱) در تحقیقی تحت عنوان” کیفیت زندگی کاری و توانمند سازی محیط با اثربخشی سازمانی” ‌به این نتایج دست یافت که: کارکنان بخش های دولتی نسبت به بخش خصوصی اثربخش تر هستند. در بخش خصوصی بر مدل روابط انسانی اثربخشی سازمانی تأکید می شود، ولی در بخش دولتی بر مدل هدف منطقی تأکید می‌گردد. بین کیفیت زندگی کاری و توانمندسازی ساختاری با اثربخشی سازمانی رابطه وجود دارد و این رابطه در بخش دولتی بالاتر از بخش خصوصی است. بین توانمندسازی روانی و اثربخشی سازمانی رابطه وجود دارد.

لسی^[۵۴](۲۰۱۲) در تحقیقی با موضوع ” اثربخشی سازمانی سازمان های غیردولتی و غیرانتفاعی” ‌به این یافته ها رسید که: از لحاظ علمی، اثربخشی سازمانی به طور معناداری تحت تاثیر نگرش و کیفیت زندگی کاری کارکنان است.

شیوا و دامودار^[۵۵](۲۰۱۲) در پژوهشی با عنوان رهبری تحولی، فرهنگ سازمانی، اثربخشی سازمانی و نتایج برنامه ها در سازمان های غیردولتی که در هند انجام دادند، ‌به این نتایج رسیدند که، رهبری تحولی، فرهنگ سازمانی را به وجود می آورد و فرهنگ سازمانی، شرایط و کیفیت زندگی کاری را متحول می‌سازد و این تحول اثربخشی سازمانی را در سازمان های غیردولتی افزایش می‌دهد. در واقع رهبری تحولی به طور مستقیم بر اثربخشی سازمانی تأثیر ندارد. بعلاوه اثربخشی سازمانی، نتایج تضمین شده برنامه ها را بهبود می بخشد.

۲-۴-۲- پژوهش های داخلی:

حسینی فرجام(۱۳۸۳) در پژوهش خود با عنوان بررسی وضعیت و پیامدهای کیفیت زندگی کاری معلمان شهر همدان دریافت که، معلمان تا حدودی از کیفیت زندگی کاری مناسب برخوردارند. در بین مؤلفه های هشت گانه، مشارکت در وضعیت مناسب تری نسبت به سایر مؤلفه ها قـــــرار داشته و رضایت از حقوق و مزایا در ردیف آخر بوده است. عملکرد کاری و اثر بخشی سازمان مربوطه پایین تر از متوسط می‌باشد. همچنین، معلمان از نگرش شغلی(خشنودی، دلبستگی، تعهد) مثبت نسبتا ضعیفی برخوردار هستند.

فردی پور(۱۳۸۶) تحقیقی تحت عنوان بررسی تاثیر کیفیت زندگی کاری بر روی اثربخش فردی و سازمانی واحدهای حسابداری در شورای ادارات آموزش و پرورش مناطق نوزده گانه شهر تهران تهران انجام داد. نتایج نشان داد بین کیفیت زندگی کاری و اثربخشی رابطه وجود دارد. در این پژوهش بیشترین رضایت از مؤلفه های کیفیت زندگی کاری والتون مربوط به مؤلفه فرصت های رشد و کمترین رضایت از مزایای جانبی حاصل از شغل بود.

محمدی(۱۳۸۷) در پژوهشی رابطه کیفیت زندگی کاری و اثربخشی سازمانی در مدارس متوسطه استان کردستان انجام داد و بدین نتیجه رسید است که، بین دو متغیر کیفیت زندگی کاری و اثربخشی سازمانی رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. از میان مؤلفه‌ های های کیفیت زندگی کاری، مؤلفه تأمین فرصت رشد و سپس مؤلفه قانون گرایی بیشترین تأثیر را بر اثربخشی سازمانی دارند.

۳- عزل وصی.

بالاخره ماده ۱۱۹۱ راجع به وصی می‌گوید «اگر وصی منصوب از طرف ولی قهری به نگاهداری یا تربیت مولی علیه و یا اداره امور او اقدام نکند یا امتناع از انجام دادن وظایف خود بنماید منعزل می شود».^[۵۸]

فصل سوم:

حقوق ناشی از قرابت در حقوق ایران

بخش اول-حضانت

مبحث اول: حق یا تکلیف بودن حضانت

هرجا که حق هست، تکلیف هم هست. اگر ‌به این تعریف از حق بسنده شود که “‘توانمندی از کناره‌گیری از سود و انتقال آن به هر کس یا برخی کسان-” باشد، حضانت را نمی‌توان حق دانست. در بیشتر نظام‌های حقوقی، قانون، حضانت را به پدر یا مادر یا هر دوی ایشان یا شخص دیگری که کاملاً ویژگیهایش در قانون تعیین گردیده، اعطا می‌کند و ایشان نمی‌توانند هرگاه خواستند، حضانت را به شخص دیگری بسپارند، مگر با اجازه قانونی.(صفایی،۱۰۵)

در قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۵۳, برای سر باززدن از حضانت، کیفر تعیین شده بود و نشانگر آن است که در این قانون, اعتقاد راسخ به تکلیفی بودن حضانت وجود داشت ولی چون لزوماًً اثبات یک چیز، به معنای نفی چیز دیگر نیست، نمی‌توان بر آن بود که در این قانون, جنبه حق بودن حضانت، رد شده بود.(امامی،۶۲)

دررویه هم بیشتر، از حضانت، استقبال می‌شود نه این که حضانت، به کسی تحمیل شود. پس این چگونه تکلیفی است که بر سر آن، دعوا ‌می‌شود و دعوا، از ویژگی‌های طبیعی یک حق است. در موضوع حضانت، حق و تکلیف، به هم گره می‌خورند زیرا طبیعت کسانی که خواستار حضانت هستند، مشتاق به انجام وظیفه سرپرستی است و همین طبیعت، در جایی که به خواسته تبدیل می‌شود، تنها ابزار حمایت از خواسته فردی، حق است. زیرا این حق است که حدود خواسته هر فرد را با دیگر افراد، مشخص می‌کند و این هم یکی از معانی حق است.پس بهتر است حضانت را هم حق و هم تکلیف بدانیم. گرد آمدن حق با تکلیف غیر ممکن نیست و آفریننده دیالکتیکی می‌شود که هر نظام حقوقی موفقی باید از آن حمایت کند نه این که به جنبه حقی یا تکلیفی بودن صرف حضانت بپردازد و باعث شود که اگر جنبه حقی بودن حضانت مراعات شد، برای نمونه حقوق کسی که حضانت می‌شود، ضایع گردد و اگر جنبه تکلیفی بودن آن مراعات شد، این وظیفه به کسی که باید حضانت کند، تحمیل شود و همین تحمیل باعث شود که کسی که حضانت می‌شود، آسیب ببیند و کسی که حضانت می‌کند، در تحمیل و اجبار ناخواسته باشد. کودکان از آسیب پذیرترین اقشار موجود در اجتماع هستند برای همین است که مورد حمایت قانون قرار می گیرند. قوانین متعدد، حمایت های گوناگونی از کودکان فراهم آورده است. بخشی از این حمایت ها که مربوط به نگهداری و تربیت کودک می شود، با عنوان «حضانت» شناخته می شود. حضانت کودک بر عهده والدین است. تا زمانی که آن ها با یکدیگر در صلح و آرامش زندگی می‌کنند، موضوع حمایت به بهترین شکل خود اعمال می شود؛ اما به محض اینکه اختلاف بالا می‌گیرد و زوجین عزم جدایی می‌کنند، موضوع حضانت تبدیل به یک مشکل می شود. یک حقوقدان در خصوص حضانت و حق و تکلیف ابوین در این خصوص می‌گوید: حضانت به معنی نگهداری و تربیت اطفال است و از نظر قانون در مقابل امتیازی که دارد، حقی نیز بر گردن آن ها می‌گذارد. ‌در مورد امتیاز داشتن طفل نیز به همین صورت است که حضانت طفل برای پدر و مادر هم حق است و هم یک نوع تکلیف. یعنی داشتن یک فرزند حق هر پدر و مادر شایسته ای است و نگهداری صحیح از فرزند وظیفه ای است که برعهده والدین قرار دارد. معمولا موضوع حضانت در هنگام طلاق مطرح می شود. ‌در مورد طلاق های توافقی، معمولا این مسئله که نگهداری فرزند با کدام یک از والدین باشد به صورت توافقی است. اما در غیر این صورت بحث صلاحیت را خواهیم داشت که هر یک از والدین باید شرایط خاصی را داشته باشند که در صورت دارا بودن این شرایط از جمله سلامت عقلانی اعتیاد نداشتن و…. گفته می شود فرد صلاحیت حضانت را دارد و می‌تواند سرپرستی فرزند را بر عهده گیرد.وی در خصوص مفهوم قیمومت می‌گوید: برای درک مفهوم قیمومت ابتدا باید معنی واژه محجور را بررسی کنیم. منظور از محجور کسی است که به بلوغ فکری نرسیده است و یا به دلیل بیماری، سلامت عقلی از او سلب شده است و به طور کلی کسی که قدرت دخل و تصرف در امور مالی خود را ندارد در دایره مفهوم محجور قرار می‌گیرد. قیم شخصی است که برای اعمال حقوق محجورین و حفظ حقوق آن ها تعیین می شود. ‌بنابرین‏ کسی که حضانت را برعهده دارد متفاوت از کسی است که قیمومت را برعهده دارد و البته در مواردی نیز ممکن است شخصی مشترکا وظایف قیمومت و حضانت را برعهده گیرد. به وجود آمدن فرضی که در آن، کودک یک قیم دارد و در کنار وی شخصی نیز حضانت وی را برعهده دارد، بعید نیست. به عنوان مثال در صورت فوت پدر کودک ممکن است قیمومت او با پدربزرگ کودک باشد. اما حضانت او را همچنان مادر کودک برعهده داشته باشد.(کاتوزیان،۶۶:۱۳۸۸(در قانون مدنی ایران در ماده ۱۱۶۸بر حق و تکلیف بودن حضانت فرزندان اشاره شده است.این ماده مقرر می‌دارد:نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.بدین ترتیب قانون گذار ایران صراحتا پذیرفته است که حضانت و نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف است،و در ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی این تکلیف را مقرر نموده است:«هیچیک از ابوین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل به عهده آن ها‌ است از نگه داری او امتناع کنند،درصورت امتناع یکی از ابوین،حاکم باید به تقاضای دیگری یا تقاضای قیم یا یکی از اقربا و یا به تقاضای مدعی العموم ،نگاهداری طفل رابه هریک از ابوین که حضانت به عهده اوست الزام کند و در صورتی که الزام ممکن یا مؤثر نباشد حضانت را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر تامین کند.»

مبحث دوم: حضانت اطفال در صورت جدایی والدین و عدول از توافق

در این مبحث در قالب چند گفتار به بیان موضوع می پردازیم.

گفتار اول: حضانت اطفال در صورت جدایی والدین

بیرونیومن فشار شغلی را چنین تعریف می‌کنند: شرایطی که تحت تاثیر موقعیت های شغلی پدید می‌آید و فرد را از کنش معمولی منحرف می‌سازد(مشیکی،۱۳۷۶).

استرس شغلی عبارت است از پاسخ انطباقی به یک موقعیت خارجی که با انحراف های جسمانی ـ روان شناختی و یا رفتار افراد منجر می شود.

۲-۹-۱)منابع اصلی استرس

انواع زیادی از رویدادها می‌توانند برای یک نفر استرس زا باشند. در یک دسته بندی مشهور چهار نوع منابع اصلی استرس عبارتند از: ناکامی، تعارض^[۱۲۰]، تغییر^[۱۲۱] و فشار.

۱- ناکامی

ناکامی زمانی احساس می شود که دنبال کردن برخی هدف ها با مانع روبه رو شده باشد. در واقع زمانی احساس ناکامی می کنید که چیزی را می خواهید ولی نمی توانید آن را داشته باشید. مثلاً ترافیک منبع عادی ناکامی است که می‌تواند بر خلق ^[۱۲۲]و فشار خون^[۱۲۳] تاثیر بگذارد.

البته اغلب ناکامی ها کوتاه مدت و بی اهمیت هستند ولی برخی از ناکامی ها، مانند ناتوانی در گرفتن ترفیع شغل یا از دست دادن یک دوست صمیمی می‌تواند منابع استرس مهمی باشند.

۲- تعارض

تعارض زمانی روی می‌دهد که دو یا چند انگیزش یا تکانه های رفتاری مغایر، برای ابزاز شدن با یکدیگر رقابت کنند. زیگموند فروید یک قرن پیش اعلام داشت که تعارض های درونی، ناراحتی های روانی زیادی ایجاد می‌کنند. دریافتند که تعارض در سطح بالا ، با سطوح بالای اضطراب، افسردگی و نشانه های جسمانی ارتباط دارد.

تعارض ها چهار نوعند که ابتدا کورت لوین آن ها را شرح داد و بعداً نیل میلر درباره ی آن ها مفصلاً تحقیق کرد. این چهار نوع تعارض، گرایشی ـ گرایشی ، اجتنابی ـ اجتنابی، گرایشی ـ اجتنابی و گرایشی ـ اجتنابی چندگانه هستند.

۳- تغییر

توماس هولمز و ریچارد راهه معتقدند که تغییرات زندگی از جمله رویدادهای خوشایند مانند ازدواج کردن یا ترفیع گرفتن نوع مهمی از استرس است. تغییرات زندگی هر گونه تحولات محسوس در شرایط زندگی فرد هستند که به سازگاری مجدد نیاز دارد.

۴- فشار

فشار عبارت است از توقعات یا انتظارات در این باره که فرد به صورت خاصی رفتار کند.به طور کلی بین فشار وانواع نشانه ها و مشکلات روانی رابطه نیرومندی یافت شده است.

۲-۹-۲) عوامل استرس زا

۱- عوامل استرس زای روانی ـ اجتماعی

عوامل بسیاری بر مثایه اصلاح کننده یا ایجاد کننده استرس وجود دارند که عبارتند از:

۱-۱- رژیم غذایی؛

۱-۲- فعالیت فیزیکی^[۱۲۴]

۱-۳- داشتن شخصیت خوش بین^[۱۲۵] یا بدبین؛

۱-۴- تفریحات؛

۱-۵- رابطه سلطه گر یا سلطه پذیر.

۲-۹-۳ ) عوامل اجتماعی ایجاد کننده استرس

از جمله ی عوامل مولد استرس، عوامل اجتماعی و محیطی هستند. عواملی چون محیط فیزیکی دارای عوامل آزارنده از قبیل سر و صدا، گرما یا سرما، تراکم جمعیت و نوع معماری محل های سکونت می‌توانند استرس زا باشند. این عوامل هر قدر شدیدتر، غیرقابل پیش‌بینی تر، و غیرقابل کنترل تر باشند، میزان استرس زایی آن ها بیشتر خواهد بود. در این میان ازدحام به عنوان یکی از مهم ترین عوامل ایجاد استرس شناخته شده است. در همین ارتباط نظریه های مختلفی ابراز شده است که از آن میان می توان از نظریه ی اضافه بار، نظریه ی تداخل، نظریه ی کنترل، نظریه ی تنظیم حریم، و بالاخره نظریه ی تورم پرسنل نام برد.

۲-۹-۴) محیط فیزیکی

استرس زا بودن یا نبودن محیط فیزیکی به میزان زیاد بستگی به قضاوت ذهنی و تلقی فرد از تهدیدآمیز بودن یا نبودن بالقوه محرک های محیطی برای احساس امنیت^[۱۲۶] و آسایش او دارد.

اهمیت استرس برای رفتار اجتماعی انسان از این جهت است که می‌تواند از یک سو منجر به حساسیت زدایی انسان نسبت به بعضی از قرینه های اجتماعی، و از سوی دیگر حساسیت نشان دادن بیش از حد به بعضی دیگر از قرینه های اجتماعی شود، صاحب نظران براین باورند که این از دست دادن حساسیت می‌تواند دلایل چند داشته باشد:

اولاً، افراد تحت استرس گسترده توجه شان محدود و باریک می شود و تنها به قرینه هایی توجه می‌کنند که برجستگی بیشتری داشته و به موضوع مورد نظر آنان مربوط باشد .این محدودیت گسترده توجه^[۱۲۷] ممکن است ناشی از دست دادن قابلیت پردازش اطلاعات در هنگام استرس باشد .

ثانیاًً، مردم بعضی از اوقات می کوشند با اجتناب از اضافه بار و با نادیده گرفتن درون دادهای دارای اولویت کمتر با منبع استرس کنار بیایند.

ثالثاً، استرس ممکن است به خاطر کوشش های صرف شده برای کنار آمدن با عامل استرس زا نوعی «هزینه روانی» به شخص تحمیل کند که حاصل آن ضعیف شدن قابلیت های شناختی باشد. استرس هم چنین می‌تواند پاسخ هایی غیرعادی در برابر عوامل تحریک کننده پرخاشگری ایجاد کند، زیرااسترس شامل برانگیختگی است و ممکن است واکنش های ما را در برابر ناکامی، تهدید، یا توهین شدت بخشد.

۲-۹-۵ ) انطباق

انطباق بر فرایندهایی اطلاق می شود که به موجود زنده امکان سازگار شدن^[۱۲۸] با محیط را می‌دهد .

وقتی انسان ها به طور مداوم در معرض محرک های مشخص محیطی قرار می گیرند، انطباق یکی از راه های تغییر ادراک از این محرک ها است.

۲-۹-۶ ) سر و صدا

سروصدا به صداها و صداهای ناخواسته اطلاق می شود. وجود سر و صدا یک عامل استرس زا و ناراحت کننده است. یکی از نتایج آن کاهش احتمال نشان دادن رفتار نوع دوستی هم در جریان و هم پس از سرو صداست.

یک تبیین برای این کاهش در نوع دوستی در محیط دارای سرو صدا این است که ناراحتی مردم را مجبور می‌کند به جای کمک هر چه زودتر محل را ترک کنند. تبیین دیگر مبتنی بر اضافه بار است: سروصدا ممکن است توجه فرد را تا آن درجه کند که جایی برای توجه به فرد نیازمند به کمک باقی نگذارد.

سروصدا هم چنین احتمال پاسخ دهی در موقعیت های تحریک کننده پرخاشگری را افزایش می‌دهد.

۲-۹-۷ ) گرما

همانند سروصدا، گرما نیز، بسته به شدت آن می‌تواند استرس ایجاد کند. به دنبال ناآرامی ها دهه های ۱۹۶۰ در امریکا، روان شناسان اجتماعی اعلام کردند که گرمای شدید تابستان موجب آغاز ناآرامی ها شده است. شواهدی در تأیید این نظر وجود دارد. تحقیقات آزمایشگاهی دیگر حاکی از آن است که گرما به ایجاد پرخاشگری کمک می‌کند اما تا حد معینی. اگر گرما بسیار شدید باشد، افراد فقط می خواهند هر چه زودتر از آن موقعیت بگریزند.

۲-۹-۸ ) ازدحام

ازدحام شکل دیگری از عوامل استرس زا است که بعضی اوقات در محیط های متراکم از نظر جمعیت، پیش می‌آید. ازدحام یک موضوع ذهنی است. یعنی واکنش یک فرد ‌به این موقعیت ها ممکن است با واکنش فرد دیگر تفاوت داشته باشد .

۲-۱۰) نظریه هایی در رابطه با استرس شغلی

نظریه های ازدحام

مفهوم ازدحام به عنوان شکلی از عوامل استرس زا پنج مدل مختلف ایجاد ‌کرده‌است:

۲-۱۰-۱) مدل اضافه بار

حقوق در جهت انجام وظیفه ی خود باید به صورتی عادلانه و منصفانه ‌ایجاد و اجرا شود به گونه ای که بتوان احترام عمومی را جلب نماید .این مطلب بدین معنی است که باید عملی که جرم شناخته می شود و نیز محدوده و میزان مجازات ،توسط اکثریت مردم جامعه پذیرفته شود .‌بنابرین‏ مهم است که حقوق ارزش های روزمره را منعکس نماید .(کلارکسون،۱۳۷۴،صص ۲۵۸ و ۲۵۹)

همچنین مخالفان مجازات مثل اعدام عادانه و مفید بودن این کیفر اعتقادی ندارند و می‌گویند علی رغم کثرت این مجازات همیشه با مجرمانی مواجهیم که جرایم مستحق مجازات اعدام را بی محابا و بدون ترس از این کیفر انجام می‌دهند .این گروه به برگشت ناپذیر مجازات اعدام نیز اشاره دارند که در صورت اشتباه یا غرض ورزی راهی برای جبران آن وجود ندارد.(نوربها،۱۳۸۰،ص ۴۱۵)

به لحاظ موازین فعلی حقوق بشر مجازات هایی چون شلاق ،رجم و قطع بر خلاف کرامت انسانی بوده و شکنجه شمرده می شود از دید حقوق بشر چنین مجازات هایی ولو به حکم دادگاه و به عنوان مجازات جرم ارتکابی پس از رسیدگی و ثبوت آن اجرا شود ،حکم شکنجه را دارد و عملی غیر انسانی و ناقص حقوق بشر شمرده می شود (رضائی،۱۳۸۲،ص ۱۰۲)

در کشور ما عملا دادگاه ها در صدور حکم اعدام با امساک برخورد می‌کند و در جهت محدودیت آن قدم برمی دارد.با این همه ایران از زمره کشورهایی است هر ساله از نظر تعداد مجازات اعدام در کنار برخی دیگر از کشور هایی چون ایالات متحده امریکا و چین مورد سوال کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل قرار می‌گیرد.(پور سعید،۱۳۸۳،ص ۱۴۰)

۴-۶-پدیده مجرمانه واکنش های اجتماعی

جامعه برای تنظیم روابط اجتماعی میان مردم و حفظ اساسی ترین ارزش‌های حاکم بر روابط آن ها ناچار است علیه بزهکاری و هنجار شکنی از خود واکنش نشان دهد ، ولی این واکنش نباید همانند واکنش فردی زیان دیده و یا خویشاوندان او خشن و کورکورانه باشد و نوعی انتقام جویی تلقی شود.هدف از مجازات ، انتقام نیست ، دفاع از حقوق اجتماعی است . اصولا جرم در زندگی اجتماعی مفهوم پیدا می‌کند.ممکن است نوعی واکنش اجتماعی در قبال جرم داشت ولی مجازات نباشد.

آنچه در واکنش اجتماعی حائز اهمین است ، اصل تناسب سازی و عدالت است. حضرت علی علیه السلام عدالت را «قرارداد هر چیزی سر جای خودش » می‌داند. تفاوت قائل شدن بی عدالتی نیست ، تبعیض قائل شدن بی عدالتی است و تبعیض آن است که با شرایط و اوصاف یکسان برخورد متفاوت باشد.

واکنش اجتماعی علیه جرم به دو گونه است :واکنش اجتماعی سرکوبنده محض ( کاملا جزایی – مفهوم مجازات ) و واکنش اجتماعی حمایتی و پیشگیرانه (مفهوم اقدامات تامینی)

۴-۷- اثر هرمنو تیک حقوقی و نظریه ی مقاصدی

واژه هرمنوتیک داراى دو اصطلاح است:

۱- اصطلاح عام: در این اصطلاح، این واژه هر گونه تحقیقى را که در باره تفسیر متن صورت بگیرد، شامل می‌‏شود، از این رو هرمنوتیک، تمام نحله‌‏ها را در این زمینه در بر می‌گیرد و حتى مباحث الفاظ علم اصول نیز مباحثى هرمنوتیکى شمرده می‌‏شوند.

۲– اصطلاح خاص: در این اصطلاح، این واژه فقط به نحله خاصى در این باره صدق می‌‏کند و ناظر به مباحثى است که معناى متن را وابسته به فضاى فرهنگى مخاطبان قلمداد می‌‏کند.

هرمنوتیک در اصطلاح عام آن، در واقع همراه پیدایش متون پیدا شده و تاریخى به قدمت فرهنگ بشر دارد، ولى آنچه هم اکنون به نام هرمنوتیک خوانده مى‏شود و به عنوان دانش مستقل در مغرب زمین مطرح است سابقه‏اى در حدود سه قرن دارد.

براین اساس گفته شده است: هدف از هرمنوتیک ارائه روشی است تا به وسیله آن مفسر به اهداف و مقاصد مؤلف نائل گردد.اکنون به مواردی استناد می شود که تمسک جامدانه به صرف ظواهر الفاظ چه آثاری جبران ناپذیری را بر پیکریه فقه وحقوق جزایی گذشته واردآورده است در حالی که بهتر بود به قصد شارع مقدس توجه می شد.

۴-۷-۱- حکم قطع دست

در متون تاریخی عرب آمده است که،ولید بن مغیره پدر خالد که درآیه ۱۲ سوره مدثر به عنوان کسی که مال بسیار دارد وصف شده است برای قریش کیفر قطع دست سارق را سنت گذاری ‌کرده‌است.به استناد مدارک تاریخی ولید که موسس این کیفر شدید بوده است،خود دارای شغل قصابی بوده وذبائح عشیره ای را انجام می داده او برای حفظ اموال فراوانش این مجازات سنگین را وضع کرد .(ایوب البارونی،م۱۹۸۶،ص ۳۱)

بریدن دست درایران قدیم هم معمول نبودواگرگاهی این مجازات اجرا می شد،حکم مجازات ترذیلی را داشت چنان که به حکم اردشیردوم،دست کورش کوچک رابعدازکشته شدن بریدند.(پیرنیا،۱۳۸۸،ص ۱۴۴۳)

مستند حکم قطع دست سارق آیه ۳۸ سوره مائده است:

“والسارق والسارقه فاقطعوا ایدیهما جزاء بما کسبا نکالا من الله والله عزیز الحکیم”

دراجتهاد سنتی از آیه ی فوق وجوب قطع دست سارق برداشت می شود.فقیهان در واقع فعل قطع دست(فقطعوا ایدیهما)ظاهر در بریدن فیزیکی دست سارق گرفته اند به بیان دیگر حکم آیه را ظاهری فهم و تفسر کرده‌اند.وقتی مجموعه ی متون فقهی شیعه وسنی را از سده های نخستین تا کنون بررسی می‌کنیم می بینیم که عموماً معنای حقیقی آیه را در بریدن دست فهم کرده‌اند.قانون گذار جزایی ایران هم با کمترین تردیدی از روی ترجمه تحریرالوسیله همین مطلب را وضع ‌کرده‌است گویی هیچ تحولی در تصور فرهنگی او از قطع ید با تصور فرهنگی اعراب جاهلی خشن عصر نزول از جرم و مجازات و مجرم رخ نداده است.اصرار بر ثابت تلقی کردن معنای ظاهری لفظ قطع منجر به انکار واقعیت های موجود فرهنگی در سطح جهان می شود اما رفته رفته معلوم خواهد شد که بر اثر فشار واقعیات و تغییر فرهنگ،بستر عقلانی قبلی لفظ،چنان از بین می رود که مجتهد دو راه پیش روی دارد یا باید به تفسیر مجازی نص بپردازد یا با مقطعی و محلی و تاریخی دانستن اصل آیه ،قطع فیزیکی دست را در اسلام ایمانی به طور کلی انکار کند ‌و آنگاه با تفسیر جدیدی از قرآن حکم اولیه شرع را حرمت قطع دست اعلام نماید،مفسران قائل به امکان تاویل مجازی،می‌توانند به همان دلیل که عموم مفسران سنتی مسلمان آیه یدالله فوق ایدیهم را به نحو مجازی تفسیر می‌کنند،آیه ی قطع را هم تفسیر مجازی کنند ،این مفسران برای اینکه قائل به تاریخیت خود نصوص نشوند حاضرند به انواع تاویلت عجیب و غریب دست بزنند.

در عین حالی که الفاظ نصوص مقدس و ثابت می مانند،معنای بسیاری از نصوص سنتی با تغییر فرهنگ تغییر می‌کنند.بدین گونه که با تغییر فرهنگ زبان نیز تغییر پیدا می‌کند و ما به عنوان مثال قطع ید وارد شده در آیه که به معنای بریدن فیزیکی دست فهم می شود به معنایی تاریخی و اسطوره ای وحتی بدوی یعنی مجازی در می‌آید و از آن بعد،فقطعوا ایدیهما برای مسلمانان در معنای حقیقی دیگری ظهور پیدا می‌کند.